Unrío[1] é unaccidente xeográfico consistente nuncurso natural e permanente deauga doce, que flúe por unleito e que desemboca nomar, nunlago, noutro río, neste caso denomínaseafluente. Algunhas veces terminan en zonas desérticas onde as súas augas pérdense por infiltración e evaporación. Cando o río é de pouco caudal recibe o nome deregato.
O día14 de marzo celébrase oDía Internacional de Acción polos Ríos, co obxectivo de fomentar o coidado e protección dos ríos, como principal fonte de auga limpa do planeta, así como conciencir a sociedade para a preservación deste vital recurso natural[2][3].
Apotamoloxía (do grego Ποταμόςpotamós, río) é o estudo científico das augas fluviais, que abrangue conceptos como os docaudal,leito,conca, curso ou corrente,réxime,dinámica, perfil lonxitudinal e transversal, afluentes, ecoloxía, flora e fauna, recursos hídricos e hidroeléctricos ounavegación entre outros. É unha parte dahidrografía.[4][5] Polo contrario, alimnoloxía é o estudo das augas continentais en xeral.
Recentemente atopáronse ríos extraterrestres dehidrocarburos líquidos enTitán.[6][7] Así mesmo hai canles noutros planetas que poden indicar o posible paso de ríos, especialmente canles de desaugadoiro enMarte.[8] Estes ríos serven para teorizar sobre a existencia en planetas e lúas dezonas habitables estelares.
Os ríos forman parte da circulación xeral da auga ouciclo hidrolóxico. A presenza de grandes cantidades de auga é o que distingue aTerra doutros planetas coñecidos, e o que fai posible a vida. Na Terra hai máis de 1.400 millóns de km3 de auga que son continuamente reciclados e transformados ao seu paso polosocéanos, aatmosfera, abiosfera e axeosfera.
Se se mide a cantidade de auga de cada un dos compoñentes do ciclo hidrolóxico, a dos ríos só representa unha pequena parte do sistema. A maior parte é auga salgada, xa que os océanos conteñen o 96,5% da auga do noso planeta. O 3,5% restante é auga doce, concentrada principalmente nas reservas das rexións frías (69% do total, e en forma decasquetes polares,glaciares edepósitos nivais) ou no subsolo, en forma deauga subterránea (30% do total). Oslagos conteñen o 0,25%, mentres que oatmosfera acumula o 0,4%. A auga dos ríos só engade un reducido 0,006% daauga doce da Terra, pero ten unha relevancia que compensa o seu escaso volume. Isto débese a que a auga dos ríos, ao fluír debido á gravidade,erosiona e modela a paisaxe, transportando e depositando rochas e sedimentos. Outra razón é que a auga constitúe unrecurso natural renovable, tanto para os humanos como para o resto de animais e, tamén, para as plantas.
O ciclo hidrolóxico iníciase cando a auga se evapora desde os mares e océanos á atmosfera. A auga atmosférica volve á Terra en forma deprecipitacións de choiva,sarabia ou neve. A cantidade de auga que chega ao chan depende de varios factores, pero, en xeral, as terras altas reciben máis auga que as baixas e é por iso que nas montañas nacen a maioría dos ríos. As plantas, sobre todo as árbores, captan parte das precipitacións, mesmo, antes de chegar ao chan. A talla de árbores e a súa substitución por cultivos (deforestación) aumenta a velocidade e a cantidade de auga de choiva que chega ao chan, coa consecuente erosión puntual dos chans e o risco de inundacións.
As precipitacións que chegan a terra infíltranse nos chans, chegando ata acapa freática para converterse en auga subterránea. Ou ben, flúen lentamente, ladeira abaixo, en forma de arroios. Non toda a auga que cae durante as grandes tormentas é capaz de filtrarse: naqueles lugares onde, pola acción humana, compactouse a superficie do chan ou foi cuberta de cemento, ou naqueles lugares xa saturados de auga, o exceso de líquido acumúlase na superficie e flúe ladeira abaixo, ata ocurso de auga máis próximo, en forma de regatos. O río completa o ciclo hidrolóxico ao recoller a auga da súa zona de influencia (cunca de drenaxe) e levala aos océanos elagos, para substituír así a auga que se evapora.
