A Rolda de noite, 1642. A pintura de Rembrandt é revolucionaria, substitúe o tradicional retrato en grupo, estático e harmoniosamente ordenado, por un fragmento vital, desordenado e tumultuoso.
Rembrandt Harmenszoon van Rijn, nado enLeiden o15 de xullo de1606 e finado enÁmsterdam o4 de outubro de1669, foi unpintor egravadorneerlandés, considerado un dos grandes pintores europeos dahistoria da arte e o máis importante do seu país[1]. As súas contribucións á arte producíronse nun período que os historiadores denominaronséculo de ouro holandés no cal a influencia política, a ciencia, o comercio e a cultura holandesas chegaron ó seu cumio.
Habendo alcanzado o éxito na mocidade, os seus últimos anos estiveron marcados pola traxedia persoal e a ruína económica. Os seus debuxos e pinturas foron sempre moi populares, gozando tamén de gran predicamento entre os artistas, e durante vinte anos converteuse no mestre de practicamente todos os pintores neerlandeses[2]. Entre os maiores logros creativos de Rembrandt están os maxistraisretratos que realizou para os seus contemporáneos, os seusautorretratos e as súas ilustracións de escenasbíblicas. Nos seus autorretratos, especialmente, atopamos sempre a mirada humilde e sincera dun artista que trazou neles a súa propia biografía.[1]
Nas primeiras composicións de Rembrandt está presente a influencia deCaravaggio, pero xa dende pronto afirma a súa linguaxe persoal, onde a atmosfera dourada e os efectos luminosos con figuras que emerxen das sombras caracterizan a súa pintura ata presentar a realidade desfigurada. A súa percepción psicolóxica humaniza tanto os protagonistas dos seus abondosos retratos como os personaxes de escenas bíblicas. A espiritualidade das súas pinturas, con formas cada volta máis desfiguradas, faise compatible coa realidade material.
Rembrandt tiña un profundo coñecemento daiconografía clásica, e nas súas pinturas e gravados adoitaba interpretala libremente para axustala á súa propia experiencia. Así, na representación dunha escena bíblica Rembrandt adoitaba combinar o seu propio coñecemento do texto co seu particular concepto dacomposición clásica e algunhas observacións anecdóticas da poboaciónxudía deÁmsterdam.[3] Polaempatía con que retratou a condición humana, Rembrandt foi considerado"un dos grandes profetas da civilización".[4]
Ningún artista combinou nunca tan delicada habilidade con tanta enerxía e poder.[5]
O seu tratamento da humanidade soborda de simpatía.[6]
As dúas etapas da vida de Rembrandt (a próspera e a adversa) reflíctense nas súas obras, e moi especialmente nos autorretratos. Mentres que os primeiros son alegres e brillantes, os dos últimos anos teñen un carácter moito máis sereno e escuro, cunha profundidade superior. Todas as súas obras son plenamente barrocas, e están dominadas pola acción, odramatismo e unrealismo derivado daobservación do mundo que o rodeaba.
Rembrandt[nota 1]Harmenszoon van Rijn foi o noveno fillo do matrimonio formado por Harmen Gerritszoon van Rijn e Neeltgen Willemsdochter van Zuytbrouck.[7] De familia acomodada -o seu pai eramuiñeiro e a súa nai a filla dunpanadeiro, profesións entón moi lucrativas-, Rembrandt recibiu a súa educación básica enlatín, e posteriormente asistiu áUniversidade de Leiden. Segundo os seus coetáneos, o mozo xa manifestaba unha marcada afección ápintura, que lle levou a converterse en aprendiz dun pintor histórico de Leiden chamadoJacob van Swanenburgh, con quen estudaría durante tres anos. Tras un breve pero intenso aprendizaxe de seis meses co soadoPieter Lastman, enÁmsterdam, Rembrandt inaugurou o seu propio estudo en Leiden en 1624 ou 1625 -as datas difiren segundo cada fonte-, que compartiría co seu amigo e colegaJan Lievens. Pieter Lastman é o que máis lle influíu e o que lle transmitiu as tendencias italianas máis de moda; proba diso é que as súas primeiras obras, comoLapidación de San Estebo, están moi influenciadas polo seu estilo. Alí o seu estilo foi evolucionando desde uns inicios de cor brillantes e xestos esaxerados ata chegar a ter un gran dominio doclarescuro; esta técnica tan típica doBarroco é a máis característica da súa obra, e a que lle dá máis forza e personalidade. En 1627, Rembrandt empezou a impartir clases de pintura, e entre os seus numerosos alumnos destacouGerrit Dou.[nota 2]
En 1629 Rembrandt foi descuberto poloestadista Constantijn Huygens -pai do soado matemático e físicoChristiaan Huygens-, quen lle facilitaría importantes encargos da corte daHaia. Como resultado desta relación, o mesmo príncipeFrederik Hendrik foi adquirindo obras de Rembrandt ata 1646.[8]
Retrato de Saskia van Uylenburg (c. 1635)Titus coma un monxe (1660), retrato deTitus van Rijn, o fillo de Rembrandt e Saskia, vestido de monxe.
