  | |||||
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | España | ||||
| Comunidade autónoma | Galicia | ||||
| Provincia | provincia da Coruña | ||||
| Capital de | |||||
| Capital | Pontedeume | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 7.456(2024) (254,82hab./km²) | ||||
| Xeografía | |||||
| Superficie | 29,26 km² | ||||
| Bañado por | Océano Atlántico | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Santo padrón | Nicolao de Tolentino | ||||
| Organización política | |||||
| • Alcalde | Bernardo Fernández Piñeiro(2015–) | ||||
| Eleccións municipais en Pontedeume | |||||
| Identificador descritivo | |||||
| Código postal | 15600 | ||||
| Fuso horario | |||||
| Código INE | 15069 | ||||
| Sitio web | pontedeume.es | ||||
    | |||||
Pontedeume é un concello daprovincia da Coruña, pertencente ácomarca do Eume. O seu xentilicio éeumés/eumesa. É un concello pequeno (29,26 km²)[1] que en 2014 tiña unha poboación de 8 117 habitantes[2] cunha altadensidade de poboación (277 hab./km²). Está situado entre as cidades daCoruña (38 km) eFerrol (18 km), e preto deBetanzos (26 km) eAs Pontes (31 km).
A vila de Pontedeume é unha das poucas poboacións galegas que conserva o seu centro histórico. As súas rúas e prazas manteñen moitos elementos tradicionais como os soportais, as casas con balcóns de madeira e galerías acristaladas, as fontes públicas e un gran número de edificios monumentais. Todo isto, unido a unha gran riqueza paisaxística e natural na súa contorna, fixo que en1971 a comarca eumesa fose declaradaConxunto histórico e paraxe pintoresca[3]. Pontedeume é un importante destinoturístico, no seu territorio está un dos portais de acceso e o Centro de Interpretación do Parque Natural dasFragas do Eume. Por Pontedeume pasa un dosCamiños de Santiago, oCamiño Inglés.
O concello está situado noGolfo Ártabro, no fondo daría de Ares. Limita ao norte coa ría de Ares e o concello deCabanas, ao leste co concello deMonfero, ao sur cos concellos deVilarmaior eMiño, e ao oeste coaría de Betanzos[4].
A zona oeste do concello está dominada polomonte Breamo de 305 metros de altitude, último contraforte da cadea montañosa que, partindo daserra da Loba, vai de leste a oeste ata chegar ao mar onde formacantís[4]. Neste monte esténdese a parroquia tamén chamada deBreamo. Na súa aba, e entre este monte e o mar, espállanse as parroquias deBoebre,Centroña ePontedeume.
Na parte leste predomina un material xeolóxico doprecámbrico aopaleozoico con terreos ricos en materia orgánica e boa drenaxe, tanto interna como superficial[4]. O terreo vai gañando en altitude conforme se avanza, partindo da beira do río Eume, cara ao sur e ao leste[5], ata chegar aos límites cos concellos deMonfero eVilarmaior. É precisamente nos límites con este último onde se encontra a maior altura do concello, o coto deAllegue, de 414 metros. Neste anfiteatro áchanse as parroquias deVilar,Nogueirosa eOmbre. A parte máis oriental do concello, de forte pendente, coincide co tramo final docanón do Eume e está dentro do parque natural dasFragas do Eume.
Ao sur das alturas mencionadas está a parroquia deAndrade, a máis meridional do concello.
O río máis importante é oEume, un dos máis caudalosos deGalicia[4], que baña o concello polo norte e actúa como límite natural co concello deCabanas. Xa noesteiro do Eume, desemboca orío de Covés oude Esteiro[4] que baixa das alturas de Andrade.
O territorio do concello está naconca do Eume, agás a parte meridional cuxos regatos verten nos ríosXarío eBaxoi, que desembocan naría de Betanzos en terras deMiño[5].
O clima, igual que no resto dos concellos do Golfo Ártabro, éoceánico litoral[5] ou húmido[4], o que fai que as temperaturas medias sexan moi suaves durante todo o ano (media de 14,4 °C), con febles oscilacións anuais (9,6 °C) e unhas precipitacións arredor dos 1.000 milímetros anuais, cunha diferenza de 100 milímetros entre os meses máis chuviosos (novembro e decembro con 129 mm.) e o máis seco (xullo con 29 mm.)[6].
A continuación amósanse os datos mensuais dos valores medios de temperaturas e precipitacións[6]:
 Temperaturas e precipitacións mensuais | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xan | Feb | Mar | Abr | Mai | Xuñ | Xul | Ago | Set | Out | Nov | Dec | Ano |
| Temperatura media (°C) | 10 | 10,2 | 12 | 13 | 14,8 | 17,3 | 19,1 | 19,6 | 18,4 | 15,6 | 12,3 | 10,5 | |
| Temperatura mínima (°C) | 6,9 | 6,9 | 8,5 | 9,3 | 11,3 | 13,6 | 15,4 | 15,8 | 14,6 | 12 | 9 | 7,3 | |
| Temperatura máxima (°C) | 13,2 | 13,6 | 15,6 | 16,7 | 18,4 | 21 | 22,8 | 23,4 | 22,2 | 19,2 | 15,7 | 13,7 | |
| Precipitacións (mm) | 116 | 96 | 91 | 80 | 71 | 47 | 29 | 40 | 69 | 101 | 129 | 129 | |
| Fonte:Climate-Data.org | |||||||||||||
No seguinte gráfico, asociado á táboa que lle segue, apréciase a evolución da poboación no último século[2][7]
| Evolución da poboación de:Pontedeume desde1900 ata2022 | |||||||||||||
| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 | 2022 |
| 5 943 | 6 344 | 6 584 | 7 056 | 7 755 | 8 286 | 8 201 | 8 107 | 8 408 | 8 817 | 8 912 | 8 342 | 7 657 | 7 563 |
Da análise dos datos dedúcese que durante oséculo XX houbo un crecemento sostido da poboación, agás un pequeno descenso nos anos cincuenta e sesenta, probabelmente debido á forteemigración, primeiramente aAmérica e logo aEuropa[8], que se produciu neses anos. Osestaleiros daría de Ferrol, con gran presenza de traballadores eumeses, sufriron unha dura reconversión naval nos anos oitenta. A pesar de todo, os seus efectos negativos víronse minguados en parte pola declaración oficial da comarca deZUR, cuxos beneficios permitiron o establecemento en Pontedeume dun pequeno tecido industrial (LAGASA,Einsa), que axudou a incrementar lixeiramente a poboación durante as dúas últimas décadas doséculo XX[9].