A cantidade de auga que circula por un río por unidade de tempo chámasecaudal, que varía no tempo e no espazo. Estas variacións definen oréxime hidrolóxico dun río. As variacións temporais ocorren durante ou xusto despois de fortes precipitacións ou da fusión daneve, e toda esta auga líquida aumenta o caudal dun río. En casos extremos pode producirse unha inundación cando o abastecemento de auga é superior á capacidade de evacuación do río, desbordando e cubrindo as zonas planas próximas (chaira inundable). A auga que circula baixo terra (subterránea) tarda moito máis en alimentar o caudal dun río e pode alcanzalo días, semanas ou meses despois dachoiva ou da fusión da neve. O caudal dun río proporcionado polas augas subterráneas flutúa en función da altura do nivel freático. Se non chove en absoluto ou a precipitación media é inferior á normal durante longos períodos de tempo, o río pode quedar seco cando a achega de auga de choiva acumulada no chan e no subsolo se reduce a cero. Isto pode ter consecuencias desastrosas para a vida do río e as súas beiras e para as persoas que dependen del para o seu abastecemento de auga.
A variación espacial prodúcese porque o caudal dun río aumenta augas abaixo, xa que recolle as augas daconca de drenaxe e as achegas das concas doutros ríos que se unen a el como afluentes. Debido a isto, o río adoita ser pequeno nas montañas, preto do seu nacemento, e moito máis grande nas terras baixas, preto da súa desembocadura. Unha excepción son osdesertos, en que a cantidade de auga perdida pola filtración ou evaporación á atmosfera é maior que a cantidade proporcionada polas correntes superficiais. Por exemplo, o caudal dorío Nilo diminúe notablemente ao descender das montañas doSudán e deEtiopía, a través do deserto deNubia e oSáhara, ata omar Mediterráneo.
Os ríos poden recibir auga de varias fontes. Ás veces, estas fontes están relacionadas directa ou indirectamente coas precipitacións. Moitas veces, achoiva descende polas ladeiras formando unha corrente superficial. Cando se concentra pode formar un curso de auga. Isto ocorre cando a superficie é impermeable, é dicir, cando non se filtra polo chan e ocorre con certos tipos derochas. Tamén ocorre cando o volume de auga que se leva no leito é maior que o que se filtra no chan. Cando o chan está saturado de auga, prodúcese unha impermeabilización transitoria.
Os ríos tamén poden recibir auga das fontes. As augas subterráneas son unha importante fonte fluvial, porque proporciona auga moito despois das precipitacións, mantendo un caudal relativamente constante, a diferenza dos ríos que só reciben augas pluviais, que teñen un réxime moito máis irregular. Os ríos que reciben augas subterráneas son os que dispoñen dunha subministración de auga subterránea.
Unha terceira fonte é o desconxelamento. Os ríos das rexiónsglaciares reciben máis auga durante os meses de verán, cando a neve ou oxeo se derriten dos glaciares.
Polo xeral os ríos, especialmente os máis grandes, divídense en tres partes principais de acordo coa súa capacidade erosiva e de transporte de sedimentos:
O curso superior dun río é onde estes nacen. Xeralmente, coincide coas áreas montañosas dunha cunca determinada. Aquí o potencial erosivo é moito maior e os ríos adoitan formar vales en forma deV ao encaixarse no relevo. Cando esta parte dun río se atopa nun clima seco poden formarse ás vecesbarrancos,ramblas outorrentes.[9][10]
Xeralmente, no curso medio dun río adoitan alternarse as áreas ou zonas onde o río erosiona e deposita parte dos seus sedimentos, o cal se debe, principalmente, ás flutuacións da pendente e á influencia que reciben con respecto ao caudal e sedimentos dos seusafluentes. Ao longo do curso medio, a sección transversal do río habitualmente irase suavizando, tomando forma dealmofía seccionada en lugar da forma deV que prevalece no curso superior. Ao longo do curso medio, o río segue tendo a suficiente enerxía como para manter un curso aproximadamente recto, agás que haxa obstáculos, por exemplo diversas curvas ou montículos.[11][12]
Orío Xallas é un claro exemplo de río que desemboca en fervenza
É a parte onde o río flúe en áreas relativamente planas, onde adoita formarmeandros: establece curvas regulares, podendo chegar a formarlagos en ferradura. Ao fluír o río, carrexa grandes cantidades desedimentos, os que poden dar orixe aillas sedimentarias, chamadasdeltas e tamén pode ocasionar a elevación da canle por encima do nivel da chaira, polo que moitos ríos adoitan discorrer paralelos ao mesmo por non poder desembocar pola maior elevación do río principal: son os ríos tipoYazoo. Se un río que termina nunha boca moi ancha e profunda denomínaseestuario.[13][14] Cando un río descende rapidamente sobre un terreo inclinado fórmanse osrápidos,saltos oufervenzas.
