વિકિપીડિયાના માપદંડ મુજબ આ લેખને ઉચ્ચ કક્ષાનો બનાવવા માટે તેમાંસુધારો કરવાની જરુર છે. તેમાંફેરફાર કરીને તેને સુધારવામાં અમારી મદદ કરો.ચર્ચા પાના પર કદાચ આ બાબતે વધુ માહિતી મળી શકે છે.
મિલાનઇટાલીનું એક શહેર છે અને લોમ્બાર્ડીરીજનઅનેમિલાન પ્રાંતનીરાજધાની છે. આ શહેરની વસતી અંદાજે 1,300,000 છે જ્યારેયુરોપીયન યુનિયનમાં પાંચમો સૌથી મોટો શહેરી વિસ્તાર છે, જેની વસતી અંદાજે 4,300,000 છે.[૧]ઓઇસીડીના અંદાજ મુજબ, ઇટાલીમાં સૌથી મોટા મિલાન મહાનગરીય ક્ષેત્રની વસતી 74,00,000 છે.[૨]
આ શહેરની સ્થાપનામીડિયોલેનમ નામ અંતર્ગત કેલ્ટિક લોકોઇનસબરેસ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તે પછી ઇ. સ. પૂર્વ 222માંરોમન સામ્રાજ્ય દ્વારા તેનો કબજો કરી લેવામાં આવ્યો હતો અને તેના આધીન શહેર અત્યંત સમૃદ્ધ થયું હતું. પછી મિલાન પરવિસ્કૉન્ટી,સ્ફોર્જા અને 1500માંસ્પેનિશ, 1700માંઑસ્ટ્રિયાનું શાસન ચાલ્યું. 1796માં મિલાન પરનેપોલિયન પ્રથમએ વિજય મેળવ્યો અને તેણે 1805માં પોતાના સામ્રાજયમાં ઇટાલીની રાજધાની બનાવ્યું.[૩][૪] રોમેન્ટિક યુગ દરમિયાન મિલાન યુરોપનું એક મુખ્ય સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર હતું, જેણે અનેક કલાકારો, સંગીતકારો અને મહત્વપૂર્ણ સાહિત્યકારોને પોતાની તરફ આકર્ષિત કર્યા. પાછળથી બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન શહેર પર બોંબ વિસ્ફોટ કરવામાં આવ્યા હતા અને તેના પગલે મોટા પાયે ખાનખરાબી સર્જાઈ હતી. 1943માં જર્મનીના કબજામાં આવ્યા પછી મિલાન ઇટાલીના વિરોધનું મુખ્ય કેન્દ્ર બની ગયું.[૩] તેમ છતાં મિલાને યુદ્ધ પછીના સમયગાળામાં આર્થિક વિકાસ જોયો, જેણે દક્ષિણ ઇટાલી અને વિદેશોમાંથી હજારો આપ્રવાસીઓને આકર્ષિક કર્યા.[૩]
આંતરરાષ્ટ્રીય અને પંચરંગી શહેર તરીકે મિલાનના 13.9 ટકા લોકો વિદેશમાંથી આવીને વસ્યા છે.[૫] આ શહેર યુરોપનું મુખ્ય પરિવહન[૬] અને ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર છે. મિલાન 115 અબજ ડોલરનીજીડીપી (ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ્સ)ની સાથે ખરીદ શક્તિ,[૭]ની બાબતે વિશ્વની 6મી સંપન્ન અર્થવ્યવસ્થા ની સાથે યુરોપીય સંઘના વ્યાપાર અને નાણાકીય બાબતોનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્રોમાંથી એક છે. 2004માં મિલાન મહાનગરીય ક્ષેત્રની જીડીપી યુરોપની ચોથી સૌથી વધારે જીડીપી હતીઃ€ 241.2 અબજ (313.3 અબજ અમેરિકન ડોલર). મિલાનની પાસે ઇટાલીની સૌથી વધારે જીડીપી (વ્યક્તિદીઠ) € 35,137 લગભગ (52,263 અમેરિકન ડોલર) છે, જેયુરોપીય સંઘની સરેરાશ જીડીપી પ્રતિ વ્યક્તિ[૮]ની 161.6 ટકા છે. શહેરના કામદારો આખા દેશમાં સૌથી વધારે સરેરાશ આવકના દરો ધરાવે છે[૯] અને આ દ્રષ્ટિએ દુનિયામાં આ શહેરનું સ્થાન 26મું છે.[૧૦] આ ઉપરાંત વિદેશી કર્મચારીઓ માટે મિલાન વિશ્વનું 11મું સૌથી વધારે મોંઘુ શહેર છે,[૧૧] અને ઇકોનોમિક ઇન્ટલિજન્સ યુનિટના 2010માં થયેલા એક અભ્યાસમાં જણાવ્યા મુજબ, આ શહેર રહેવા માટે પાંચમું મોંઘુ શહેર છે.[૧૨] કેટલાંક અભ્યાસ મુજબ, અહીંનું આર્થિક વાતાવરણ તેને વિશ્વ અને યુરોપનું ટોચનું વ્યાવસાયિક અને નાણાકીય કેન્દ્ર,[૧૩][૧૪] બનાવે છે અને સિટી બ્રાન્ડિંગની દ્રષ્ટિએ તે અત્યંત સફળ પણ છે.[૧૫] દુનિયામાં પણ મિલાનને વિશ્વના 28મું સૌથી સમર્થ અને પ્રભાવશાળી શહેર સ્વરૂપે વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યું છે.[૧૬]
સામાન્ય રીતે મિલાનના રહેવાસીઓ "મિલાનીઝ" તરીકે ઓળખાય છે (ઇટાલિયનઃ [Milanesi]Error: {{Lang}}: text has italic markup (help)અથવા અનૌપચારિક રીતે [Meneghini]Error: {{Lang}}: text has italic markup (help)અથવા [Ambrosiani]Error: {{Lang}}: text has italic markup (help)). મિલાનના રહેવાસીઓ દ્વારા શહેરને"નૈતિક રાજધાની" જેવું ઉપનામ આપવામાં આવ્યું છે.[૩]
શબ્દમિલાન લેટિન નામ છે, જેનું મૂળમીડિયોલેનમ છે. આ નામ ફ્રાંસના અનેક ગેલો-રોમન સ્થળો, જેમ કેમીડિયોલેનમ સેન્ટોનેમ (સેઇન્ટસ) અનેમીડિયોલેનમ ઑલેરકોરમ (એવ્રૉક્સ) દ્વારા ધારિત છે અને કેલ્ટિક તત્વ-લૈન શામિલ હોવાનું પ્રતિત થાય છે, જે ઘેરો કે નિર્ધારિત સીમા સૂચવે છે. (વેલ્શ શબ્દ લાનનો સ્રોત, અર્થ અભ્યાયરણ્ય કે ચર્ચ). એટલેમીડિયોલેનમ કોઈ વિશિષ્ટકેલ્ટિક જનજાતિનું કેન્દ્ર કે અભયારણ્ય સૂચવે છે.[૪][૨૨]
નામની ઉત્પતિ અને શહેરના પ્રતિક સ્વરૂપે એકસુવર વિશેએન્ડ્રિયા અલચેન્ટોનાએમ્બ્લેમાટા (1584)માં રોચક વર્ણન છે, જેમાંશહેરની દિવાલોના પ્રથમ નિર્માણનો સમય, એક કાષ્ઠચિત્રની નીચે, એક સુવરને ખોદકામ કરતાં દેખાડવામાં આવ્યું છે અનેમીડિયોલેનમ ની વ્યુત્પતિ અડધા ઉન સ્વરૂપે આપવામાં આવી,[૨૩]જેને લેટિન અને ફ્રેંચમાં સમજાવવામાં આવ્યું. મિલાનનો પાયો નાંખવાનું શ્રેય બેકેલ્ટિક લોકોબિટુરિજસ અનેએડુઈને જાય છે, જેનાપ્રતિક સ્વરૂપે એક ભેડ અને એક સુવર રાખવામાં આવ્યાં છે.[૨૪] એટલે શહેરનું પ્રતિક ઊનવાળું સુવર, એક બે સ્વરૂપવાળું જાનવર છે, જેના અત્યંત કડક વાળ છે, તો ક્યાંક ચીકણા ઊન.[૨૫] અલચેન્ટો પોતાના સ્પષ્ટીકરણનું શ્રેય સંત સમાન અને વિદ્વાનએમ્બ્રોસને આપે છે.[૨૬]
શહેરનું જર્મન નામમાઇલેન્ડ છે જ્યારે સ્થાનિકપશ્ચિમી લોમ્બાર્ડ બોલીમાં શહેરનું નામ મિલાન છે.
ઇ. સ. પૂર્વ 400ની આસપાસ મિલાન અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાંઇનસબરેઝ વસ્યાં હતાં.ઇ. સ. પૂર્વે 222માં રોમનોએ આ વસતી પર કબજો કરી લીધો, જેણે તેના પરમીડિયોલેનમ નામ લાગૂ કર્યું. જોકે સ્થાનિક લોકો દ્વારા મિલાન નામનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો, જે કેલ્ટિક મેઘલાનથી ઉત્પન્ન થયો હતો.[૨૨] રોમન નિયંત્રણની અનેક શતાબ્દીઓ પછી ઇ. સ. 293માં મિલાનને સમ્રાટડાયોક્લીશન દ્વારાપશ્ચિમી રોમન સામ્રાજ્યની રાજધાની જાહેર કરવામાં આવી. ડાયોક્લીશને રહેવા માટે પૂર્વ રોમન સામ્રાજ્ય (રાજધાનીનિકોમીડિયા) અને તેના સહયોગી મૈક્સીમૈએનસે પશ્ચિમને પસંદ કર્યું. તરત જમૈક્સીમિઆનએ અનેક વિશાળ સ્મારકોનું નિર્માણ કર્યું, જેમ કે મોટો ચોક470 m × 85 m (1,542 ft × 279 ft), થર્મી એર્કુલી, શાહી મહેલોનો એક વિશાળ સમૂહ અને અન્ય અનેક સેવા અને ઇમારતો.
313નામિલાનના ફરમાનમાં સમ્રાટકૉનસ્ટેટાઇન પ્રથમએખ્રિસ્તીઓ માટેધાર્મિક સ્વતંત્ર્તાની ખાતરી આપી.[૨૭] 402માં શહેરનેવિસિગૉથ લોકોએ ઘેર લીધું અને શાહી નિવાસરાવેના લઈ જવામાં આવ્યું. પચાસ વર્ષ પછી 452માંહુણ જાતિના લોકોએ શહેર પર કબજો જમાવી દીધો. 539માંઑસ્ટ્રોગોથોએબેન્ઝન્ટાઇન સમ્રાટજસ્ટિનિયન પ્રથમ વિરૂદ્ધ કથિતગોથિક યુદ્ધમાં મિલાન પર વિજય મેળવ્યો અને તેને નષ્ટ કરી દીધું. 569ની ગરમીના દિવસોમાંલોંગોબાર્ડોએ (જેના પરથી ઇટાલીના ક્ષેત્ર લોમ્બાર્ડીનું નામ પડ્યું છે) રક્ષણ માટે બચીબેન્ઝન્ટાઇન સેનાની નાની ટુકડીને હરાવી દઈ મિલાન પર જીત હાંસલ કરી. લોમ્બાર્ડ શાસનના આધિન મિલાનમાં અમુક રોમન ઇમારતો પ્રયોગ સ્વરૂપે બની.[૨૮] 774માં મિલાનેફ્રેન્કસ સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું, જેનચાર્લેમૈને સંપૂર્ણ અભિનવ નિર્ણય લેતાં લોમ્બાર્ડના રાજાની પદવી ધારણ કરી. (તે અગાઉ જર્મનિક સામ્રાજ્યોએ અનેક વખત એક બીજા પર વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો, પણ કોઈએ અન્ય લોકોનારાજાની ઉપાધિ ધારણ કરી નહોતી).લોમ્બાર્ડીનો લોહમુગટ તે કાળનો છે. તે પછી મિલાનપવિત્ર રોમન સામ્રાજ્યનો હિસ્સો બની ગયું.
બાઇસ્કિયોનઃ પિયાઝા ડ્યુઓમો ખાતે આવેલા આર્કિબિશપ્સના મહેલ ખાતે વિસ્કોન્ટી સભાનું રાજચિહ્ન.પ્રારંભિક શબ્દો IO<HANNES> આર્કબિશપ ગીયોવાની વિસ્કોન્ટી માટે છે (1342-1354).
મધ્યયુગ દરમિયાન પોના સમૃદ્ધ મેદાન પર પોતાના શાસન અને ઇટાલીના આલ્પ્સના આરપાર માર્ગોના કારણે વ્યાપારિક કેન્દ્ર સ્વરૂપે વૈભવશાળી બનતું ગયું. લોમ્બાર્ડ શહેરો વિરૂદ્ધફ્રેડરિક પ્રથમ બારબરોસા દ્વારા યુદ્ધમાં વિજયથી 1162માં મિલાનમાં મોટા પાયે ખાનખરાબી સર્જાઈ હતી. 1167માંલોમ્બાર્ડ લીગની સ્થાપના પછી મિલાને આ સંબંધમાં અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી. 1183માંકોન્સ્ટેન્સની શાંતિ લોમ્બાર્ડ શહેરો દ્વારા હાંસલ સ્વતંત્ર્તાના પરિણામસ્વરૂપ મિલાન ડચી બની ગયું. 1208માંરૈમબર્ટિનો બ્યુવાલેલીએ શહેરનાપોદેસ્તા (મેયર) સ્વરૂપે એક સત્ર સેવા કરી. 1242માંલૂકા ગ્રિમાલ્ડી અને 1282માંલૂચેટો ગટ્ટીલૂસિયો. આ પદમધ્યયુગીન સમુદાયના હિંસક રાજકીય જીવનમાં વ્યક્તિગત જોખમથી ભરેલું થઈ શકે છે. 1252માં મિલાનીઝ હેરેટિક્સએ નજીકના ગામડામાં એકઘાટ પર ચર્ચના ધર્મપરીક્ષકની હત્યા કરી નાંખી, જે પાછળથીશહીદ સેન્ટ પીટર સ્વરૂપે જાણીતા થયા. હત્યારા લાંચ આપીને છૂટી ગયા અને આગામી તોફાનમાંપોદેસ્તા ને પણ મારી નાંખ્યો. 1256માં આર્કબિશપ અને આગેવાન ધનિકોને શહેરમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા. 1259માંમાર્ટિનો ડેલા ટોરેનેસંઘના સભ્યોએકેપિટનો ડેલ પોપેલો સ્વરૂપે પસંદ કર્યો. તેમણે શહેર પર બળજબરીપૂર્વક કબજો જમાવી દીધો, પોતાના દુશ્મનોને નિષ્કાસિત કર્યા અને સરમુખત્યારશાહી શક્તિઓ વડે શાસન કર્યું, રસ્તા બનાવ્યા, નહેર ખોદાવી, સફળતાપૂર્વક ગામડામાંથી કર વસૂલ્યો.
જોકે તેમની નીતિએ મિલાનીઝ ખજાનાને ખાલી કરી નાંખ્યો, ઘણી વખત બેદરકાર ભાડૂતી સૈનિકોના ઉપયોગે જનતાનો નારાજ કરી, જેણે ડેલા ટોરેના પરંપરાગત શત્રુ વિસ્કોન્ટી માટેનું સમર્થન વધાર્યું.
22 જુલાઈ, 1262ના રોજ ડેલા ટોરેના અભ્યર્થી રેમન્ડો ડેલા ટોરે,કોમોના બિશપ વિરૂદ્ધ પોપશહેરી ચતુર્થ દ્વારાઓટોન વિસ્કોન્ટીનેમિલાનના આર્કબિશપ બનાવવામાં આવ્યા. આ રીતે રેમન્ડો ડેલા ટોરેએ વિધર્મીકેથર્સ સાથે વિસ્કોન્ટીની નિકટતાનો આરોપોના પ્રચાર શરૂ કર્યો અને તેના પર ઉચ્ચ દેશદ્રોહનો અભિયોગ લગાવ્યો. વિસ્કોન્ટી, જેમણે ડેલા ટોર પર આ જ પ્રકારના અપરાધનો આરોપ લગાવ્યો, પાછળથી મિલાનમાંથી પ્રતિબંધિત થઈ ગયો અને તેમની સંપત્તિ જપ્ત કરી લેવાઈ. પાછળથી જે ગૃહયુદ્ધ છેડાયું તેણે મિલાનની વસતી અને અર્થવ્યવસ્થાને ભારે નુકસાન પહોંચાડ્યું, જે એક દાયકાથી પણ વધારે સમય માટે બન્યું રહ્યું.
1263માં ઓટોન વિસ્કોન્ટીએ શહેર વિરૂદ્ધ નિર્વાસિત લોકોના સમૂહનું નિષ્ફળ નેતૃત્વ કર્યું, પણ દરેક તરફ વધતી હિંસાના વર્ષો પછી છેવટેડેસિયો યુદ્ધ (1277)માં જીત હાંસલ કરતાં, તેણે પોતાના પરિવાર માટે શહેર જીત્યું.વિસ્કોન્ટી હંમેશા માટેડેલા ટોરેને હાંકી કાઢવામાં સફળ થયો અને15મી સદી સુધી શહેર અને તેની સત્તા પર કબ્જો જમાવી રાખ્યો.
