United States of America (en) Estados Unidos de América (es) Wááshindoon Bikéyah Ałhidadiidzooígíí (nv) Iunaite Sitete o Amerika (sm) Estados Unidus (ch) ᏌᏊᎢᏳᎾᎵᏍᏔᏅᏍᎦᏚᎩ ᎾᎿ ᎠᎺᏰᏟ (chr)
Os Estados Unidos son unpaís desenvolvido e ameirande economía do mundo.[17] A economía aliméntase da abundancia derecursos naturais e a produtividade da man de obra.[18] Mentres aeconomía estadounidense está considerada comopost-industrial, continúa a ser un dos manufactureiros máis importantes do mundo.[19] O 37% dos orzamentos do país corresponden a gasto militar,[20] sendo a primeira potencia económica e militar, unha gran forza cultural e política, e o líder en investigación científica e innovación tecnolóxica.[21]
Os actuais Estados Unidos de América orixináronse a partir dasTrece Coloniasbritánicas establecidas na costa atlántica daAmérica do Norte desde oséculo XVII. En1776, organizouse unha revolta da clase dirixente dos colonos e seguiu aRevolución Americana de 1776, guerra de independencia contra os colonizadores. En1789, o país adoptou unhaconstitución e asumiu a forma dunhaRepública federal, dando unha grande autonomía aos estados federados. Desde a súa independencia efectiva deInglaterra, en1783, e ata mediados doséculo XX fóronse incorporando novos territorios e estados, ampliando as fronteiras ata o océano Pacífico.
A ocupación humana do territorio dos Estados Unidos comezou coa migración de pobos daAsia, a través doestreito de Bering, nun período indeterminado (as estimacións varían de 10 a 40 mil anos antes).
Durante oséculoxvi exvii, exploradoresespañois exploraron e colonizaron escasamente as rexións que constitúen actualmente o sur daFlorida e da rexión sur dos Estados Unidos. O primeiro asentamentoinglés con éxito foiJamestown, no actual estado deVirxinia, fundada en1607. Durante as seguintes dúas décadas, fundáronse varios asentamentosneerlandeses no que actualmente constitúe oEstado de Nova York, incluíndo a vila deNova Ámsterdan, que é actualmente acidade de Nova York, aínda que a extensiva colonización inglesa da costa leste dos Estados Unidos, quitou os neerlandeses da rexión na década de 1670.
Despois daguerra franco-indíxena, ondeFrancia perdeu as súas colonias en favor de Inglaterra (colonias que actualmente constitúen o leste doCanadá), esta comezou a imporimpostos, sendo unha das principais razóns os custos financeiros da guerra. Estes impostos tornáronse extremadamente impopulares entre os colonos norteamericanos, que alén diso, non dispuñan de representación noParlamento do Reino Unido. As tensións entre as 13 colonias inglesas e o Reino Unido medraron, e as 13 colonias rebeláronse contra os británicos, naRevolución Americana de 1776, entre1775 a1783. A estrutura política orixinal das 13 colonias era unhaconfederación, ratificada en1781. En1789, os Estados Unidos optaron por se converter nunhaRepública federal.
Desde tempos coloniais, os Estados Unidos tiveron falta de man de obra. Daquela, as diferenzas socioeconómicas no país eran enormes, cun norte industrializado e un sur agrario. A falta de man de obra incentivou ainmigración europea no Norte e o uso dotraballo escravo no Sur, que facía un uso extensivo de escravos comprados nocontinente africano. Os estados industrializados do norte eran contrarios á escravitude, mentres o sur consideraba a escravitude indispensábel para a súa agricultura. Estas diferenzas foron un dos moitos motivos de tensión política que desencadearon a formación dosEstados Confederados de América, e irromperon naguerra civil estadounidense, entre1861 e1865. A Confederación disolveuse ao fin da guerra, e o poder político dos suristas no goberno do país diminuíu drasticamente. A guerra civil estadounidense acabou efectivamente coa cuestión dos dereitos dun estado a saír da Unión. Despois da guerra, o goberno federal norteamericano tornouse efectivamente máis poderoso que os gobernos estatais.