Pola contra, esta tendencia positiva inverteuse noséculo XXI, o que se traduciu nunha perda de poboación de máis de mil habitantes.
| Censo | Total (%) | Homes | Mulleres |
| Poboación total | 7 563 | 3 617 | 3 946 |
| Menores de 16 anos | 851 (11%) | 433 | 418 |
| Entre 16 e 64 anos | 4 586 (61%) | 2 284 | 2 302 |
| Maiores de 64 anos | 2 126 (28%) | 900 | 1 226 |
A poboación en2022 era de 7 563 habitantes, dos que 3 617 (48%) eran homes e 3 946 (52%) mulleres. Algúns datos interesantes da poboación actual son[1]:
Pódese concluír que a evolución demográfica do concello sitúase na tendencia xeral galega de estancamento demográfico. Pero ao mesmo tempo o concello vese favorecido polas actividades do sector servizos, facendo isto que a súa situación non sexa tan alarmante coma a doutros concellos moi envellecidos[9].
O crecemento urbanístico da vila de Pontedeume estivo sempre condicionado pola súa situación entre o monte Breamo, ao sur, e o río Eume, ao norte, nun terreo con forte pendente. Xa que logo, as direccións naturais de expansión son a leste e a oeste[10].
A historia urbana de Pontedeume comeza coa concesión en1270 por parte deAfonso X do título devila a un asentamento que existía a rentes daponte sobre o Eume[11].
Para protexer a recentemente creada vila fíxose necesario dotala dun bo sistema defensivo. Catorce anos despois da fundación, a vila xa contaba cun valado e portas de acceso. O sistema foise mellorando engadíndolle torres de vixilancia e robustecendo o contorno ata ter unha muralla que circunvalaba completamente a vila[12]. Esta estaba constituída por un sistema de cuadrícula onde as rúas, dispostas paralela e perpendicularmente nas direccións N-S e L-O, dividían os soares de casas en trece bloques[13], posteriormente ampliados a catorce[14], que en ningún momento se apoiaban nas murallas.
Xa aos poucos anos de erguérense as murallas existían edificacións extramuros. Así, construíuse aermida das Virtudes ao leste da vila, probabelmente a finais doséculo XIV en tempos deFernán Pérez de Andrade, o Boo; e na entrada sur, onde estaba a ermida de San Roque, vai crecendo un novo barrio aproveitando o paso do camiño real. Na parte oeste medraba tamén o barrio de Porto. A construción doconvento dos agostiños noséculo XVI fai que estes soliciten insistentemente unha porta de acceso á vila por esa parte leste. Simultaneamente a poboación intramuros tamén foi medrando, de tal xeito que a rolda interior da muralla foi invadida polas casas que foron pegándose a aquela[15].
Resultado de todo o anterior foi o proceso de derrubo ou substitución por casas da parte das murallas que daban ao leste (convento dos agostiños), ao sur (barrio de San Roque ou da Calzada) e ao oeste (barrio de Porto). Proceso que tivo lugar ben entrado o século XVII[15].
Dous feitos van marcar a expansión da vila: adesamortización deMendizábal[10] (que fai que o convento dos agostiños pase a propiedade municipal), e a construción da nova estrada que, partindo de Betanzos, vai cara a Ferrol[16]. Así mesmo, segue o proceso de deterioración da muralla da que xa non quedan máis que algúns lenzos e unhas poucas portas[12].
O primeiro feito fai que se urbanice a zona leste extramuros coa construción, en terreos que eran do convento, da rúa de Raxoi, que permite comunicar o centro da vila co novo barrio de Aguabar, que xa gozaba dunha certa entidade nesas datas.
Poucos anos máis tarde realízase o novo trazado da estrada Betanzos-Ferrol que, baixando de Campolongo, dá un rodeo pola parroquia de Vilar para enfilar a entrada á ponte polo barrio de Aguabar[16]. Este trazado evita que se pase polo camiño real que atravesaba a vila. Consecuencia urbanística desta obra foi a necesidade de comunicar as rúas coa nova estrada, cousa que se fai pola recentemente construída rúa de Raxoi[17] e pola rúa de Santo Agostiño, na que é necesario derrubar os soportais para poder nivelar a rúa coa estrada[18].
En1840 derrúbase a capela de San Roque[19], a rentes do camiño real, para comunicar este coa nova rúa de Raxoi e Aguabar.
En1884 engádense á parroquia urbana os barrios e lugares do Picho, Porto, Fontenova, Souto da Vila, Fieitela, Penedos e Aguabar, anteriormente pertencentes ás parroquias deBreamo eVilar[20].
Se no século anterior a vila abriuse polo leste, neste século chega o momento da expansión polo oeste. Por esta dirección atrancaba a expansión oPazo dos Andrade. A inminente chegada doferrocarril e a situación daestación ao oeste da vila, fai que o concello se propoña a construción dun vial que comunique con ela. Adquire a propiedade do Pazo e derruba unha parte para o paso da estrada da estación. Detrás do pazo había unha considerábel extensión de terreo, a Horta do Conde, que se urbaniza cun xardín público ao norte da nova estrada, e novas edificacións privadas ao sur[21]. O que quedaba do Pazo vaise deteriorando lentamente ata a case total eliminación nos anos trinta[22], a pesar de ter sido declaradoMonumento Arquitéctonico-Artístico[23] poucos anos antes. OTorreón dos Andrade é o único que queda do Pazo.
O crecemento urbanístico nas distintas etapas é o que vai creando os distintos tecidos urbanos:
O barrio non é unha entidade con recoñecemento oficial, porén si ten un recoñecemento popular e mesmo algúns historiadores locais considérano nos seus estudos[20]. Na vila de Pontedeume pódense considerar os seguintes:
Pontedeume e a súa comarca estiveron poboados desde moi antigo. Da épocaprehistórica existen túmulos e indicios dunpetróglifo.
Da época tumularia oumegalítica están catalogados trestúmulos na parroquia deAndrade e catro na parroquia deOmbre[27] (ver detalles). Nestas dúas parroquias e nas do resto do concello existen tamén varias referencias toponímicas e orais.
Hai indicios da existencia de petróglifos na chamadaPena do Gato no Coto do Gato da parroquia deOmbre, á beira docanón do Eume[28].
O máis significativo daIdade Antiga son os vestixios dacultura castrexa e dacolonización romana.
Pontedeume áchase no que os romanos chamabanPortus Magnus Artabrorum. Nel moraba o pobo dosÁrtabros, habendo quen afirma que a cidade ártabra deArdóbriga estaba en terra eumesa, concretamente na aba domonte Breamo, identificándoa coCastro de Centroña[29]. Están catalogados un total de seiscastros no concello[30] (ver detalles).