A finais do1631, como consecuencia da morte do seu pai, Rembrandt trasladouse aÁmsterdam, a nova capital das empresas dos Países Baixos que vivía un crecemento económico importante. En Ámsterdam Rembrandt comezou a exercer como retratista profesional por primeira vez, e fíxoo cun grande éxito. Asociou co marchanteHendrick van Uylenburgh, a través de quen coñeceu aSaskia van Uylenburgh, que era filla do seu curmánRombertus van Uylenburgh, con quen casou o22 de xuño de1634.[9] Saskia era unha moza de boa familia: o seu pai foraavogado e burgomaestre deLeeuwarden. Cando Saskia quedou orfa, sendo a irmá máis nova, tivo que irse vivir coa súa irmá enHet Bildt. O matrimonio, celebrado na igrexa local de St. Annaparochie, non contou coa asistencia dos parentes de Rembrandt. Ese mesmo ano Rembrandt converteuse nun membro máis daburguesía de Ámsterdam, así como da sociedade local de pintores. Entre os seus novos alumnos figurabanFerdinand Bol eGovert Flinck.[10]
En 1635 o novo matrimonio mudouse á súa nova casa, situada no elegante barrio de Nieuwe Doelenstraat. En1639, o matrimonio volveuse a mudar a unha casa, máis cara (o edificio é actualmente a sede dacasa-museo Rembrandt), situada ao sur da rúa Sint Antoniesbreestraa, tramo que máis tarde pasaría a chamarseJodenbreestraat (Rúa Maior Xudía), xa que esta zona de Ámsterdam estábase convertendo no barrio xudeu, a hipoteca para financiar a compra foi de 13.000floríns;[nota 3] esta sería unha das causas principais para as súas posteriores dificultades financeiras.[10] En realidade, Rembrandt podía haber pago sobradamente o piso, pero ao parecer o seu nivel de gastos sempre se mantivo equilibrado co seu nivel de ingresos, e tamén puido realizar algúns investimentos pouco afortunados.[11] Foi alí onde Rembrandt tratou a miúdo cos seus veciños xudeus, que serían modelo para as súas escenas do Antigo Testamento.[12] Pese á inicial bonanza económica, co paso do tempo a parella atravesou numerosos reveses: así, o seu fillo Rumbartus morreu aos dous meses do seu nacemento, en 1635, e a súa filla Cornelia morreu ás tres semanas de idade, en 1638. En 1640 o matrimonio tivo unha segunda filla, á que tamén chamaron Cornelia, e que faleceu ao cabo dun mes. Só o seu cuarto fillo,Titus van Rijn (nacido en 1641) chegou a alcanzar a madurez. Saskia faleceu en 1642, ao pouco do parto de Titus, probablemente portuberculose. Os debuxos de Rembrandt do leito de morte da súa esposa son imaxes profundamente conmovedoras.[13]
Durante a enfermidade de Saskia contrataron aGeertje Dircx como neneira de Titus, e probablemente pasou a ser tamén a amante de Rembrandt. Posteriormente acusaría a Rembrandt de perxurio e obtería unha indemnización de 200 floríns ao ano.[10] Decatado de que Geertje empeñara varias xoias que Rembrandt regaloulle a Saskia, o pintor fixo o posible para mantela durante 12 anos nun hospicio para pobres enGouda.
Moza bañándose nun arroio (1654). A modelo é Hendrickje Stoffels.
A finais de 1640 Rembrandt comezou unha relación coa mozaHendrickje Stoffels, a quen contratara inicialmente como asistenta doméstica. Desta relación nace en 1654 a súa filla Cornelia, feito que motivou o envío dunha carta acusatoria por parte daigrexa reformada a Hendrickje na que se lle incriminaba"cometer os actos dunha prostituta con Rembrandt o pintor". Habéndoo esta admitido publicamente, foiexcomungada. Rembrandt, en cambio, non tivo que enfrontar ningún cargo, posto que non era membro de devandita igrexa.[14] Aínda que o matrimonio seria válido a efectos legais, Rembrandt non casou con Henrickje para non facer perigar a herdanza de Titus, fillo do seu anterior matrimonio.[13]
Rembrandt sempre viviu por encima das súas posibilidades, investindo en arte -ás veces poxando polas súas propias pinturas-, gravados -que adoitaba utilizar nas súas pinturas- e todo tipo de curiosidades. En 1656 xa se tomaron certas medidas nos xulgados para impedir a súa declaración debancarrota, e o artista tivo que vender a maioría das súas pinturas e boa parte da súa colección de antigüidades. A lista de obxectos poxados conservouse, e dá unha idea das posesións materiais do pintor: debuxos e pinturas dos vellos mestresflamengos, bustos deemperadoresromanos, fragmentos dearmadurasxaponesas, curiosidades traídas do Extremo Oriente, e coleccións deHistoria natural eminerales. Os beneficios destas vendas, realizadas entre 1657 e 1658, resultaron decepcionantes,[15] de modo que en 1660 non tivo máis remedio que vender a súa casa e o seu taller degravado e mudarse a un apartamento máis modesto enRozengracht.[16][nota 4] Rembrandt aínda gozaba de certo prestixio, e tanto as autoridades como os seus acredores adoitaban mostrarse bastante tolerantes. Paradoxalmente, a sociedade de pintores de Ámsterdan considerouno un escándalo, e adaptou os seus regulamentos para que ninguén que estivese nunha situación económica como a de Rembrandt puidese comerciar como pintor. Para evitar esta medida, Hendrickje e o propio Titus abriron o seu propio negocio de arte en 1660, no que Rembrandt traballaba comoempregado.[17]