Ao longo doséculoxix, engadíronse varios novos estados aos 13 orixinais, a medida que a nación se expandiu naAmérica do Norte. ODestino Manifesto foi unha filosofía política dos Estados Unidos que animou á expansión rumbo ao Oeste. Conforme a poboación dos estados do leste medraba e un número cada vez maior de inmigrantes entraba no país, pasaron cada vez máis asentadores a habitar rexións máis ao Oeste. Mentres isto acontecía, os Estados Unidos acabaron efectivamente con todas as nacións indíxenas existentes no territorio norteamericano, e movendo forzadamente a poboación indíxena dos seus antigos territorios cara a reservas indíxenas. Esta migración forzada é aínda un asunto moi discutido nos Estados Unidos, con varias tribos indíxenas aínda reivindicando terras, e defendendo unha política separatista. Nalgunhas áreas, os indíxenas norteamericanos foron exterminados por doenzas infecciosas, descoñecidas por aqueles, das que se contaminaron a través do contacto con persoas de ascendencia europea, e os asentadores norteamericanos adquiriron despois estas terras de ninguén.
Os Estados Unidos non foron unha potencia colonial, aínda que, a través de varias vitorias militares, diplomacia e acordos externos, adquiriron un número de posesións ultramarinas, desdeCuba ata asFilipinas. Aínda que os Estados Unidos teñan aberto man destes territorios gradualmente, algunhas destas posesións continúan baixo o seu control, sexa na forma de territorios (comoPorto Rico) ou de estados (como oHawai).
No séculoxix, os Estados Unidos tornáronse unha potencia económica e militar mundial. No1823 o PresidenteJames Monroe enunciou a Doutrina Monroe, sintentizada nunha frase: "América para os americanos". No1846 o Presidente James Polk enunciou o Destino Manifesto como corpo teórico para a expansión territorial. Ambas doutrinas actuaron de alicerce para que ata hoxe os EEUU teñan intervido en numerosas ocasións no estranxeiro, en particular en América Latina.[23] O crecemento da súa influencia sobre o mundo continuou noséculo XX, un século por veces chamado "o século norteamericano", pola tremenda influencia norteamericana sobre o resto do mundo.
Esta influencia pode verse naGran Depresión, un período de gran recesión económica entre1929 e1939, que non só abateu todo o país senón tamén oCanadá e os países europeos (especialmenteInglaterra eAlemaña). Os Estados Unidos adoptaban ata o comezo do século XX unha política isolacionista, procurando non se entremeters en conflitos internacionais. Porén, isto mudou coa entrada do país naprimeira guerra mundial e nasegunda guerra mundial. Despois do fin desta, os Estados Unidos emerxeron definitivamente como unha dassuperpotencias mundiais, xuntamente coaUnión Soviética - desencadeando aguerra fría. Entre1945 e1991, ano do fin da Unión Soviética e do fin da guerra fría, os Estados Unidos comprometéronse moito en asuntos exteriores, -especialmente na guerra ideolóxica contra ocomunismo- participando activamente naguerra de Corea e naguerra do Vietnam. Co colapso da Unión Soviética, os Estados Unidos emerxeron como única superpotencia mundial. Participando naguerra do Golfo (1991), expulsando as tropasiraquianas que invadiranKuwait.
Sendo a cuarta maior nación do mundo, a paisaxe dos Estados Unidos varía de rexión a rexión. O país posúe grandes forestas temperadas na costa leste e no noroeste,pantanos naFlorida, asGrandes Chairas e o sistema fluvial doMississippi-Missouri na rexión central, asMontañas Rochosas a oeste das chairas, desertos e zonas costeiras ao oeste das Montañas Rochosas e forestas húmidas temperadas no noroeste da costa do Pacífico. As rexións árticas deAlasca e as illasvolcánicas deHawai aumentan aínda a diversidade xeográfica e climática.
O mapa político dos Estados Unidos está dividido en tres distintas seccións:Alasca, conectada por terra coCanadá, ao leste;Hawai, unarquipélago localizado no medio doocéano Pacífico, e o Estados Unidos Continental, que comprende os 48 estados localizados na América do Norte. A fronteira dos Estados Unidos Continental co Canadá é a máis longa fronteira non defendida do mundo.