O pretorDécimo Xunio Bruto, alcumado posteriormenteo Galaico estivo en terra eumesa a finais doséculo II antes de Cristo, asediando e conquistando os asentamentos ártabros. A partir dese momento comeza o proceso de romanización, cuxa pegada marcou profundamente a historia destas terras. Da cultura romana consérvanse os restos de dúas vilas romanas á beira do mar en Centroña[30] e Sopazos[31].
Por terras eumesas pasaba unhavía romana secundaria nomeada porUxío Carré Aldao[32]. Un achado illado desta época é acabeza cuadriforme atopada en1924 nas obras de ampliación da estrada de Pontedeume a Ombre, que se encontra noMuseo Arqueolóxico da Coruña[33].
Son ossuevos os que, coa súa pretensión de organizar a igrexa galega na segunda metade doséculo VI, nos proporcionan as mencións máis antigas dos territorios radicados na comarca eumesa dePruzos (ao sur do Eume) eBezoucos (ao norte do río) que con tempo pasarían a constituírenarciprestados. Entre os anos572 e583 as igrexas dos territorios mencionados adscríbense ádiocese de Iria[34].
Polos documentos doParroquial suevo e oTombo de Caaveiro, sábese que no século X acomarca eumesa dependía eclesiasticamente dasé de Bretoña[34].
Non se pode negar a chegada dosmusulmáns a terra eumesa, aínda que permanecesen por pouco tempo. Os historiadores dos primeiros séculos da reconquista falan dunha batalla gañada aos musulmáns polo reiFroila I enPontumio. Non hai certeza da súa localización; aínda que algúns autores sitúano en Pontedeume, outros, comoAntonio López Ferreiro, fano nas beiras dorío Umia e mesmo algúns enPortugal[31].
No ano 820 durante o reinado deAfonso II o Casto, o caudillo Abd-el-Kerím, chamado nas crónicas cristiás Alaber, fixo unha incursión seguindo a costa e sempre cara ao norte, atravesou a terra eumesa e foi derrotado polas tropas de Afonso II, segundo todas as posibilidades, enterra de Trasancos, no actualNarón. Algúns autores supoñen que asistira o propio rei ao combate[31].
A mediados doséculo VIII aparecen osnormandos nas costas galegas. Hai constancia de incursións en terras mariñáns. Despois das primeiras acometidas, os habitantes da costa retiráronse atemorizados cara ao interior, como fixeran os daCoruña que se acolleran aoBurgo. É de supoñer que Pontedeume, agochado no fondo da ría, vise daquela, por esta causa, acrecentada a súa poboación dun xeito considerábel[31].
Ao comezo daBaixa Idade Media, Pontedeume achábase en terras doCondado de Trastámara que abranguía as terras comprendidas entre oTambre e oSor. Á fronte deste condado estaban osCondes de Traba, pertencentes á familia Fróilaz-Pérez. O máis salientábel foiPedro Fróilaz. Un dos seus fillos, Bermudo Pérez de Traba, fundou o mosteiro de Nogueirosa en1148[11].
Para se protexeren dos señoríos laicos e eclesiásticos, xorden por mandato real noséculo XIII os alfoces deFerrol (coa freguesía deMugardos),Vilalba, Pontedeume eAs Pontes cuxa xurisdición correspondía exclusivamente ao rei[34].
Concretamente, Pontedeume obtén deAfonso X o Sabio a súa Carta-Póboa o30 de decembro de1270, que instaba aos veciños de Pruzos e Bezoucos a fundaren unha vila no lugar daPonte Deume. Esta fundouse cun amplo alfoz en ámbolosarciprestados, moi fragmentado por mor das posesións eclesiásticas e nobiliarias[11].
Pouco máis dun século durou a independencia dos nobres, pois o19 de decembro de1371 o reiHenrique de Trastámara concede aFernán Peres de Andrade o Boo os señoríos de Pontedeume e Ferrol e dous anos máis tarde, o3 de agosto de1373, o de Vilalba[35]. Simultaneamente concedéralle aGarcía Rodríguez o señorío das Pontes. Deste xeito desapareceron os señoríos reais que había na comarca[36].
Fernán Pérez de Andrade, o Boo inicia a liñaxe daCasa de Andrade que gobernará Pontedeume ata o final daIdade Media. Houbo un total de oito señores de Pontedeume ata a fusión noséculo XVI da Casa de Andrade coaCasa de Lemos[35]. Durante estes 200 anos os Señores tiveron que facer fronte a dous levantamentos protagonizados porRoi Xordo durante o mandato deNuno Freire de Andrade, o Mao; eAfonso de Lanzós en tempos deFernán Pérez de Andrade o Mozo, dentro dasrevoltas irmandiñas. Entrambos feitos é salientábel a protesta dePedro Padrón, veciño de Ferrol, perante o rei polos abusos e arbitrariedades que a súa vila sufría por parte dePedro Fernández de Andrade II[35].
O oitavo señor de Pontedeume, Fernando de Andrade, foi nomeado primeiro Conde de Andrade[35].
Á morte deFernando de Andrade, por volta do1540, sucedeuno o seu netoPedro Fernández de Castro Andrade, que xuntou na súa persoa os condados deAndrade eLemos[35]. A partir dese momento os condes deixaron de residiren na vila, o que supuxo a perda do seu mecenado e da súa protección. Os novos condes nomeaban contadores, mordomos de rendas e posteriormente administradores, para velar polos seus intereses na vila, que poucas veces visitaban[37].
A vila e o seu alfoz estaban gobernados por dous alcaldes, un maior e outro ordinario, ao que correspondía o goberno económico e político, e seis ou sete rexedores vitalicios. Estes cargos eran nomeados polo conde. As reunións da Corporación eran convocadas polo alcalde ordinario pero presidía o alcalde maior, representante do conde e con voto decisivo[37].
Algúns destes alcaldes e rexedores son lembrados hoxe en día por teren sido benfeitores da vila. Así, no século XVIAlonso Mancebo deixou unha parte do seu capital para dar de comer aos pobres e remediar as súas necesidades. AFundación de Mancebo tivo longa vida, chegando case ata os nosos días. Co paso do tempo, o Estado fíxose cargo da fundación que foi esmorecendo non quedando dela máis ca lembranza[38].
Neste mesmo século XVI, o rexedorXoán Beltrán de Anido deixou instaurada unhaCátedra de Latinidade para dar instrución aos mozos da vila. Estableceuse esta cátedra na casa que habitaba o mesmo Beltrán de Anido e que posteriormente pasou a oucpar a Biblioteca Municipal. Ademais da casa, deixou tódolos seus bens para a mencionada institución. Das súas aulas saíron eumeses ilustres, sendo o persoeiro máis salientábel oarcebispo de Santiago,Bartolomé Raxoi e Losada[39].
