Caligrafía nunha Biblia en Latín do ano 1407 que se atopa en Malmesbury Abbey, Wiltshire, Inglaterra. A Biblia foi escrita a man en Bélxica por Gerard Brils, para ser lida nun mosteiro.
AIgrexa católica úsao comolingua litúrxica oficial (sexa norito romano sexa nos outrosritos latinos), aínda que desde oConcilio Vaticano II permítense ademais aslinguas vernáculas.[5] e aínda é oficial noVaticano, factores polos que era aprendida polos cregos e falada nos seminarios. Tamén se usa para os nomes binarios daclasificación científica dos reinos animal e vexetal, para denominar figuras ou institucións do mundo do Dereito, como lingua de redacción doCorpus Inscriptionum Latinarum, e en artigos de revistas científicas publicadas total ou parcialmente nesta lingua. Por extensión, o adxectivolatino, latina emprégase para designar ás persoas que proceden de países conlinguas neolatinas (que proceden do latín) ou que falan estas linguas. En termos xerais, este termo úsase enEuropa para designar ós habitantesmeridionais e nosEstados Unidos de América eEspaña para designar ós habitantes de procedenciaiberoamericana.
Oalfabeto latino, derivado doalfabeto grego (en si derivado doalfabeto fenicio), é amplamente oalfabeto máis usado do mundo con diversas variantes dunhas linguas a outras. O estudo do latín, xunto co do grego clásico, é parte dos chamadosestudos clásicos, e aproximadamente ata osanos 1970 foi estudo case imprescindible nashumanidades. Ata o día de hoxe, en países comoAlemaña, nosGymnasien ensínase latín ou grego xunto a linguas modernas.
A paisaxe lingüística da Italia central no inicio da expansión romana
Recoñecéronse varias fases históricas da lingua latina, cada unha das cales distinguese por sutís diferenzas devocabulario, uso,ortografía,morfoloxía esintaxe. Non existen regras estritas de clasificación, xa que cada especialista fai fincapé en características diferentes. Como resultado, a lista ten variantes, así como nomes alternativos.
Tras a caída doImperio Romano de Occidente no 476 e a ocupación do seu lugar polos reinos xermánicos, ospobos xermánicos adoptaron o latín como lingua máis adecuada para usos xurídicos e outros máis formais.[6]
Rexión do Lacio onde xurdiu o latín.
O lugar ancestral da lingua latina corresponde exactamente aoVetus Latium, unha rexión considerabelmente moito menor do que hoxe é aItalia. Estaba limitada polorío Tíber ao norte, polo curso baixo do río Anio ao nordeste, pola cadea dosApeninos ao leste, polo territorio Volsciano ao sur e polomar Tirreno ao oeste. Cando a influencia militar e política deRoma se espallou, a lingua latina tamén se difundiu tanto nas cidades como nas zonas rurais, mesmo que con características dialectais propias.
O propio nome deRoma non só non é latino, probabelmente nin sequera sexaindoeuropeo, probabelmente derivado doxentilicioetruscoRuma[7][Cómpre referencia], sendo o adxectivolatinus un derivado do topónimoLatium (que pode significarcomarca plana en oposición á montañosa Sabina).
OLapis Niger (pedra negra), probablemente a inscrición latina máis antiga existente, procedente de Roma, c. 600 a.C. durante o semi-lendarioreino romano
A forma máis antiga coñecida do latín é o latín antigo, que se falou desde oreino romano ata a última parte daRepública Romana. As inscricións máis antigas proceden do século VII a.C. Está testemuñado tanto en inscricións como nalgunhas das obras literarias latinas máis antigas existentes, como as comedias dePlauto eTerencio. Oalfabeto latino foi ideado a partir doalfabeto etrusco. A escritura inicialmente era dedereita a esquerda ou en modobustrófedon[8][9] (tipo de escritura que consiste en redactar alternativamente unha liña de esquerda a dereita e o seguinte de dereita a esquerda ou viceversa) máis tarde cambiou a escribirse estritamente de esquerda a dereita.[10]
Hai unha serie de datas que marcan a expansión deRoma e con elas a súa lingua: en 241 a.C.Sicilia tórnase provincia romana; en 238 a.C. tamén aSardeña e aCórsega; en 197 a.C. aHispania; en 146 a.C. aÁfrica; en 167 a.C. aIliria; en 120 a.C. aGalia Meridional; en 50 a.C. a Galia Setentrional; en 15 a.C. aRetia e por último, en 107 d.C. baixoTraxano, aDacia.