Debido á súa grande extensión territorial, o clima varía moito de rexión á rexión.Florida posúe unclima tropical, mentresAlasca posúe unclima polar. Vastas porcións do país teñen un clima continental, con veráns tépedos e invernos fríos. Algunhas partes, en particular zonas deCalifornia, teñen unclima mediterráneo. No xeral, a maior parte dos Estados Unidos posúe un clima temperado ou subtropical, marcado por catro estacións, con mudanzas regulares de temperatura e precipitación.
A temperatura media anual varía de -13 °C graos enBarrow,Alasca, a 25,7 graos, noVal da Morte,California. A precipitación media anual varía entre 5 centímetros no Val da Morte ata 1,170 enHawai.
Os Estados Unidos son unhaRepública Federal. A nivel federal, opoder executivo pertence a un presidente electo por un colexio electoral, opoder lexislativo pertence ao Congreso. O Congreso está constituído polaCámara dos Representantes e poloSenado. Cada estado ten dereito a elixir dous senadores e un número de congresistas proporcionais á súa poboación. Opoder xudicial pertence aos tribunais. Cada estado elixe os membros do colexio electoral que, pola súa vez, elixe o presidente.
Os Estados Unidos divídense en 50 estados e 1 distrito federal, oDistrito de Columbia. Cada estado, á súa vez, divídese en condados (con excepción daLuisiana, na que as subdivisións chámanse "parroquias",parishes, eninglés). Estados Unidos de América é unhaRepública federal, que dá aos estados federados moitos poderes que na maioría dos outros países do mundo son exclusivos do goberno nacional.
Son os gobernos estatais os que posúen a maior influencia sobre o día a día da poboación norteamericana. Cada estado ten a súa propia Constitución e mailo poder de aprobar as súas propias regras e leis, referentes a certos asuntos como propiedade,crime,saúde eeducación. O principal cargo dun estado é o Gobernador. Cada estado tamén posúe unha lexislatura bicameral. Os membros desta lexislatura son electos pola poboación do estado, excepto no estado deNebrasca, onde cada condado ten dereito a certo número de membros na lexislatura. Destaca a lexislatura daNova Hampshire, que é o terceiro maior poder lexislativo no mundoanglófono, e posúe un representante por cada 3 000 habitantes. Cada estado posúe o seu propioPoder xudicial.
A área, poboación e/ouproduto interno bruto de varios dos estados dos Estados Unidos compáranse aos de varios países do mundo. A poboación deCalifornia, por exemplo, é maior cá doCanadá, e o seu produto interno bruto sería o oitavo maior do mundo, en caso de que o estado fose un país independente. A área deAlasca sería o décimo sétimo maior do mundo, en caso de que fose un país independente, cunha área comparábel á deIrán.
As institucións responsábeis do goberno rexional son tipicamente Consellos Municipais, que toman efecto en cidades (cities outowns), vilas (village), municipalidades rexionais (towns,regional municipality,municipality,hamlet) e condados (counties). As municipalidades rexionais e condados son un agrupamento de cidades e vilas. Tales subdivisións rexionais aproban normas que teñen efecto nestas subdivisións en particular, referentes a asuntos como tránsito e venda de alcohol. Nas cidades, o maior cargo electo pola poboación é oprefecto. As cidades posúen o dereito de recadar impostos. Nalgúns estados, os condados ou municipalidades rexionais tamén teñen o dereito de redactar ordenanzas e cobrar impostos. Noutros estados, os condados ou municipalidades rexionais posúen pouco ou ningún poder.
En materia dedereitos humanos, respecto á pertenza nos sete organismos da Carta Internacional de Dereitos Humanos, que inclúen oComité de Dereitos Humanos (HRC), Estados Unidos de América firmou ou ratificou:
Firmado e ratificado, firmado pero non ratificado, nin firmado nin ratificado, sen información, accedeu a firmar e ratificar o órgano en cuestión, pero tamén recoñece a competencia de recibir e procesar comunicacións individuais por parte dos órganos competentes.
A economía dos Estados Unidos organízase segundo omodelo capitalista e está xeralmente marcada por un crecemento constante, baixas taxas de desemprego e de inflación, un gran déficit comercial e rápidos avances tecnolóxicos. A súa economía pode ser vista como a máis importante do mundo. Varios países indexaron as súasmoedas aodólar, ou chegan mesmo a usar a moeda americana, e osmercados de capitais americanos son en xeral indicadores da economía mundial.
