OsPremios Nobel (ensueco,Nobelpriset;[1] ennoruegués,Nobelprisen[2]) son uns galardóns internacional que se outorgan cada ano para recoñecer persoas ou institucións que levaran a caboinvestigacións,descubrimentos ou contribucións notables áhumanidade no ano anterior ou no transcurso das súas actividades.[3]
Ante a inexistencia dun Premio Nobel deMatemáticas,Sophus Lie foi o primeiro en propor a creación doPremio Abel cando descubriu en1897 que Alfred Nobel non tivera a intención de crear un premio de Matemáticas. Tras unha primeira tentativa de instauralo a comezos doséculo XX, non foi ata2003, logo de que aAcademia Norueguesa de Ciencias e Letras se fixera cargo del, que non se entregou por primeira vez. Conmemora ao matemático norueguésNiels Henrik Abel, a quen debe o seu nome e, aínda que non é un dos Premios Nobel, está en correspondencia con estes. As matemáticas tamén teñen desde1933 outro galardón importante, aMedalla Fields, na honra do matemático canadenseJohn Charles Fields, outorgado cada catro anos polaUnión Matemática Internacional a matemáticos menores de 40 anos.
A Real Academia das Ciencias de Suecia é a encargada de nomear ao ganadores dos Premios Nobel de Física; de Química e do Premio en Ciencias Económicas en memoria de Alfred Nobel.[7] A Asemblea do Nobel doInstituto Karolinska elixe ao ganador de Medicina,[8] e aAcademia Sueca nomea ao ganador do de Literatura.[9] Os catro premios citados entréganse nunha cerimonia celebrada na capital sueca,Estocolmo, cada10 de decembro, aniversario da morte de Nobel.[10] Pola contra, o Premio Nobel da Paz outórgao oComité Noruegués do Nobel, e entrégase enOslo, capital norueguesa.[11]
Os premios Nobel entréganse anualmente. Cada persoa ou institución laureada recibe unha medalla de ouro, un diploma e unha cantidade de diñeiro que determina aFundación Nobel.[12] En2020 esta cantidade ascendía a 10 millóns decoroas suecas,[4] equivalente a uns 980 000euros. O premio non se pode outorgar de forma póstuma, a non ser que o ganador fose nomeado antes da súa defunción.[4][13] Se o premio é compartido, a contía repártese entre os ganadores, que non poderán ser máis de tres.[4]
Alfred Nobel naceu o21 de outubro de1833 enEstocolmo,Suecia, no seo dunha familia de enxeñeiros. Foi químico, enxeñeiro e inventor. En1894 comprou Bofors, unhaempresa siderúrxica de ferro e aceiro que converteu nunha importante fábrica dearmamento. Nobel amasou unha considerable fortuna ao longo da súa vida grazas aos seus 355 inventos, entre os que se encontran anitroglicerina, precursora de moitos outros explosivos sen fume, especialmente acordita, e adinamita. Porén tamén arrastrou un certo sentimento de culpa polo mal que as súas invencións puideran ter ocasionado á humanidade.[14]
En1888 Nobel sorprendeuse ao ler o seu propioobituario, ao que titularan"Morreu o mercador da morte", nun xornal francés, que confundira a morte do seu irmánLudvig coa súa propia, que acaecería oito anos despois.[15] Esta noticia desconcertouno e volveuse receoso acerca de como sería lembrado, inspirándoo a cambiar o seu testamento.[16]
Nobel escribiu varios testamentos en vida; o derradeiro asinouno o27 de novembro de1895 no Club Sueco-Noruegués deParís pouco máis dun ano antes de morrer.[17] Nel, para sorpresa xeneralizada, especificaba que a súa fortuna se empregase en crear unha serie de premios para aqueles que levasen a cabo "o maior beneficio á humanidade" nos campos da física, a química, a fisioloxía ou medicina, a literatura e a paz.[17][18]
Segundo se recolle notestamento de Alfred Bernhard Nobel:[17]
A totalidade do que queda da miña fortuna quedará disposta do xeito seguinte: o capital invertido en valores seguros polos meus testamentarios, constituirá un fondo e os seus intereses serán distribuídos cada ano en forma de premios entre aqueles que durante o ano precedente realizaran o maior beneficio á humanidade. Estes intereses dividiranse en cinco partes iguais, que serán repartidas do seguinte xeito: unha parte á persoas que fixera o descubrimento máis importante no campo dafísica; unha parte á persoa que realizara o descubrumento ou mellora máis importante no campo daquímica; unha parte á persoa que fixera o descubrimento máis importante no campo dafisioloxía e amedicina; unha parte á persoa que producira a obra máis destacada de tendencia idealista no campo daliteratura, e unha parte á persoa que traballara máis ou mellor a prol da fraternidade entre as nacións, a abolición ou redución dos exércitos existentes e a celebración e promoción de procesos depaz. Os premios para a física e a química serán outorgados polaReal Academia das Ciencias de Suecia, o de fisioloxía e medicina será concedido poloInstituto Karolinska deEstocolmo, o de literatura, pola Academia de Estocolmo, e o dos defensores da paz, por un comité formado por cinco persoas escollidas poloStorting (Parlamento)noruegués. É o meu expreso desexo que, á hora de outorgar estes premios, non se teña en consideración a nacionalidade dos candidatos, senón que sexan os máis merecedores os que reciban o premios, sexanescandinavos ou non.