Nesta época histórica o concello estaba administrativamente encadrado naprovincia de Betanzos desde finais doséculo XV, e así estivo ata a reestruturación provincial de1833, ano en que pasou a formar parte daprovincia da Coruña[37].
Os condes tiñan nun estado de completo esquecemento a vila de Pontedeume, sen se preocuparen polo benestar dos seus veciños e sen visitala apenas. En contraste, gozaban dunha serie de propiedades, prebendas e prerrogativas que lles supuñan unha fonte de ingresos moi substancial. Non resulta estraño pois, que foran frecuentes os litixios entre a vila e o conde. Houbo desencontros polo cárcere, os fornos do conde, o privilexio da venda do viño en xuño, a praza do peixe, o mesón etc[40].
Así as cousas tivo que ser un fillo da vila, o arcebispo de Santiago, Bartolomé Raxoi e Losada, quen se preocupara de mellorar algúns aspectos e promovera obras para a comunidade. A el débense aigrexa parroquial, as lonxas dos mariñeiros, opazo de Raxoi, as escolas de nenos e nenas, a Ermida de Covés e o amaño do convento de Santo Agostiño[41].
A comezos do século XIX os ingleses trataron conquistar a estratéxica praza militar deFerrol. Nunha das súas tentativas, en 1804, a escuadra inglesa estivo fondeada naría de Ares. Nos areais de Pontedeume fondearon algúns buques menores da frota[42].
Durante aguerra da Independencia estivo acampado en Pontedeume un escuadrón de cabalaría ás ordes do tenente coronelBédat desde o20 de xaneiro ata o2 de febreiro de1809, cometendo varios excesos. Tamén está constatado o paso por Pontedeume doBatallón Literario de Santiago. Aparece esta noticia nunDiario de Campaña publicado na obraBritanos y Galos deTettamancy[42].
En xullo de1823 volveran pasar por Pontedeume, camiño deFerrol, as tropas francesas. Eran dousbatallóns pertencentes aosCen Mil Fillos de San Luís, que entraran en España ao mando doduque de Angulema coa fin de reinstaurar oabsolutismo deFernando VII, e que entraron en Ferrol o15 de xullo[42].
Durante a primeiraguerra carlista proliferaron as faccións dun e doutro bando que deixaron triste lembranza pois eran máis patrullas de bandoleiros ca defensores dunha causa. Un destes facciosos, Modesto Varela, era natural de Pontedeume e fora enviado á cadea deCeuta[42].
O século XIX foi pródigo en pronunciamentos de distintos signos políticos. Pontedeume sumouse ao pronunciamento de1840 contra a rexencia deMaría Cristina de Borbón. No pronunciamento de1843 o militar Manuel Rilo botou da vila ás tropas fieis ao goberno. O 20 de abril de1846 o coronelMiguel Solís e Cuetos, quen seis días despois seríafusilado enCarral, respondeu desde Pontedeume a un requirimento dos sublevados. Na sublevaciónrepublicana de Ferrol en1872, os insurrectos foron alcanzados no lugar doAreal, enCabanas, producíndose un intercambio de disparos no que caeu morto un soldado do goberno que foi enterrado no cemiterio de Pontedeume[42].
Desde a segunda metade doséculo XIX e ata a década de 1960 a vila foi capital departido xudicial[43] e odistrito electoral de Pontedeume estivo representado nasCortes deMadrid por undeputado ata aditadura de Primo de Rivera. Algúns destes deputados son lembrados polas súas xestións nalgunhas obras públicas importantes para a vila. Mesmo algunhas rúas eumesas levan ou levaron o nome dalgún deles. DestacanFrutos Saavedra Meneses,Juan Armada Losada,Marqués de Figueroa,José Lombardero y Franco eJulio Wais Sanmartín[44].
Nos primeiros anos do século XX cobra importancia no distrito eumés oAgrarismo, onde destaca a figura do eumésValeriano Villanueva[38], e oRexionalismo, movemento político-económico de organización campesiña, dirixido a partir de1907 porSolidaridad Gallega que, co apoio das sociedades agrarias, tentará por dúas veces, en1910 e1918, ter representación nas Cortes de Madrid coa candidatura doavogado e publicistaferrolánRodrigo Sanz López, intentando rachar copoder caciquil. Foi derrotado as dúas veces pola candidatura do bandoconservador, a primeira vez porJosé Lombardero Franco e a segunda porJulio Wais Sanmartín[45].
A implantación en1923 daditadura dePrimo de Rivera, supuxo a fin da representación nas Cortes dun deputado elixido polo distrito, así coma un freo ao asociacionismo.
Aseleccións municipais que propiciaron a proclamación daSegunda República Española o14 de abril de1931 tiveron un desenvolvemento fraudulento en Pontedeume, onde se chegou a cambiar unha urna enNogueirosa. Isto provocou a repetición dos comicios o31 de maio, dos que saíron sete concelleiros da coaliciónORGA-FRG, cinco doPartido Republicano Radical e tres doPSOE, elixindo como alcalde aMiguel Regueira Fernández. O novo goberno local tomou medidas de índole social e, xunto cos demais concellos da comarca, reivindicaron unha serie de demandas comúns. Todos eles dimitiron en bloque no ano1932 para reclamaren unha solución aoconflito obreiro provocado polos despedimentos nosestaleiros ferroláns da Sociedade Española de Construción Naval -SECN-. Durante eses anos foron constantes os enfrontamentos do concello cunha moi activadereita católica, incrementados desde a consolidación daCEDA[46].
Arevolta obreira de 1934 contra o xiro á dereita dogoberno nacional, especialmente forte enAsturias eCataluña, tivo na comarca unha marcada repercusión que provocou algunhas mortes e numerosos detidos, entre os que se achaban catroconcelleiros da corporación eumesa. O goberno do Partido Radical-CEDA nomeou delegado gobernamental en Pontedeume aHiginio Fernández Prieto, quen cesou á corporación municipal o10 de novembro e nomeou outra progobernamental conJosé Prado Rivas comoalcalde. Esta nova corporación despediu a tres peóns municipais polas súas ideasesquerdistas e suspendeu as cativas subvencións do concello aossindicatos locais[46].
Coa vitoria en febreiro de1936 daFronte Popular, foi nomeadoCelestino Sardiña Navarro delegado do gobernador civil para restablecer as corporacións municipais da comarca que xurdiran das eleccións do ano 1931. Foron repostos moitos dos cargos públicos cesados en 1934 e ospartidos políticos nomearon a outros para completaren as corporacións. O9 de marzo Celestino Sardiña Navarro preside o pleno municipal de Pontedeume no que nomea aManuel López Seijo como alcalde[47].