મિલાનનો મોટા ભાગનો પૂર્વ ઇતિહાસ બે રાજકીય જૂથો-ગ્વેલ્ફ અને ધઇબલિન્જો વચ્ચે સંઘર્ષની વાત હતી. મિલાન શહેરમાં મોટા ભાગનો સમય ગ્વેલ્ફ સફળ રહ્યાં. જોકે વિસ્કોન્ટી પરિવાર પોતાના જર્મન સમ્રાટો સાથે "ધઇબલિન" દોસ્તીની કારણે, મિલાનની સત્તા (સિગ્નોરિયા) પર કબ્જો જમાવવામાં સક્ષમ રહ્યાં.[૨૯] 1395માં આ સમ્રાટોમાંથી એક વેંકસલાસ (1378-1400), એ મિલાનીઝને ડચી શાખ સુધી ઊંચી ઉઠાવ્યાં.[૩૦] ઉપરાંત 1395માંજિયાન ગેલિયાઝો વિસ્કોન્ટી મિલાનનો ડ્યૂક બની ગયો. 14મી સદીની શરૂઆતથી 15મી સદીના મધ્ય સુધી 150 વર્ષ માટે ધઇબલિન વિસ્કોન્ટી પરિવાર દ્વારા સત્તા પર કબજો ચાલુ રહ્યો.[૩૧]
1447માંમિલાનના ડ્યૂકફિલિપો મારિયા વિસ્કોન્ટી કોઈ પુરુષ વારસદાર વિના મૃત્યુ પામ્યો. વિસ્કોન્ટી વંશના અંત પછીએમ્બ્રોસિયન ગણરાજ્ય અધિનિયમિત કરવામાં આવ્યું. એમ્બ્રોસિયન ગણરાજ્યને મિલાન શહેરના લોકપ્રિય સંરક્ષક સંત એમ્બ્રોસથી પોતાનું નામ ગ્રહણ કર્યું.[૩૨] બંને, ગ્વેલ્ફ અને ધઇબલિન જૂથોએ મિલાનમાં એમ્બ્રોસિયન ગણરાજ્યને સ્થાપિત કરવા એકસાથે કામ કર્યું. પણ ગણરાજ્યનું પતન ચાલુ રહ્યું. જ્યારે 1450માંહાઉસ ઓફ સ્ફોર્જાનાફ્રેસેસ્કો સ્ફોર્જાએ મિલાન પર વિજય હાંસલ કર્યો, જેના કારણે મિલાન ઇટાલિયનપુનર્જાગરણના અગ્રણી શહેરોમાંનું એક બની ગયું.[૨૨][૩૨]
1556માં ચાર્લ્સ પંચમે તેના પુત્રફિલિપ બીજા અને પોતાના ભાઈફર્ડિનેંડ પ્રથમના પક્ષમાં ગાદીનો ત્યાગ કર્યો. મિલાન સહિત ચાર્લ્સની ઇટાલિયન સંપત્તિ, ફિલિપ બીજા અને હૈબ્સબર્ગના સ્પેની વંશક્રમને હસ્તાંતરિત થઈ ગઈ જ્યારે ફર્ડિનેન્ડના હૈબ્સબર્ગી ઓસ્ટ્રિયાઈ વંશક્રમે પવિત્ર રોમન સામ્રાજ્ય પર શાસન કર્યું. 1629-31માંમિલાનના મહાન પ્લેગના કારણે 1,30,000ની વસતીમાંથી લગભગ 60,000 લોકો માર્યા ગયા. આ પ્રકરણને પ્લેગરોગચાળાને સદીઓ લાંબા રાષ્ટ્રવ્યાપી અંતિમ પ્રકોપોમાંથી એક માનવામાં આવે છે, જેકાળી મોત સાથે શરૂ થયું.[૩૪]
1700માંચાર્લ્સ બીજાના મૃત્યુ સાથે હૈબ્સબર્ગના સ્પેની વંશક્રમનો અંત આવી ગયો. તેમના મૃત્યુ પછી સ્પેની સિંહાસન પર ફ્રેન્ચઅંજઉના ફિલિપના દાવાને ફ્રેન્ચ સૈન્ય દળના સમર્થન સાથે તમામ સ્પેની સંપત્તિ પર કબ્જો કર્યા પછી 1701માંસ્પેનિશ ઉત્તરાધિકાર યુદ્ધનો આરંભ થયો. 1706માંરૈમિલીઝ અનેટ્યુરિનમાં ફ્રાંસની હાર થઈ અને તેમનેઓસ્ટ્રિયાના હૈબ્સબર્ગને ઉત્તર ઇટાલી સોંપવા મજબૂત કરવામાં આવ્યાં. 1713માંયુટ્રેક્સટની સંધિએ ઔપચારિક સ્વરૂપેલોમ્બાર્ડી અને તેની રાજધાની મિલાન સહિત સ્પેનની મોટા ભાગની ઇટાલિયન સંપત્તિ પર ઓસ્ટ્રિયાની સંપ્રભુતાની પુષ્ટિ કરી.
મિલાનના દેશપ્રેમીઓ ઓસ્ટ્રીયાના લશ્કર સામે લડી રહ્યાં છે. આ લડાઇ પાંચ દિવસ સુધી ચાલી હતી.
નેપોલિયનએ 1796માં લોમ્બાર્ડી પર વિજય મેળવ્યો અને મિલાનનેસિસલપાઇન ગણરાજ્યની રાજધાની જાહેર કરી. પાછળથી તેણે મિલાનનેઇટાલી સામ્રાજ્યની રાજધાની ઘોષિત કરી અને ડ્યુઓમોમાં તાજ ધારણ કર્યો. નેપોલિયનના આધિપત્યનો અંત આવતા જવિયેના કોંગ્રસે 1815માંવેનેટો સાથે લોમ્બાર્ડી અને મિલાન ઓસ્ટ્રિયાઈ નિયંત્રણને હવાલે કરી દીધું.[૩૫] આ સમયગાળા દરમિયાન મિલાન ગીતઓપેરાનું કેન્દ્ર બની ગયું. અહીં 1770ના દાયકામાંમોઝાર્ટેટિએટ્રો રીઝિયો ડ્યુક્લમાં ત્રણ ઓપેરાના પ્રીમિયર આયોજિત કર્યા. પાછળથીબેલિની,ડોનિજેટી,રૉજિની અને વર્ડીના પ્રીમિયરની સાથેલા સ્કાલા દુનિયાનું આદર્શ થિયેટર બની ગયું. ખુદવર્ડી મિલાનને પોતાના ઉપહાર કાસા ડી રિપાસો મ્યુસિકિસ્ટીમાં દફનાવવામાં આવ્યાં. 19મી સદીના અન્ય મહત્વૂપૂર્ણ થિયેટર છેઃલા કાનોબિયા ના અનેટિએટ્રો કારસાનો .
1864માં મિલાનનું સેન્ટ્રલ સ્ટેશનનું દ્રશ્ય
18 માર્ચ, 1848માં કથિતપાંચ દિવસ (ઇટાલિયન ભાષામાંલિ સિન્કી જિઓર્નેટ ) દરમિયાન મિલાનવાસીઓએ ઓસ્ટ્રિયાઈ શાસન વિરૂદ્ધ બળવો કર્યો અને ફિલ્ડ માર્શલરાડેટ્ઝકીને શહેરમાંથી અસ્થાયી સ્વરૂપે પાછાં જવાની ફરજ પડી. ઉપરાંત 24 જુલાઈના રોજકસ્ટોઝામાં ઇટાલી સેનાને પરાજ્યનો સ્વાદ ચખાડ્યાં પછી રાડેટ્ઝકી મિલાન અને ઉત્તર ઇટાલી પર ઓસ્ટિયાઈ નિયંત્રણ સ્થાપિત કરવામાં સફળ નિવડ્યો. પણ ઇટાલીના રાષ્ટ્રવાદીઓએસારડિનીયા સામ્રાજ્યના સમર્થનથીઇટાલીના એકીકરણના હિતમાં ઓસ્ટ્રિયાને હટાવવાની માગણી કરી. સારડિનીયા અને ફ્રાંસે જોડાણ કર્યું તથા 1859માં ઓસ્ટ્રિયાનેસોલ્ફરિનોની લડાઈમાં પરાજય આપ્યો.[૩૬] આ લડાઈ પછી મિલાન અને શેષ લોમ્બાર્ડી સારડિનીયા સામ્રાજ્યમાં સામેલ કરી દેવાયા, જેણે ઝડપથી મોટા ભાગના ઇટાલી પર નિયંત્રણ સ્થાપિત કરી દીધું. 1861માંઇટાલી સામ્રાજ્ય સ્વરૂપે પુનઃનામકરણ કરવામાં આવ્યું.
ઇટાલીના રાજકીય એકીકરણએ ઉત્તર ઇટાલી પર મિલાનના વ્યાવસાયિક પ્રભુત્વને એક કર્યું. તેના પગલે રેલવે નિર્માણને પ્રોત્સાહન મળ્યું, જેણે મિલાનને ઉત્તરી ઇટાલીનું રેલવે કેન્દ્ર બનાવી દીધું. ઝડપથી ઔદ્યોગિકીકરણે મિલાનને ઇટાલીનું મુખ્ય ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રને કેન્દ્રમાં સ્થાન આપ્યું. જોકે 1890ના દાયકામાં મિલાન ઊંચાફુગાવાના દર સાથે સંબંધિતબાવા બેકારિઝ નરસંહારથી હચમચી ગયું. આ દરમિયાન મિલાનની બેન્કો દ્વારા ઇટાલીના નાણાકીય ક્ષેત્રમાં પ્રભુત્વના કારણે આ શહેરનું દેશનું મુખ્યઆર્થિક કેન્દ્ર બની ગયું. મિલાનનોઆર્થિક વિકાસ 19મી સદીના અંતમાં અને 20મી સદીની શરૂઆતમાં થયો, જેની પાછળ શહેરના વિસ્તાર અને વસતીમાં ઝડપથી વધારો મુખ્ય જવાબદાર પરિબળ હતાં.[૪]
બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટિશ અને અમેરિકન સેનાએ બોંબ ફેંકતા મિલાનને મોટા પાયે ખાનાખરાબી સર્જાઈ હતી અને ભારે નુકસાનનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. જોકે 1943માંઇટાલીએ યુદ્ધ છોડી દીધું. 1945 સુધી મોટો ભાગનાઉત્તર ઇટાલી પર જર્મનોએ કબજો કરી લીધો હતો. 1944માં મિલાનનેસહબદ્ધ બોંબમારાનો સામનો કરવો પડ્યો અને તેમાંથી મોટા ભાગના હુમલામિલાનના મુખ્ય રેલવે સ્ટેશનની આજુબાજુ કેન્દ્રીત હતા. 1943માં મોટા ભાગના ઇટાલીમાં જર્મનવિરોધી લહેરમાં વધારો થયો અને મિલાનમાં અનેક સંઘર્ષ થઈ રહ્યાં હતાં.
યુદ્ધનો અંત આવતાં જ અમેરિકાનીપહેલી બખ્તરબંધ ડિવિઝનપો ઘાટી અભિયાનના ભાગરૂપે મિલાન તરફ આગળ વધી. પણ તે પહોંચે તેની પહેલાઇટાલીના પ્રતિરોધ આંદોલનના સભ્યોએ મિલાનમાં ખુલ્લો બળવો કર્યો અને શહેરને આઝાદ કરાવ્યું. નજીકનાડોંગોમાં મુસોલિની અને તેમનાઇટાલી સામાજિક ગણરાજ્ય(રીપબ્લિકા સોશ્યેલ ઇટાલિયાના કે આરએસઆઈ)ના અનેક સભ્યોને કબજામાં લઈ લેવાયા અને સજા દેવામાં આવી. 29 એપ્રિલ, 1945ના રોજ ફાસિસ્ટોના મૃતદેહો મિલાનમાં લાવવામાં આવ્યા અને મુખ્ય જાહેર ચોક પિયાજાલા લોરેટોમાં અભદ્ર સ્વરૂપે ઊંધા લટકાવી દેવાયા.
યુદ્ધ પછી આ શહેર ઓસ્ટ્રિયાથી નાસીને આવેલા યહૂદીઓ માટેશરણાર્થી શિબિરમાં ફેરવાઈ ગયું. 1950 અને 1960ના દાયકામાંઆર્થિક ચમત્કાર દરમિયાન આંતરિક આપ્રવાસની એક મોટી લહેર, ખાસ કરીનેદક્ષિણ ઇટાલીથી મિલાન તરફ આવી અને 1971માં જનસંખ્યા વધીને 17,23,000 જેટલી થઈ ગઈ. આ સમયગાળા દરમિયાન મિલાને બીજી વખત પોતાની મોટા ભાગની ઇમારતો અને કારખાનાનું પુનર્નિમાણ જોયું. યુદ્ધ પછી ઇટાલીમાં ઝડપથી આર્થિક વિકાસ થયો, જેનેબીજી તેજી કહેવાય છે. શહેરે ટોરો વેલાસ્કા અને પિરેલી ટાવર જેવી અનેક અભિનવ અને આધુનિકતાવાદી ઇમારતો અને ગગનચુંબી ઇમારતોનું નિર્માણ જોયું. ઉપરાંત મિલાન, 1960ના દાયકાથી 1970ના દાયકાના અંત સુધી માર્ક્સવાદી, લેનિનવાદી,બ્રિગેટ રોઝે કેરેડ બ્રિગેડ્સ નામના કમ્યુનિસ્ટ ઇટાલિયન સમૂહથી ગંભીર રીતે પ્રભાવિત થયું. શહેરમાં અનેક વખત રાજકીય અને વિરોધ પ્રદર્શનો યોજાતા હતા. 12 ડીસેમ્બર, 1969ના રોજપિયાજા ફૉન્ટાનાની રાષ્ટ્રીય કૃષિ બેંકમાં બોંબવિસ્ફોટ થયો, જેમાં 17 લોકો માર્યા ગયા અને 88 લોકો ઘાયલ થયા.
1970ના દાયકાના અંતે મિલાનની વસતીનો ઘટાડો શરૂ થયો, જ્યાં છેલ્લાં 30 વર્ષથી શહેરની કુલ વસતીનો લગભગ 33 ટકા હિસ્સો મૂળ મિલાનની આસપાસ બનતાં નવા ઉપનગરો અને નાના શહેરોના બહારના ભાગમાં વસવા લાગ્યો.[૩૭] પણ સાથે સાથે આ શહેર વિદેશી આપ્રવાસીઓના પ્રવાહના આકર્ષણનું કેન્દ્ર બન્યો. આ નવી ઘટનામિલાનીઝ ચાઉનાટાઉનાનું ઝડપી અને મહાન વિસ્તરણ છે, જે નગરના સૌથી સુંદર જિલ્લાઓમાંના એકવૈયા પાઓલો સાર્પી, વૈયા બ્રામટે, વૈયા મૈસિના અને વૈયા રોજમિનીની આજુબાજુનો વિસ્તાર છે, જ્યાંચીનના આપ્રવાસીઓઝેજિયાંગમાંથી આવીને વસ્યાં છે. મિલાન ઇટાલીમાં તમામફિલિપિનોસના 33 ટકા લોકોનું ઘર છે, જેણે ઘણી વધારે અને સ્થાયી રીતે વિકસીત વસતીને શરણ આપ્યું છે, જેમની સંખ્યા દર વર્ષે 1,000ના જન્મદરની સાથે 33,000[૩૮]થી થોડી વધારે છે.[૩૯]
1980ના દાયકામાં મિલાનને જબરદસ્ત ઔદ્યોગિક સફળતા મળવા લાગી. તે કાપડ અને અનેક વસ્ત્ર લેબલોનું મુખ્ય નિકાસકાર બની ગયું અને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરવા લાગ્યું (જેમ કે અરમાની, વર્સાચે અને ડોલ્સે અને ગબ્બાના) હોવાથી મિલાનને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે એક મુખ્ય ફેશન રાજધાની તરીકે ઓળખવામાં આવ્યું. શહેરના સ્ટાઇલિસ્ટ ડિઝાઇનરો દ્વારા ઉત્પાદિત પરંપરાગત અને સસ્તા પરંતુ સાથેસાથે વાજબી, સ્ટાઇલિશ અને ટીપ-ટૉપ પોશાકોએ તેને ગંભીર વૈશ્વિક પ્રતિસ્પર્ધી બનાવની દીધું, જેહાઉટ કોચર કે ઉચ્ચ ફેશનની વૈશ્વિક રાજધાની સ્વરૂપે પેરિસની સદીઓ જૂની પ્રતિષ્ઠા માટે જોખમરૂપ બની ગયું. શહેરમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પર્યટકોનું આગમન થયું, ખાસ કરીને ચીન, જાપાન કે દૂર પૂર્વના દેશોમાંથી પ્રવાસીઓની સંખ્યામાં ખાસ્સો વધારો થયો. સમૃ્દ્ધિનો આ કાળ અને ફેશનની રાજધાની સ્વરૂપે શહેરની નવી આંતરરાષ્ટ્રીય છબીએ અનેક પત્રકારોને "Milano da bere " મહાનગરને કહેવા મજબૂર કર્યા, જેનો શબ્દશઃ અર્થ થાય છે "મન ભરીને માણવા લાયક મિલાન."[૪૦]
1990ના દાયકામાં મિલાન, પાલાઝો ડેલો સ્ટેલિન સંકુલમાં કેન્દ્રીત એક ગંભીર રાજકીય કૌભાંડટેન્જેન્ટોપોલીથી અત્યંત ખરાબ રીતે પ્રભાવિત થયું, જેમાં અનેક રાજકારણીઓ અને વ્યાવસાયિકો પર કથિત ભ્રષ્ટાચારના કેસ ચલાવવામાં આવ્યાં. શહેર એક નાણાકીય કટોકટીમાંથી પણ પસાર થયું અને 1950 અને 1980ના દાયકાની સરખામણીમાં મંદ ઔદ્યોગિક વિકાસનો સામનો કર્યો. તેમ છતાં મિલાનનેમિઉ મિઉ જેવા નવા લેબલોની સ્થાપના કરી ફેશન અને ડિઝાઇનની રાજધાની સ્વરૂપે તેની છબી વિકસીત કરી. 1990ના દાયકાના અંત સુધીમાં મિલાનના વિકાસ માટે હલ્કી ઔદ્યોગિક અને આર્થિક ઉત્તેજના ફરી વખત હાંસલ કરી.