Así, en 1661, esta "axencia artística" recibiu o encargo de realizar unha pintura para o recentemente construídoconcello, pero só despois de queGovert Flinck, o artista que recibira inicialmente o encargo falecese sen dar unha soa pincelada. Desgraciadamente, a obra resultante -"A conspiración de Claudius Civilis"- foi rexeitada e devolta ao pintor; o único fragmento conservado é só parte da obra realizada.[18] Foi por entón cando Rembrandt, gravemente afectado pola idade e a pobreza, admitiu aAert de Gelder como o seu último alumno. Cara a 1662 aínda recibía encargos importantes de retratos das personalidades da súa contorna.[19] O mesmoCosme III de Médici,Gran Duque de Toscana visitou a Rembrandt no seu domicilio, cando chegou a Ámsterdam en 1667.[20]
Rembrandt sobreviviu tanto a Hendrickje -falecida en 1663- como ao seu fillo Titus, que morreu o 7 de setembro de 1668, deixándolle unha neta. Rembrandt morreu un ano despois do falecemento do seu fillo, o 4 de outubro de 1669, e foi enterrado nunha tumba sen nome noWesterkerk de Ámsterdam.[21]
Nunha carta a Huygens, Rembrandt ofrece o único testemuño conservado sobre as súas aspiracións como artista: "(alcanzar) o movemento máis grande e máis natural",[nota 5] se con isto referíase aos seus obxectivos materiais ou doutro tipo é algo suxeito á especulación, de calquera modo Rembrandt representa a fusión entre o corpóreo e o espiritual como poucos pintores na arte occidental.[22]
A principios do século XX, algúns estudosos estimaron a obra de Rembrandt nunhas 600 pinturas, case 400 gravados e preto de 2.000 debuxos.[23] Investigacións realizadas desde 1960 ata hoxe en día -lideradas polo Proxecto de Investigación Rembrandt, coordinado por varios expertos holandeses sobre o pintor- reduciron esta cifra nunhas 300 pinturas, aínda que non sen xerar certa polémica.[nota 6] Respecto dosgravados, xeralmente realizados mediantepunta seca ou aaugaforte, a cifra estimada é máis estable, e aproxímase ás 300 pezas.[nota 7] É probable que Rembrandt realizase máis dos 2.000 debuxos que se lle atribúen, pero incluso esa cifra é posiblemente demasiado elevada segundo estudos contemporáneos.[nota 8]
En certo momento contábanse ata 90 autógrafos distintos de Rembrandt, aínda que hoxe en día sábese que moitos dos seus alumnos debían copiar as súas pinturas como parte da súa aprendizaxe. Investigacións máis recentes reduciron esta cifra ata as 40 pinturas, suprimindo algúns debuxos e 31 gravados, entre os cales cóntanse algunhas das imaxes máis representativas do grupo.[24] Moitos dos seus autorretratos móstranlle con roupaxesanacrónicos, ou facéndose mocas a si mesmo. Os seus autorretratos mostran a evolución desde o atribulado mozo con talento, e o pintor exitoso da década de 1630 ata os sombríos retratos da súa vellez, de enorme profundidade psicolóxica. Xuntos compoñen a imaxe dun home que atravesou todos os estados da vida, e cuxa expresión reflicte as fortes sacudidas que sufriu o seu espírito ao longo da súa vida.[nota 9]
Entre as características máis notables da súa obra destácanse o seu uso doclarescuro, o manexoescenográfico da luz e a sombra -fortemente influído porCaravaggio, ou, máis posiblemente, pola escola dosCaravaggisti deUtrecht- adaptados aos seus propios fins.[25] Igualmente destacables son a súa visión dramática e emotiva de temas que tradicionalmente foran tratados dunha forma impersonal: Rembrandt caracterízase polo sentimento de empatía que desprende a súa visión da humanidade, independentemente da riqueza ou a idade do retratado. A súa propia contorna familiar -a súa muller Saskia, o seu fillo Titus, a súa amante Hendrickje- adoitan aparecer de forma visible nas súas pinturas, en ocasións representando temasbíblicos,históricos oumitolóxicos.
Ao longo da súa carreira, Rembrandt faría seus os xéneros doretrato, opaisaxe e apinturanarrativa. Por esta última sería especialmente enxalzado polos seus contemporáneos, que o consideraron un mestre na interpretación de pasaxes bíblicos pola súa profundidade emocional e o seu coidado dos detalles.[27]Estilisticamente, a súa pintura evolucionou da suavidade dos seus principios -caracterizada por unha excelente técnica de representaciónilusionista de formas- a un tratamento posterior, máis "áspero", que invocaba as calidades do obxecto mediante a calidadetáctil con que figuraba na pintura.[28]
En canto ao gravado, podería falarse dun desenvolvemento similar. Nos gravados da súa madurez, sobre todo desde finais da década de 1640 en diante, quedan reflectidas a liberdade e a amplitude que tamén están presentes nos seus debuxos e pinturas. Nestas obras combínanse tema e técnica de tal modo que en ocasións, unha gran superficie baleira pode suxerir un espazo, mentres que noutras unha complexa trama de liñas articula o volume de formas en penumbra.[29]
"O fumador", de Joos van Craesbeeck. EnLeiden, Rembrandt tamén cultivou este tipo de retratos, moi populares na súa época.