A maioría dos ríos, pero non todos, flúen sobre a superficie. Os ríos subterráneos flúen baixo terra en covas ou cavernas. Estes ríos atópanse frecuentemente en rexións con formacións xeolóxicas calcarias.
Perennes: Son ríos de zonastemperadas etropicais húmidas, con precipitacións distribuídas ao longo do ano. Repóñense constantemente, aínda que poden experimentar cambios estacionais e diarios no seu caudal, debido ás flutuacións das precipitacións e á contribución de cada tormenta.
Estacionais: Estes ríos atópanse en zonas declima mediterráneo, onde hai estacións moi diferentes, coninvernos húmidos everáns secos. Flúen de xeito intermitente, con caudal variable.
Transitorios ou alóctonos: Son os ríos de lugares conclima desértico ou seco, que pode estar sen precipitacións durante anos. Isto débese á baixa frecuencia dastormentas no deserto. Porén, cando ten lugar unha tormenta, a miúdo, torrenciais, os ríos soben rapidamente e a gran velocidade. Chámansewadis.
Segundo a súa xeometería ou morfoloxía, un río ou un determinado treito pode clasificarse en rectilíneo, sinuoso, meándrico, anastomosado, con illas, en estuarios, enpantanos oumangleiros e en deltas.[16]
Segundo a súa idade, clasifícanse en novos, maduros ou vellos.[17]
Segundo a con dición de estabilidade, pode considerarse un tramo de leito con estabilidade estática, dinámica, con inestabilidade dinámica ou con estabilidade morfolóxica.[18]
Os tramos dun río poden ser clasificados como de altamontaña, de montaña, de aba de montaña, intermedio e de planicie.[19]
Segundo os seus graos de liberdade poden clasificarse como tendo un, dou ou tres.[20]
Segundo o material nas marxes e no fondo, poden considerarse como materiais cohesivos, non cohesivos, acoirazados, ben graduados ou con granulometría estendida, mal graduados ou de granulometría uniforme.[21]
Segundo as condicións do transporte sólido poden considerarse tres tipos de leitos: estable, erosionable e depositante.[22]
Curva da Ferradura norío Colorado (Arizona), típico exemplo de meandro encaixo, formado cando o meandro divagante nun río de planicie se eleva progresivamante, afundíndose pouco a pouco no terreo, polo que conserva aproximadamente o trazado orixinal
Algúns ríos curtos etorrentes poden fluír desde a súa cabeceira ou inicio ata o mar sen converterse en afluentes ou tributarios doutro maior, nin recibir augas doutros ríos. En xeral, un río forma parte dunharede de drenaxe (ou sistema fluvial) ocupando unhaconca hidrográfica. Algunhas concas abranguen poucos quilómetros cadrados, mentres que por exemplo a conca do Amazonas se estendo ao longo de 6,14 millóns de km2.
As conacas dos ríos e as súas redes de drenaxe poden cambiar de xeito natural en períodos relativamente curtos de tempo como consecuencia decapturas fluviais.
Os ríoserosionanrochas e sedimentos e chegan a abrir leitos e vales, no que se denominamodelaxe fluvial da paisaxe. O fondo leito dorío Colorado, recortou nalgúns lugares ata unha profundidade de 1,5 km, formando oGran Canón. O canón dorío Majes ou Camaná, noPerú, é aínda máis fondo, cuns 3 km de profundidade.
