Botanicamente é unha árboremonoica, defolla simple (entre 2,5 e 10 cm. de longo e entre 1,2 e 6,5 cm. de ancho), de forma denticular,alterna, perenne, verde escura, connervación principal algo sinuosa e nerviación secundaria composta por entre 5 e 8 pares de canais, sen pelos e conestípulas caducas. As súasflores son unisexuais:
as femininas son monoclamídeas, inconspicuas, dexineceoínfero e con 3 ou 6carpelos e dispóñense en pequenosacios ou na base dasinflorescencias masculinas. Cada unha, dúas ou tres flores femininas aparece uninvólucro basal deescamas que se transformará na cúpula do froito.
Debido á súacasca formada comocortiza, a sobreira cultivouse dende hai tempo para a súa extracción. A operación denomínase taménpela, e non é mortal para a árbore (e non ten por que ser prexudicial se se realiza correctamente, inda que a árbore o sofre de xeitometabólico efisiolóxico). A causa de que saia indemne é que o espécime volve a producir unha nova casca protectora de cortiza a partir da capa inmediatamente interior á extraída (denominadacámbium suberoso, que é en realidade o material vivo da árbore no toro). Cada oito a doce anos reprodúcese o espesor da capa de cortiza, en cadaciclo consecutivo con maior calidade cada vez.
Vella sobreira descortizada por primeira vez en1999 no Rial (concello daArnoia).Sobreira no monte da Peneda (O Viso, Redondela).
Ademais de cultivada, a sobreira é unha especie natural e autóctona daPenínsula Ibérica: inda que é espontánea en moitos puntos deEspaña ePortugal onde formou frondosos bosques en asociación con outras especias dequercíneas (quercetum), por iso mesmo se ten dito moitas veces que é unha árbore de climamediterráneo. Esta afirmación está apoiada polos seus máximos de distribución mundial (que abrangue o sur deIberia e taménAlxeria eMarrocos), pero matizada pola enorme presenza da especie en localizacións ibéricas do interior (continental) e nororientais (atlánticas).
Se ben a influencia mediterránea nos vales interiores deGalicia e ó norte da cidade portuguesa dePorto é incontestable, non cabe tampouco dúbida que oclima galego e do norte de Portugal é eminentemente atlántico. A existencia (e nalgúns casos persistencia) demostrable en moitos puntos de Galicia (río Arnego e encoro dePortodemouros noDeza, sobredas daArnoia,Castrelo de Miño,Ancares,Courel e a mesmaRibeira Sacra) permiten facer a comparación cos intentos de implantación da especie que foron frustrantes noutros lugares non mediterráneos (por exemplo, nosEEUU). Inda así, é certo que a súa distribución xeográfica chega tamén a puntos comaTunisia, sur deFrancia (montañas Albères -no departamento dePyrénees-Orientales, "Pireneos orientais"- e montañas Maures, no de Var) eItalia, inda que se atopa naturalizado en certas rexións de clima mediterráneo.
Edafoloxicamente dise que é unha especiecalcífuga, inda que máis que dunha distribución preferente deberíase falar dunha exclusión territorial relíctica: a especie non vive mellor nas peores terras,barbeitos,ermos ebaldíos, senón que é alí onde resiste porque as mellores terras se destinan a outros cultivos:trigo,maínzo,paínzo,millo,cebada,avea etc. Este proceder é un erro, xa que a sobreira é unha especie coñecida pola súa capacidade de compatibilidade produtiva (sempre que sexa mediante métodos extensivos).
É máis, a súa explotación tradicional está asociada a un sistema produtivo multinivel e sostible e único no mundo pola súa integración social e altísimorendemento: ossobreirais. A potencia produtiva deste sistema extensivo non ten igual debido á súa diversidade produtiva:touros de lida,porcino de alta calidade,cortiza, cultivos alimentarios e deforraxe,vexetación efauna salvaxe dabondo para manter unhacaza sostible, mantemento ou restauración edáfica, variedade territorial debido á existencia demanchas oucurrais (microclimas máis húmidos ou secos dependendo daorientación xeográfica daaba), asociación con outras especies coma opiñeiro real (e a súa produción depiñóns), explotaciónmicolóxica nalgúns casos eapícola máis habitualmente etc.
A enorme variedade produtiva e a adaptacióncoevolutiva da estrutura social e da distribución territorial da poboación no sur ibérico a esta diversificación fan necesaria axestión do territorio por parte dun equipo de xestión forestal moi consciente da importancia social,ecolóxica e industrial deste modelo de produción.
Por norma xeral é posible atopalo en tódolos vales interiores de Galicia e nos costeiros meridionais.
O normal é que a carón destas zonas teña existido un aproveitamento tradicional, cando menos para confeccionaralvarizas oucolmeas. Moi preto da primeira das localizacións mencionadas, en Ventosela (na estrada entreRibadavia e o antigo pazo deOtero Pedrayo en Trasalba), hai unha empresa de tratamento decortizas.
Historicamente a súa distribución foi moito maior e máis densa tal e como demostra a distribución dos topónimos que proceden do latinosuber (non debe confundirse conSobrado, que vén desuperatum).
Fóra de Galicia hai varias localidades mundialmente famosas:
Á parte da importancia simbólica que ten que as primeirascélulas vistas nunmicroscopio fosen precisamente as decortiza, a importancia industrial da cortiza é moi clara: é un material cunhas características moi específicas pero que non poden ser imitadas artificialmente por ningún outro composto sintético industrial. A imposibilidade actual de que a industriabioquímica sexa capaz de reproducir cortiza ou materiais coas súas propiedades coloca á industria nun lugar estratéxico único no mundo. Se tódalasrollas das botellas do mundo (das de certa calidade, xa que a calidade do viño ou licor se pode estimar pola calidade da rolla que o tapa) saen das árbores, hai que previr ó sector dasobreexplotación, coidar os recursos actuais, prever un constante aumento do mercado cun constante aumento produtivo en calidade e cantidade e aumentar asemade a superficie forestal destinada a este recurso de momento insubstituíble.
A cortiza utilízase comaillante térmico e sonoro con aplicacións moi diversas, pero o seu uso principal é a produción derollas para o peche de botellas. A calidade da cortiza é proporcional á dificultade da súa produción e ó seu valor, e os embotelladores escóllena en función dabebida que se debe conservar.
Segundo as zonas a árbore recibe diferentes nomes comúns en galego:alcarnoque, alcornoque, árbol da cortiza, azufireira, azufreira, colcheira, corcheira, corcheiro, cortezo, corticeira, corticeiro, cortixeiro, cortiza, cortizo, curcheiro, curticeira, curticeiro, encina, sebreira, sebreiro, sebreña, segoreira, sobreira, sobreiro, sogureira, subreiro, sufreira, xufreira ezufreiro[4].Sofreira é a voz corrente na Terra Eo-Navia[5], e nogalego de Estremadura denomínasealcornoque ousobreira[6].