Curto sería o mandato do socialista Manuel López Seijo, último alcalde republicano de Pontedeume. O17 de xullo de 1936 sublévase oexército deÁfrica, téndose noticia en Pontedeume o mesmo día. Ao día seguinte, seguindo instrucións do Goberno Civil, establécese un Comité de defensa da República con persoas dos partidos fieis ao goberno republicano e algúns carabineiros e veciños mal armados[48]. Este Comité levanta unha barricada naponte do Eume e sitúa un control enCampolongo, pon baixo vixilancia os locais estratéxicos e requisaarmas. Así mesmo son detidas varias persoas sospeitosas de seren afectos aossublevados[47].
Ás oito da mañá do xoves23 de xullo sae de Ferrol cara a Pontedeume unha columna doRexemento deArtillaría, á que se lle unen quincegardas civís e dezfalanxistas. Chegan a Pontedeume sobre as once e, logo dun pequeno tiroteo na barricada da ponte, entran en Pontedeume sobre o mediodía sen apenas achar resistencia. Os defensores da legalidade republicana tentan escapar polo monte Breamo[48].
Nos días e semanas posteriores produciuse unha forterepresión. Houbo detencións e cárcere,paseos ou fusilamentos. Os máis afortunados foron condenados a traballos forzados no muro da rúa de Porto[47]. Outros conseguiron permanecer agachados ou fuxir cara ao monte, onde se unirían á resistencia ou irían aoexilio. As mulleres eran castigadas co corte de cabelo ao rape[48]. Omitindo casos dubidosos e aqueles que foron asasinados posteriormente, o historiadorBernardo Maiz contabiliza vinte e cinco veciños de Pontedeume asasinados entre 1936 e1939[46].
A primeira corporación municipalfranquista é designada o28 de xullo de 1936 polo Comandante Militar da vila, sendo elixido presidente da Comisión Xestora o procuradorJesús Calvo Patiño[47].
Durante os primeiros anos do novo réxime moitos dos fuxidos da comarca agacháronse nasFragas do Eume. Co paso do tempo, oPartido Comunista organizounos en partidas deguerrilleiros que chegaron a cometer diversos golpes e atentados con consecuencias mortais nalgúns casos. A súa actividade foi minguando co paso do tempo debido ao acoso continuo da Garda Civil. Aínda así, o último guerrilleiro da Fraga,Pancho, caeu nunha emboscada enOmbre o derradeiro día de1954[49].
O período franquista estivo marcado pola figura do alcaldeJuan Sarmiento Patiño en cuxo longo mandato, de 1939 a1970, o concello sufriu unha profunda transformación en tódolos eidos, como reflicten algunhas actuacións do seu mandato, entre as que se poden salientar: a mellora da rede de sumidoiros, o alumeado público, a urbanización do barrio de Aguabar, a construción de vivendas sociais, as escolas unitarias nas parroquias, o centro sanitario e o mercado municipal[38].
Juan Sarmiento sería relevado na alcaldía porCelestino Sardiña Fernández[50] que se mantería nela ata1987, xa instaurada ademocracia en España. Durante a súa primeira etapa de alcalde franquista conmemorouse con diversos actos o Sétimo Centenario da fundación de Pontedeume e levouse a cabo a construción do grupo escolar da vila ao que se lle puxo o nome do eumésCouceiro Freijomil. Celestino Sardiña continuou sendo alcalde durante os anos daTransición e os primeiros de eleccións democráticas, gañando as dúas primeiras nas filas deAlianza Popular.
Nas eleccións de 1987 foi elixido alcaldeBelarmino Freire Bujía, doPSOE, quen gobernou durante vinte anos, sempre en coalición con distintos partidos[51]. Despois de máis de medio século, Pontedeume tiña de novo un alcalde socialista.
En2007 accede á alcaldíaGabriel Torrente Piñeiro doPartido Popular, revalidando en2011 o seu mandato con maioría absoluta[52].Bernardo Fernández do PSdeG-PSOE accedeu á alcaldía en 2015 con maioría absoluta[53], revalidada e aumentada no2019[54].
Evidentemente o nome do concello fai referencia á ponte sobre o Eume. Sobre o topónimo do río, o historiadorLuís Monteagudo García[55] considera que o termo Eume deriva deUma, xentilicio etrusco que designaría aoProcurator metallorum do val do Eume e a súa zona aurífera. É dicir, o topónimo viría do nome do procurador responsábel das extraccións auríferas no val do Eume, xa que, segundo algúns historiadores, o Eume era un río aurífero.
Isidoro Millán, na súa obra sobre a toponimia eumesa[56], afirma que Eume procede da forma hidronímica célticaUme, da cal procederán tamén os nomes do ríoUmia en Pontevedra, doMao (antigamenteHumanum) en Ourense e dos dous ríosHomem existentes no N. de Portugal.
No que respecta ao nomePontedeume, este existía anteriormente á concesión real para fundar vila de reguengo en 1270. Pódese deducir dos termos da redación do diploma pola chancelería do rei: "...pueblen en el lugarque dizen ponte deume...", mais tamén porque existen documentos anteriores que o mencionan: "...per terminos dePonte de Eume usque ad flumen de Conido..." nunha doazón dos Condes de Trava en 1162; "...Johan Goth, et Pedro de Deus, todosdas Pontes de Eume..." nun documento notarial varios meses anterior no mesmo 1270.[56]
Existen tres grupos de túmulos no concello, un na parroquia deAndrade e dous na deOmbre[27]:
Grupo de Seixas, na parroquia de Andrade:
Dous túmulos en Pena Grande, parroquia de Ombre:
Dous túmulos no Campo da Carreira da parroquia de Ombre:
Están catalogados seis castros no concello de Pontedeume[30]:
Un lugar formado ata agora por unhas sete casas pequenas, de forma rectangular e muros de cachotaría, todas con escaleiras de entrada... con chanzos... de cantería labrada... pedras de cantería... a clave dun arco, unha pedra de fogar, unha especie de base de semicolumna... restos de ánforas romanas.
No centro urbano[59]:
No resto do concello[64]:
Documentados no concello:
Referencia a lugares do concello:
Seguindo unha orde cronolóxica a partir do comezo do ano, destacan:
Celébrase tódolos sábados desde finais dos anos setenta do século vinte[86]. Nas rúas e prazas da vila espállanse distintos postos onde se vende todo tipo de mercancía propia das feiras: desde produtos da terra ata roupa, pasando por utensilios, louza, antigüidades, artesanía etc. Moitos eumeses mercan no Feirón o moi prezadoqueixo do país que, de forma artesanal, se elabora nas parroquias rurais[87].