Durante a República tardía e os primeiros anos do Imperio, xurdiu un novolatín, unha creación consciente dos oradores, poetas, historiadores e outros homesletrados, que escribiron as grandes obras daliteratura clásica, que se ensinaban nas escolas degramática eretórica. As gramáticas didácticas actuais afunden as súas raíces en ditasescolas, que servían como unha especie de academia informal da lingua dedicada a manter e perpetuar o fala culta.[11][12]
A análise filolóxica de obras en latín arcaico, como as dePlauto, que conteñen fragmentos do fala cotiá, indica que existía unha lingua falada, o latín vulgar (denominadosermo vulgi, "a fala das masas", porCicerón), paralelamente ao latín clásico alfabetizado. Esta linguaxe informal de cando en cando escribíase, polo que os filólogos só dispoñen de palabras e frases soltas citadas polos autores clásicos e as atopadas nosgrafitos.[13]Como era libre de desenvolverse por si só, non hai razón para supoñer que a fala fose uniforme nin xeograficamentediacrónica. Pola contra, as poboacións europeas romanizadas desenvolveron os seus propios dialectos da lingua, o que finalmente levou á diferenciación daslinguas romances.[14]
As linguas romances descenden do latín vulgar e eran orixinalmente os dialectos populares e informais falados por varias capas da poboación de fala latina. Estes dialectos eran distintos da forma clásica da lingua falada polas clases altas romanas, a forma na que escribían xeralmente os romanos.
Adecadencia do Imperio Romano supuxo unha deterioración do nivel educativo que deu lugar ao latín tardío, unha etapa posclásica da lingua que se observa nos escritos cristiáns da época. Era máis acorde coa fala cotiá, non só polo declive da educación, senón tamén polo desexo de difundir a palabra ás masas.[Cómpre referencia]
Actualmente, as cinco linguas románicas máis faladas por número de falantes nativos son o español, oportugués, o francés, o italiano e oromano. A pesar da variación dialectal, que se atopa en calquera lingua estendida, as linguas de España, Francia, Portugal e Italia conservaron unha notable unidade nas formas e desenvolvementosfonolóxicos, reforzada pola influencia común (catolicismo romano) estabilizadora da súa cultura cristiá. Non foi ata aconquista musulmá da Península Ibérica no ano711, que cortou as comunicacións entre as principais rexións romances, cando as linguas empezaron a diverxer entre si seriamente.[15] O dialecto do latín vulgar que máis tarde se convertería enromano diverxía algo máis das outras variedades, xa que estaba moi separado das influencias unificadoras da parte occidental do Imperio.
Un indicador clave de se unha determinada característica romance se atopa no latín vulgar é comparala co seu paralelo no latín clásico. Se non procede do latín clásico, o máis probable é que proceda do latín vulgar contemporáneo non documentado. Por exemplo, o romance para "cabalo" (italianocavallo, francéscheval, españolcaballo, portuguéscavalo e romanocal) procede do latíncaballus. Con todo, o latín clásico utilizabaequus. Polo tanto, o máis probable é quecaballus fóra a forma falada.[16]
O latín vulgar comezou a dividirse en distintas linguas como moi tarde no século IX, cando aparecen os primeiros escritos romances. Durante todo o período, limitáronse a fala cotiá, xa que o latín medieval utilizábase para escribir.[17][18]
Aínda despois da transformación dolatín vulgar en linguas romances, o latín continúa fornecendo un repertorio de raíces para moitos campos semánticos, especialmente culturais e técnicos, para unha ampla variedade de linguas.
Fálase ás veces debaixo latín para designar o latín de antes daIdade Media. Para a Idade Media en si pódese falar delatín medieval, por oposición estes dous termos ólatín clásico deCicerón.
O latín medieval é o latín escrito utilizado durante a época posclásica, cando non existía a correspondente lingua vernácula latina. A lingua falada desenvolveuse nas diversas linguas romances incipientes; con todo, no mundo culto e oficial, o latín continuaba sen a súa base falada natural. Ademais, este latín estendeuse a terras que nunca o falaron, como as nacións xermánicas e eslavas. Chegou a ser útil para a comunicación internacional entre os estados membros doSacro Imperio Romano Xermánico e os seus aliados.