O país ten enormes recursosminerais, con grandes depósitos deouro,petróleo,carbón euranio. Naagricultura, está entre os maiores produtores mundiais demillo,trigo,azucre etabaco, entre outras producións. Aindustria americana produceautomóbiles,avións e produtos electrónicos. O maior sector económico, porén, é o dos servizos: preto de tres cuartos dos habitantes dos Estados Unidos traballan nese sector.
O maior socio comercial dos Estados Unidos é o seu veciño do norte, oCanadá. Outros grandes socios sonMéxico, aUnión Europea e nacións industrializadas naAsia, como oXapón, aIndia eCorea do Sur. O comercio coaChina tamén é significativo.
As principais ascendencias étnicas dos Estados Unidos.
Os Estados Unidos posúen unha das poboacións máis multiculturais do mundo, en termos de descendenciaétnica eracial. Inicialmente estaban habitados porpobos indíxenas, comoesquimós en Alasca ealgonquinos,huróns eiroqueses no continente norteamericano.
Nos séculosXVII eXVIII, o territorio que actualmente constitúe os Estados Unidos foi colonizado poreuropeos a partir da costa leste. Osingleses, que fuxían dapersecución relixiosa enEuropa, constituían a maioría dos colonos a instaláronse noNovo Mundo, mais tamén se instalaron colonosespañois,franceses eneerlandeses. Os escravos foron levados docontinente africano ao longo do séculos XVII, XVII e o inicio doXVIII para seren usados como man de obra barata, e actualmente, os seus descendentes, coñecidos comoafro-americanos constitúen unha considerábel parcela da poboación norteamericana, formando o 12,9% da poboación dos Estados Unidos.
A partir de1850, persoas de diversas partes do mundo inmigraron para os Estados Unidos. Ata o final doséculo XIX, a maioría dos inmigrantes chegaban dos países da Europa Occidental e Setentrional (Alemaña,Irlanda epaíses escandinavos).Italianos,poloneses,gregos,rusos ehúngaros inmigraron en gran cantidade entre o final do século XIX e mediados doséculo XX (ata a década de 1970). Os maiores grupos étnicos europeos sonalemáns (15,2% da poboación norteamericana),irlandeses (10,8%),ingleses (8,7%),italianos (5,6%),escandinavos (3,4%),polacos (3,2%) efranceses (3%). Os brancos constitúen o 75% da poboación total dos Estados Unidos.
Osasiáticos son unha importante minoría nos Estados Unidos, a partir da década de 1860, constituíndo o 4,2% da poboación do país.
Os hispanos constitúen unha considerábel parcela da poboación norteamericana, sendo actualmente a maior minoría étnica, con preto do 13,4% da poboación norteamericana. Dada a súa alta inmigración, boa parte da cal éilegal, espérase un crecemento desta porcentaxe.
Estados Unidos é un país altamente urbanizado. Cerca do 91% da poboación norteamericana vive encidades. Estas cobren apenas o 2,75% da área total do país. Existen dúas grandesmegalópoles no país. Unha está localizada na rexión nordeste dos Estados Unidos, composta principalmente porNova Jersey,Nova York,Buffalo,Filadelfia eWashington, DC. A outra está localizada na rexión suroeste do país, nacosta pacífica, centralizada nas cidades dosÁnxeles,San Francisco eSacramento.
Grandes suburbios arrodean moitas das cidades dos Estados Unidos. As cidades centrais e cidades veciñas forman áreas metropolitanas. Existen preto de 260 áreas metropolitanas no país, das cales as maiores son as deNova York que posúe 21 millóns de habitantes;Os Ánxeles, con 17 millóns de habitantes, eChicago, con 9 millóns. A poboación destes suburbios é considerábel, e moitas veces superior á poboación da cidade central.Washington, DC, por exemplo, posúe só preto de 535 000 habitantes, mentres a súa rexión metropolitana ten preto de 4 millóns. Desde1970 viven máis norteamericanos nos suburbios ca no centro.