O nome é a variante dialectal doEntroido nestas terras[88]. Fortemente arraigado no concello, a primeira referencia documental que se ten del é de1840, aínda que ata1900 non se fai referencia a un dos elementos máis característicos do entroido eumés: as comparsas, que nun principio compoñían letras e músicas orixinais para seren cantadas, pasando posteriormente a utilizar a música de cancións populares e escribir letras críticas con algún aspecto da vida local ou nacional. Segundo a tradición oral, a primeira comparsa,Os larpeiros, xa existía en1890[87].
De gran tradición, téñense referencias escritas de1630. Desde oXoves Santo ata oDomingo de Resurrección escóitase o son producido polas carracas, instrumentos de percusión instalados nunha das torres da igrexa parroquial en1765.Comeza coa procesión que sae da ermida das Virtudes oDomingo de Ramos. Continúa oXoves Santo coa procesión doViacrucis Mariñeiro, adaptación local da Procesión do Silencio.Na madrugada doVenres Santo transcorre a xenuinamente eumesaMarcha do Paso que percorre as rúas da vila ao son da mesma e reiterada peza musical. Remata no albor do Venres Santo no Encontro na Praza Real das imaxes deSan Xoán,A Verónica,Cristo e aVirxe das Dores. Na noite do Venres Santo desenvólvense as procesións do Enterro, ou dos homes, e da Soidade, ou das mulleres, en completo silencio.Remata a Semana Santa oDomingo de Resurrección coa procesión do Cristo da Custodia arredor do adro da igrexa[87].
Teñen lugar o primeiro de maio para celebrar a chegada do mes e o augurio dunha boa colleita. Os rapaces confeccionanmaios, estruturas compostas por varas, mirtos, flores e laranxas bravas; e maquetas de motivos locais, coma ocastelo ou otorreón, cubertas de follas e flores. Son levados por catro nenos que antano ían de casa en casa e cantaban a cambio de algo.Celébrase un concurso que premia aos mellores maios e báilase a recuperadaDanza do Biouteiro que simboliza a chegada do maio[87].
Remóntase ao ano1557, cando se funda unha confraría que se fixo cargo daigrexa de San Miguel de Breamo. Dita confraría costeaba unhamisa mensual no templo e unha procesión cada 8 de maio, o día do Santo, na que se subía a imaxe do santo desde a parroquia deSan Pedro de Vilar, onde fora trasladada anos atrás. Despois da procesión facíase unha merenda campestre que foi o comezo da actual romaría[89]. En1686 a confraría decide celebrar unha segunda romaría o29 de setembro, día doArcanxo San Miguel[90]. Deste xeito, as dúasromarías marcan o comezo e o remate das celebracións estivais. Os romeiros soben a pé desde a vila ao cumio do monte Breamo onde está aermida de San Miguel. Alí os romeiros fan as comidas campestres amenizadas por gaiteiros. Antes do xantar sácase unha imaxe do santo en procesión ao redor da ermida. Unha tradición di que se pode pedir un desexo a San Miguel dando unhas voltas en silencio ao redor da ermida, porén non hai acordo canto o número de voltas sendo tres, sete ou nove o máis aceptado[89].
Como no resto de Galicia, son tradicionais asfogueiras de San Xoán a véspera deSan Xoán. É tradicional comersardiñas asadas ao carón do lume. Durante a noite déixase auga mesturada con flores e plantas aromáticas para lavar a cara con ela na mañá de San Xoán[87].
Tamén chamado Feirón dos Andrade, celébrase a primeira fin de semana de xullo. Durante estes días moitos veciños vístense á usanza medieval. É moi frecuentada desde a súa primeira edición de2010[91].
O 15 e 16 de xullo celébranse as festas daVirxe do Carme, patroa dos mariñeiros, que a sacan en procesión marítima o 16, día do Carme. A imaxe da virxe vai presidindo a barca que encabeza a procesión ata a entrada da ría[87].
Remóntanse a comezos doséculo XIX, cando o concello acordou celebrar grandes festas na praza de San Roque e anuncialas por tódalas parroquias e aldeas da contorna para acadar a maior concorrencia posíbel. O motivo non era outro que darlle saída á grande abundancia de froitos cuxa exportación era imposíbel, de aí venlle o nome "das Peras"[92]. Celébranse do 7 ao 11 de setembro, tendo cada día as súas características propias[87]:
Merecen mención tamén as distintas festas das parroquias[87]:
En1986 a Asociación Orballo recuperou a tradición, vinte e cinco anos esquecida, de bailar a Danza do Biouteiro, que é un modo de representar osmaios en forma de danza[87].No eido musical, a peza musical que se interpreta naMarcha do Paso pódese considerar xenuinamente eumesa[87].
O produto máis característico da cociña eumesa é acostrada, unha especie deempanada de varias capas elaborada con carne, peixe ou marisco. Conta a tradición que a trouxeron noséculo XII aomosteiro de Caaveiro, uns monxes agostiños procedentes deItalia. É un produto caro que só se fai por encarga nalgunhas confeiterías e restaurantes da vila, normalmente co gallo dalgunha festa ou celebración[93].Outros produtos locais con sona son oqueixo do país, osmelindres, asrosquillas, abiscoitada e mailaproia manteigada[93].Canto a bebidas destacan oviño romano feito da uva romana das cepas que se cultivan nas parroquias bañadas polo Eume, tanto en Pontedeume coma en Cabanas. É este un viño de moi pouca graduación que se destina, case na súa totalidade, ao consumo privado. A abundancia deguindeiras fai que se elabore olicor de guindas, moi prezado nas mesas eumesas en calquera celebración[93].
Varios son os artesáns que desenvolven o seu traballo no concello[94]:
Moitas son as lendas referentes a diversos lugares ou costumes do concello. Algunhas son[95]:
No medievo unha fermosa filla do señor de Andrade de nome Minla, estaba namorada dun mozo chamado Ledán que vivía na outra beira do río. Como non había ponte, Ledán cruzaba a nado tódolos días o río despois do traballo para ver á súa amada. Un día sorpréndeo a tormenta e morre afogado. Minla escoita o seu berro de agonía e acode correndo, mais non pode chegar onda el porque se acha ao outro lado do río. O demo ofrécelle facer unha ponte para que poida pasar coa condición de que lle venda a alma. Desesperada, Minla acepta pero pon tamén a súa condición, e é que a ponte estea rematada antes de que cante o galo do curral dos Andrade. O demo traballa ben a présa pero non pode rematar antes do pactado: cando canta o galo aínda lle queda un arco por facer. Xa que logo sen perder a súa alma, Minla pasa á outra beira saltando o arco que falta.Por ser feita a ponte polo demo nunha noite chamousePonte do demo, que se foi transformando primeiramente en Pontedemo e logo, en Pontedeume.