2000ના દાયકાની શરૂઆત સુધી મિલાનની અર્થવ્યવસ્થા, જે 1990ના દાયકાની શરૂઆતમાં સ્થિર હતી, ફરી ધીમેધીમે વિકસવા લાગી. પણ તે બહુ ઓછો સમય રહી અને શહેર, ટેન્જેન્ટોપોલીની કટોકટીમાંથી છૂટકારો મળવા છતાં, એક વધુ આર્થિક કટોકટીમાં ઘેરાઈ ગયું. આ ગાળામાં મિલાનના ઔદ્યોગિક નિકાસમાં ઝડપથી ઘટાડો થયો અને એશિયાની કાપડ અને વસ્ત્ર કંપનીઓએ તે સમયે પણ મજબૂત પણ પતન તરફ અગ્રેસર મિલાનીઝ ફેશન લેબલો સાથે હરિફાઈ શરૂ કરી. તેમ છતાં પહેલાં ફિએરા (ઔદ્યોગિક ડીઝાઇન સાથે સંબંધિત ઉત્પાદનોનું એક પ્રદર્શન)ને શહરેની બહાર[૪૧]રોમાં એક નવા સંકુલમાં ખસેડીને મિલાન પોતાની અર્થવ્યવસ્થાની મજબૂતી જાળવી રાખવામાં સક્ષમ પુરવાર થયું છે અને 2008માં શહેરએક્સપો 2015[૪૨]નું યજમાન બનશે તેવી જાહેરાત સાથે અનેક નવી પુનરુત્પાદક યોજનાઓ અને અસંખ્યા સંરચનાઓના નિર્માણની યોજનાઓ સાથે શહેરની ભાવિ સંભાવનાઓ વધી ગઈ છે. મિલાનના ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થયો હોવા છતાં[૪૩] શહેરએ વૈકલ્પિક અને સફળ આવકના સ્રોતોનો પાયો છે, જેમાં પ્રકાશન,નાણાકીય બાબતો,બેન્કિંગ, ખાદ્ય ઉત્પાદન,ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી,લોજિસ્ટિક્સ, પરિવહન અને પ્રવાસન.[૪૩] બધું મળીને એવું લાગે છે કે હાલના વર્ષોમાં મિલાનની વસતી સ્થિર થઈ છે અને 2001 પછી શહેરની વસતીમાં બહુ થોડી વૃદ્ધિ થઈ છે.[૩૭]
મિલાનનેઝોના નામના વહીવટી ક્ષેત્રોમાં વહેંચી નાંખવામાં આવ્યાં છે. 1999 અગાઉ શહેરમાં 21ઝોન હતા. 1999માં વહીવટીતંત્રએ ઝોનની સંખ્યા 21થી ઘટાડી નવ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો. અત્યારેઝોના 1 "ઐતિહાસિક કેન્દ્ર"માં છે, જે સ્પેનિશ કાળની શહેરી દિવાલોની અંદરનો વિસ્તાર છે. અન્ય આઠ ઝોન પહેલા ઝોનની સરહદથી શહેરની મર્યાદા સુધી ફેલાયેલા છે.
શહેરના કેન્દ્રમાં સરેરાશ તાપમાન જાન્યુઆરીમાં −3 to 4 °C (27 to 39 °F)અને જુલાઈમાં 19 to 30 °C (66 to 86 °F)છે. શિયાળા દરમિયાન સામાન્ય રીતે હિમવરસાદ જોવા મળે છે. જોકે છેલ્લાં 10થી 15 વર્ષમાં તેના પ્રમાણમાં ઘટાડો થયો છે. મિલાન ક્ષેત્રનું ઐતિહાસિક સરેરાશ તાપમાન 35 અને 45 સેમી વચ્ચે (16"/18") છે, નિશ્ચિત સમયગાળે 1-3 દિવસમાં 30થી 50 સેમીથી વધારે એકલ હિમપાત થાય છે, જ્યાં જાન્યુઆરી, 1985ના પ્રસિદ્ધ હિમપાત દરમિયાન 80-100 સેમી રેકર્ડ બન્યો હતો. આખું વર્ષ ઘણી વધારે ધુમ્મસ રહે છે અને વાર્ષિક સરેરાશ લગભગ 1000 મીમી (40 ઇંચ) રહી છે.[૪૫] રુઢિબદ્ધ છબીમાં શહેર ઘણી વખત ધુમ્મસમાં ડુબાયેલુ દેખાય છે, જે પો ઘાટીનિ વિશેષતા છે. જોકે દક્ષિણી વિસ્તારોમાંથી ચોખાના ખેતરોને દૂર કરવા,શહેરી ઉષ્ણ દ્વીપ અસર અને પ્રદૂષણના સ્તરમાં ઘટાડાએ હાલના વર્ષોમાં આ ઘટનાને ઓછી કરી દીધી છે, ઓછામાં ઓછું શહેરના કેન્દ્રમાં.
સાન્ટા મારીયા ડેલે ગ્રાઝી.સાન સિમ્પલિસિયાનોના પ્રાચીન મંદિરનો રોમન પુરોભાગ
પ્રાચીનરોમન ઉપનિવેશના થોડા અવશેષ હાજર છે, જે પાછળથી પ્રાચીન રોમન સામ્રાજ્યની રાજધાની બન્યું હતું.ચોથી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં મિલાનના બિશપ સ્વરૂપેસેન્ટ એમ્બ્રોસના શહેરની રચના પર ઊંડો પ્રભાવ હતો. કેન્દ્રની પુનર્પરિકલ્પના (જોકે તે સમયે નિર્મિત મહામંદિર અને બેપ્તિસમા કક્ષ લુપ્ત થઈ ગયા છે) અને શહેરની દરવાજા પર મહાન સમાધિમંડપોનું નિર્માણઃસેન્ટ એમ્બ્રોજિયો,બ્રોલોસમાં સેન નઝારો,સેન્ટ સિમ્પ્લિસિયાનો અનેસેન્ટ યુસ્ટજિયો, જે હજુ પણ ઉપસ્થિત છે, સદીઓથી પ્રકાશિત, મિલાનના કેટલાંક ઉત્તમ અને સૌથી મહત્વપૂર્ણ ચર્ચમાંનું એક છે.
ઇટાલીમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને સૌથી મોટુંગોથિક વાસ્તુકલાનું ઉદાહરણમિલાન કેથિડ્રલ છે, જે દુનિયા[૪૬]માંરોમનાસેન્ટ પીટર્સ બેસિલિકા,કેથિડ્રલ ઓફ સેવિલે અનેઆઇવરી કોસ્ટમાં એક નવા કેથિડ્રલ પછી ચોથી સૌતી મોટું મહામંદિર કે ચર્ચ છે.[૪૬] 1386 અને 1577 વચ્ચે નિર્મિત આ ઇમારતની મીનારના ટોચે વ્યાપક રીતે જોઈ શકાય તેવી સોનાની મેડોનાની પ્રતિમા છે, જેને મિલાનના લોકોએમેડુનિના (નાની મેડોના) ઉપનામ આપ્યું છે અને તેની સાથે અહીં દુનિયાની સૌથી મોટી સંગમરમરની પ્રતિમાઓનો સંગ્રહ છે, જે આ નગરનું પ્રતિક બની ગયું છે.
મિલાન કેથેડ્રલઃ ફ્રાન્સિસ્કો મારીયા રિકીનો દ્વારા મેડોના ડેલઅલબેરો ચેપલ (1614).
14મી અને 15મી સદી દરમિયાનસ્ફોર્જા પરિવારના શાસન દરમિયાન જૂનાં વિસ્કૉન્ટી કિલ્લને વિસ્તૃત રીતે શણગારવામાં આવ્યો હતો, જેકેસ્ટેલ્લો સ્ફોર્ઝેસ્કો કહેવાયોઃ એક સુંદર પુનર્જાગરણ સભા, જે શિકારી બાગથી ચારે તરફ ઘેરાયેલી છે, જેમાંસેપ્રિયો અનેકોમો સરોવરમાંથી પકડાયેલા શિકાર સંગ્રહિત છે. ઉલ્લેખિત પ્રોજેક્ટ માટેફ્લોરેનટાઇનફિલરેટ અને સૈન્ય વિશેષજ્ઞબાર્ટોલોમીયો ગાડિયોને કામગીરા સોંપવામાં આવી, જેમાં ફિલરેટને ઊંચા મધ્ય પ્રવેશ દ્વારની જવાબદારી સોંપવામાં આવી.[૪૭] ફ્રાન્સેસ્કો સ્ફોર્ઝા અને ફ્લોરેન્સ ઓફકોસિમો ડી મેડિસિ વચ્ચે રાજકીય ગઠબંધનથી વાસ્તુશિલ્પ ક્ષેત્રને લાભ થયો, કારણ કે મિલાનની બિલ્ડિંગ પુનર્જાગરણ વાસ્તુકલાનાબ્રુનેલેશી મોડેલ્સના પ્રભાવ હેઠળ આવી હતી. આ ટસ્કન પ્રભાવનું દર્શન કરાવતી પહેલી જાણીતી બિલ્ડિંગમેડિસિ બેન્ક (અત્યારે ફક્ત તેનું પ્રવેશદ્વાર જ બચ્યું છે) અને કેન્દ્રીય રીતે આયોજિતપોર્ટિનેરી ચેપલનું નિર્માણ કરવા પલાઝો સેન લોરેન્જો સાથે જોડાઈ અને બેન્કની મિલાન શાખાનાં પહેલા મેનેજરને બેસવા માટે કાર્યાલયનું નિર્માણ કર્યું. મિલાનમાં નિવાસ દરમિયાન ફિલરેટએ મહાન જાહેર હોસ્પિટલઓસ્પેડેલ મેગિઓરનું નિર્માણ કર્યું હતું. તેઓ પ્રભાવશાળીવાસ્તુકલાના ગ્રંથ માટે પણ જવાબદાર છે, જેમાંફ્રાન્સિસ્કો સ્ફોર્ઝાના માનમાં સ્ફોર્ઝિન્ડા તરીકે જાણીતાઆદર્શ શહેરની નક્ષત્રાકાર યોજના સામેલ છે. તેમણે કેન્દ્રીય આયોજિત સ્વરૂપ માટે મક્કતાપૂર્વક દલીલ પણ કરી હતી.લીઓનાર્ડો દા વિન્સી 1482થી 1499માં શહેર ફ્રાંસના કબજામાં આવ્યું ત્યાં સુધી મિલાનમાં હતાં. તેમને 1487માં કેથેડ્રલ માટેટિબ્યુરિયો કેક્રોસિંગ ટાવરની ડીઝાઇનની જવાબદારી સોંપવામાં આવી. જોકે તેના નિર્માણ માટે તેમની પસંદગી થઈ નહોતી.[૪૮][૪૯] જોકે ફિલરેટ સાથે તેમણે કેન્દ્રીય આયોજિત બિલ્ડિંગ માટે જે ઉત્સાહ દાખવ્યો તેમાંથી અનેક વાસ્તુશિલ્પી ચિત્રોને જન્મ આપ્યો, જેનોડોનેટો બ્રામન્ટે અને અન્ય અનેક લોકોની કામગીરી પર પ્રભાવ જોવા મળ્યો છે. શહેરમાં બ્રમાન્ટેના કામમાંસેન્ટા મારિયા પ્રેસ્સો સેન સેટિરો (નવમી સદીના નાના ચર્ચનું પુનર્નિમાણ),સેન્ટા મારિયા ડેલ્લે ગ્રેઝીને સુંદર દૈદિપ્યમાન અંજલી અને સેન્ટ એમ્બ્રોજિયો માટે ત્રણ વિહાર, સેન લોરેન્ઝોની બેસિલિકા તરીકે મિલાનની પ્રારંભિક ખ્રિસ્તી વાસ્તુકલાના તેના અભ્યાસ પર અંકિત છે.[૫૦]
પેલેઝો લિટ્ટાનું અઢારમી સદીની નકશી, જે 1761માં પૂર્ણ થયેલા નવા અગ્રભાગને દર્શાવે છે.નિયોક્લાસિકલ પેલેઝો બેલ્જીયોજોસોનો અગ્રભાગ, જે રાજવી પરિવાર મિલાનીઝ બેલ્જીયોજોસો માટે 1772થી 1781ની વચ્ચે બાંધવામાં આવ્યો હતો.
18મી સદી દરમિયાન મિલાનમાં અનેક મહત્વપૂર્ણ સમારકામ માટેઓસ્ટ્રિયાની મહારાણી મારિયા થેરેસા જવાબદાર હતી. તેમણે અનેક ઊંડા સામાજિક અને વહીવટી સુધારા માટે પ્રોત્સાહન આપ્યું, સાથેસાથેટિએટ્રો એલે સ્કેલા જેવી અનેક ઇમારતોનું નિર્માણ પણ કરાવ્યું, જે આજે પણ શહેરની પ્રતિષ્ઠા અને ઓળખ સમાન છે, જેનું ઉદઘાટન 3 ઓગસ્ટ, 1778ના રોજ થયું અને તે અત્યારે દુનિયાના સૌથી પ્રસિદ્ધઓપેરા હાઉસમાંનું એક છે. ઉપભવનમ્યુઝિયો ટિએટ્રલ એલે સ્કેલામાં ચિત્રો, પ્રતિમાઓ, વસ્ત્ર અને ઓપેરા અને લા સ્કેલાના ઇતિહાસ વિશે સંબંધિત અન્ય દસ્તાવેજોનો સંગ્રહ છે. લા સ્કેલાબેલેટ સ્કૂલ ઓફ ધ ટીએટ્રો એલા સ્કેલાનું આયોજન પણ કરે છે. ઓસ્ટ્રિયન સંપ્રભુતાએ મિલાનમાં બ્રેરા જિલ્લાના પ્રાચીનજેસુઇટ કોલેજને એક વૈજ્ઞાનિક અને સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર સ્વરૂપે પરિવર્તિત કરતાં પુસ્તકાલય, ખગોળવિજ્ઞાન વેધશાળા અનેવનસ્પતિ ઉદ્યાનને પ્રોત્સાહન આપ્યું, જેમાંઆર્ટ ગેલેરી અનેફાઇન આર્ટ્સ એકેડમી આજે પણ અસ્તિત્વમાં છે.
