Epáña (Epañañe'ẽme:España), hérava hekopeteháichaTavetetã Epáña (Epañañe'ẽme:Reino de España),[nota 1] ha'e peteĩtetã hekosãsóva ndojejuhúiva peteĩyvyrusúntepe, oikóva peteĩ tetã oñemboguatávatekoiterape hajekopytyjoja rupive ha oñesãmbyhýva peteĩtetãrerekua peteĩmeamandaje rapépe ramo. Kóva niko peteĩ umi 27 tetã hekosãsóvagui ojapóvaEurópa Joaju. Ijyvy apekue rendaha, orekóva itavusu távaMadrid-pe,[7] oñemohenda 17comunidad autónoma rupive (tetãvore ijehegui oñesãmbyhýva), umíva katu ijapopyre 50tetãminígui, ha mokõitáva ijehegui oñesãmbyhýva.
Epáña tuichaitépe ojejuhu ñemby kuarahyreike gotyo Európape, jepémo ikatu avei ojejuhu hendaha ambuéva yvate Áfrikape. Európa, haimete oñuvãmbayvyapy Ivéria, upe yvy ojeheroEpáña yvyapy, ha umiypa'ũnguéra Baleares (para Mediterráneope). Áfrikape ojejuhu umi táva ha'évaSéuta haMelílla,ypa'ũnguéra Canarias (paraguasu Atlántikope) ha heta yvy ambuéva ipoguýpe para Mediterráneo rembe'ýre ojeheróva «plazas de soberanía». TávaLlivia, yvytyrysýiPirineos-pe, ha'e yvy ijerére ojejuhupávaHyãsia rendaha. Ijyvy apekue rendahápe avei oike heta ypa'ũ yvyapy rembe'y renondépe ojejuhúva. Upéicha ohupyty ituichakue amo 505 370 kmTembiecharã:Exp,[8] oikóvo chugui tetã tuichavéva irundyha Európape.[nota 2] Tetãyguakuéra retakue ohupyty haimete 48 sua ha mbyte.[2][9] Añetehápe, 1 jasyteĩ 2024 jave oiko ko tetãme48 592 909 tapicha.[2] Ijyvy ojejuhúva yvyapy Ivériape oñohembe'yHyãsia haAndórra yvate gotyo,Poytuga kuarahyreike gotyo haHivyraytã (Gibraltar) ñemby gotyo. Ijyvy oĩva Áfrikape, oñohembe'y yvy ha yguasu rupiveMarruéko.
Iléi guasu ojapo Epañañe'ẽgui «castellano»[10] térã "karaiñe'ẽ" iñe'ẽ tee. Ary 2012 jave, kóva ku ñe'ẽ 82 % opaite Epáña retãyguágui oñe'ẽva hogapýpe.[11] Epañañe'ẽ térãcastellano oikoñe'ẽte oñeñe'ẽvéva mokõiha ramo yvy ape ári oĩvo 500 sua oñe'ẽva hogapýpe ha amo 600 sua oñe'ẽkuaáva.[12] Epáña arandupýpe niko ojehechaiteRróma haGyrésia Ymaguare rembiejakue, avei kóva hína tetã irundyha ojejuhuvehápe tenda Unesco ohechakuaayvypóra reko rembiejakue ramo.[13]
Ha'etetã kakuaámava —tetã tapichakuéraoikove arevehápe irundyha yvy ape ári— ha tetã mba'ehetaitéva,mba'eapopy retakue repy (producto interno bruto) imba'éva ojapo chugui tetã mba'ehetavéva 14ha yvy ape ári (2021).[14] Ijojaha'ỹ rupi, oiko oñeikundahavehápe mokõiha yvy ape ári —hetave 83 sua tapicha oho ko tetãme oikundaha ha oguerohoryturista ramo ary 2019 jave— ha tetã mokõiha omono'õvéva pirapire oúva ñekundahágui (turismo).[15][16]Yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha iporãite avei (0,904), he'iháicha jeikuaauka 2020 pegua ojapo va'ekueONU.[17] Epáña avei ipokatu tetãnguéra ambuéva renondépe, oikógui heta atýpe ono'õhápe tetã opaichagua, ha'eháichaTetãnguéra Joaju,Ñemu Atyguasu Hetatetãgua,OCDE,OTAN haEurópa Joaju, upéicha avei oiko añetehápeG20 ryepýpe.