Os Estados Unidos nunca tiveron un idioma oficial, aínda que oinglés foi sempre o idioma predominante e é falado pola inmensa maioría, sendode feito o idioma dos Estados Unidos. Vinte e sete estados norteamericanos adoptaron o inglés como idioma oficial. Destes estados, tres adoptan un segundo idioma oficial: oHawai, que adopta aLingua hawaiana como segundo idioma oficial; aLuisiana adopta ofrancés eNovo México, ocastelán. Nos estados norteamericanos sen idioma oficial, o inglés é adoptado en tódolos servizos públicos. En áreas con gran poboación de inmigrantes estes servizos ofrécense noutros idiomas.
Moitos dos inmigrantes que chegan aos Estados Unidos teñen pouco ou ningún coñecemento do inglés. A maioría deles aprende o suficiente no país para se comunicar con outros norteamericanos. Os fillos destes inmigrantes, que estudan en escolas norteamericanas, aprenden primariamente inglés nas escolas. Así, a cada xeración, o idioma materno acaba cedendo, gradualmente, lugar ao inglés.
Actualmente, o español é o segundo idioma máis falado. Cerca do 10,8% da poboación norteamericana posúe o español como idioma materno. A maioría reside nos estados do oeste e do sur (especialmente enCalifornia,Novo México eTexas). Desde a década de 1950 inmigraron moitos hispanos deMéxico,Cuba e outros países. Moitos deles aprenderon ou aprenden o inglés, mais outros falan só español.
Debido a que non existe un idioma oficial, o dominio do inglés non é de todo indispensábel, especialmente nos estados que posúen unha gran poboación de inmigrantes recentes, maiormente hispanos. Nas décadas de 1980 e 1990 varios estados crearon leis facendo do inglés o seu único idioma legal.
A educación pública dos Estados Unidos é controlada por gobernos estatais e locais, regulada polo Departamento de Educación dos Estados Unidos a través de restricións nas subvencións federais.Na maioría dos estados os nenos acoden ao colexio desde os seis ou sete anos (xardín de infancia ou primeiro grao) ata que cumpren os dezaoito; algúns estados permiten aos estudantes abandonar o instituto aos dezaseis ou dezasete anos. Ao redor dun 12% dos mozos están matriculados en colexios privados. Só un 2% dos nenos están escolarizados nas súas propias casas. Os Estados Unidos teñen unha gran cantidade de institucións de educación superior públicas e privadas, así como colexios universitarios locais con políticas de admisión abertas. Dos estadounidenses maiores de 25 anos, o 84,6% graduáronse na escola secundaria, o 52,6 asistiron a algunha universidade, o 27,2% conseguiu un título de graduado e o 9,6% logrou un título de posgraduado. A taxa de alfabetización é aproximadamente do 99%. As Nacións Unidas asignaron aos Estados Unidos un índice de educación do 0,97 ficando no duodécimo posto do mundo.
A primeira emenda á constitución prohibe o establecemento dunha relixión oficial ou restricións na expresión relixiosa libre. Entre tanto, os Estados Unidos son de forma maioritaria cristiáns; un 80 por cento dos americanos son cristiáns de varias denominacións. As máis importantes son ocatolicismo romano (un 26 por cento) e obautismo (preto de 17 por cento). Os Estados Unidos posúe tamén a comunidade xudía maior do mundo, case o 2 por cento da poboación. Dos americanos restantes, o 15 por cento carece de relixión (segmento que cada vez aumenta máis) e outro 4 por cento pertencen a outras relixións, tales como oislam,hinduísmo ebudismo. Entre as nacións desenvolvidas os Estados Unidos teñen un nivel relativamente alto de relixiosidade. Segundo unha enquisa de 2004 de Gallup, case un 44% de americanos atenden a servizos relixiosos polo menos unha vez por semana. Con todo esa taxa non é uniforme en todo o país; a atención regular e máis común dáse no coñecido como "cinto da Biblia", integrado en gran parte por estados meridionais e doMedio Oeste. Nos estados meridionais, os bautistas constitúen o grupo maior, seguido polos metodistas. O catolicismo romano é predominante no nordeste e en gran parte do Medio Oeste debido aos inmigrantes católicos de Europa, como alemáns, irlandeses, italianos, polacos, e hispanoamericanos. A Igrexa de Xesús Cristo dos Santos dos Últimos Días, máis coñecida como a igrexa dos mormóns, é a relixión predominante no estado deUtah.