મિલાન પર 18મી સદીના અંતે અને 19મી સદીની શરૂઆતમાં નવશાસ્ત્રીય આંદોલનની ઊંડી અસર હતી અને તેના પગલે તેની વાસ્તુકલાની શૈલીમાં પરિવર્તન આવ્યું હતું. 19મી સદીની શરૂઆતમાં શહેરમાંનેપોલીયન બોનાપાર્ટેના શાસનના પરિણામે કેટલીક સંદુર નવશાસ્ત્રીય ઇમારતો અને મહેલો અસ્તિત્વમાં આવ્યા, જેમાં વિલા રીએલ કે વિલા ડેલ બેલ્જિઓજોસો સામેલ છે (પેલેઝો બેજિઓજોસો સાથે કોઈ સંબંધ નથી). તે વાયા પેલેસ્ટ્રો પર સ્થિત છે અને જિયાર્ડિની પબ્લિકીની નજીક છે. તેનું બાંધકામ લીઓપોલ્ડો પોલાકે 1790માં કર્યું હતું.[૫૨] તે બોનાપાર્ટે પરિવાર, મુખ્યત્વેજોસેફાઇન બોનાપાર્ટેનું ઘર હતું, પણ કાઉન્ટજોસેફ રાડેત્ઝકી વોન રાડેત્ઝ અનેયુજીન ડી બ્યુહાર્નાઇસ જેવા કેટલાંક અન્યનું પણ નિવાસસ્થાન હતું.[૫૨] તેનો ઉલ્લેખ અવારનવાર મિલાન અને લોમ્બાર્ડીના સૌથી શ્રેષ્ઠનવશાસ્ત્રીય વાસ્તુશિલ્પ તરીકે થાય છે અને તેઇંગ્લિશ લેન્ડસ્કેપ ગાર્ડનથી ઘેરાયેલ છે. અત્યારે તેમાં ગેલેરીયા ડી આર્ટે કન્ટેમ્પોરાનીયા (અંગ્રેજીઃગેલેરી ઓફ કન્ટેમ્પરરી આર્ટ )નું આયોજન થાય છે અને તેની અંદર અત્યાધિક અલંકૃત શ્રેણી સ્તભો, પહોળા હોલ, માર્બલની પ્રતિમાઓ અને ક્રિસ્ટલ શેન્ડેલિયર્સ છે.[૫૨] પલાઝો બેલ્જિયોજોસો પણ નેપોલિયનનું એક ભવ્ય નિવાસ હતું અને મિલાનીઝ નીઓક્લાસિકલ આર્કિટેક્ચરના ઉત્તમ ઉદાહરણોમાંનું એક છે. શહેરમાં અન્ય કેટલાંક મહત્વપૂર્ણ નવશાસ્ત્રીય સ્મારકો છે, જેમાંઆર્કો ડેલ્લા પેસ કે આર્ક ઓફ પીસ સામેલ છે, જેને કેટલીક વખતઆર્કો સેમ્પિઓને (સેમ્પિઓને આર્ક) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે અને તે પાર્કો સેમ્પિઓનેના અંતે જમણી બાજુ પિઆજા સેમ્પિઓનેમાં સ્થિત છે. તેની સરખામણી અવારનવાર પેરિસનાઆર્ક ડી ટ્રાયોમ્ફની લઘુ આવૃત્તિ સાથે થાય છે. નેપોલિયન પહેલાના શાસનકાળમાં આર્ક પર કામગીરી 1806માં શરૂ થઈ હતી અને તેની ડીઝાઇન લુઇગી કાગ્નોલાએ તૈયાર કરી હતી.[[]] નેપોલીયનનો 1826માંવોટરલૂની લડાઈમાં પરાજય થતાં જ આર્ક ડી ટ્રાયોમ્ફેની જેમ સ્મારણીય મહેરાબનું કામ અટકી ગયું હતું, પણઓસ્ટ્રિયાના સમ્રાટ ફ્રાન્ઝ જોસેફ (ફ્રાન્સિસ જોસેફ) પ્રથમએવિયેના કોંગ્રેસ અને 1815ની શાંતિ સંધિના માનમાં તેને પૂર્ણ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. તેનું કામકાજ 10 સપ્ટેમ્બર, 1838ના રોજફ્રાન્સેસ્કો પેવેરેલ્લી દ્વારા પૂર્ણ થયું હતું.[૫૨] મિલાનમાં અન્ય જાણીતી નવશાસ્ત્રીય બિલ્ડિંગ પેલાજો ડેલ ગવર્નો છે, જેનું નિર્માણપીએરો જિલાર્ડોની દ્વારા 1817માં થયું હતું.[૫૨]
બીબીપીઆર દ્વારા બાંધવામાં આવેલું ટોરી વેલાસ્કા, જે 1950ના દાયકામાં મિલાનનું પ્રતીક હતું.
19મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં મિલાનેદ્વીપકલ્પના મુખ્ય ઔદ્યોગિક શહેરનો દરજ્જો મેળવી લીધો હતો અને યુરોપની અન્ય રાજધાનીઓમાંથી શહેરીકરણની પ્રેરણા મેળવી હતી. યુરોપની અન્ય રાજધાનીઓ ટેકનિકનલ નવીન સંશોધનોનું કેન્દ્ર હતી, જેણેબીજી ઔદ્યોગિક ક્રાંતિની સ્થાપના કરી અને તેના પરિણામે એક મહાનસામાજિક ક્રાંતિને વેગ મળ્યો હતો.મહાન ગૈલેરિયા વિટોરિયો ઇમાનુએલ બીજા એક માર્ગ છે, જેપિએઝા ડેલ ડ્યુમો, મિલાનનેલા સ્કેલાના સામેના ચોક સાથે જોડે છે. સંયુક્ત ઇટાલીના પ્રથમ સમ્રાટવિટોરિયો ઇમાનુએલ દ્વિતીયના સમ્માનમાંજિયુસેપે મેન્ગોનીએ 1865થી 1877માં તેનું નિર્માણ કર્યું. માર્ગને 19મી સદીના આચ્છાદિત માર્ગો માટે લોકપ્રિય ડીઝાઇન, ઉપર મેહરાબીકાચ અનેકાચા લોખંડની છતથી ઢાંકવામાં આવી છે, જેમ કેબર્લિગટન આર્કેડ,લંડન, જે મોટા ચમકતા શોપિંગ આર્કેડોનો શરૂઆતનો નમૂનો હતો, જેની શરૂઆત બ્રસેલ્સનાસેન્ટ હબર્ટ ગેલેરી અનેસેન્ટ પીટ્સબર્ગમાંપેસાજમાં થઈ. શહેરમાં 19મી સદીના અંતનું દર્શનીય સ્મારક સિમિટેરો મોન્યુમેન્ટલ (અક્ષરસઃમોન્યુમેન્ટલ સેમેટરી કેકબ્રસ્તાન ), જેની સ્થાપના શહેરના સ્ટેઝિઓને જિલ્લામાં થઈ છે અને તેનું નિર્માણ 1863થી 1866માં કેટલાંક વાસ્તુશિલ્પીકારો દ્વારાનવરોમનશૈલીમાં થયું છે.
20મી સદીનો તોફાની સમયગાળો પણ વાસ્તુકળામાં કેટલીક નવીન પદ્ધિતઓ લઈને આવ્યો હતો. સ્મારકરૂપશહેરના સેન્ટ્રલ સ્ટેશન (સ્ટેશન સેન્ટ્રલ) માટેઆર્ટ નોવ્યૂ,આર્ટ ડેકો અનેફાસિસ્ટ શૈલીઓના સ્વરૂપનો ઉપયોગ થયો. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનો પુનરોદ્ધારનો સમયગાળામાં ઝડપથી આર્થિક વૃદ્ધિ થઈ, જેની સાથે માત્ર વસતીમાં વધારો અને નવા જિલ્લાની સ્થાપના ન થઈ, પણ વાસ્તુશિલ્પી સાથે સંબંધિત નવિનીકરણમાં એક મજબૂત અભિયાન પણ જોવા મળ્યું, જેણે શહેરનાવાસ્તુકલાના ઇતિહાસમાં કેટલાંક સીમાચિહ્ન મેળવ્યાં, જેમંજિયો પોન્ટીનોપિરેલી ટાવર (1955-59),વેલાસ્કા ટાવર (1958), નવા રહેણાંક જિલ્લાનું નિર્માણ અને હાલના વર્ષોમાંરોમાં નવાપ્રદર્શની કેન્દ્રનું નિર્માણ અનેસિટી લાઇફ વ્યાપાર તથા રહેવાસી કેન્દ્રો જેવા આધુનિક રહેવાસી જિલ્લાઓમાં અને સેવાઓમાં પરિવર્તિત જૂનાં ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રોનું શહેરી નવિનીકરણ.
પાર્કો સેમ્પિયોન, શહેરનું મુખ્ય જાહેર ઉદ્યાન.1780ના દાયકામાં બાંધવામાં આવેલો ગીયાર્ડિની પબ્લિકી ડી પોર્ટા વેનેઝીયા, જે મિલાનના સૌથી જૂના હયાત જાહેર ઉદ્યોનો પૈકીનો એક છે.
એ હકીકત છે કે તેના જેટલો જ વિસ્તાર ધરાવતા શહેરોની સરખામણીમાં મિલાનમાં બહુ ઓછી લીલોતરી છે[૫૩] છતાં શહેર તેની વિસ્તૃત વિવિધતા ધરાવતા બગીચા અને ઉદ્યોગનો પર ગર્વ કરે છે. અહીં પહેલા જાહેર ઉદ્યાનોની સ્થાપના 1857 અને 1862માં થઈ હતી અને તેની ડીઝાઇનજિયુસેપ બેલજારેટ્ટાએ તૈયાર કરી હતી. તેઓ ગ્રીન પાર્ક ડિસ્ટ્રિક્ટમાં પિઆજેલ ઓબર્ડન (પોર્ટા વેનેજિયા),કાર્સો વેનેજિયા, વાયા પેલેસ્ટ્રો અને વાયા મેનિન વિસ્તારોમાં સ્થિત છે.[૫૪] તેમાંથી મોટા ભાગના નવશાસ્ત્રીય શૈલીમાં દેખાવ ધરાવે છે અને પરંપરાગતઅંગ્રેજી બગીચાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને મોટાભાગે વનસ્પતિથી ભરપૂર છે.[૫૪] મિલાનમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ પાર્કસ છેઃ પાર્કો સેમ્પિઓને (કેસ્ટેલ્લો સ્ફોર્ઝેસ્કોની નજીક છે), પાર્કો ફોર્લાની, જિયાર્ડિની પબ્લિકી, જિયાર્ડિનો ડેલ્લા વિલા કોમ્યુનેલ, જિયાર્ડિની ડેલ્લા ગુએસ્ટેલ્લા અને પાર્કો લેમ્બ્રો. પાર્કો સેમ્પિઓને મોટો જાહેર ઉદ્યાન છે, જેકેસ્ટેલ્લો સ્ફોર્ઝેસ્કો અને પિઆજા સેમ્પિઓને નજીક આર્ક ઓફ પીસની વચ્ચે છે. તેનું નિર્માણએમિલિયો એલેમેગ્ના દ્વારા થયું હતું અને તેમાં એક નેપોલિયન અખાડો, એક સિવિકો એક્વારિયો ડી મિલાનો (મિલાનનું જાહેર માછલીઘર), એક ટાવર, એક આર્ટ પ્રદર્શન કેન્દ્ર, કેટલાંક તળાવ અને એક પુસ્તકાલય છે.[૫૪] ત્યારબાદ પાર્કો ફોર્લાની છે, જે 235 હેક્ટરના વિસ્તાર સાથે મિલાનમાં સૌથી મોટો ઉદ્યાન છે[૫૪] અને તેમાં એક ટેકરી અને એક તળાવ છે. જિઆર્ડિની પબ્લિકી મિલાનનો સૌથી જૂનાં વધેલા જાહેર ઉદ્યાનોમાંનો એક છે, જેની રચના 29 નવેમ્બર, 1783ના રોજ થઈ હતી અને 1790માં તેનું કામકાજ પૂર્ણ થયું હતું.[૫૫] તેના દેખાવ અંગ્રેજી બગીચાની નવશાસ્ત્રીય શૈલીમાં થઈ છે અને તેમાં એક તળાવ,મ્યુઝીઓ સિવિકો ડી સ્ટોરિયા નેચુરલ ડી મિલાન અને વિલા રીઅલ છે. જિયાર્ડિની ડેલ્લા ગુએસ્ટેલ્લા મિલાનના સૌથી જૂનાં બગીચાઓમાંનો એક છે અને મુખ્યત્વે માછલીઓનું સુશોભિત તળાવ ધરાવે છે.
23 જાન્યુઆરી, 2003ના રોજ મોન્ટે સ્ટેલ્લામાં માનવજાત વિરૂદ્ધ અપરાધો અને જાતિસંહારનો વિરોધ કરવાના માનમાંગાર્ડન ઓફ ધ રાઇટીયસ (સદાચારના બગીચા)ની સ્થાપના થઈ હતી. અહીંયેરેવન અનેસારાજેવાસ્વેત્લાના બ્રોઝ અનેપીએટ્રો કુસિયુકિઆનમાં સદાચારી બગીચાના સ્થાપકમોશે બેજ્સ્કી,એન્ડ્રેઈ સખારોવ અને અન્ય લોકોને વૃક્ષ સમર્પિત કરવામાં આવ્યાં છે. આ ઉદ્યાનમાં એક સદાચારી વ્યક્તિના સમ્માનનો નિર્ણય દર વર્ષે પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિઓના પંચ દ્વારા લેવાય છે.
પિયાઝા ડેલ ડ્યુઓમોમાં વિવિધ લોકો.લગભગ 14 ટકા વિદેશમાં જન્મેલા વસાહતીઓ ધરાવતું મિલાન ઇટાલીના સૌથી વધુ કોસ્મોપોલિટન શહેરો પૈકીનું એક છે. તે દેશમાં સૌથી મોટા વસાહતી સમુદાય પૈકીનો એક સમુદાય ધરાવે છે જેમાંના કેટલાક લોકો મુખ્યત્વે ઉત્તર અમેરિકા, પૂર્વ યુરોપ અને દૂર પૂર્વ એશિયામાંથી આવેલા છે. તે કેટલાક અન્ય રાષ્ટ્રના સમુદાયો અને અનેક વિદેશી નાગરિકો પણ ધરાવે છે.
એપ્રિલ, 2009માં શહેરની વસતી 13,01,394 છે. શહેરની વસતી 1971માં સૌથી વધારે હતી, પણ તે પછી છેલ્લાં ત્રણ દાયકામાંબિનઔદ્યોગિકરણની પ્રક્રિયાના કારણેઉપનગરીય વિસ્તાર થતાં તેની વસતીમાં 33 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. મિલાનનોશહેરી વિસ્તાર, મુખ્યત્વે તેના વહીવટીપ્રાંતની સાથે, યુરોપીયન સંઘમાં પાંચમો સૌથી મોટો શહેરી વિસ્તાર છે, જેની વસતી અંદાજે 43 લાખ છે. 1950-60 દાયકાના મહાન આર્થિક ઉછાળા પછી મૂળ શહેરની આસપાસ અનેક ઉપનગરો અને ઉપનગરીય વિસ્તારોની વૃદ્ધિએ મહાનગરીય ક્ષેત્રના સ્વરૂપને વ્યાખ્યાયિત કરી છે અને પ્રવાસીનો પ્રવાહ સૂચવે છે કે સામાજિક-આર્થિક સંબંધો શહેર અને તેના પ્રાંતોની સીમાઓને ઓળંગી ગયા છે અને તેના પગલેલોમ્બાર્ડી ક્ષેત્રના સમસ્ત મધ્ય ભાગમાં મહાનગરીય ક્ષેત્રની જનસંખ્યા 74 લાખ થઈ છે.[૫૬][૫૭] એવું સૂચવવામાં આવે છે કે મિલાન મેટ્રોપોલિટન વિસ્તાર કહેવાતાબ્લુ બનાના નો એક ભાગ છે, જે યુરોપનો સૌથી વધારે વસતી અને ઔદ્યોગિક ગીચતા ધરાવતો વિસ્તાર છે.[૫૮]
બીજા વિશ્વયુદ્ધના અંત પછી અત્યાર સુધી મિલાનમાં સામૂહિક આપ્રવાસનનો બે લહેર આવી છે, પહેલી લહેરઇટાલીની અંદરથી અને બીજી દ્વીપકલ્પની બહારથી આવી છે. આ બંને આપ્રવાસન લહેર બે જુદાં જુદાં આર્થિક તબક્કાઓ સાથે સંબંધિત છે. પહેલી લહેર 1950 અને 1960ના દાયકાના આર્થિક ચમત્કાર સાથે આવી, જે સંતુલિત ઉદ્યોગ અને સાર્વજનિક કાર્યોની આજુબાજુ આધારિત અસાધારણ વૃદ્ધિનો સમય હતો. બીજી લહેર એક બિલકુલ અલગ અર્થવ્યવસ્થાની પૃષ્ઠભૂમિમાં આવી, જે સેવાઓ, લઘુ ઉદ્યોગ અને ઔદ્યોગિકરણ પછીના પરિદ્રશ્યો પર આધારિત હતી. પહેલી લહેર ઇટાલી સાથે સંબંધિત હતી, જેમાં ગ્રામીણ વિસ્તારો, પર્વતીય ક્ષેત્રો અનેદક્ષિણ,પૂર્વ કેલોમ્બાર્ડીના અન્ય પ્રાંતોના શહેરોમાંથી લોકો મિલાનમાં આવીને વસ્યાં હતાં. બીજી લહેર બિનઇટાલિયન સાથે સંબંધિત છે, જેમાં જુદાં જુદાં દેશોમાંથી લોકોનું આપ્રવાસન જોવા મળ્યું હતું, પણ મુખ્યત્વેઉત્તર આફ્રિકા,સબસહારન આફ્રિકા,ઉત્તર અમેરિકા,મધ્ય અમેરિકા,કેરિબિયન,દક્ષિણ અમેરિકા,એશિયા,ઓસેનિયા અનેપૂર્વ યુરોપમાંથી સૌથી વધારે લોકો આવ્યાં હતાં. 1990ના દાયકાના અંત સુધીમાં મિલાનમાં 10 ટકા વિદેશી આપ્રવાસીઓ વસતા હતા, જેમાં સૌથી વધારે લોકો ઓછી ઓવક ધરાવતા સેવાના ક્ષેત્રમાં (રેસ્ટોરાં કામદારો, ક્લીનર્સ, ઘરકામ, સ્થાનિક કામદારો) કે કારખાનામાં કાર્યરત હતા.[૫૯] જાન્યુઆરી, 2009 સુધી ઇટાલિયન નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સ્ટેટિસ્ટિક્સઆઇએસટીએટીના અંદાજ મુજબ, મિલાનમાં 181,393 વિદેશીમૂળના આપ્રવાસીઓ રહે છે, જે કુલ વસતીના 14 ટકા છે.[૫]
મિલાન ખાસ કરીને તેની ચાઇનીઝ આપ્રવાસીઓની વસાહત વાય પાઓલો સાર્પી માટે જાણીતું છે, જેનો અવારનવાર મિલાન ચાઇનટાઇન તરીકે પણ ઉલ્લેખ થાય છે, જેની સ્થાપના 1930ના દાયકામાં થઈ હતી અને તે ઇટાલીમાં સૌથી મોટો ચાઇનીઝ વિસ્તાર, સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને સૌથી જૂનો છે.