O reiÓscar II inicialmente non aprobou que os premios fosen concedidos a estranxeiros, mais mudou de ideas despois de comprender o valor da publicidade que os premios darían ao seu país.
Stockholm Konserthuset (Concert Hall), onde acontece a cerimonia de entrega dos premiosNobel e Polar Music.
Os Premios concédense nunha cerimonia formal enEstocolmo, anualmente o10 de decembro, a data en queAlfred Nobel faleceu. Exceptúase oNobel da Paz, que se entrega enOslo. Entre tanto, os nomes dos persoas laureadas anúncianse enoutubro polos diferentes comités e institucións que realizan a selección para os premios. AFundación Nobel, a entidade administradora dos fondos do premio, con sede enEstocolmo, non está involucrada na selección dos vencedores.
O premio consiste nunha medalla de ouro, un diploma coa citación da condecoración e unha suma en diñeiro que varía de acordo cos rendementos daFundación Nobel, que rolda os 10 millóns deCoroas suecas (máis dun millón de euros ou dólares). A idea orixinal era permitir que as persoas laureadas continuasen a traballar ou investigar, sen presións financeiras.
Os premios concédense anualmente desde1901 para realizacións en:
O Premio Nobel concédese baixo varias condicións: un premio pode ser gaño individualmente ou repartido entre até tres persoas no máximo, ou pode non ser concedido en determinado ano, o que permite a concesión de dous premios da mesma categoría no ano seguinte. Alén diso, o premio, nun determinado campo, pode aínda non ser concedido por un certo número de anos, caso que ocorreu máis frecuentemente co Premio Nobel da Paz.
En1968, oSveriges Riksbank, o banco central da Suecia, instituíu o "Premio de Ciencias Económicas en memoria de Alfred Nobel", que é incorrectamente referido polos economistas como un "Premio Nobel de Economía". Este premio non ten ningunha ligazón con Alfred Nobel, non sendo pagado co diñeiro privado daFundación Nobel, mais con diñeiro público do banco central sueco. Os vencedores deste premio son tamén seleccionados pola Academia Sueca Real de Ciencias, sendo galardoado o primeiro vencedor en1969. A frase estratéxicaen memoria de Alfred Nobel é a causante da confusión. A familia Nobel non acepta o premio como tal e en1968, a decisión tomouse de non se introduciren máis premiosen memoria de Nobel no futuro. Nobel foi un empresario criticado pola súa produción de produtos bélicos e de ter sido un monopolista, e é curioso que o teñan homenaxeado por estes feitos. En todo o caso, o "premio Nobel de Economía" entrégase na mesma ocasión que os premios orixinais.
En1991, creouse o premio Anti-Nobel (Ig-Nobel), fundado porMarc Abrahams, tamén sen ningunha ligazón con Alfred. O premio distingue traballos que non poden ou non deben ser reproducidos, representando a oportunidade de reunir naUniversidade Harvard un serie de científicos. Existen os Ig-Nobel da Paz e o de Medicina e doutras disciplinas.
As medallas cuñadas enSuecia foron deseñadas polo escultor egravadorErik Lindberg co mesmoanverso: unha imaxe deAlfred Nobel de perfil esquerdo, acompañada das súas datas de nacemento e falecemento.[19] No reverso comparten a mesma inscrición enlatín:Inventas vitam juvat excoluisse per artes ("Descuberto para axudar a mellorar os coñecementos"), mentres que as imaxes varían en función aos símbolos correspondentes a cada unha das institucións que as outorgan.[19]
En cambio, a medalla da Paz foi realizada polo norueguésGustav Vigeland e a correspondente ao premio en Ciencias Económicas, porGunvor Svensson-Lundqvist. Ambas posúen tamén unha imaxe de Alfred Nobel no anverso, mais cun deseño lixeiramente distinto.[19] No reverso, pola súa parte, a medalla do Nobel da Paz conta coa citaPro ritmo et fraternitate gentium ("Para ritmo e a irmandade dos pobos"), mentres que a de Economía non ten inscrición.[19]
Para a primeira edición dos premios, en 1901, as medallas non puideron ser entregadas a tempo e no seu lugar entregáronse unhas medallas temporais, tamén coa efixie de Alfred Nobel, aínda que fabricadas nun metal menos valioso, ata que se puideron finalizar as medallas definitivas o ano seguinte. O atraso na finalización das medallas debeuse a que cada unha das institucións que outorgan os premios debía aprobar os deseños dos reversos, algo que non estivo exento de polémica. Dende 1902 todas as medallas mantiveron os seus deseños.[19]
Ata 1980, todas as medallas cuñáronse enouro de 23quilates. A partir de entón realizáronse en ouro verde de 18 quilates recuberto de ouro de 24 quilates. O seu peso varía en función do ouro, mais cada medalla pesa de media uns 200gramos e o seu diámetro é de 66milímetros.[19]
Diploma recibido en 1918 porFritz Haber, Premio Nobel de Química.