Foi durante o período enLeiden (1625-1631) cando se pode falar dunha maior influencia de Lastman. É probable falar tamén de certo influxo de Lievens durante aquela primeira etapa de formación.[30] As pinturas desta época son bastante pequenas, pero ricas en detalles, especialmente en vestiduras exoiaría. Os temas preferidos nesta etapa son obrasrelixiosas ealegóricas, do mesmo xeito que os"tronie", xénero popularmente holandés.[30][nota 10] En 1626 Rembrandt produciu os seus primeiros gravados, e a rápida difusión característica deste medio gañáronlle fama internacional.[30] En 1629 pintou"Xudas, devolvendo as moedas de prata" e"O artista no seu estudo", obras que evidencian o seu progresivo interese no uso da luz e o enriquecemento dos seus rexistros matéricos; esta obra constitúe o primeiro gran progreso da súa carreira e un punto clave no seu crecemento como pintor.[31]
Un típico retrato de 1634, cando Rembrandt gozaba dun enorme éxito comercial.
Durante os seus primeiros anos en Ámsterdam, Rembrandt comezou a pintar escenas bíblicas e mitolóxicas de carácter máisdramático, fortemente contrastadas e en grandes formatos. A esta época pertencen"O cegamento de Sansón" (1636),"A festa de Belshazzar" (c. 1635) e a"Dánae" que emulaba o estilo barroco deRubens.[32] Coa axuda ocasional de asistentes no seu taller de Uylenburgh, Rembrandt satisfixo numerosos encargos de retratos, tanto pequenos ("Jacob de Gheyn III") como grandes ("Retrato do armador Jan Rijcksen e a súa esposa", (1633);"Lección de anatomía do Dr. Nicolaes Tulp", datado en 1632).[33]
A finais da década dos ano 30, Rembrandt producira apenas algunhas pinturas e uns poucos gravados de temapaisaxístico. A miúdo, estas pinturas adoitaban destacar o aspecto dramático da natureza, reflectida en árbores desarraixados* e nubes ominosas ("Casa de campo ante un ceo tormentoso", 1641;"As tres árbores", 1643). A partir de 1640, Rembrandt foi eliminando os trazos máis pintorescos e o seu estilo volveuse máis sombrío e comedido, quizais debido ás traxedias persoais que xa empezaran a sucederlle.
Do mesmo xeito, as escenas bíblicas que pintara desde a súa mocidade pasaron de centrarse noAntigo Testamento a representar pasaxes doNovo Testamento. En 1642 recibiu o encargo da "rolda de noite" -a súa maior obra e o encargo do retrato colectivo máis importante que recibiu neste período- e no que tratou de atopar novas solucións compositivas e narrativas a cuestións xurdidas en obras anteriores.[34]
Ao longo da década dos 50, as pinturas de Rembrandt adoptaron diversidade de estilos, os cadros aumentaron de tamaño, as cores eran máis ricas e as pinceladas máis pronunciadas. Na súa evolución técnica abandona a tendencia a crear efectos dramáticos sobre todo co uso de fortes contrastes de luz e sombra (clarescuro), para dar paso ao uso de sistemas de iluminación frontais máis grandes, e con máis zonas saturadas de cor. Simultaneamente, as figuras empezarían a dispoñerse paralelamente ao plano do cadro. Estes cambios poden ser vistos como un retorno á composición máisclásica e, considerando o maior traballo de pincelada, poden suxerir certa familiaridade co estiloveneciano. Desta época son obras como"Susana e os vellos", (1637-1647).[35]Ao mesmo tempo, dáse unha visible redución de obras pintadas en favor de gravados e debuxos de paisaxes.[36] Esta obra gráfica incorpora o valor dramático a partir de pacíficas escenas rurais holandesas.
