Ko haipy oñe'ẽ mba'e atã hajyguéva rehegua. Rehechasérõ ka'avo guasu, ehechayvyramáta. 
Yvyra oñekytĩmbámava.
Óga ha korapy yvyrágui ijapopyre, Rrúsiape.
Yvyrakuéra oñekytĩva léi oñemboykévo, Brasil-pe.Yvyra ha'e mba'e atã ha hajyguéva oñeguenohẽvayvyramáta retégui. Imbarete porã ha ndaipohyitéi, upévare oñekytĩ ymaite guive ojeipuru ojejapo hag̃uaóga ha tembiporu opaichagua ha'éva apyka, mesa, karameg̃ua, aorenda, okẽ, ovetã. Ojeiporu avei ojejaposérõjepe'a hakuatia (oñeguenohẽmba rire hajygue térãselulósa). Ojeikuaa yvypóra ojaporaẽhague hembiporurã yvyrágui amo ary 5.255 a. C. rupi.[1]
Yma guive yvypóra oiporu yvyra ojapo hag̃ua avei mba'eguerahaha opaichagua, taha'e ha'éva umikárro,mba'yruguata,kanóa térãygarata.
Ikatu ñamohenda yvyrakuéra mokõi atýpe, umi hatãitéva ha umi hu'ũmíva.
Hatãvéva apytépe jajuhu umi ojeiporúva tembiporu apópe, oúva umika'avo ipotývagui, ijapytépe jajuhu techapyrãkurupa'y,kurupa'y kuru,urunde'y,urunde'y para.
Umi hu'ũmíva katu ou umika'avo hogue ha'ỹiva (gymnospermae) ha ojeiporuve jepe'a apópe haóga ñemopu'ãhápe, ijapytépe ikatu jajuhu techapyrãamba'y,sapirãngy hakuri'y.
Ymaite guive ha ko'ãga peve, tekoha opaichagua, hetaveóga ijapytépe, ojejapo yvyrágui. Oñemopu'ã hag̃ua peteĩ óga yvyrágui, oñembojoaju va'erã jo'ári umi yvyra oñembopémava peteĩ hendaitépe ha'etéva ogyke, píso ha ogahoja. Upéi umi hendaite oñemoĩ ógaicha. Upéi ikatu ojejaho'i ojejapo hag̃ua ogyke atãvéva, sapy'ánte umi ogyke ojejaho'i hetave yvyrágui. Yvyra ojepuru avei ojejapo hag̃ua korapy.
Tembiporu apópe katu ojeiporu umi yvyra hatãvéva, ani hag̃ua ojekarei. Oñemboysaja ha oñembojegua rire yvyra, ikatu oñembosa'y ani hag̃ua oñembyai pya'eite. Mba'e jahechavéva yvyrágui ijapopyre niko guapyha, mba'yru, mesa, kuimbe, karameg̃ua, ña'ẽ,apajere hañembosaraiha mitãnguérape guarã, jepémo oĩ ambue mba'e opaichaguaitéva, ha'éva techapyrãsapatu,aravopapaha, jeguaka, tesapeha jokoha ha heta ambuéva.
Mba'eguasuite yvyramátañande rekohápe guarã, umi ka'aguy ombopyahu ha omoporã yvytu ha oiko mymbakuéra rekoha ramo. Naiporãi oñekytĩmbávo, oiko jepihaguéicha heta ára.
Jareko areséramo yvyra oĩvaka'aguýpe, tekotevẽ ñañangareko mbohapy mba'ére: Iñepyrũrãitépe, ñañangarekova'erã umi yvyra ra'ýre anítei oipyhy ichupekuératata,yso, hamba'asy. Tata niko jepevérõ ombyaipaite umi ka'aguy, ha'e avei peteĩ tembiporu ojeiporúva oñeñangareko hag̃ua hese jesarekópe porã. Oĩvoi yvyra oĩkotevẽva tata hoky porãjevy hag̃ua. Umi mymba'i, ja'e porãsérõ umimbíra,mberu, kuri'y raso ha umi mba'asyeta kakuaa omomarã ka'aguy. Upéicha ramojepe, oñeñangareko katuíramo umi mba'asy reruháre, ñemyatatĩ sapy'amimi,pepo'atã rupive, yvyra ñekytĩ hekópe porã ha ojeguyru tembiapokue osẽ porãve ko'ẽ ko'ẽre.
Ojoaju mba'éichapa oñekytĩ pe yvyra oĩva guive (ñekytĩmbaite) yvyra okakuaapapyre ojeporavóvaraẽ ojeity mboyve (ñekytĩ poravópe) ndive, ha ñemboka'aguy, taha'e heñóiva ojehegui térã yvyra ra'y oñeñotypyre. Mba'eichaitépa oñekytĩmba térã oñemopy'ỹi upe ñekytĩ niko oguerekova'erã hesa renondépe ka'aguy jeguereko are peverãicha. Upe ñangareko he'ise avei tojeporupaite pe yvyra ojeitýva. Arandu ojeguerekómava ko'ág̃a rupi yvyra ku'ikue jejopy térã yvyra ñekytĩ pererĩete, ko'ág̃a ojeporupa hakãngue jepe, yvyra naiporãiva, yvyra ipo'íva ndaikatúiva oñembo'i perẽrĩ, ha umi oñembohérava yvyra vai.
