| Villava (es) Atarrabia (eu)  | ||||
  | ||||
| ||||
| Localización | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Estado | España | |||
| Comunidade foral | Navarra | |||
| Poboación | ||||
| Poboación | 10.016(2024) (9.105,45hab./km²) | |||
| Lingua oficial | lingua éuscara (zona lingüística) lingua castelá (zona lingüística) | |||
| Xeografía | ||||
| Parte de | ||||
| Superficie | 1,1 km² | |||
| Altitude | 430 m | |||
| Comparte fronteira con | ||||
| Organización política | ||||
| • Alcalde | Pedro José Gastearana García | |||
| Identificador descritivo | ||||
| Código postal | 31610 | |||
| Fuso horario | ||||
| Código INE | 31258 | |||
| Sitio web | villava.es | |||
 | ||||
Atarrabia (encastelán e tamén oficial:Villava) é unha localidade deNavarra, nomeiriñado de Pamplona que se atopa a 4 quilómetros ao norte da capital,Pamplona, o que a converte en parte da súaárea metropolitana. Os seus 10.295 habitantes (2006) residen na superficie de pouco máis dun quilómetro cadrado, que ten o termo municipal, que é o de menor tamaño de toda Navarra, polo que a súa densidade de poboación é moi alta.[1]
Existiu un debate entre os historiadores navarros respecto da denominación do asentamento de poboación previo á fundación de Villava por Sancho VI o Sabio. Para algúns, o nome antigo da localidade eraAtarrabia, pero isto só é unha hipótese que non puido ser demostrada con probas arqueolóxicas e/ou documentais. Non se sabe ben o significado ou orixe deste nome, aínda que parece que provén doéuscaro.
Algúns lingüistas afirman que o nome podería provir de "ate" (portillo, foz),Arre (nome dunha localidade veciña) e "ibia" (o vao). Preto de Villava e para chegar ao veciño pobo deArre existe un estreito paso onde o ríoUltzama se encajona e ao que podería facer alusión o nome Atarrabia, que sería traducible "o vao da foz de Arre". Non existe unanimidade respecto diso, polo que queda no campo da especulación o significado de Atarrabia. Xa o Foro Xeral de Navarra (escrito a mediados do século XII) denomina á ponte da Trindade como "Ponte de Atarrabia".
Noséculo XII o reiSancho VI o Sabio funda xunto á aldea de Atarrabia unha vila á que concede os foros do burgo novo de Pamplona. Como era costume na época, o rei bautiza á vila cun nome e concédelle o deVila noua (Vila Nova). Trátase xa que logo dun nome romance similar ao que teñen outras moitas localidades de Europa, aínda que a fundación se realizase nunha zona vascófona de Navarra. O actual nome deVillava é froito dunha evolución deste nome orixinal ( Villanova -> Villaova -> Villava ) Ao falar enéuscaro o nome da localidade adoitaba ser tamén "Billeba" ou "Billaba".
A finais do século XX recuperouse para Villava o antigo nome de "Atarrabia" e comezou a utilizarse como nome enéuscaro da poboación, formando parte da denominación cooficial do municipio.
Pamplona eBurlada ao sur - suroeste,Ezcabarte ao norte eHuarte ao leste - sueste.
Refundación no ano 1184 polo o reinavarro Sancho VI.
A vila sufriu tanto as guerras napoleónicas como as guerras carlistas e a mediados de devandito século XIX iniciou a súa industrialización coa implantación da industria papeleira que posteriormente atraería fábricas de madeira, de cartón e de licores.
Traloalzamento nacional de 1936, a pesar de que a localidade non foi zona de guerra, 18 veciños foron fusilados posiblemente na localidade próxima deRipa.
OCamiño de Santiago pola súa vía francesa marcou a historia da vila. Situada a escasos 35 quilómetros deRoncesvalles, o que suporía unha xornada a pé, a propia Atarrabia e especialmente o "Albergue da Trindade de Arre", convertíanse no segundo punto de descanso dos peregrinos antes de ascender a costa da próxima Pamplona.[2]
O núcleo histórico de Villava formado pola súa "Rúa Maior", discorre ao longo de devandito camiño de peregrinación e conserva o sabor medieval da ruta.