Rembrandt pintou este cadro entre 1640 e 1642. A pintura foi chamada"Nacht Wacht" polos holandeses e"Night Watch" porSirJoshua Reynolds porque no momento do seu descubrimento as cores ao óleo apagáronse tanto que moitos detalles eran indistinguibles e parecíase bastante a unha escena nocturna. Logo de sucesivasrestauracións, revelouse que a escena representada era unha escena diúrna: unha partida demosqueteiros pasando dun sombrío patio á cegadora luz do sol.A obra foi encargada para o novo concello dosKloveniersdoelen, nela aparece a milicia do capitán Frans Banning Cocq no momento no que este dá a orde de marchar ao alférez Willem van Ruytenburch. Rembrandt afastouse da representación convencional destas agrupacións -que xeralmente eran retratadas dun modo bastante estático e formal- para pintar unha escena que suxire a observación directa da acción: Amilicia abandona o acuartelamento, dispoñéndose para saír de misión.[nota 11] Malia toda a especulación desatada, a obra foi recoñecida como un éxito desde o momento da súa entrega. Seccionáronse algunhas partes[nota 12] do cadro para axustalo á parede en que estaba destinado a ser colgado cando se trasladou ao concello de Ámsterdam en 1715. De calquera modo, oRijksmuseum conserva unha reprodución a menor escala na que se aprecia a idea orixinal da obra, coas catro figuras principais no centro da imaxe. Esta obra está exposta hoxe en día no Rijksmuseum, onde ocupa toda a parede da maior sala da galería[37]
Cara a 1650, oestilo de Rembrandt volveu transformarse. Regresa aos grandes formatos, as cores vólvense máis intensas e as pinceladas máis pronunciadas. Deste xeito, o pintor afastábase dos trazos distintivos da súa primeira época, cando tendía a traballar máis os detalles. Algúns autores[38] sinalaron que poida deberse a unha progresiva identificación co traballo de artistas comoTiziano, inscribindo este período a súa toma de postura no debate entón vixente sobre a primacía do "acabado" ou a calidade material da pintura.
"Autorretrato" de 1658, unha obra mestra no seu estilo tardío;"o máis sereno e o máis grande de todos os seus retratos".[39]
Expertos na obra de Rembrandt sinalaron en ocasións a "imperfección" da pincelada do Rembrandt deste período, pero sábese que o mesmo autor desaconsellaba aos seus visitantes que observasen as súas obras desde demasiado preto. De calquera modo, este énfase nas calidades táctiles da obra pode remontarse á pinturamedieval, que adoitaba representar as calidades matéricas dos obxectos representados imitando a súa textura sobre o lenzo. O resultado deste tratamento é un despregue de recursos pictóricos que combina transparencias a miúdo aparentemente azarosas, as cales suxiren profundidade e textura dun xeito ilusionista e á vez moi persoal.[40]
Nos últimos anos, as súas pinturas de tema bíblico tenderon a unha maior personalización das figuras e as súas emocións individuais. ("Santiago Apóstolo", 1661). Rembrandt comezou en 1652 unha serie de autorretratos impregnados de reflexión, e ata o ano da súa morte realizaría 15 versións deste tema; así como numerosas e emotivas imaxes de homes e mulleres namorados, vivos e ante Deus (A noiva xudía, 1666). Algúns autores[41] sinalaron respecto diso:
"Nos últimos retratos de Rembrandt sentímonos enfrontados cara a cara con persoas reais; sentimos a súa calidez, a súa necesidade de simpatía e tamén a súa soidade e sufrimento. A mirada firme e certeira que coñecemos tan ben grazas aos autorretratos de Rembrandt ten que ser igualmente capaz de mirar directamente ao corazón humano".
"Esta é unha imaxe dun amor maduro, unha marabillosa amálgama de riqueza, tenrura e verdade...esas cabezas, na súa verdade, teñen un halo espiritual que ningún pintor influído pola tradición clásica podería alcanzar xamais..."[42]
Rembrandt realizougravados durante boa parte da súa carreira (1626-1660), ata o momento en que dificultades económicas fixéronlle vender o seu taller de estampación e abandonar virtualmente o medio. Nese lapso de tempo, só durante o difícil ano de 1649 non produciu ningunha obra.[43] Adaptouse facilmente ó linguaxe gráfico desta técnica, e aínda que dominaba o uso doburil e era un experimentado gravador, o valor fundamental da súa obra calcográfica é a liberdade técnica.
Igualmente, Rembrandt implicouse persoalmente con todo o proceso de estampación, e debeu estampar persoalmente polo menos os primeiros estados de cada prancha. Ao principio utilizaba un estilo baseado no debuxo, pero pronto comezou a desenvolver unha estética máis próxima á da súa pintura, combinando masas de liñas e mordidas de acedo sucesivas para alcanzar distintos niveis de profundidade. Antes de 1640 reaccionou contra este estilo e recuperou unha técnica máis sinxela e con menos mordidas.[44] Así, o desenvolvemento de "A estampa dos cen florins", escalonado ao longo de toda a década de 1640, resultou ser para el unha"obra crítica en metade da súa carreira", da que xurdiría o seu estilo final de gravado.[45] Aínda que desta prancha só se conservaron dúas estampacións en estados iniciais (a primeira moi rara) a evidencia de numerosas rectificacións baixo a imaxe final resultan moi esclarecedoras sobre o traballo de Rembrandt nesta peza.[46]
"As tres cruces",gravado de Rembrandt, 1653, estado 3 de 5.