મિલાન દુનિયાના મુખ્ય નાણાકીય અને વ્યાવસાયિક કેન્દ્રોમાંનું એક છે અને 2004માં 241.2 અબજ € (312.3 અબજ અમેરિકન ડોલર)[૬૦]ની જીડીપી સાથે મિલાન મહાનગરીય ક્ષેત્રની જીડીપી યુરોપમાં ચોથા સ્થાને છે. તે એક દેશ હોત તો દુનિયાની સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા સ્વરૂપે 28માં સ્થાને હોત, જે લગભગ ઓસ્ટ્રેયિાની અર્થવ્યવસ્થા[૬૧] બરોબર છે. યુરોપીયન પ્રાદેશિક આર્થિક વૃદ્ધિ સૂચકાંક દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા એક અભ્યાસ મુજબ આ શહેર તેની જીડીપીની દ્રષ્ટિએ યુરોપાનું 54મું શહેર છે. આ રીતે તે રોમ અને બોલોગ્ના જેવા ઇટાલીયન શહેરો કરતાં આગળ છે, પણ ફ્લોરેન્સ કરતાં પાછળ છે.[૬૨] મિલાનને દુનિયાનું 20મું સૌથી શ્રેષ્ઠ નાણાકીય અને વ્યાવસાયિક શહેર ગણવામાં આવે છે, જે વર્ષ 2007માં આગામી 25 કરતાં ઊંચું પરિણામ છે,[૬૩] યુરોપમાં 10મું શ્રેષ્ઠ વ્યાપારિક શહેર છે, જેજીનીવા કરતાં આગળ છે અનેબર્લિન કરતાં પાછળ છે અને 13મું સૌથી ઝડપથી વિકસતું યુરોપીયન શહેર છે, જેમાં છ ટકાનો સુધારો થઈ રહ્યો છે.[૬૪]
પિયાઝલ કોર્ડ્યુસિયો, મધ્ય મિલાનનું વ્યસ્ત બજાર. જ્યાં મુખ્ય ટપાલ કચેરી, ક્રેડિટો ઇટાલીયનોનો મહેલ અને મેગા કંપની એસિક્યુરાઝીઓની જનરલીના મુખ્ય મથક જેવી મહત્ત્વની ઇમારતો આવેલી છે.તે જૂના મિલાન શેર બજારનું પણ સ્થળ છે.
12મી સદીના અંતે કળાનો વિકાસ થયો અનેકવચ નિર્માણ તેનો મહત્વપૂર્ણ ઉદ્યોગ હતો. આ સમયગાળામાં તે સિંચાઈ કાર્યો જોવામાં આવ્યાં જેના પરિણામે હજુ પણ લોમ્બાર્ડ મેદાન ફળદ્રુપ વિસ્તાર છે.ઉન વ્યાપારના વિકાસે રેશમ ઉત્પાદનને પ્રથમ પ્રોત્સાહન આપ્યું.
વેનિસ અનેફ્લોરેન્સની જેમવૈભવી ચીજવસ્તુઓનું ઉત્પાદન એક એવો મહત્વપૂર્ણ ઉદ્યોગ હતો કે 16મી સદીમાં શહેરએ અંગ્રેજી શબ્દ “મિલાનેર ” કે “મિલાનેર ”ને પોતાનું નામ આપ્યું, જેનો અર્થ જ્વેલરી, વસ્ત્રો, ટોપીઓ અને વૈભવી પોશાકો જેવી સુદંર ચીજવસ્તુઓ થાય છે. 19મી સદી સુધી પછીનું એક સંસ્કરણ “મિલિનેરી” આવ્યું, જેનો અર્થ ટોપી બનાવવી કે વેંચવી એવો થાય છે.
ઉત્તર યુરોપમાંઔદ્યોગિક ક્રાંતિએ મિલાનના ઉત્તરી ક્ષેત્રને વિશિષ્ટતા પ્રદાન કરી. તે આલ્પ્સમાં આવતા માલ માટેવ્યાપારી માર્ગ પર હતું અને અનેક નદીઓ અને સરોવરનો પાણી દ્વારા સંચાલિત મિલોનું નિર્માણ થયું હતું.
19મી સદીની મધ્યમાં એશિયામાંથી સસ્તા રેશમની આયાત થવા લાગી અને ફાઇલોક્ઝેરા કીટ દ્વારા રેશન અને મદિરાના ઉત્પાદનને નુકસાન થવા લાગ્યું. ઔદ્યોગિકરણ માટે વધારે જમીન ફાળવવામાં આવી હતી. ધાતુ અને મીકેનિકેલ અને ફર્નિચર ઉત્પાદન પછી ટેક્સટાઇલ ઉત્પાદન થવા લાગ્યું હતું.
અત્યારે મિલાન કાપડ અને વસ્ત્ર ઉત્પાદન, ઓટોમોબાઇલ (આલ્ફો રોમીયો), રાસાયણિક પદાર્થો, ઔદ્યોગિક ઉપકરણો, ભારે મશીનરી, પુસ્તકો અને સંગીત પ્રકાશનનું મુખ્ય કેન્દ્ર છે.
ચિત્ર:Torri FS Milano.jpgગેરીબાલ્ડી એફએસ રેલવે સ્ટેશન નજીક અને મિલાનના બજારમાં આવેલું ટોરી ગેરીબાલ્ડી.
પ્રદર્શની કેન્દ્રફેયરોમિલાનોની પાસે "ફેયેરોમિલાનોસિટી " નામનુંપ્રદર્શન સ્થળ હતું, જેને કેટલીક મહત્વપૂર્ણ ઇમારતો ઉપરાંત પાડી દેવામાં આવી (જેમાં 1920ના દાયકામાં બનેલું સાયકલ ખેલ સ્ટેડિયમ પણ સામેલ છે), જેથી શહેરી કેન્દ્રથી તેની નિકટતાનો લાભ ઉઠાવીશહેરી વિકાસ,સિટીલાઇફને ત્યાં વસાવી શકાય. એપ્રિલ, 2005માં ઉદઘાટન પામેલું અનેરો ઉપનગરની ઉત્તરપશ્ચિમ દિશામાં સ્થિત નવું પ્રદર્શન સ્થળ ફેયેરોમિલાનો દુનિયામાં સૌથી મોટું વ્યાપારિક મેળા સંકુલ છે.
મિલાન શહેરી વિસ્તારની રચના ફરીથી થઈ રહી છે. શહેરની આજુબાજુના વિસ્તારમાં સ્થિત ઉપયોગ ન થયા હોય તેવા ઔદ્યોગિક વિસ્તારોના પુર્નગઠન માટે વિવિધ બાંધકામ પ્રોજેક્ટ્સ ચાલી રહ્યાં છે. આ યોજનાઓમાંટીએટ્રો એલા સ્કેલાના સમાવશે માટે જૂની ફિએરા સાઇટમાં સિટીલાઇફ પ્રોજક્ટ, નવું સંકુલ સેન્ટા જિયુલિયા અને ગિરબાલ્ડી-રીપબ્લિકા ઝાનમાં પોર્ટા નૂવા પ્રોજ્કટ સામેલ છે.રેન્ઝો પિઆનો,નોર્મન ફોસ્ટર,ઝાહા હદિદ,મેસિમિલિઆનો ફુકસાસ અનેડેનિયલ લિબેસ્કાઇન્ડ જેવા અનેક પ્રસિદ્ધ આર્કિટેક્ટ્સ આ પ્રોજે્કટ્સમાં જોડાયા છે. આ કાર્યોથી મિલાનનું ફલક બદલાઈ જશે, જેના પર લાંબો સમયેડ્યુમો અનેપિરેલી ટાવરનું પ્રભુત્વ નહીં રહે.
ગ્લોબલ સિટી પાવર ઇન્ડેક્સ મુજબ, 203.5 સ્કોર સાથે વર્ષ 2008માં મિલાનને દુનિયાનું 27મું અને વર્ષ 2009માં 26મું સૌથી શક્તિશાળી શહેર ગણવામાં આવ્યું હતું. તેનેબીજિંગ અનેકુઆલાલુમ્પુર પછી અનેબેંગકોક,ફુકોકા,તાઇપેઈ અનેમોસ્કો કરતાં આગળ સ્થાન મળ્યું હતું.[૧૬] વિવિધ ક્ષેત્રોમાં થયેલા અભ્યાસમાં અર્થશાસ્ત્રમાં 29મું, સંશોધન અને વિકાસ (આરએન્ડડી)માં 30મું, સાંસ્કૃતિક પ્રક્રિયામાં 18મું, રહેણાંકક્ષમતામાં 18મું, પર્યાવરણીય મુદ્દે 27મું અને પહોંચના મામલે 15મું સ્થાન મળ્યું હતું.[૧૬]
શહેરને નિવાસ અનુકૂળતા અને વિશિષ્ટ વ્યક્તિ પર્યાવરણના આંકડામાં પણ ઉચ્ચ દરજ્જો મળ્યો હતો, જ્યારે યુરોપમાં વ્યવસ્થાપન માટે 12મું, સંશોધન માટે 13મું, કળાત્મક અને પ્રવાસન તકો બંને માટે આઠમું અને નિવાર અનુકૂળતા માટે 11મું સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું.[૧૬]
મિલાનના કામદારો ઇટાલીમાં સૌથી ઊંચી સરેરાશ આવક €30,009 મેળવે છે.[૯] €29,825,439,714 કુલ આવકની રીતે આ શહેર ઇટાલીમાં રોમ પછી બીજું સ્થાન ધરાવે છે.[૯] આંતરરાષ્ટ્રીય દ્રષ્ટિએ મિલાનના કામદારો 26મી કુલ ઊંચી આવક ધરાવે છે, જે વર્ષ 2008ના 30મા સ્થાન કરતાં ચાર સ્થાન આગળ છે. આ રીતે મિલાનમેડ્રિડ અનેબાર્સીલોના શહેર કરતાં આગળ છે, છતાંમોન્ટ્રીઅલ અનેટોરોન્ટો કરતાં હજુ પણ પાછળ છે.[૧૦] મર્સરના અભ્યાસ મુજબ,જીવનની ગુણવત્તાની રીતે મિલાન દુનિયાનું 41મું ઉત્તમ શહેર છે, જેલંડન અનેકોબે પછી અનેપોર્ટલેન્ડ ઓરેગોન અને બાર્સીલોના કરતાં આગળ સ્થાન ધરાવે છે.
સુરમ્ય બ્રેરા ક્વાર્ટરમાં બેકારીયા મહેલનું એક દ્રશ્ય, પ્રવાસીઓમાં મિલાનનું સૌથી વધુ લોકપ્રિય અને દર્શનીય આકર્ષક સ્થળ.
મિલાન યુરોપીયન સંઘના સૌથી મહત્વપૂર્ણ પર્યટન સ્થળોમાંનું એક છે. સાથેસાથે પ્રવાસીઓમાં શાખ, આકર્ષણો અને બ્રાન્ડિંગની દ્રષ્ટિએ યુરોપનું તે સાતમું શ્રેષ્ઠ શહેર પણ છે.[૬૫] વર્ષ 2007માં અહીં 19.02 કરોડ અને વર્ષ 2008માં 19.14 કરોડ પ્રવાસીઓ આવ્યાં હતાં. દુનિયામાં સૌથી વધુ પ્રવાસીઓ ધરાવતા શહેરમાં વર્ષ 2007માં તેનું સ્થાન 42મું અને વર્ષ 2009માં તેનું સ્થાન 52મું સ્થાન ધરાવે છે.[૨૦] ખાસ સ્રોત અનુસાર, મિલાનમાં 56 આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસીઓ યુરોપમાંથી આવે છે જ્યારે 44 ટકા પ્રવાસીઓ ઇટાલિયન અને 56 ટકા વિદેશીઓ છે.[૫૩] યુરોપીયન સંઘનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ બજારયુનાઇટેડ કિંગડમ (16 ટકા) છે,જર્મની (નવ ટકા) અનેફ્રાન્સ (છ ઠકા) છે.[૫૩] આ જ અભ્યાસ મુજબ,યુએસએ (અમેરિકા)માં આવતા મોટા ભાગના પ્રવાસીઓ વ્યાવસાયિક હેતુ માટે આવે છે જ્યારેચાઇનીઝ અનેજાપાનના લોકો મુખ્યત્વેલીઝર સેગમેન્ટનો આનંદ મેળવવા આવે છે.[૫૩] શહેરમાં કેટલાંક લોકપ્રિય પ્રવાસન સ્થળો છે, જેમ કેડ્યુમો અનેપિએઝા,ટીએટ્રો એલા સ્કેલા,સેન સિરો સ્ટેડિયમ,ગેલેરિયા વિટ્ટોરિયો એમાનુએલ દ્વિતીય,કેસ્ટેલ્લો સ્ફોર્ઝેસ્કો,પિનાકોટેકા ડી બ્રેરા અનેવાયા મોન્ટે નેપોલીઓને છે.મિલાન કેથેડ્રલ,કેસ્ટેલ્લો સ્ફોર્ઝેસ્કો અનેટીએટ્રો એલા સ્કેલા જેવા સ્થળો પર સૌથી વધુ મુલાકાતીઓ જોવા મળે છે જ્યારેબેસિલિકા ઓફ સેન્ટ એમ્બ્રોજિયો,નેવિગ્લી અનેબ્રેરા એકેડમી અને ડિસ્ટ્રિક્ટ જેવા મુખ્ય સ્થળ પર ઓછા મુલાકાતીઓ આવે છે, જે ઓછા લોકપ્રિય હોવાની સાબિતી છે.[૫૩] શહેરમાં અનેક હોટેલ્સ છે, જેમાં અલ્ટ્રા-લક્ઝરિયસટાઉન હાઉસ ગેલેરિયા સામેલ છે, જે દુનિયાની પહેલીસેવન-સ્ટાર હોટેલ છે, જેનેસોસાયટી જનરલ ડી સર્વિલન્સ દ્વારા અધિકૃત ક્રમાંક આપવામાં આવ્યો છે અનેદુનિયાની અગ્રણી હોટેલ્સમાંની એક છે.[૬૬] મિલાનમાં કેટલીકબુટિક્સ કેફેશન હોટેલ્સ છે, જેમાં ન્યૂ આરમાની વર્લ્ડ સામેલ છે, જે 2010માં ખુલશે તેવી યોજના છે. આ એક વિશાળ હોટેલ છે, જે વાયા મેન્જોની (વાયામોન્ટે નેપોસીઓન ફેશન ડિસ્ટ્રિક્ટમાં સ્થિત છે) અને તેની સ્થાપના 1930ના દાયકાની બિલ્ડિંગમાં થઈ છે. તેની યોજના 95 રૂમ ધરાવવાની છે અને દરેક રૂમમાં આર્માની આધારિત થીમ હશે.[૬૭] શહેરની અન્ય જાણીતી હોટેલ્સમાં ઐતિહાસિક ગ્રાન્ડ હોટેલ એટ ડી મિલાન (જ્યાં જિયુસેપ્પી વર્ડી મૃત્યુ પામ્યા હતા), ધ હોટેલ ફોર સીઝન્સ, ધ પાર્ક હયાત હોટેલ, કે પિએઝા ડ્યુકા ડી એઓસ્ટામાં ધ સ્ટેશન ગ્રાન્ડ હોટેલ ગેલિયા સામેલ છે, પણ આ નામ બહુ થોડા છે, યાદી લાંબી થઈ શકે છે.
શહેરમાં પ્રવાસીનો સરેરાશ મુકામ 3.43 રાત્રીનો છે જ્યારે વિદેશી પ્રવાસીઓ લાંબો સમય રહે છે, જેમાંથી 77 ટકા સરેરાશ બેથી પાંચ રાત્રી રોકાય છે.[૫૩] હોટેલ્સમાં ઉતરતાં 75 ટકા પ્રવાસીઓમાં ફોર સ્ટાર હોટેલ્સ સૌથી વધારે લોકપ્રિય છે જ્યારે ફાઇવ સ્ટાર અને થ્રી સ્ટાર અનુક્રમે 11 ટકા અને 15 ટકા મુલાકાતીઓને પસંદ છે.