Conta cun polígono industrial no que se aloxan distintas empresas, destacando as súas tendas dedicadas a mobiliario de fogar.
O crecemento da cidade esgotando o seu chan urbanizable, integrou no seu núcleo diversas empresas, habéndose proxectado a medio prazo a súa saída.
| Lista de Alcaldes | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007-2011 | Pello Gurbindo Jimenez | Atarrabia-Nafarroa Bai | |||||||||||||||||
| 2003-2007 | Afonso Ucar Zaratiegi | UPN | |||||||||||||||||
| 1999-2003 | Afonso Ucar Zaratiegi | UPN | |||||||||||||||||
| 1999-1999 | Peio J. Monteano Sorbet | EA-Atarrabia | |||||||||||||||||
| 1996-1999 | Afonso Ucar Zaratiegi | UPN | |||||||||||||||||
| 1995-1996 | Hilario Eransus Olleta | UPN | |||||||||||||||||
| 1991-1995 | Vicente Sabalza Martínez | Independente | |||||||||||||||||
Peio J. Monteano, alcalde deEA-Atarrabia en1999, presentou a súa dimisión ao non apoiarEuskal Herritarrok, os seus socios daquel Goberno municipal, unha moción que instaba a condenar un ataque contra un concelleiro da oposición deUPN, rompéndose así o pacto de goberno entreEA-Atarrabia-IUN-NEB-HB e dando a alcaldía aUPN.[3]
Desde esa data e ata xuño de 2007 ostentou o concello UPN co apoio doPSN-PSOE, data na que a coaliciónAtarrabia-Nafarroa Bai (integrada porEA,Aralar,Batzarre e EAJ/PNV) foi a lista máis votada, obtendo seis concelleiros,UPN obtivo cinco concelleiros,ANV tres,PSN-PSOE dous e IUN-NEB un concelleiro.[4]
A última actuación municipal realizada pola anterior corporación foi o empedrado e semipeatonalización da rúa Maior e a adecuación da praza principal da vila integrándoa no parque Ribed. Dentro dos labores a realizar polo novo Goberno estará a ampliación do centro de Saúde, a construción dunha nova "Casa de Cultura" e a construción dun novo Instituto comarcal de ensino secundario, debido a que o crecemento demográfico diminuíu a oferta de servizos públicos, existindo un amplo consenso na realización das anteriores accións.
En outubro de2007 o pleno municipal decidiu a colocación daikurriña nun mastro contiguo ao concello, sendo recorrida devandita decisión ante os tribunais por parte doGoberno de Navarra que alegou un presunto incumprimento daLei Foral de Símbolos. En decembro de 2008 oTribunal Superior de Xustiza de Navarra desestimou o recurso interposto polo consistorio e estimou as alegacións do Goberno de Navarra, apreciando incumprimento de devandita Lei de Símbolos ao considerar que, a pesar de que a insignia non ondeaba no concello, a súa colocación no exterior do concello constituía un subterfuxio para incumprir devandita Lei. O consistorio recorreu a sentenza.[5][6] En abril do 2009 o consistorio acatou a lei e retirou a ikurriña, comprometéndose os concelleiros de NaBai a abonar as costas do proceso xudicial.
| Evolución demográfica | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 976 | 1202 | 1540 | 1524 | 1933 | 2486 | 3225 | 4446 | 6216 | 7528 | 8932 | 8997 | 9006 | 9142 | 9333 | 9516 | 9803 | 10035 | 10179 | 10236 | 10295 |
Villava é aoitava localidade de maior poboación de Navarra, precedida porPamplona,Tudela,Barañain,Burlada,Zizur Mayor,Estella eTafalla.
Levantado no século XV ou XVI probablemente na localización que actualmente ocupa, esta columna toscana de 2,24 metros é un símbolo xurisdicional e de liberdade comunal da vila de Villava. É posible tamén, aínda que non hai testemuños, que fose utilizada como picota ou lugar de execución.
A mediados da pasada centuria, convertido en calvario ou cruz de termo, foi trasladada cerca da Ponte de San Andrés.
En 1990 este monumento foi recuperado e, desprovisto de engadidos posteriores, devolto á súa localización orixinaria onde contribúe a ornamentar un dos puntos neurálxicos da vila.