Os laureados reciben un diploma de mans do rei de Suecia ou, no caso do Nobel da Paz, do presidente doComité Noruegués do Nobel, en presenza do rei de Noruega.[20] Cada diploma posúe un deseño realizado especialmente polas institucións que o outorgan, que contén unha imaxe e un texto onde se especifica o nome da persoa laureada, ademais de que habitualmente se menciona a razón ou razóns da concesión (coa excepción do Premio Nobel da Paz, cuxos diplomas nunca incluíron a xustificación).[20]
Ao mesmo tempo que os diplomas, entrégase un importante premio económico, cunha contía que depende dos ingresos da Fundación Nobel ese ano. En 2013 ascendeu a 10 millóns decoroas suecas,[21] equivalente a un millón deeuros. Aínda que a finalidade é evitar as preocupacións económicas do laureado, non é estraño que os beneficiados opten por doar os cartos a causas científicas, culturais o humanitarias.[22][23]
Se nunha categoría dúas persoas comparten o premio, a suma divídese. Se se trata de tres gañadores simultáneos, o comité de adxudicación pode repartila en tres partes iguais ou outorgar a metade a un dos laureados e un cuarto a cada un dos restantes.[24][25]
A entrega de premios envolve un protocolo ríxido, que inclúe unha orde de entrega (Física, Química, Medicina, Literatura) que se estende a outras actividades dentro dos actos. Por exemplo, é a muller do primeiro galardoado en Física (en xeral por orde alfabético, e sen que participen as mulleres galardoadas, polo momento) a que é levada polo Rei sueco do brazo á cea posterior, así como as conferencias dos físicos ocupan as primeiras páxinas do libro de conferencias de cada ano.[26]
Na entrega dos premios son enviadas flores dendeSan Remo, enItalia, onde Alfred Nobel pasou os seus últimos anos.
A entrega do premio correspondente á Paz desenvólvese enOslo e non en Estocolmo (Noruega fora forzada a unirse a Suecia nos. XIX)[26]
En setembro de 2020, anunciouse que a cerimonia non será presencial por primeira vez dende 1944.[27]
Dous laureados declinaron voluntariamente o premio Nobel. En 1964,Jean-Paul Sartre recibiu o premio Nobel de Literatura, mais rexeitouno afirmando "un escritor debe rexeitar permitirse ser transformado nunha institución, mesmo se ten lugar da forma máis honorable".[28]Lê Đức Thọ, escollido para o premio da Paz de 1973 polo seu papel nosAcordos de Paz de París, declinouno dicindo que non había paz real en Vietnam.[29]George Bernard Shaw intentou rexeitar o premio monetario mentres aceptaba o premio de Literatura; finalmente, aceptou empregalo para fundar a Fundación Literaria Anglo-Sueca.[30]Durante o Terceiro Reich, Adolf Hitler dificultou queRichard Kuhn,Adolf Butenandt eGerhard Domagk aceptasen os seus premios. Todos recibiron os diplomas e as medallas despois dasegunda guerra mundial. En 1958,Boris Pasternak declinou o premio debido ao medo ao que fixese o goberno da Unión Soviética se viaxaba a Estocolmo para aceptar o premio. A cambio, a Academia Sueca rexeitou o seu rexeitamento, dicindo "este rexeitamento, por suposto que non altera de ningún xeito a validez do premio".[29]
↑Hird, John A. (2005).Power, Knowledge, and Politics. American governance and public policy(eninglés). Georgetown University Press. p. 33.ISBN978-1-58901-048-2.OCLC231997210.Accordingly, the Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, commonly referred to as the Nobel Prize in Economics, was awarded to economists beginning in 1969. No other social science is so recognized.
↑"The CISH Prize"(eninglés). Comité Internacional de Ciencias Históricas. Consultado o 6 de decembro de 2020.
↑Kungl. Vetenskapsakademien."Prizes"(eninglés). Consultado o 6 de decembro de 2020.