En tempos dos señores de Andrade, o seu castelo estaba custodiado polo alcaide Pero Lopes. A señora de Andrade, dona Guiomar, adoitaba ir no verán ao castelo coa súa doncela Elvira a quen o alcaide lle facía as beiras, mais Elvira non lle facía caso por estar namorada de Mauro, un xove paxe do señor de Andrade.Coa chegada do inverno, Pero Lopes preparou a súa vinganza e secuestrou aos dous mozos nos calabozos do castelo. Pasados os días, os señores de Andrade pensaran que a desagradecida parella escapara. Durante o seu cativerio leváballes a comida un servente negro e mudo do alcaide, de nome Zalemi. Un día Mauro conseguiu golpear a Zalemi e ferilo de morte pero este conseguiu saír do alxube e pechalo. Cheo de medo, o alcaide non se atreveu a levarlles comida e os namorados morreron de fame.
Chegou a primavera e o alcaide tornou a facer as beiras ás mulleres da comarca. O noivo dunha delas, ante o acoso á súa moza, feriuno de morte. O señor de Andrade foi visitar ao alcaide nas súas últimas horas e este, cheo de remorsos, confesoulle o seu crime. Alí mesmo, sacou o señor a súa daga e matou ao alcaide. Cando foron aos calabozos acharon a Elvira nos brazos de Mauro, que era un fillo natural do señor de Andrade. Desde entón se coñece ao castelo como ocastelo da fame.
Contan que hai moitos anos, onde hoxe está o amplo esteiro do Eume, o río era máis estreito e había unha gran cidade en ámbalas marxes que era moi rica e próspera. A súa fama era tal que chegaban barcos de países moi afastados atraídos pola súa sona, mais tamén souberon os piratas da súa opulencia e facían rapinas que provocaban destrución e morte. Fíxose necesario facer un castelo defensivo no alto do monte.Os cabaleiros e soldados baixaban do castelo á cidade nos seus momentos libres. Había na cidade unha casa de moita sona habitada por tres fermosísimas doncelas cuxos corpos eran transparentes. Chegaran un bo día á cidade e ninguén sabía de onde viñan. O certo é que, malia a beleza das donas do lugar, os homes estaban engaiolados con estas doncelas e as súas festas, que remataban cando xa saíra o sol e nas que se comían os máis exquisitos manxares e se bebían os mellores viños de Betanzos.
O alcaide do castelo comezou a preocuparse con tanta festa pois os soldados chegaban cansos aos seus postos e a cidade estaba quedando desprotexida. Foi ás fragas do Eume a pedirlle consello a un sabio que habitaba nelas. Cando lle falou das tres doncelas, a faciana do sabio mudou de repente e díxolle que non había nada que facer. Coñecía moi ben ás tres doncelas e explicoulle que estaban apodrecendo aos homes e á cidade enteira. O lugar estaba maldito.
O sabio díxolle ao alcaide que fose ao castelo e que non saíse en toda a noite. Despois subiu a unha pena e botou un conxuro que trouxo unha tremenda treboada con fortísimos ventos e chuvia incesante. A xente seguía divertíndose sen preocuparse, só pensaban en cando pararía a treboada, mais esta continuou e o nivel da auga crecía e crecía.
Cando saíu da súa fortaleza pola mañá, o alcaide só viu unha grande extensión de auga onde antes había casas e palacios. A cidade quedara asolagada.
O escudo e maila bandeira de Pontedeume foron aprobados polo Decreto 420/1996, do 21 de novembro (DOG nº 235, do 2 de decembro), daXunta de Galicia onde di[96]:
|
|
|
A principal actividade do concello céntrase nosector servizos, que representa, tanto en número de traballadores como de empresas, máis do 70% do total. Os outros sectores son minoritarios, non representando ningún deles máis do 15% do total de traballadores ou empresas[1]. Estes datos contrastan cos de hai unha década (2007), cando aindustria e aconstrución tiñan un certo peso relativo ao absorberen a primeira á cuarta parte dos traballadores e a segunda a case un quinto da poboación activa[97].
| Traballadores e empresas por sector de actividade | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Sector | Traballadores | Empresas |  | |||
| Agricultura e pesca | 94 | 56 | ||||
| Industria | 384 | 34 | ||||
| Construción | 215 | 69 | ||||
| Servizos | 1917 | 383 | ||||
| Totais | 2610 | 542 | ||||
| Datos completos en setembro de 2017 para traballadores e 2015 para empresas. Os gráficos son de datos correspondentes a 2007[1][98]. | ||||||
En Pontedeume teñen a súa sede dúas grandes empresas:Leite Celta eEinsa.
Canto ao paro rexistrado, en 2016 había un total de 580 parados, o que representaba un 11,3% da poboación activa comprendida entre os 15 e os 65 anos[1].
A vila ten un porto pesqueiro e deportivo practicábel só para barcos de pequeno calado[103]. Hai outros dous puntos de atraque deportivos na praia de Andaío (Boebre)[104] e no río Eume ao remate do paseo marítimo. Ata finais do século XX había un estaleiro de ribeira na vila, Ramón Bedoya, que facía pequenos barcos pesqueiros de madeira[105].
Existe unpolígono industrial desde o ano2001 no lugar doVidreiro da parroquia deAndrade, a carón da N-651. Ten unha superficie de 113.269 m2 dos que 40.091 son de uso industrial, divididos en 33 parcelas cunha superficie mínima de 821 metros cadrados[106].
O concello ten os seguintes servizosturísticos:
O concello carece de televisión e radio locais, mais ten unha longa tradiciónxornalística que se remonta aoséculo XIX. Durante todo este tempo destacan as publicacións[39]:
Tamén se editan no concello dúas revistas:
Varios son os clubs que representan ao concello nos deportes máis populares:
Individualmente é destacábel a figura do eumésJavier Iglesias Villanueva, un dos dous árbitros galegos daPrimeira División do fútbol español[121], división na que tamén arbitrou seu irmán, xa retirado,Ignacio Iglesias Villanueva.
A institución máis antiga de ensino da que se ten noticia é unhaCátedra de Latinidade outorgada porXoán Beltrán de Anido no seu testameto, datado o5 de febreiro de1580. Para acollela legou tamén a súa casa, a cal aínda segue en pé acollendo labores culturais, pois é a sede da Biblioteca Municipal. A Cátedra estivo en funcionamento ata mediados doséculo XIX[39].
O concello preocupouse desde moi vello de subvencionar escolas de primeiras letras. Sábese que en1611 había na vila unha escola para nenos, mais estas escolas non tiveron unha vida continua, ora por finalizar o contrato do mestre, ora por apuros económicos do concello. A situación mellorou cando un antigo alumno da Cátedra e posteriormente catedrático dela, Francisco Pérez, que foi cóengo dacolexiata da Coruña, fundou en1707 unha cátedra de menores agregada á de latinidade, para a instrución dos máis novos[39].