Nestas rúas podemos observar varios palacetes e edificios de principios do século XX, sobreviventes da especulación. Outros edificios interesantes, tamén de principios do século XX, son o Besta Retallo belo edificio construído en 1911 por iniciativa das familias burguesas de Pamplona que desexaban ter un moderno casino-restaurante como lugar de esparexemento, que en 1915 foi adquirido polos Dominicos. Ou a Escola de Peritos Agrícolas. A Deputación Foral de Navarra encargou en 1912 ao arquitecto José Yárnoz a súa construción, destinado inicialmente ao Palacio do Congreso Nacional de Viticultura que para conmemorar o VII Centenario da batalla das Navas de Tolosa desenvolveuse no mes de xullo dese ano.
Xunto a unhapontemedieval de seis arcos sobre orío Ulzama, atópase o actual "Albergue de peregrinos" O Albergue dispón de camas con mantas, duchas de auga quente e cociña xestionado polos IrmánsMaristas, que no seu día se destinase a Ermida en devoción á "Santísima Trindade", convento e hospital. Trátase dun conxunto que conserva a ábsidarománico dunha igrexa do século XIII aínda que non existe documentación escrita deste edificio ata o século XVI, dependente de Roncesvalles, período no que tiña 622 clérigos.[7] sobre o conxunto da Trindade, que recolle unha afirmación de M. Núñez de Cepeda: «puxemos un interese especial na investigación documental referente a este antiquísimo Hospital, pero non tivemos soe no achado de datos ou noticias que se remonten máis aló do século XVI», o cal considérase algo estraño, pois non aparece citado nos documentos da época.
Iniciada en estilo renacentista a mediados do século XVI, o moderno edificio católico actual, situado xunto ao Concello, data da segunda metade do século XX e conserva daquela primitiva construción a "Capela da Soidade", de planta circular e realizada a finais do século XVIII.
Dentro do referido paseo fluvial e aproveitando os saltos naturais da auga do río, fai máis dez séculos xurdiron en devandita contorna diversos muíños de auga que eran utilizados para distintos usos segundo as necesidades dos habitantes. Na actualidade un deles, que anteriormente desempeño a súa función como como muíño fariñeiro, batán de teas e panos, taberna, fábrica, muíño deregalicia, curtiduría-tenería-adobería e fábrica de pastas de madeira para papel, foi restaurado e convertido enmuseo aberto ao público e sede do citado paseo fluvial do río Arga xestionado polaMancomunidade da Comarca de Pamplona.[8]
Palacio renacentista do século XVI, anteriormente coñecido como "Palacio de Andosilla", pois o seu construtor foi o nobre local,Pedro de Andosilla.
Atarrabia rende homenaxe a un dos personaxes máis soados da vila cunha escultura que representa a esta figura do ciclismo.
O Concello permite, solicitando permiso previo, a elaboración degraffitis en distintos muros da cidade. Así mesmo adoita organizar talleres e celebrar un festival de devandita arte rueira, convertendo algúns muros da vila en espazo de denuncia social contra o sexismo ou o consumismo.
Villava dispón dunha ampla oferta educativa multilingüe tanto público como concertado. No seu termo municipal aprobouse a construción dun Instituto comarcal.
As festas máis importantes, tradicionalmente en honra da virxe do Rosario, comezan o sábado anterior ao primeiro domingo deoutubro e alárganse ata o segundo domingo. Durante as festividades hai unha gran variedade de actos en grao sumo diversos, que van desde actividades infantís ata concertos de Rock.
O martes celébrase acostillada popular, na que os veciños do pobo reúnense para un xantar comunitario no Parque de Ribed (se o tempo permíteo), que xeralmente se basea en costelas de cordeiro e porco, pero no que é posible atopar calquera outro prato máis elaborado. O concello encárgase de prover os asadores necesarios, así como o pan e o viño, e son os propios villaveses os que teñen que levar as súas costelas e utensilios para preparalas.
Habitualmente acode moita xente doutras localidades, debido a que estas festas teñen unha gran fama e a que son unha das últimas do calendario estival.
O "Atarrabiako Eguna" ou "Día de Villava" celébrase o primeiro domingo do mes desetembro.
San Andrés é o patrón da vila e celébrase o día 30 de novembro.
 | Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Atarrabia |