Ymaiterei guive oiko yvypóra yvýpe ágã ojehero Epáña.[18] Sa'ary III jave,Rróma ondyry upe yvyapýre, upe rireoñemomba'e hese ha ojapo ichugui hetãvorerã héravaHispania.Ára Mbytegua pukukuévo, ko yvy oiko opaichagua tetãma Heymáña poguýpe ha upéi oguahẽ oñemomba'ekuévo umimusulmã,opyta ipoguýpe amo 700 ary pukukuévo. Sa'ary XV jave,oñembojoaju tetãnguéraKastílla haAragõ, upéicha oñepyrũ oñemopyenda «Epáña».Ára Ko'ãgagua jave, Epáña mburuvichakuéra oisãmbyhyraẽ peteĩtetã ojepysóva oparupi yvy ape ári, upe tetã guasu oheja va'ekue iñe'ẽ ha iñarandupy opa umi 5yvyrusúpe. Sa'ary XIX oñepyrũkuévo,Amérikape oiko oparupi ñorairõguasu ohekáva toipe'a hag̃ua Epáña poguýgui umiikolónia ojapo hag̃ua ichugui tetã pyahu, upéicha okañy Epáñagui heta yvy imba'ekuéva Amérikape. Heta ñorairõ rire, oñepyrũ oñembopyahu ha oñemoporãve. Oiko riregolpe de Estado nosẽporãiva ary 1936 jave, oñepyrũEpáña retãygua ñorairõ ha ipaha rire ouFrancisco Francodictadura, opa ha'e omanokuévo ary 1975 jave, upe guive oikojekopytyjoja.
- Tavakuéra ha tenda ambuéva Epáñape
- ↑Léi guasúpe ndojejuhúi mba'éichapa oñembohéra hekopete, oiporúnteEspaña —«España se constituye en un Estado social y democrático de Derecho […]» (artículo 1.1)— ombohéravo tetã.[5]Reino de España oiko avei térã hekopeguáva ramo, ojeiporúva hekópe téra tee ramo,[6]Iñe'ẽ tee ambuéva oje'e:
- aranés:Espanha,Regne d'Espanha;
- catalán ha valenciano:Espanya,Regne d'Espanya;
- euskera:Espainia,Espainiako Erresuma;
- gallego:España,Reino de España.
- ↑Rrúsia,Ukyáña haHyãsia rire.
- ↑Anuario Estadístico de España 2006. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente
- ↑2,02,12,2Estadística Continua de Población (ECP) a 1 de enero de 2024. Datos provisionales,INE
- ↑3,03,13,23,3«Spain and the IMF» (en en). Fondo Monetario Internacional. Ojehechákuri árape: 13 de octubre de 2023.
- ↑ Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo (PNUD) (ed.): «Human Development Insights» (en inglés) (2022). Archivado desde eloriginal, el 26 de marzo de 2024. Ojehechákuri árape: 26 de marzo de 2024.
- ↑Constitución española, 1978, art. 1.
- ↑«Normas básicas sobre protocolo y condecoraciones, del Ministerio de Exteriores de España» pág. 110. Archivado desde eloriginal, el 24 de septiembre de 2015. Ojehechákuri árape: 18 de mayo de 2015. «La cita de un país deberá hacerse mediante su denominación usual (Alemania, Francia, Reino Unido, China, España) o mediante la denominación oficial, cuando proceda (República Federal de Alemania, República Francesa, Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda del Norte, República Popular de China, Reino de España)»
- ↑Constitución española, 1978, art. 5.
- ↑Mandu'apýpe ojejavy: Etiqueta
<ref>
no válida; no se ha definido el contenido de las referencias llamadassuperficie
- ↑Sainz, Jose Sanz (2023-05-23). «España supera por primera vez los 48 millones de habitantes» (en es). Ojehechákuri árape: 2023-05-23.
- ↑Constitución española, 1978, art. 3.
- ↑«Eurobarómetro». Eurobarómetro (2012). Ojehechákuri árape: 6 de diciembre de 2021.
- ↑Instituto Cervantes. "El español. Una lengua viva. Informe 2023": 500 millones de hablantes de español con dominio nativo, y casi 600 millones incluyendo hablantes con competencia limitada.
- ↑«World Heritage List» (en inglés). Unesco. World Heritage Convention (Revisado en agosto de 2021). Ojehechákuri árape: 23 de agosto de 2021.
- ↑«Ranking de países con mayor producto interior bruto (PIB) estimado de 2020 a 2026». Statista. Datos del Fondo Monetario Internacional (2021). Ojehechákuri árape: 23 de agosto de 2021.
- ↑ (en en) Panorama del turismo internacional, edición 2019. World Tourism Organization (UNWTO). 27 de noviembre de 2019.doi:10.18111/9789284421237.ISBN978-92-844-2123-7.https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284421237. Consultado el 17 de abril de 2020.
- ↑EP. «España se convierte en el segundo país más visitado del mundo», 10 de enero de 2018. Ojehechákuri árape: 25 de junio de 2018. (es-ES)
- ↑Mandu'apýpe ojejavy: Etiqueta
<ref>
no válida; no se ha definido el contenido de las referencias llamadasb24214f2
- ↑Bermúdez de Castro, José María; Martinón Torres, María; Gómez Robles, Aída; Prado-Simón, Leyre; Martín Francés, Laura; Lapresa, María; Olejniczak, Anthony y Carbonell, Eudald (2011) «Early Pleistocene human mandible from Sima del Elefante (TE) cave site in Sierra de Atapuerca (Spain): A comparative morphological study».Journal of Human Evolution, 61 (1): 12-25