Nas súas obras máis maduras da década de 1650, Rembrandt parece mostrarse máis receptivo á improvisación sobre a prancha e conserváronse grandes series de estampacións que en ocasións chegan a 11 estados radicalmente distintos. Rembrandt empezou a utilizar reservas como medio de escurecer grandes áreas, que podían cubrir gran parte da prancha. Experimentou igualmente con efectos de impresión sobre diferentes papeis oupapel vitela, pero chegouse á conclusión de que só son auténticos os gravados impresos en papelxaponés.[nota 13] Do mesmo xeito recorreu magistralmente aoentrapado[nota 14] como medio de obter un "ton superficial". Igualmente mostrouse especialmente hábil no uso dapunta seca, e realizou numerosas paisaxes nos que aproveita as posibilidades estéticas que a liña realizada con esta técnica ofrece nas primeiras estampacións.[47]
Os seus gravados ocúpanse de temas similares aos da súa pintura, aínda que mostraba certa predilección polos autorretratos (consérvase unha suma total de 27 gravados) e os retratos oficiais escasean. Atribúenselle 46 paisaxes, xeralmente de pequeno formato, que se converteron na definición do tratamento gráfico do tema ata ben entrado o século XIX. Un terzo dos seus gravados tratan temas relixiosos, que van desde a llaneza ao monumental. Destácanse igualmente algunhas imaxes eróticas que rozan a obscenidade, e que non atopan equivalente na súa produción pictórica.[nota 15] Aínda que finalmente viuse obrigado a desfacerse dela con motivo das débedas, Rembrandt posuíu unha magnífica colección de estampas doutros artistas comoMantegna,Hercules Pieterszoon Seghers eGiovanni Benedetto Castiglione, quen puideron exercer certa influencia sobre a súa obra gráfica, do mesmo xeito queJosé de Ribera, cuxos gravados coñeceu.
Evolución[48] da firma do artista, entre 1626 e 1633.
"Rembrandt" é unha modificación da grafía orixinal do seu nome que o pintor introduciría na súa firma en 1633. Pode dicirse que anteriormente (cara a 1625) asinara as súas obras cunha simple inicial "R", ou o monograma "RH" (de Rembrant Harmenszoon; isto é "fillo de Harmen"), ao que había posteriormente engadira unha L, presumiblemente porLeiden, a súa localidade natal ("RHL", 1629). En 1632 engadiu o seupatronímico a devandito monograma, pero as obras realizadas máis tarde ese mesmo ano ían asinadas simplemente co seu nome propio "Rembrant". En 1633 engadiu a "d", e apegouse a esta grafía durante o resto da súa vida, probando o significado que esta variación, fóra polo que fóra, tiña para el. Este cambio é unicamente visual, posto que non altera a pronunciación holandesa do seu nome. Curiosamente, pese ao enorme número de obras asinadas con esta grafía, nos documentos oficiais relacionados coa súa actividade que se conservaron ata hoxe día, o pintor aparece nomeado coa grafía orixinal "Rembrant". De calquera modo, esta cronoloxía trazada remítese principalmente ás súas pinturas, e en menor grado aos seus gravados; desde 1632, só existe un gravado coa sinatura "RHL-v. Rijn", a"Resurección de Lázaro" B 73, de gran formato.[49] Esta práctica de asinar o seu traballo co seu nome de pía, seguida séculos máis tarde porVincent van Gogh, veulle probablemente inspirada porRafael Sanzio,Leonardo da Vinci ouMichelangelo quen, como é sabido, sempre se coñeceron polo seu nome.[50]
A presenza do artista en coleccións deEspaña é moi limitada: só dous cadros e gravados, aínda que inclúe obras importantes. OMuseo do Prado posúe o cadro bíblicoJudit, antes identificado comoArtemisa. OMuseo Thyssen-Bornemisza posúe unAutorretrato, que tras dúbidas de autoría confirmouse como orixinal. Queda pendente de comprobación a táboaPaisaxe con vila fortificada doPalacio de Liria (ColecciónCasa de Alba). ABiblioteca Nacional de España posúe un nutrido conxunto de gravados, entre os que destaca unAutorretrato con retoques a lapis do propio artista.
"O xinete polaco" -Lisowczyk de a cabalo. O tema está igualmente suxeito a discusión. Sinalouse que a figura de a cabalo fose o GranChanceler deLituania, Marcjan Aleksander Ogiński (1632-1690).
En 1968 o Rembrandt Research Project xurdiu como resultado do patronazgo daAsociación Holandesa para o Avance da Investigación Científica; estimábase que o proxecto tivese unha vida de 10 anos como máximo. Os grupos de investigación, compostos de historiadores da arte asesorados por expertos noutras áreas tiñan como obxectivo analizar a autoría de Rembrandt, utilizando gran variedade de medios técnicos e sofisticado equipamiento científico. As investigacións alteraron substancialmente ocorpus rembrandtiano, atribuíndolle obras que ata agora nunca se consideraron súas e eliminando outras que tradicionalmente considerábanse do mestre, e que agora se saben obra dos seusalumnos.[52] Un exemplo destas valoracións é"O xinete polaco" da colección Frick deNova York. Esta obra, longamente disputada desde queJulius Held apuntou as sospeitas sobre a súa autoría, era considerado por moitos -ata Josua Bruyn, o director do Proxecto de Investigación Rembrandt (PIR)- obra dalgún dos alumnos máis próximos e dotados de Rembrandt, chamadoWillem Drost, do que non se sabe gran cousa. Os Frick aferrábanse a hipótese da autoría rembrandtiana, e así se catalogaba como "Rembrandt", e non como "atribuído a" nin "escola de". As investigacións máis recentes deron a razón aos Frick, grazas ás investigacións paralelas deSimon Schama -exposta no seu libroRembrandt's Eyes, 1999)- e de Ernst von Wetering, un dos membros do PIR (Simposio deMelbourne, 1997). Outras teorías sinalan que a obra non se executou dunha vez, identificando varias autorías segundo as características de cada parte do cadro.[53]
O home co casco de ouro, deBerlín, unha vez considerado un dos mellores retratos de Rembrandt, e hoxe en día non atribuído ao mestre.