A maioría das grandes cidades ofrecen instalacións e actuacións de música clásica e popular, centros de investigación histórica, científica e artística e museos, actuacións de danza, musicais e pezas de teatro, alén de eventos ao ar libre e arquitectura de significado internacional. Este desenvolvemento é resultado de contribucións ben de filántropos privados, ben de fondos gobernamentais.
A maioría da poboación norteamericana posúe unha razoábel cantidade de tempo libre. Osdeportes son os principais pasatempos da poboación. Millóns de norteamericanos pasan o seu tempo libre xogando deportes con amigos ou asistindo a xogos profesionais en estadios ou natelevisión. Cerca de 95% da poboación norteamericana posúe unha televisión na casa. De media, a televisión fica acendida 7 horas por día.
Algúns deportes que foron creados ou desenvolvidos nos Estados Unidos tornáronse mundialmente famosos. Entre eles están obaloncesto, obéisbol e ofútbol americano. Poucos deportes estranxeiros conseguiron popularizarse no país. O deportecanadensehóckey sobre xeo é tamén razoabelmente famoso, especialmente como deporte de inverno. Ofútbol é famoso como pasatempo, especialmente entre descendentes de europeos e latinoamericanos, mais as tentativas da creación dunha liga profesional fallaron ou pasaron por grandes dificultades, e o fútbol aínda non é un deporte recoñecido profesionalmente no país. Outros deportes famosos no país son ogolf, otenis, anatación e as carreiras automobilísticas.
Os Estados Unidos son sede de varias das principais competicións internacionais de deportes do mundo, como oMasters de golf, oUS Open de tenis e oNASCAR e aFórmula Indy. Os Estados Unidos foron sede daCopa do Mundo de fútbol en1994, e por oito veces dosXogos Olímpicos, máis ca calquera outro país. Os Estados Unidos xeralmente obteñen moi bos resultados nas Olimpíadas. En2004 conseguiron un total de 103 medallas, das cales 35 eran de ouro.
Ocinema dos Estados Unidos de América, alén dunha forma de expresión cultural específica dun pobo, é tamén unha das industrias de entretemento con máis éxito do mundo. A pesar de non todos os filmes dos Estados Unidos seren producidos enHollywood, a localidade tornouse sinónimo desta industria nacional. A influencia do cinema norteamericano no resto do mundo é avasaladora e permanece, xeralmente, como unha referencia para o público.
Oteatro nos Estados Unidos de América é baseado na tradiciónoccidental, na súa maioría emprestado dos estilos de performance que prevalecían enEuropa na época da súa introdución no país. Hoxe en día, está fortemente interligado coaliteratura,filmes,televisión emúsica norteamericana e non é pouco común unha mesma historia ser recontada en todas estas formas. As rexións con escenarios musicais significativos frecuentemente posúen tamén fortes tradicións teatrais e decomedia. Oteatro musical pode ser a forma máis popular: é certamente unha forma máis viva de teatro e as coreografías de éxito nos palcos acaban chegando á televisión e o cine.
O Estados Unidos posúen unha extensa rede deautoestradas,ferroviaria e hidroviaria. De feito, a quilometraxe destas redes son as maiores do mundo nas súas respectivas categorías. Existen preto de 75 000 km de autoestrada e vías de alta capacidade. Para cada 100 habitantes, existen preto de 75 coches. Mentres tanto, os camións transportan cerca da cuarta parte de toda a carga transportada no país.
Son publicados diariamente nos Estados Unidos preto de 60 millóns dexornais. No país, son publicados millares de xornais diarios ou semanais. Existen tamén no país millares de estacións deradio etelevisión. Practicamente toda residencia americana posúe unha radio, e a gran maioría posúe unha televisión.
↑Maddison, Angus (2006)."Historical Statistics for the World Economy". The Netherlands: The Groningen Growth and Development Centre, Economics Department of the University of Groningen. Arquivado dendeo orixinal o 05 de decembro de 2020. Consultado o 6 de novembro de 2008.
%2c_The_Strip_--_2012_--_6232.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