પાછળથી મિલાન અને સંપૂર્ણ ઇટાલી 20મી સદીમાંભવિષ્યવાદ દ્વારા પ્રભાવિત થયું. ઇટાલિયન ભવિષ્યવાદના સ્થાપકફિલિપ્પો મેરિનેટ્ટી પોતાના 1909માંફ્યુચિરિસ્ટિક મેનિફેસ્ટો (ઇટાલિયનમાંમેનિફેસ્ટો ફ્યુચરોસ્ટિકો )માં લખ્યું છે કે મિલાન "grande...tradizionale e futurista "(ભવ્ય, પરંપરાવાદી અને ભવિષ્યવાદી હતું).અમ્બર્ટો બોસિઓની શહેરનો એક મહત્વપૂર્ણ ભવિષ્યવાદી કળાકાર હતો.[૬૮] અત્યારે મિલાન અનેક આધુનિક પ્રદર્શનીઓ સાથે આધુનિક અને સમકાલીન કળાનું એક મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય કેન્દ્ર બની ગયું છે.[૬૮]
મિલાન ઔદ્યોગિક અને આધુનિકડીઝાઇનની આંતરરાષ્ટ્રીય રાજધાનીઓમાંથી એક છે. આ પ્રકારના ક્ષેત્રોમાં દુનિયાના સૌથી પ્રભાવશાળી શહેરોમાંથી એક ગણાય છે.[૭૦] શહેર વિશેષ રૂપે પોતાના ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત પ્રાચીન અને આધુનિક ફર્નિચર તથા ઔદ્યોગિક ચીજવસ્તુઓ માટે પ્રસિદ્ધ છે. મિલાન યુરોપના સૌથી મોટા અને દુનિયાના સૌથી પ્રતિષ્ઠિત ફર્નિચર અને ડીઝાઇન મેળાઓમાંથી એકફેયેરોમિલાનનું આયોજન કરે છે.[૭૦] મિલાન "ફયોરી સલોન " અને "સલોન ડેલ મોબાઇલ " જેવા મુખ્ય ડીઝાઇન અને વાસ્તુકળા સાથે સંબંધિત કાર્યક્રમો તથા સ્થળોનું આયોજન પણ કરે છે.
1950 અને 1960ના દાયકામાંઇટાલીનું મુખ્ય ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર હોવાના નાતે અને યુરોપના સૌથી પ્રગતિશીલ અને ગતિશીલ શહેરોમાંથી એક હોવાના લીધેટ્યુરિન સાથે મિલાન યુદ્ધોતર ડીઝાઇન અને વાસ્તુકળા માટે ઇટાલીની રાજધાની બની ગયું.પિરેલી ટોવર અનેટોરે વેલાસ્કા જેવી ગગનચુંબી ઇમારતોનું નિર્માણ થયું તથાબ્રુનો મુનારી,લુશિયો ફોન્ટાના,એનિરકા કેસેલાની અનેપિએજો મેનજોની જેવા કેટલાંક વાસ્તુકારો શહેરોમાં વસતાં હતાં અથવા કામ કરતાં હતાં.[૭૧]
૧૮મી સદીના અંતે અને સંપૂર્ણ ૧૯મી સદી દરમિયાન મિલાન બૌદ્ધિક ચર્ચા અને સાહિત્યિક રચનાત્મકતા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર હતું.પ્રબુદ્ધતાના અહીં પ્રોત્સાહન મળ્યું.સીઝેર, બેકારિયાના માર્કીસ પોતાની લોકપ્રિય રચનાડેઈ ડેલિટી એ ડેલે પેને અને કાઉન્ટપીટ્રો વેરી પોતાના સામયિકટૂ કેફે દ્વારા નવીમધ્યમવર્ગીય સંસ્કૃતિ પર પ્રભાવ પાડવામાં સક્ષમ રહ્યાં, જેમાં ઓસ્ટ્રિયાઈ વહીવટીતંત્રની ઉદાર વિચારધારાનું પણ પ્રદાન હતું. ૧૯મી સદીના શરૂઆતના થોડા વર્ષોમાંરોમેન્ટિક આંદોલનના આદર્શોએ શહેરના સાંસ્કૃતિક જીવનને પ્રભાવિત કર્યું તથા તેના મુખ્ય લેખકોએ શાસ્ત્રીય વિરૂદ્ધસ્વચ્છંદતાવાદી કવિતાની શ્રેષ્ઠતા પર ચર્ચા કરી. અહીં પણજિયુસેપ પારિની અનેયુગો ફોસ્કોલોએ પોતાની સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ રચનાઓ પ્રકાશિત કરી અને યુવા કવિઓ દ્વારા નૈતિકતા અને સાથેસાથે સાહિત્યિ રચનાના કૌશલ્ય ગુરુ સ્વરૂપે પ્રસ્થાપિત થયા. ફોસ્કોલોની કવિતાડેઈ સેપોલક્રાઈ અનેક લોકોની મરજી વિરૂદ્ધ શહેર પર લાગૂ નેપોલિયન કાનૂનથી પ્રેરિત રચના હતી.
1861માંઇટાલીના એકીકરણ પછી મિલાને પોતાનું રાજકીય મહત્ત્વ ગુમાવી દીધું, તેમ છતાં સાંસ્કૃતિક ચર્ચામાં તેણે પોતાનું કેન્દ્રીય અને મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન જાળવી રાખ્યું. યુરોપના અન્ય દેશોમાંથી નવા વિચાર અને આંદોલનનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો તથા તેના પર ચર્ચા કરવામાં આવી. આ રીતેયર્થાથવાદ અનેપ્રકૃતિવાદએ ઇટાલિયન આંદોલનવેરિસ્મો ને જન્મ આપ્યો. મહાનવેરિસ્ટા નવલકથાકારજિયોવણી વર્ગાનો જન્મ સિસિલીમાં થયો હતો, પણ તેમણે તેમની સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ પુસ્તકો મિલાનમાં લખી હતી.
કોર્સો વેનેઝીયા, મિલાન ફેશન ક્વાડ્રીલેટરલ શેરીઓ પૈકીની એક શેરીવાયા ડાન્ટે, મિલાનની વધુ એક શોપિંગ સ્ટ્રીટ જે પિયાઝેલ કોર્ડ્યુસીયોને કેસ્ટેલો સ્ફોરજેસ્કો સાથે જોડે છે.
ડિસેમ્બરની શરૂઆતથી 7 જાન્યુઆરી સુધી ક્રિસમસના સમયે ગેલેરીયા વિટ્ટોરીયો એમાન્યુલનો ગુંબજ; મિલાનના તમામ જાહેર સ્થળો બત્તીઓ, ક્રિસમસ ટ્રી, નેટિવિટી સીન અને અન્ય શણગાર દ્વારા સજાવેલા હોય છે.[૭૪]
There are several important and/or symbolic events in Milan during the year. છ જાન્યુઆરીના રોજ "કોર્ટીઓ ડેઈ માગી ", જે વાર્ષિકઇપિફની સવારી છે, જે સેન્ટ યુસ્ટોરજિયોના ચર્ચથી નીકળે છે અને પિઆઝા ડેલ ડ્યુમો અને શહેરના કેથેડ્રના માર્ગો પર ફરે છે.[૭૫] અન્ય કાર્યક્રમોમાં "ફિએરા ડિ સેનિગેલ્લા " સામેલ છે, જે શનિવારે યોજાતો પરંપરાગત મેળો છે, જેમાં સાયકલ, પ્રાચીન ચીજવસ્તુઓ, પુસ્તકો[૭૫] અને દુનિયાભરની વિવિધ ચીજવસ્તુઓનું વેચાણ થાય છે, જે મિલાનના બહુવંશીય સમાનનું પ્રતિબિંબ છે. ઉપરાંત ડાર્સેના કે બ્રેરા એન્ટિક માર્કેટ (મર્કેટો ડેલ એન્ટિક્વેરિએટો ડિ બ્રેરા), જેમાં એન્ટિક્વેરીઝ, જ્વેલ, સ્થાનિક ઉત્પાદનો, ફર્નિશિંગ્સ કે વિન્ટેજ ચીજવસ્તુઓનું બ્રેરા જિલ્લામાં વેચાણ થાય છે.[૭૫] મિલાનના ચાઇનીઝ ડિસ્ટ્રિક્ટ ફેબ્રુઆરીમાંચાઇનીઝ ન્યૂ યરની પણ રંગેચંગે ઉજવણી થાય છે. એપ્રિલ મહિનામાં મિલાન તેના મુખ્ય ડીઝાઇન મેળાનું પિએઝા 22 મેગિઓ, "ફ્યુઓરિ સેલોન"માં આયોજન કરે છે[૭૬]અને વર્ષના અન્ય સમયમાં પ્રતિષ્ઠિત ફેશન વીક વર્ષમાં બે વખત યોજે છે. "મિલાનો જાઝઇન ફેસ્ટિવલ"માં કેટલાંક સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય બ્લુસ, જોઝ અને પોપસિંગર સિવિક એરેનામાં એકત્રિત થાય છે[૭૬]અને મિલાન ફૂડ વીક, જે શહેરનો ગેસ્ટ્રોનોમિકલ ઇતિહાસની ઉજવણી થાય છે,[૭૬]મિલોનો ઇન સ્પોર્ટ વીક અને મિલાન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ, જે વાયા દાન્તે પર પિકોલો ટીએટ્રોમાં યોજાય છે અને તેમાં ઇટાલિયન અને વિદેશી ફિલ્મ અન મોશન પીક્ચર્સ દેખાડવામાં આવે છે.[૭૬] 2010માં મિલાન લેટિન અમેરિકન એક્સ્પો અને ઇન્ટરનેશનલ સાયકલ એક્સ્પોનું આયોજન કરશે.
સામાન્ય રીતે નાતાલના સમયે મિલાનમાં મોટી સંખ્યામાં કાર્યક્રમોનું આયોજન થાય છે, જેમાંઓહ બેજ, ઓહ બેજ માર્કેટ સામેલ છે, જે શહેરના સૌથી જૂનાં પરંપરાગત ઉત્પાદનો, ચીજવસ્તુઓ અને ખાદ્ય પદાર્થોનું વેચાણ કરતું બજાર છે. શહેર તેની નાતાલની રોશનમાં દીપી ઊઠે છે, જે નાતાલના સમયગાળા દરિમયાનથી લઈને સાતમી જાન્યુઆરી સુધી સુશોભિત રહે છે. શહેરની તમામ જાહેર બિલ્ડિંગો, શેરીઓ, ચોક અને મોટા ભાગની દુકાનોને પરંપરાગત લાઇટ્સ અને એકસરખી સુશોભન સામગ્રીથી શણગારવામાં આવે છે. જોકે 2007માં મિલાનવાસીઓએ ફરિયાદ કરી હતી કે કારણ કે તેઓ માનતા હતા કે નાતાલની લાઇટ પર જાહેર ખર્ચ (€1 million) વધારે પડતો હતો, જેને તેઓ ટ્યુરિન જેવી "ડીઝાઇનર-સ્ટાઇલ" ગણતા નહોતા.[૭૪]
ઇટાલિયન ઉપરાંત પશ્ચિમીલોમ્બાર્ડીની વસતીનો 33 ટકા હિસ્સોપશ્ચિમી લોમ્બાર્ડ ભાષા બોલી શકે છે, જે ઇનસબ્રિક નામે જાણીતી છે. મિલાનમાં શહેરના કેટલાંક મૂળ નિવાસીઓ પરંપરાગતમિલાનીઝ ભાષા બોલી શકે છે એટલે પશ્ચિમી લોમ્બાર્ડની શહેરી બોલી, જેને ઇટાલિયન ભાષાની પ્રાદેશિક વિવિધતાથી પ્રભાવિત મિલાનીઝ ન સમજવી જોઈ.
મિલાનાનું પોતાનું જ ઐતિહાસિક કેથોલિક અનુષ્ઠાન છે, જેએમ્બ્રોસિન અનુષ્ઠાન (ઇટાલીઃરિટો એમ્બ્રોસિનો ) સ્વરૂપે જાણીતું છે. તે કેથોલિક અનુષ્ઠાન કરતાં થોડું અલગ છે. (રોમન સભી અન્ય પશ્ચિમી વિસ્તારોમાં ઉપયોગી), જ્યાં ભિન્નતાપૂજાપદ્ધિત અને સામૂહિક સમારંભ અને કેલેન્ડરમાં છે. (ઉદાહરણ માટેલેન્ટની શરૂઆત તારીખ, સામાન્ય તારીખના થોડા દિવસ પછી મનાવવામાં આવે છે, એટલે કાર્નિવલની તારીખો અલગ છે).લોમ્બાર્ડીની આસપાસના સ્થાનોમાં અનેટિસિનોનાસ્વિસ કેન્ટનમાં એમ્બ્રોસિયન અનુષ્ઠા પણ પ્રચલિત છે.
એક વધુ મહત્વપૂર્ણ ફરકગિરિજા સંગીત સાથે સંબંધિત છે.ગ્રેગોરી ગીત મિલાન અને તેની આજુબાજુના વિસ્તારોમાં સંપૂર્ણપણે ઉપયોગમાં નહોતા, કારણ કે તેમનું પોતાનું સત્તાવાર ગીતએમ્બ્રોસિયન ગીત હતું, જે નિશ્ચિત સ્વરૂપેટ્રેન્ટ પરિષદ દ્વારા સ્થાપિત (1545-1563) અને ગ્રેગોરી પહેલાંનું છે.[૮૪] આ સંગીતને ત્યાં ટકાવી રાખવા માટે રોમમાં "પોન્ટિફિકલ એમ્બ્રોસિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સેક્રેડ મ્યુઝિક" (પીઆઇએએમએસ)ની ભાગીદારીની સાથે એક અદ્વિતીયસ્કોલા કેન્ટોરેમ , કોલેજ અને સંસ્થા વિકસીત કરવામાં આવી.[૧]સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૧૦-૧૨ ના રોજવેબેક મશિન
ઇટાલીના અનેક શહેરોની જેમ મિલાન અને તેની આજુબાજુના વિસ્તારોમાં તેના પોતાના પ્રાદેશિક વ્યંજન છે, જેમાં લોમ્બાર્ડ વ્યંજનોની વિશિષ્ટતા અનુસારપાસ્તાની અપેક્ષા હંમેશાચોખાનો ઉપયોગ થાય છે તથા તેમાં લગભગટમેટાનો ઉપયોગ થતો નથી. મિલાનીઝ ભોજનમાં સામેલ છેકોટોલેટા અલા મિલાનીઝ, એક બ્રેડેડ વીલ (પોર્ક અને ટર્કીનો ઉપયોગ પણ થાય છે) માખણમાં તળેલી કટેલટ (જેને કેટલાંક લોકો ઓસ્ટ્રિયાઈ મૂળના માને છે, કારણ કે તે વિએનીઝ "વિનરશ્નિત્ઝેલ" સમાન છે, જ્યારે અન્ય લોકોનો દાવો છે કે તે કોટોલેટ્ટા અલા મિલાનીઝમાં નીકળ્યું છે.)
મિલાનના પ્રખ્યાત કાફે કોવામાં પિરસાયેલા કેક અને પેસ્ટ્રીઝ, વાયા મોન્ટે નેપોલીયન ફેશન ડિસ્ટ્રિક્ટમાં એક પેસ્ટીકેરીયા.
અન્ય વિશિષ્ટ વ્યંજન છેકૈસોયુલા (બાફવામાં આવેલા પોર્ક ચૉપ અનેસેવૉય કોબીની સાથે સૉસ),ઓસોબુકો (ગ્રેમોલાટા નામના સૉસ સાથે બાફેલા વાછરડાનો પગ),રિસોટ્ટો અલ મિલાનીઝ (કેસર અને ગૌમાંસ સાથે),બ્યુસેકા (સેમ સાથે બાફેલા કઠોળા),બ્રેસાટો (બાફેલું ગૌમાંસ કે મદિરા કે બટેકા સાથે પોર્ક). સીઝન સંબંધિત પેસ્ટ્રીઓમાં સામેલ છેચિયાકાઇર (ખાંડનો છંટકાવ કરેલી ફ્લેટ ફ્રીટર્સ) અનેકાર્નિવલ માટેટૉર્ટેલી (તળેલી ગોળાકાર કુકી),ઇસ્ટર માટેકોલોમ્બા (કબૂતર આકારની ચિકણી કેક),ઓલ સોલ્સ ડે માટેપેન ડેઈ મૉર્ટી (ડેડ્સ ડે બ્રેડ, દાલચીની સાથે સુવાસિત કુકી) અને ક્રિસમસ માટેપેનોટોન.
સલામે મિલાનોસલામી સાથે એક ઉત્તમ અનાજ છે, જે સમગ્ર ઇટાલીમાં લોકપ્રિય છે. સુવિખ્યાત મિલાનીઝ પનીરગોર્ગોન્ઝોલા છે, જે આ જ નામના નજીકના શહેરની પેદાશ છે. જોકે અત્યારે ગોર્ગોન્ઝાલાના મુખ્ય ઉત્પાદકો પાઇડમૉન્ટમાં સામેલ છે.