Outro alumno ilustre da Cátedra, oarcebispo de Santiago,Bartolomé Raxoi deu un paso máis na estabilización do ensino primario ao fundar o16 de maio de1769 dúas escolas, unha para nenos e outra para nenas. Para albergalas mandou construír un edificio a carón da igrexa parroquial.
As escolas fundadas por Raxoi estaban dotadas coas rendas de dez almacéns do peirao destinados á salgadura do peixe. As rendas foron minguando polo declive da industria da salgadura e non chegaban para manter as escolas. É por iso que en1838 o concello decide crear dúas escolas, unha para nenos no antigo edificio que ocupaban as escolas de Raxoi, e outra para nenas en dependencias do amortizado convento dos agostiños. Un mestre destacado foiJosé Serapio Casal, quen levou a escola de nenos durante uns corenta anos ata1904, e que escribiu varios libros de ensino entre os que destaca unhaAritmética, declarada de texto por Real Orde[39].
Nas primeiras décadas doséculo XX había en Pontedeume cinco escolas nacionais, tres de nenos e dúas de nenas[39].
Logo daguerra civil, o mestreÁlvaro Vázquez Penedo funda en1940 aAcademia Cervantes[38] no primeiro andar do edificio da Cátedra de Latinidade. En1947 a Academia Cervantes estaba a piques de desaparecer, polo queRobustiano de Castro Carballeira funda oColexio Luís Vives aproveitando as instalacións da academia. Pouco despois o colexio trasladouse a un edificio novo na avenida de Ricardo Sánchez, e a comezos da década dos setenta ampliouse con outro máis novo moi preto do anterior. Finalmente, en1978, o Estado adquiriu este último edificio para o novo Instituto de Ensino Medio da vila[38].
A ofertaeducativa para ocurso escolar 2017/2018 incluía un total de 7 centros, dos cales 5 son públicos e 2 privados concertados[122]. Isto supuña un descenso con respecto ao curso 2012/2013 cando había 8 centros nos que 188profesores impartían docencia a 1570alumnos[97]. Por niveis educativos, ditos centros son:
A institución sanitaria máis antiga de Pontedeume da que se ten noticia é o hospital que se achaba no medio daponte do Eume, fundado en1393 porFernán Peres de Andrade o Boo, para atender aosperegrinos que ían a Santiago de Compostela. Reedificouse en1708 e foi derrubado definitivamente en1867 cando comezou a construírse a ponte actual[123].
Pontedeume desfrutaba de servizo médico costeado polo concello, polo menos desde mediados doséculo XVI. Sábese que en1560 o licenciado Coca exercía este servizo, que sufriu numerosas interrupcións por motivos económicos. O médico recibía pequenas cantidades variábeis dependendo do estado das arcas municipais, e os pacientes cunha certa capacidade económica dábanlle un pequeno estipendio[123].
En1912 o filántropo Agustín Tenreiro, natural de Pontedeume, finou enBos Aires deixando no seu testamento quince mil pesos para un hospital na súa vila natal. Con estes cartos procedeuse á construción dun hospital-asilo en terreos do antigo cemiterio, mais o certo é que, aínda que se rematou o edificio, nunca foi destinado a tal fin, senón que albergou durante moitos anos ao grupo escolar da vila que levou o nome do seu benfeitor. O cambio de funcións foi motivado en gran parte pola construción dun asilo de anciáns nuns terreos moi próximos. O asilo foi inaugurado o12 de agosto de1919 e na actualidade continúa desenvolvendo o seu labor[123].
Hoxe en día Pontedeume ten catro farmacias e unCentro de Saúde conPunto de Atención Continuada, dependente daÁrea Sanitaria de Ferrol. A oferta sanitaria privada inclúe centros de fisioterapia, auditivos, podolóxicos, pediátricos, psicolóxicos, psicotécnicos, podolóxicos, clínicas dentais, ópticas e consultas médicas[124].
Amais dos efectivos da Policía Local, na parroquia deVilar hai desde mediados da década de 1970 unha Casa-cuartel daGarda Civil[125], que substituíu a antiga situada nos baixos da Cátedra de Latinidade[126].
Bernardo Fernández (PSdeG-PSOE) é o alcalde de Pontedeume desde xuño de 2015. No seu segundo intento de acceder á alcaldía logrou a maioría absoluta, obtendo os mellores resultados do seu partido nas eleccións municipais e rematando cos oito anos de goberno deGabriel Torrente[53]. Revalidou a maioría absoluta nas eleccións de 2023, mantendo o número de concelleiros (9), aínda que cunha lixeira baixada de votos.
Pontedeume contou unicamente con catro alcaldes ao longo da democracia:Celestino Sardiña (AP, 1979-1987),Belarmino Freire (PSdeG-PSOE, 1987-2007), Gabriel Torrente (PP, 2007-2015) e Bernardo Fernández desde 2015.
| Partido | Votos | % Votos válidos | Concelleiros |
| PPdeG | 760 | 17,85% | 2 |
| PSdeG-PSOE | 2.662 | 62,53% | 9 |
| BNG | 788 | 18,51% | 2 |
Nas últimas eleccións de 2023, só se presentaron tres partidos políticos e os tres obtiveron representación no concello: OPPdG con 2 concelleiros, oPSdeG-PSOE con 9 concelleiros e oBNG con 2 concelleiros. Non se presentaron O Grupo Pontedeume Siglo XXI (GPSXXI), que si o fixeran nas eleccións de 2011 e 2015, e Somos Maioría que no 2015 non logrou chegar ao centenar de votos.
A pesar de ser un sindicato minoritario, aUnión Sindical de Traballadores de Galicia (USTG) ten unha certa implantación no concello, contando cun número suficiente de afiliados para formar unha Unión comarcal[127].
Ata2014 era o único sindicato que posuía delegación en Pontedeume. En abril dese ano formouse nos estaleiros deNavantia na ría de Ferrol oMovemento Alternativo Sindical (MAS), como unha escisión da USTG. Algúns dos afiliados eumeses deste sindicato pásanse á nova formación e establecen sede en Pontedeume[128].
Durante a primeira década doséculo XXI existiu en Pontedeume o Colectivo Fusquenlla, que tivo un protagonismo importante na denuncia de ilegalidades e irregularidades, principalmenteurbanísticas[129].
O27 de abril de 2007 presentouse aAsociación de Veciños de Pontedeume. Entre os seus obxectivos destacan a loita contra o amiguismo, ocaciquismo e acorrupción; que se teña en conta a opinión dos veciños nos asuntos locais; e a vixilancia do cumprimento por parte dos políticos locais das súas obrigas[130].
.jpg)
 | Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Pontedeume |
 | Vexa a entrada doGalizionario acerca de Pontedeume |