Outra pintura,"Pilatos lavándose as mans" -tamén de autoría dubidosa- é obxecto de polémica desde 1905, cando Wilhelm von Bode describiuno como"un traballo algo anormal" de Rembrandt. Os investigadores dataron desde entón a obra en 1660, e atribúeno a un alumno anónimo, posiblemente Arent de Gelder. Acomposición resulta superficialmente similar ás obras de madurez do mestre, pero carece do seu tratamento característico dailuminación e a modelaxe.[54]
Ocorpus rembrandtiano, pois, está en constante cambio: En 2005 catroóleos anteriormente atribuídos a discípulos de Rembrandt foron recatalogados como obras súas (trátase do"Estudo de vello de perfil" e o"Estudo de vello con barba" dunha colección privadaestadounidense, o"Estudo de muller durmida" posesión do Instituto das Artes deDetroit, e o"Retrato dunha muller maior cun bonete branco", pintado en 1640.[55]
O propio método de ensino de Rembrandt engade dificultades á definición de autoría das súas obras xa que, do mesmo xeito que moitos mestres antes que el, Rembrandt adoitaba pedir aos seus alumnos que copiasen os seus cadros, e algunhas veces retocábaos persoalmente para vendelos como copias ou orixinais. Por outra banda, o seu estilo parece ser bastante accesible para os seus alumnos de máis talento. A calidade do traballo do mesmo Rembrandt, para rematar, complica a identificación das súas pinturas; a súa evolución constante e o seu espírito experimental engaden certavolatilidade ao seu estilo.[56] Por outra banda, a súa obra foi imitada e copiada nos séculos seguintes á súa morte, e algunhas dasrestauracións ás que se someteu a súa obra deixounas irrecoñecibles.Op. cit; van de Wetering.[57] É xa que logo moi posible que nunca se estableza un acordo sobre a obra dun xenio tanproteico como Rembrandt.
Rembrandt foi un consumado debuxante conservándose moitos dos seus debuxos. Neste león resolto con trazos rápidos consegue transmitir a atenta espera do cazador.No debuxo deste elefante co único recurso do carbón reproduce maxistralmente a textura da súa pel.
Nun artigo publicado recentemente,[58] a profesora Margaret S. Livingstone, do departamento deneurobioloxía daUniversidade Harvard, suxire que Rembrandt, cuxos ollos eran incapaces de aliñarse correctamente, padecíaestrabismo. Esta conclusión, extraída tralo estudo de 36 autorretratos do pintor, apunta que a incapacidade de establecer unha imaxe normal mediante visiónbinocular causou que o seu cerebro "reducise" a imaxe a un só ollo. Estaincapacidade púidolle ser útil á hora de "aplanar" as imaxes que vía e trasladalas a un soportebidimensional como o lenzo. Segundo palabras de Livingstone, podería haberse convertido nun gran don para un pintor como el, pois efectivamente"os profesores de arte adoitan aconsellar aos seus estudantes que pechen un ollo para aplanar a imaxe que ven. Deste xeito, o estrabismo pode ser non tanto unha desvantaxe, como un beneficio para determinados artistas". De calquera modo, un dos grandes méritos da pintura de Rembrandt é a habilidade para crear volumes tridimensionais, unha percepción para a que, quizais, sería necesaria unhavisión estereoscópica normal.
↑A "d" apareceu no seu apelido en cadros asinados en 1633. Anteriormente, "Rembrant" identificara os seus cadros cunha combinación de iniciais e anagramas, tal comoDurero adoitaba facer. En 1632, o artista empezou a asinar co seu primeiro apelido, "Rembrant". Ao ano seguinte empezou a utilizar a nova grafía do seu primeiro apelido, e mantívoa durante o resto da súa vida. Aínda que só se pode especular, apuntouse que esta decisión poida deberse á súa vontade de ser recoñecido polo seu nome, como os grandes artistas doRenacemento -Rafael, ouLeonardo- e reflectía o orgullo profesional dun gremio de crecente prestixio. Véxaseesta páxinaArquivado 09 de abril de 2016 enWayback Machine. para máis información sobre a firma de Rembrandt.
↑Slive escribiu unha biografía completa sobre este personaxe, vid. páx. 55 e ss.
↑A débeda contraída para poder pagar esa casa converteuse nun pesadelo económico para Rembrandt que lle perseguiría toda a súa vida.
↑A venda efectuouse en 1658, pero concedéronselle dous anos de atraso na mudanza.
↑Traducido do inglés, á súa vez traducido do orixinal en holandés:"die meeste ende dei naetuereelste beweechgelickhejt", este último termo connotando "emoción" e "motivo".
↑Algunhas indicacións sobre a autoría de obras dubidosas, catalogándoas entre "moi probablemente auténtica", "posiblemente auténtica" e "de autoría dubidosa" están reunidas enthe Online Rembrandt catalougeArquivado 13 de maio de 2012 enWayback Machine..