અદ્વિતીય વ્યંજનો ઉપરાંત મિલાનમાં અનેક જગપ્રસિદ્ધરેસ્ટોરાં અનેકેફે પણ છે. મોટા ભાગના રસપ્રદ અને ઉચ્ચવર્ગીય રેસ્ટોરાં ઐતિહાસિક કેન્દ્રમાં સ્થિત છે, જ્યારે પરંપરાગત અને લોકપ્રિય મુખ્ય બ્રેરા અનેનેવિગ્લી જિલ્લામાં સ્થિત છે. અત્યારે મિલાનમાંનોબુ જાપાનીઝ રેસ્ટોરાં પણ છે, જેવાયા મનઝોનીના આરમાની વિશ્વમાં સ્થિત છે અને તેને શહેરના આધુનિક રેસ્ટોરાંમાંનું એક મનાય છે.[૮૫] શહેરના પસંદગીના કેપેસ્ટિસેરી માંનું એકકેફે કોવા છે, જે 1817માં સ્થાપિત એક પ્રાચીન મિલાનીઝ કૉફીહાઉસ જે ટિએટ્રો અલા સ્કાલા પાસે છે, જેણેહોંગકોંગમાં પણ ફ્રેન્ચાઇઝી ખોલી છે.[૮૬] બિફી કાફે અને ગૈલરિયામાં જુકા પણ પ્રસિદ્ધ અને ઐતિહાસિક કેફે છે, જે મિલાનમાં સ્થિત છે. મિલાનના અન્ય રેસ્ટોરાંમાં સામેલ છે હોટેલ ફોર સીઝન્સ રેસ્ટોરાં, લા બ્રાઇશિયોલા, મેરિનો આલા સ્કાલા અને ધ શૈન્ડલિયર. અત્યારેગૈલેરિયા વિટ્ટોરિયો એમાન્યુએલ ટૂમાંમૈકડોનાલ્ડ્સફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરાં પણ છે અને અમુક નવા બુટિક-કેફે પણ છે, જેમ કેવાયા ડેલા સ્પિગામાં સ્થિત જસ્ટ કેવાલી કાફે, જેની પર લક્ઝરી ફેશન ગૂડ્સ બ્રાન્ડરોબર્ટો કવાલિની માલિકી છે.
1990ના દાયકાની શરૂઆતમાં મિલાને2000 સમર ઓલિમ્પિક્સ માટે બિડ મેળવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પણ તે દિવસોમાંટેન્જેન્ટોપોલિ કૌભાંડના કારણે આઇઓસી સમક્ષ કરેલી બિડ પાછી ખેંચી લીધી હતી.
ઇટાલીમાં રમતમાં સૌથી લોકપ્રિય રમતફૂટબોલ છે અને મિલાન બે જગપ્રસિદ્ધ ફૂટબોલ ટીમએ સી મિલાન અનેએફ સી ઇન્ટરનેશનલ મિલાનોનું ગૃહ છે. પહેલી ટીમનો સામાન્ય રીતે મિલાન (અંગ્રેજી અને મિલાનીઝ નામથી વિપરીત શહેરના પહેલા અક્ષરને ધ્યાનમાં લો) અને બીજી ટીમનો ઇન્ટર તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. આ બંને ટીમ વચ્ચે મેચ મિલાન ડર્બી યાડર્બી ડેલા મેડોનિના નામથી (શહેરના મુખ્ય દર્શનિય સ્થળોમાંથી એકડ્યુઓમા ડી મિલાનોની ટૂંક પરવર્જિન મેરી "મૈડોનિના"ની પ્રતિમાના સમ્માનમાં) પ્રસિદ્ધ છે.
મિલાન (એસી મિલાન) યુરોપનું એકમાત્ર શહેર છે, જેની બંને ટીમે યુરોપીયન કપ (હવેયુઇએફએ ચેમ્પિયન્સ લીગ) અને ઇન્ટરકોન્ટિનેન્ટલ કંપ (હવેફિફા ક્લબ વર્લ્ડ કપ) પર વિજય મેળવ્યો છે. સંયુક્ત સ્વરૂપે નવ ચેમ્પિયન્સ લીગ ટાઇટલ્સ સાથે શહેર દ્વારા સૌથી વધારે ટાઇટલ્સ જીતવાની બાબતે મિલાન, મેડ્રિડના સ્તર પર છે. બંને ટીમોએ યુઇએફએ 5-સ્ટાર દરજ્જો મેળવી, 85,700 બેઠક વ્યવસ્થા ધરાવતા જિયુસેપ મીઝા સ્ટેડિયમમાં રમે છે, જેને સામાન્ય રીતેસાન સિરો તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. સાન સિરો,સિરી એના સૌથી મોટો સ્ટેડિયમમાંથી એક છે. ઇન્ટર એકમાત્ર ટીમ છે જેણે તેનો સંપૂર્ણ ઇતિહાસ સિરી એમાં પસાર કર્યો છે જ્યારે મિલાને ટોચના સંઘર્ષમાં બે સત્ર સિવાય તમામ સમય અહીં જ પસાર કર્યો છે.
ઇન્ટર અને એ સી મિલાન જેવી મિલાનની ફૂટબોલ ટીમો કેટલાંક જાણીતા વિદેશી ફૂટબોલ ખેલાડીઓ ધરાવે છે. તેમાંરોનાલ્ડિનો[૮૭] સામેલ છે, જે દક્ષિણ આફ્રિકામાં આયોજિત2010ના ફિફા વર્લ્ડ કપમાં બ્રાઝિલિયન રાષ્ટ્રીય ફૂટબોલ ટીમ વતી રમશે,લ્યુસિઓ, જે ઇન્ટર મિલાન માટે રમશે અનેડેવિડ બેકહામ જે એ સી મિલાન વતી રમશે.[૮૮]
પ્રસિદ્ધમોન્ઝાફોર્મ્યુલા વન સર્કિટ શહેરની નજીક એક વ્યાપક પાર્કની અંદર સ્થિત છે. તે વિશ્વની સૌથી જૂનીકાર રેસિંગ સર્કિટોમાંની એક છે.એફવન રેસ માટે વર્તમાન ક્ષમતા લગભગ 1,37,000 દર્શક છે. જોકે 1950ના દાયકામાં તેમાં 2,50,000 દર્શકોથી વધારે લોકો બેસતાં હતાં. અહીં એફવન રેસ શરૂ થયા પછી એકમાત્ર 1980ના અપવાદને બાદ કરતાં દર વર્ષે રેસિંગ યોજાય છે.
આલિમ્પિયા મિલાનો (આરમાની દ્વારા સ્પોન્સર્ડ) ઇટાલી અને યુરોપની સફળબાસ્કેટબોલ ટીમ છે. તે ઇટાલીની સૌથી વધુ મહત્વપૂર્ણ અને સફળ ટીમોમાંની એક છે તથા યુરોપમાં પણ ટોચની ટીમોની એક છે. ઓલિમ્પિયાડેચફોરમ એરેનામાં રમાય છે (ક્ષમતા 14,000).
સીયુએસ મિલાનો બેઝબોલએ મિલાનમાં સૌથી જૂની બેઝબોલ ક્લબ છે અને તેણે આઠ ઇટાલિયન સ્કુડેટ્ટી જીત્યાં છે.
એમોટોરી રગ્બી મિલાનોએ 18નેશનલ ચેમ્પિયનશિપ્સ જીતી છે અને તે ઇટાલીમાં સૌથી પ્રસિદ્ધ અને મહત્વપૂર્ણ રગ્બી ટીમ છે. મિલાનમાંથી રાફેલ બકોમો ઇટાલિયન રગ્બી ચેમ્પિયનશિપનો એકમાત્ર ખેલાડી છે, જેણે નેશનલ રગ્બી ચેમ્પિયનશિપમાં વાર્ષિક ખેલાડી સ્વરૂપે ત્રણ વખત નોમિનેશન મળ્યું છે.
મિલાનમાંથી જુદી જુદીઆઇસ હોકી ટીમોએ મળીને કુલ 30 નેશનલ ચેમ્પિયનશિપમાં વિજય મેળવ્યો છે.વાઇપર્સ મિલાનોએ છેલ્લી સાતનેશનલ ચેમ્પિયનશિપ્સમાં પાંચ,અલ્પેનલિગા અને કેટલીકકોપા ઇટાલિયામાં વિજય મેળવ્યો છે અને ઇટાલીમાં તેઓ આ રમતમાં અગ્રણી છે. નિયમિત સત્ર દરમિયાન દરમિયાન અગોરા સ્ટેડિયમ (ક્ષમતા 4,500)માં રમાય છે અને પ્લઓફ દરમિયાન ફોરમમાં રમે છે.
1764માં સ્થાપવામાં આવેલી ઐતિહાસિક બ્રેરા એસ્ટ્રોનોમિકલ ઓબ્ઝર્વેટરી.
મિલાન લાંબા સમયથી ઇટાલી અને યુરોપનું મહત્વપૂર્ણ વૈજ્ઞાનિક કેન્દ્ર રહ્યું છે. ઇટાલીના પ્રારંભિક ઔદ્યોગિક શહેરોમાંથી એક મિલાનનો વિકાસ 19મી સદીના અંતિમ દાયકાઓમાં અને વીસમી સદીની શરૂઆતમાં થયો હતો. ત્યારેબ્રસેલ્સ,લંડન,પેરિસ અને યુરોપના અન્ય મુખ્ય આર્થિક અને ઔદ્યોગિક કેન્દ્રોની સાથે મિલાન "પ્રયોગશાળાઓના શહેર" તરીકે જાણીતું થયું હતું.[૯૦]પાવિયા (જ્યાંઆલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇનએ તેના અભ્યાસના થોડા વર્ષ પસાર કર્યા હતા)ની નજીક વૈજ્ઞાનિક સભાઓની ગંભીર હરિફાઈ પછી મિલાનને એક અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીકલ અને વિજ્ઞાન ક્ષેત્ર વિકસાવ્યું અને અનેક અકાદમીઓ અને સંસ્થાઓ સ્થાપવાની શરૂઆત કરી હતી.[૯૦] મિલાન મિલાનો, વિજ્ઞાન શહેર (મિલાનો, ઇટાલીમાં સિટ્ટા ડેલે સાયન્ઝ ) નામની એક રસપ્રદ યોજનાનું યજમાન બનશે, જેનું સેમ્પિયોનના આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રદર્શનમાં આયોજન થશે. જે વિજ્ઞાન સંબંધિત આયોજનો મિલાનમાં સંપન્ન્ થયા છે, જેમાં શહેરના ફોન્ડજિયોન સ્ટેલ્લાઇનમાં 13 સપ્ટેમ્બર, 1997ના રોજ આયોજિત વિજ્ઞાન મેળામાં યુરોપીય સંઘ યુવા વિજ્ઞાનીઓની સ્પર્ધા સામેલ છે.[૯૧] મિલાનમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને પ્રાચીન વેધશાળા કદાચબ્રેરા ખગોળીય વેધશાળા છે, જે 1764માંજેસુઇટો દ્વારા સ્થાપિત થઈ છે અને 1773માં એક ખરડો કાયદો પસાર કરીને સરકાર દ્વારા સંચાલિત કરવામાં આવી છે.
ધ પોલિટેક્નિકો ડી મિલાનોની મુખ્ય ઇમારતબોકોની યુનિવર્સિટીનું મુખ્ય ભવનયુનિવર્સિટી ઓફ મિલાનનું મુખ્ય ભવન, રિનૈઝન્સ કાળ દરમિયાન શહેર હોસ્પિટલ તરીકે બંધાયેલુંછ ઓસ્પેડેલ મેગીઓરકેથલિક યુનિવર્સિટી ઓફ સેક્રેડ હાર્ટ કોર્ટયાર્ડ.બ્રેરા એકેડેમીનું આંતરિક મેદાન
મિલાનનીઉચ્ચ શૈક્ષણિક વ્યવસ્થામાં 39 વિશ્વવિદ્યાલય કેન્દ્ર (44 ફેકલ્ટીઝ, દર વર્ષે 1,74,000 નવા વિદ્યાર્થીઓ, ઇટાલીના તમામ વિશ્વવિદ્યાલયના કુલ વિદ્યાર્થીઓના 10ટકા સમાન)[૯૨] અને ઇટાલીમાં સૌથી વધારે વિશ્વવિદ્યાલય સ્નાતકો અને અનુસ્નાતક વિદ્યાર્થીઓ (અનુક્રમે 34,000 અને 5,000થી વધારે) છે.[૯૩]
મિલાનમાં સૌથી જૂની વિશ્વવિદ્યાલયપોલિટેકનિકો ડિ મિલાનો છે, જેની સ્થાપના 29 નવેમ્બર, 1863માં થઈ હતી. વર્ષોથી તેના સૌથી વધારે પ્રતિષ્ઠિત પ્રોફેસરોમાં સામેલ છે ગણિતશાસ્ત્રીફ્રાન્સેસ્કો બ્રાયોશી, (તેના પહેલા ડિરેક્ટર),લુઇગી ક્રીમેનો અનેજિયુલિયો નાટ્ટા (1963માં રસાયણશાસ્ત્રમાં નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર) છે. અત્યારે પોલિટેકનિકો ડી મિલાનોમાં 16 વિભાગમાં સંગઠિત છે અને તેના નેટવર્કમાં ઇજનેરી, વાસ્તુકળા અનેઔદ્યોગિક ડીઝાઇનની નવ સ્કૂલ છે, જે એક કેન્દ્રીય વહીવટી અને વ્યવસ્થાપન સાથેલોમ્બાર્ડી ક્ષેત્રમાં સાત કેમ્પસમાં વિસ્તૃત છે. આ નવ સ્કૂલ શિક્ષણ પ્રત્યે સમર્પિત છે જ્યારે 16 વિભાગ સંશોધનમાં કાર્યરત છે. તમામ કેમ્પસમાં અંદાજે 40,000 વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ કરે છે, જે પોલિટેકનિકો ડી મિલાનોને ઇટાલીમાં સૌથી મોટી ટેકનિકલ વિશ્વવિદ્યાલય બનાવે છે.[૯૪]
મિલાન વિશ્વવિદ્યાલયની સ્થાપના ૩૦ સપ્ટેમ્બર, 1923ના રોજ થઈ હતી અને તે જાહેર શિક્ષણ અને સંશોધન વિશ્વવિદ્યાલય છે, જે નવ ફેકલ્ટી, ૫૮ વિભાગ, ૪૮ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ અને 2,500 પ્રોફેસરનો સ્ટાફ ધરાવે છે. વૈજ્ઞાનિક ઉત્પાદકતા માટે ઇટાલી અને યુરોપમાં એક અગ્રણી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ મિલાન વિશ્વવિદ્યાલય આ પ્રદેશની સૌથી મોટી વિશ્વવિદ્યાલય છે, જેમાં 65,000 વિદ્યાર્થીઓ પ્રવેશ મેળવે છે, તેસામાજિક-આર્થિક સંદર્ભ માટે મહત્વપૂર્ણ સ્રોત પણ છે, જે તેનો એક ભાગ છે.[૯૫]
મિલાન બાઇકોકા વિશ્વવિદ્યાલયની સ્થાપના કરવામાં આવી, જેથીઉત્તર ઇટાલીના વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણની સુવિધા મળી શકે અને ઐતિહાસિક મિલાન વિશ્વવિદ્યાલયનો ભાર થોડો હળવો થઈ જશે, જ્યાં વિદ્યાર્થીઓનો વધારે ધસારો રહે છે. તે મિલાનના ઉત્તર ભાગમાં બાઇકોકા નામના વિસ્તારમાં સ્થિત છે, જે પોલાદ પ્રસંસ્કરણ, રાસાયણિક પદાર્થોનું ઉત્પાદન અને વીજયાંત્રિકી સંબંધિત અનેક મોટા ઇટાલિયન કારખાના સાથે અગાઉ ઔદ્યોગિક હિલચાલનું કેન્દ્ર રહ્યું છે. વિજ્ઞાન એકમની બિનપરંપરાગત ડિગ્રીઓમાં બી.એસસીથી લઈને પીએચ.ડી પરંપરાગત ભૌતિકશાસ્ત્ર, ગણિત, જીવવિજ્ઞાન, રસાયણશાસ્ત્ર, ગાણિતિક અનેભૂવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાંસામગ્રી વિજ્ઞાન, બાયોટેકનોલોજી અનેપર્યાવરણ વિજ્ઞાન જોડી દેવામાં આવ્યાં છે. અત્યારે સંપૂર્ણ વિશ્વવિદ્યાલયમાં 30,000 કરતાં વધારે વિદ્યાર્થીઓ છે.[૯૬]
1996માં સ્થાપિતટેથિસ રીસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ એક ખાનગીબિનલાભદાયક સંગઠન છે, જે સિટેશિયન સંશોધનમાં વિશેષતા ધરાવે છે. ટેથિસે ભૂમધ્ય સિટેશિયનો પર સૌથી મોટો ડેટાસેટ્સમા એક અને 300થી વધારે વૈજ્ઞાનિક પ્રદાન કર્યું. ટેથિસ 20,000થી વધારે સિટેશિયન ચિત્રો સહિત ફોટોગ્રાફિક પુરાલેખો પર માલિકી ધરાવે છે, જેનાથી સાત ભૂમધ્ય પ્રજાતિઓમાંથી 1,300થી વધારેની વિશેષ ઓળખ સ્થાપિત થઈ છે. આ વિશેષતાએ ટેથિસને અગાઉ ઇસીના ભંડોળથી ચાલતા પ્રોજેક્ટ “યુરોફ્લૂક્સ”ના પ્રાદેશિક સંયોજકની ભૂમિકા સોંપી છે.[૧૦૩]
બ્રેરાની લલિત કળા અકાદમી દુનિયાની અગ્રણી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાંની એક છે. આ એક જાહેરશૈક્ષણિક સંસ્થા છે, જે રચનાત્મક કળા (ચિત્રકળા, મૂર્તિકળા, ફોટો-વીડિયો વગેરે) અને સાંસ્કૃતિક ઐતિહાસિક વિષયો પર શિક્ષણ અને સંશોધન માટે સમર્પિત છે. તે ઇટાલીમાં આંતરરાષ્ટ્રીયકરણનો સૌથી ઊંચો દર ધરાવતી શૈક્ષણિક સંસ્થા છે, જેમાં 3,500 વિદ્યાર્થીઓમાંથી 850 કરતાં વિદેશી વિદ્યાર્થીઓ 49 દેશોના છે. વર્ષ 2005માં અકાદમીની શિક્ષણ વ્યવસ્થાનેયુનેસ્કો દ્વારા "A5" તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવી છે.