Os vales fluviais adoitan ter forma de V, sobre todo nas zonas montañosas de levantamento recente, mais esta forma modifícase ao longo do curso do río, ampliando ademais o seu tamaño, pendente, perfil transversal, capacidade de transporte de sedimentos e outras moitas características.[23]
Certos ríos teñen un papel importante no transporte de mercadorías (como oRin, oDanubio, oMosa, aEscalda, oTámese...). En Europa, dende 1992, estes ríos clasifícanse segundo aclasificación ECMT, que determina o tamaño, a capacidade e ocalado dos buques e as eventuaisesclusas.
Aflora e afauna dos ríos é diferente á que se atopa nosocéanos porque a auga ten distintas características, especialmente asalinidade.[24][25] As especies que habitan os ríos tiveron que adaptarse ás correntes e aos desniveis. Porén, existen numerosas excepcións, como é o caso dossalmóns, que desovan nas concas superiores ou montañosas dos ríos,[26] ou o dostiburóns de auga doce deNicaragua, e tamén no caso das especies mariñas que penetran nos deltas oceánicos levados pola preamar e ascorrentes oceánicas como sucede nos deltas doOrinoco e doAmazonas. O mesmo ocorre cos estuarios dos ríos, aínda que neste caso a entrada de especies mariñas nos ríos adoita ser momentánea durante o fluxo ou a preamra, o que se debe a que se baleiran durante o refluxo ou baixamar. Nos deltas, o que cambia durante as mareas é a maior ou menor salinidade das súas augas.
Todo estado exercesoberanía territorial sobre o curso ou a porción do curso dun río que forma parte do seu territorio.[27]
Existen dúas categorías de ríos, os ríos interiores ou nacionais, que teñen o seu curso no territorio dun estado, e os ríos que nos seu curso separan ou atravesan o territorio de máis dun estado, que tamén se chaman binacionais ou multinacionais. Estes ríos poden ser fronteirizos ou sucesivos ou ambas as dúas, como é o caso doDanubio.
Os ríos internacionalizados son aqueles en que existe liberdade de navegación que segundo sexa máis ou menos ampla pode ser a favor de todas as bandeiras ou só dos ribeiregos. A administración dun río aberto á libre navegación provoca numerosos problemas: réxime aduaneiro, pilotaxe, regulamentos portuarios, taxas etc. A norma xeral é que en principio a administración de cada sector é exercida polo respectivo ribeirego. Unha fórmula que chegou a evitar problemas, sobre todo nos ríos europeos onde a concentración da navegación é moi grande, consiste no establecemento de comisións internacionais de administración fluvial.
Os catro ríos mais longos do mundo son oAmazonas, cuns 7.000 km, seguido doNilo cuns 6.700 km, oYangtsé cuns 6.380 km e doMississippi-Missouri cuns 6.200 km.
O Amazonas é tamén o que posúe, de lonxe, a máis grandebacía, duns 6.150.000 km², e máis o maiorcaudal (uns 190.000 m³/s).
EnEuropa, os máis grandes son oVolga con 3.700 km e oDanubio con 2.857 km. Medir a lonxitude exacta dun río é complexo, a causa da orografía do terreo e como se adapta o río a ela. Polo dito a lista seguinte é en base á súa lonxitude aproximada[28].
Támega (145 km): nace nos contrafortes daserra de San Mamede e percorre 51 km por terras galegas para despois continuar por Portugal ata unirse coDouro.
↑"Tiene una longitud de 310 km y un caudal medio de 340 m3/S. Es el río más largo de Galicia, y el más caudaloso una vez que recibe al río Sil, su principal afluente""Río Miño, el río más largo de Galicia"(encastelán). Consultado o2022-11-27.
Fossatia, M.; Santoroa, P.; Mosqueraa, R.; Martíneza, C. (2014). "Flow, saline field and fine sediment dynamics in the Río de la Plata".Ribagua - Revista Iberoamericana del Agua(eninglés)1 (1).ISSN2386-3781.doi:10.1016/S2386-3781(15)30007-4.
Gracia, Jesús; Maza, Jose Antonio (1997)."Morfología de los Ríos"(PDF).Manual de Ingeniería de Ríos(encastelán) (Instituto de Ingeniería de la UNAM)11. Arquivado dendeo orixinal(PDF) o 20 de outubro de 2013. Consultado o 05 de setembro de 2021.
_02_-_Cascada_del_%25C3%2589zaro.JPG)