↑Fai 200 anos, Bartsch citaba 375. Algúns catálogos recentes inclúen tres novas estampacións -dúas delas, exemplares únicos- e sinalan as seguintes cifras: Schwartz (páx. 6), 289; Münz 1952, páx. 279; Boon 1963, páx. 287Print Council of AmericaArquivado 31 de agosto de 2000 enWayback Machine. - aínda que a cifra indicada por Schwarz non coincide coas obras atribuídas no seu libro.
↑Non é posible indicar unha suma total, posto que a valoración da obra de Rembrandt, e o estudo comparativo coa obra dos seus numerosos alumnos e imitadores aínda non foron concluídos. De calquera modo, a análise dunha colección berlinesa realizado a raíz dunha exposición en 2006 reduciu os 130 debuxos atribuídos a Rembrandt a uns 60.CodartArquivado 27 de maio de 2016 enWayback Machine. OBritish Museum anunciou a publicación dun novo catálogo sobre Rembrandt tras un estudo similar realizado recentemente.
↑Aínda que tradicionalmente interpretouse que estes autorretratos compoñen unha especie de diario introspectivo e persoal, é posible que fosen pintados con fins comerciais, para satisfacer a demanda dun mercado de autorretratos de ilustres pintores, tal como sinala Van de Wetering, páx. 290.
↑"Tronie", en holandés, "cara", era un tipo de retrato que nasProvincias Unidas alcanzou certa tipificación. Xeralmente, otronie representaba a un tipo popular, nun plano medio, en actitude cómica ou simplemente relaxada. Como retrato anónimo, otronie correspondía a un desexo de mostrar o virtuosismo con que un pintor podía representar expresións pouco convencionais; o seu pequeno formato e o seu carácter desenfadado fíxoos moi cotizados entre os burgueses holandeses. Vid. HIRSCHFELDER, Dagmar;Tronie und Porträt in der niederländischen Malerei des 17, Jahrhunderts, Berlin: Gebr. Mann Verlag, 2008.ISBN 978-3-7861-2567-9.
↑A índole da mesma, é si é unha patrulla cotiá ou unha saída extraordinaria, é un tema suxeito a discusión.Peter Greenaway realizou en 2006 unha obra audiovisual na que suscita como hipótese a execución dun asasinato.
↑Estimouse que se recortou ao redor dun 20% da marxe esquerda da imaxe.
↑Esta técnica, desaconsellada por "pouco ortodoxa", consiste en manter unha lixeira capa de tinta sobre a prancha ao entintala, en lugar de limpar exhaustivamente as áreas que non están gravadas.
↑Vid. STRAUSS, que clasifica as obras por tema, seguindo aAdam Bartsch.
↑Véxase o estudio de VAN DEN WETERING, E.;Rembrandt laughing, c. 1628 - a painting resurfaces, en Kroniek van het Rembrandthuis.TrabajoArquivado 05 de abril de 2013 enWayback Machine. elaborado no marco do Rembrandt Research Project (en inglés), xuño de 2008
↑Véxase "Further Battles for the 'Lisowczyk' (Polish Rider) by Rembrandt", de Zdzislaw Zygulski, Jr.,Artibus et Historiae, Vol. 21, No. 41 (2000), páxs. 197-205. Tamén oNew York Timespropón outra teoría. Existe un libro sobre o tema:"Respuestas a Rembrandt; ¿Quién pintó"El jinete polaco"?, BAILEY, Anthony; Nueva York, 1993.
Ackley, Clifford (2004). Museum of Fine Arts, ed.Rembrandt's Journey. Boston.ISBN 0-87846-677-0.
Bull, Duncan, et al,Rembrandt-Caravaggio, Rijksmuseum, 2006.
Catalogue raisonné: Stichting Foundation Rembrandt Research Project:
A Corpus of Rembrandt Paintings - Volume I, which deals with works from Rembrandt’s early years in Leiden (1629-1631), 1982
A Corpus of Rembrandt Paintings - Volume II: 1631-1634. Bruyn, J., Haak, B. (et al.), Band 2, 1986,ISBN 978-90-247-3339-2
A Corpus of Rembrandt Paintings - Volume III, 1635-1642. Bruyn, J., Haak, B., Levie, S.H., van Thiel, P.J.J., van de Wetering, E. (Ed. Hrsg.), Band 3, 1990,ISBN 978-90-247-3781-9
A Corpus of Rembrandt Paintings - Volume IV. Ernst van de Wetering, Karin Groen et al. Springer, Dordrecht, the Netherlands (NL).ISBN 1-4020-3280-3. p. 692. (Self-Portraits)
Rembrandt. Images and metaphors, Christian Tumpel (editor), Haus Books Londres 2006 ISBN 13: 978-1-904950-92-9
Van de Wetering, Ernst (2004). University of California Press,Berkley and Los Angeles. University of California Press By arrangement with Amsterdam University Press., ed.The Painter At Work (2nd paperback printing ed.). Londres, Inglaterra. ISBN O-520-22668-2.
Schwartz, Gary (1988).The Complete Etchings of Rembrandt Reproduced in Original Size. New York: Dover.ISBN 0-486-28181-7.
.jpg)