1980માં સ્થાપિતમિલાનની નવી લલિત કળા અકાદમી એક ખાનગી સંસ્થા છે જ્યાં સ્નાતક અને અનુસ્નાતક કળા ઉપાધિ, શૈક્ષણિક અનુસ્નાતક કાર્યક્રમ, ડિપ્લોમા કાર્યક્રમ અને સેમીસ્ટર બાહ્ય કાર્યક્રમ અંગ્રેજીમાં આયોજિત થાય છે અને દ્રશ્ય કળા,ગ્રાફિક ડીઝાઇન, ડીઝાઇન, ફેશન, મીડિયા ડીઝાઇન અને થિયેટર ડીઝાઇનના ક્ષેત્રમાં અમેરિકનવિશ્વવિદ્યાલય વ્યવસ્થા દ્વારા માન્યતાપ્રાપ્ત છે. અત્યારે આ અકાદમીમાં સમગ્ર ઇટાલી અને 40 જુદાં જુદાં દેશોમાંથી આવેલા 1,000 કરતાં વધારે વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ કરી રહ્યાં છે.[૧૦૪]
યુરોપીયનઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ડીઝાઇન એકખાનગી વિશ્વવિદ્યાલય છે, જે ફેશન, ઔદ્યોગિક અનેઇન્ટિરિયર ડીઝાઇન, ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ ડીઝાઇનમાં વિશેષતા ધરાવે છે, જેમાં ફોટોગ્રાફી, એડવર્ટાઇઝિંગ અને માર્કેટિંગ અને બિઝનેસ કમ્યુનિકેશન સામેલ છે. 1966માં સ્થાપિત આ સ્કૂલમાં અત્યારે 8,000 કરતાં વધારે વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ કરે છે.
મારનગોની ઇન્સ્ટિટ્યૂટ એક ફેશન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ છે, જેના કેમ્પસ મિલાન,લંડન અનેપેરિસમાં છે. 1935માં સ્થાપિત આ સંસ્થા ફેશન અને ડીઝાઇન ઉદ્યોગ માટે કુશળ વ્યાવસાયિકો તૈયાર કરે છે.
મિલાન કન્ઝર્વેટરી એકસંગીત મહાવિદ્યાલય છે, જેની સ્થાપના 1807માંશાહી ફરમાન દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તે સમયે આ શહેર નેપોલિયનનાઇટાલી સામ્રાજ્યની રાજધાની હતું. તેની શરૂઆત પછીના વર્ષે સેન્ટા મારિયા ડેલા પેસિઓનનાબોરેક ચર્ચના સંકુલમાં થઈ. અહીં શરૂઆતમાં 18 પુરુષ અને મહિલા રહેવાસી વિદ્યાર્થી હતા. 1,700 કરતાં વધારે વિદ્યાર્થીઓ, 240 કરતાં વધારે શિક્ષકો અને 20 વિષય સહિત તે ઇટાલીનું સૌથી મોટું વિશ્વવિદ્યાલય છે.[૧૦૫]
મિલાન શહેરમાં અનેક સાંસ્કૃતિક સંસ્થાઓ, સંગ્રહાલય અને આર્ટ ગેલેરી છે, જેમાંથી કેટલીક આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તર પર અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.[૧૦૬]
પોલ્ડી પેઝોલી મ્યુઝિયમ.
બેગાટી વાલસેચ્ચી મ્યુઝીયમ એક નફા માટે ન ચાલતુંઐતિહાસિક મ્યુઝીયમ છે, જે શહેરના કેન્દ્રમાંમોન્ટે નેપોલીઓન જિલ્લા[૧૦૭]માં સ્થિત છે. સાંમત બેગાટી વાલસેચ્ચી દ્વારા સંગ્રહિત ઇટાલીની પુનર્જાગરણ કળા અને સજાવટી કળા તેમના ઘરમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવી છે, કારણ તેઓ તેમ ઇચ્છતાં હતાં. આ કારણે મુલાકાતીઓ કળાના કોઈ ખાસ વસ્તુઓ જ જોઈ શકતા નથી, પણ સાથેસાથે ગૃહમાં 19મી સદીના કુલીન મિલાનીઝ રસનો પ્રામાણિક પરિવેશ અને વ્યવસ્થા પણ જોઈ શકે છે. તેમાં ચિત્રકળાના નમૂના પણ સામેલ છે, જેમ કેક્રાઇસ્ટ ઇન મેજેસ્ટી, વર્જિન, ક્રાઇસ્ટ ચાઇલ્ડ એટ સેન્ટ્સ ,જિયોવન્ની પિએટ્રો રિઝોલી ઉર્ફે જિયામ્પેટ્રિનો, 1540નો દાયકો (લીઓનાર્ડો દા વિન્સી દ્વારા પ્રેરિત ચિત્રકાર).
કેસેલો સ્ફોર્જેસ્કો મિલાનનો મહેલ છે અને હવે અનેક કળાસંગ્રહ અને પ્રદર્શનનું આયોજન કરે છે. પિનાકોટેકો ડેલ કેસેલો સ્ફોર્જેસ્કો, હાલના સુપ્રસિદ્ધ નાગરિક સંગ્રહાલયોમાંથી એક છે, જ્યાં અનેક કળાસંગ્રહોમાં માઇકલ એન્જલોની અંતિમ પ્રતિમા,રોનડાનિનિ પિએટા ,એન્ડ્રીઆ મેન્ટેગ્નાનીટ્રાઇવલ્ઝિયો મેડોના અનેલીઓનાર્ડ દા વિન્સીનીકોડેક્સ ટ્રાઇવલ્ઝિઆનસ પાંડુલિપી સામે છે. કૈસેલો સંકુલમાં પ્રાચીન કળા સંગ્રહાલય, ધ ફર્નિચર મ્યુઝીયમ, ધ મ્યુઝીયમ ઓફ મ્યુઝિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ અને એપ્લાઇડ આર્ટ્સ કલેક્શન, ધ ઇજિપ્તિયન એન્ડ પ્રીહિસ્ટોરિક સેક્શન્સ ઓફ આર્કેલોજિકલ મ્યુઝીયમ અને ધ એશિલ્લે બર્ટારેલી પ્રિન્ટ કલેક્શન પણ સામેલ છે.
મ્યુઝીઓ પોલ્ડી પેઝોલ્લી શહેરનું અન્ય એક મહત્વપૂર્ણ અને પ્રતિષ્ઠિત મ્યુઝીયમ છે. 19મી સદીમાં કૉનડોટિએરોજિયાન જિયાકોમો ટ્રાઇવઝિયો પરિવાર સાથે જોડાયેલા જિયાન જિયાકોમો પોલ્ડી પેઝોલી અને તેમની માતા રોઝા ટ્રાઇવલઝિયોના અંગત સંગ્રહ સ્વરૂપે વિકસ્યું હતું અન તેમાં વિશેષ સ્વરૂપે ઉત્તર ઇટાલી અને ઇટાલી માટે નેધરલેન્ડ કે ફ્લેમિશ કલાકારોનો વ્યાપક સંગ્રહ છે.
લાટ્રાઇનેલ ડિ મિલાનો એક ડીઝાઇન સંગ્રહાલય અને આયોજન સ્થળ છે, જે પેલેસ ઓફ આર્ટ્સ ભવનની અંદર, પાર્કો સેમ્પિઓને,કૈસેલો સ્ફોર્જેસ્કોની અડીને સ્થિત પાર્ક મેદાનનો ભાગ છે. તે સમકાલીન ઇટાલિયન ડીઝાઇન, શહેરી આયોજન, સ્થાપત્ય કળા, સંગીત અને મીડિયા કળા, કળા અને ઉદ્યોગ વચ્ચેને સંબંધ પર ભાર આપતા પ્રદર્શનો અને કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે.
બોલોગ્ના પછી મિલાન ઇટાલીનું બીજું રેલવે કેન્દ્ર છે અને મિલાનના પાંચ મુખ્ય સ્ટેશન વચ્ચેમિલાન સેન્ટ્રલ સ્ટેશન ઇટાલીનું સૌથી વ્યસ્ત સ્ટેશન છે. મિલાનનો પ્રથમ નિર્મિત રેલરોડમિલાન એન્ડ મોન્ઝા રેલ રોડ છે, જે 17 ઓગસ્ટ, 1840ના રોજ ખુલ્લો મૂકાયો હતો. .
એઝિએન્ડા ટ્રાન્સપોર્ટી મિલાનેઝી (એટીએમ) ત્રણ મહાનગરીય રેલવે લાઇન અને ટ્રામ,ટ્રોલી બસ અનેબસ લાઇન એમસાર્વજનિક પરિવહન નેટવર્કનું વ્યવસ્થાન સંભાળતા મહાનગરીય ક્ષેત્રની અંદર સંચાલિત થાય છે. એટીએમ ટ્રામવે કાફલામાં પીટર વિટ્ટ કાર પણ સામેલ છે, જે 1928મા બની છે અને હજુ પણ કાર્યરત છે. અંદાજે 1,400 કિમીનું નેટવર્ક છે, જે 86 મ્યુનિસિપાલટી સુધી પહોંચે છે. જાહેર પરિવહન ઉપરાંત એટીએમ આંતરબદલપાર્કિંગ લોટ અને ઐતિહાસિક કેન્દ્રમાં માર્ગો પર પાર્કિંગ સ્પેસનું વ્યવસ્થાપન સંભાળે છે તથા વ્યાવસાયિક ઝોનમાં સોસ્ટામિલાનો પાર્કિંગ કાર્ડ સીસ્ટમનો ઉપયોગ કરે છે.
મિલાનમાંમિલાન મેટ્રો તરીકે ઓળખાતી ત્રણસબવે લાઇન છે, જેના નેટવર્કનું કદ 80 કિમી છે. તેમાં ત્રણ લાઇન્સ છે; એક રેડ લાઇન જે ઇશાન અને પશ્ચિમ દિશામાં દોડે છે, બીજી ગ્રીન લાઇન છે જે ઇશાન અને નૈઋત્યમાં દોડે છે અને ત્રીજી યેલો લાઇન જે ઉત્તર અને દક્ષિણમાં દોડે છે.
દસ ઉપનગરીય લાઇનથી બનેલીઉપનગરીય રેલવે સેવા લાઇન મિલાન સંકુલને મહાનગરના વિસ્તાર સાથે જોડે છે. 2008 સુધીમાં વધુ લાઇન પૂર્ણ થવાની હતી, પણ જાન્યુઆરી, 2009 સુધીમાં એક પણ લાઇન પૂર્ણ થઈ નહોતી. બીજી તરફ પ્રાદેશિક રેલવે સેવા શેષલોમ્બાર્ડી અનેરાષ્ટ્રીય રેલવે વ્યવસ્થા સાથે જોડે છે. શહેરી ટ્રામ નેટવર્કમાં અંદાજે 160 kilometres (99 mi)ટ્રેક અને 1૭ લાઇન સામેલ છે.[૧૦૮] બસ લાઇન્સ 1,070 કિમીનો વિસ્તાર આવરી લે છે.
મિલાનમાં ખાનગી કંપનીઓટેક્ષી સેવા ચલાવે છે અને તેને સિટી ઓફ મિલાનકોમ્યુન ડિ મિલાનો દ્વારા પરવાનો આપવામાં આવે છે. તમામ ટેક્ષીઓ એક જ સફેદ રંગની હોય છે. કિંમત શરૂઆતમાં એક નિશ્ચિત દર પર આધારિત હોય છે અને સમય અને મુસાફરીના અંતરના આધારે વધારાનું ભાડું નક્કી થાય છે. હાલના ટેક્ષી ડ્રાઇવરોના લોબિંગના કારણે પરવાના મેળવનાર ટેક્ષીઓની સંખ્યા ઓછી છે. વરસાદના દિવસોમાં કેકામના કલાકો દરમિયાન ટેક્ષી મેળવવી મુશ્કેલ છે અને જાહેર પરિવહન સેવામાં હડતાલ હોય ત્યારે ટેક્ષી મેળવવી લગભગ અશક્ય છે. અહીં અવારનવાર જાહેર પરિવહન સેવામાં હડતાળ પડે છે.
મિલાન શહેરમાં ત્રણઆંતરરાષ્ટ્રીય એરપોર્ટ છે.માલ્પેન્સા ઇન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ ઇટાલીનું બીજું સૌથી મોટું એરપોર્ટ છે, જે કેન્દ્રીય મિલાનથી 50 કિમીના અંતરે સ્થિત છે અનેમાલ્પેન્સા એક્સપ્રેસ રેલવે સેવા સાથે શહેરથી જોડાયેલું છે. વર્ષ 2007માં તેણે 2.38 કરોડ મુસાફરોનું સંચાલન કર્યું હતું. શહેરની મર્યાદાની નજીકલિનાટે એરપોર્ટનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે સ્થાનિક અને ટૂંકા અંતરની આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સ માટે થાય છે. અહીં વર્ષ 2007માં 90 લાખ મુસાફરોનું સંચાલન થયું હતું.બર્ગેનો શહેરની નજીકઓરિયો અલ સીરિયો એરપોર્ટ મિલાનના ઓછી કિંમતના ટ્રાફિકને સેવા આપે છે અને અહીં વર્ષ 2007માં 60 લાખ મુસાફરોનું સંચાલન થયું હતું.
"El mangià per vess assee el gh'ha de cress (Milanese) Il cibo, per essere a sufficienza, deve avanzare (Italian) (English) For food to be enough, there has to be leftovers. "[૧૨૨]
"In agost, giò el sol gh'è fosch (Milanese) In agosto, quando scende il sole c'è buio (Italian) (English) In August, when the sun sets, it's dark. "[૧૨૨]
Mottos featuring Milan
"Milan può far, Milan può dir, ma non può far dell'acqua vin (translation) Milan can do, Milan can speak, but it can't make water into wine. "[૧૨૩]
"Milano la grande, Venezia la ricca, Genova la superba, Bologna la grassa. (translation) Milan the big one, Venice the rich one, Genoa the superb one, Bologna the fat one. "[૧૨૩]
↑Graham J. Morris."Solferino".મૂળ માંથી 2009-06-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ2009-06-09.{{cite web}}:Check date values in:|access-date= and|archive-date= (મદદ)
↑"Backgrounder: Profile of Filipinos in Northern Italy". Republic of the Philippines Office of the Press Secretary. 2009.મૂળ માંથી 2009-05-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ2009-06-21.{{cite web}}:Check date values in:|access-date= and|archive-date= (મદદ);Cite has empty unknown parameter:|coauthors= (મદદ);Unknown parameter|month= ignored (મદદ)
↑Gert-Jan Hospers (2002)."Beyond the Blue Banana? Structural Change in Europe's Geo-Economy"(PDF).42nd EUROPEAN CONGRESS of the Regional Science Association Young Scientist Session - Submission for EPAINOS Award August 27–31, 2002 - Dortmund, Germany.મૂળ(PDF) માંથી 2007-09-29 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ2006-09-27.{{cite web}}:Check date values in:|access-date= and|archive-date= (મદદ)
↑૯૦.૦૯૦.૧info@area97.it."MILANO Città delle Scienze". Milanocittadellescienze.it.મૂળ માંથી 2013-09-21 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ2010-01-22.{{cite web}}:Check date values in:|access-date= and|archive-date= (મદદ)CS1 maint: numeric names: authors list (link)
.jpg)
_-_Milano_-_Stazione_Centrale%2c_dopo_1864.jpg)
.jpg)
_-_The_Last_Supper_(1495-1498).jpg)
_-_Foto_Giovanni_Dall%2527Orto_22-Apr-2007.jpg)
_-_Atrium.jpg)
.svg)
_-_da_-_Zanchi%2c_Giovanni_Cristostomo_-_De_Orobiorum%2c_sive_Cenomanorum%2c_origine_-_Leiden_1704.jpg)
_-_n._3837_-_Milano_-_Galleria_Vittorio_Emanuele_-_Architetto_Mengoni.jpg)
_-_n._3830_-_Milano_-_Corso_Vittorio_Emanuele_II.jpg)