Sen as institucións do Imperio Romano que apoiaran a súa uniformidade, o latín medieval perdeu a súa cohesión lingüística: por exemplo, en latín clásicosum eeram úsanse como verbos auxiliares no pasivo perfecto e pluscuamperfecto, que son tempos compostos.O latín medieval podería usarfui efueram no seu lugar.[19] Ademais, mudáronse o significado de moitas palabras e introducíronse novos vocabularios a partir da lingua vernácula. Prevalecen os estilos individuais identificables do latín clásicamente incorrectos.[19]
Moitos termosxermánicos son incluídos no vocabulario. Un certo número de termos clásicos adquiren un senso relixioso no contexto da Cristiandade (credo por exemplo) que non tiñan na época antiga.
A maioría dos libros impresos (incunables) do século XV estaban escritos en latín, e aslinguas vernáculas desempeñaban un papel secundario.[20]
ORenacemento reforzou brevemente a posición do latín como lingua falada mediante a súa adopción poloshumanistas renacentistas. A miúdo dirixidos por membros do clero, estes escandalizáronse polo acelerado desmantelamento dos vestixios do mundo clásico e a rápida perda da súa literatura. Esforzáronse por conservar o que puideron e devolver ao latín o que fora e introduciron a práctica de realizar edicións revisadas das obras literarias que quedaban comparando os manuscritos sobreviventes. Como moi tarde no século XV substituíran o latín medieval por versións apoiadas polos eruditos das nacentes universidades, que tentaban, mediante a erudición, descubrir cal fora a lingua clásica.[21][17]
Durante a Idade Moderna, o latín aínda era a lingua cultural máis importante de Europa. Polo tanto, ata finais do século XVII, a maioría dos libros e case todos os documentos diplomáticos estaban escritos en latín.[22] Despois, a maioría dos documentos diplomáticos foron escritos en francés (unhalingua románica) e máis tarde en linguas nativas ou outras.[Cómpre referencia]
A maior organización que conserva o latín en contextos oficiais e case oficiais é aigrexa católica. A igrexa católica requiriu que a misa se levase a cabo en latín ata oConcilio Vaticano Segundo de 1962–1965, que permitiu o uso dalingua vernácula. O latín segue sendo a lingua dorito romano. Amisa tridentina (tamén coñecida como a Forma Extraordinaria ou Misa en latín tradicional) celébrase en latín. Aínda que amisa de Pablo VI (tamén coñecida como Forma Ordinaria ou Novus Ordo) adoita celebrarse na lingua vernácula local, pode rezarse, e a miúdo rézase, en latín, en parte ou na súa totalidade, especialmente en reunións multilingües. É a lingua oficial da Santa Sé, a lingua principal do seudiario público, aActa Apostolicae Sedis e a lingua de traballo daRota Romana. ACidade do Vaticano tamén alberga o únicocaixeiro automático do mundo que dá instrucións en latín.[23] Nasuniversidades pontificias os cursos de posgrao dedereito canónico impártense en latín, e os traballos escríbense no mesmo idioma.
Naigrexa anglicana, despois da publicación doLibro de Oración Común de 1559, publicouse unha edición latina en 1560 para o seu uso en universidades como a deOxford e nas principais "public schools" (academias privadas inglesas), onde aínda se permitía que a liturxia se levase a cabo en latín.[24] Houbo varias traducións o latín desde entón, incluída unha edición nos Estados Unidos de América, de 1979, do Libro Anglicano de Oración Común.[25]
A políglotaUnión Europea adoptou nomes latinos no logos dalgunhas das súas institucións co fin do compromiso lingüístico, un "nacionalismo ecuménico" común á maior parte do continente e como sinal da herdanza do continente (como oConsello da UE:Consilium).
O lema do CanadáA mari usque ad mare ("de mar a mar") e a maioría delemas provinciais canadenses tamén están en latín. ACruz Vitoria canadense ten o modelo daCruz Vitoria británica que ten a inscrición "For Valour". Debido a que o Canadá é oficialmente bilingüe, a medalla canadense substituíu a inscrición en inglés pola latinaPro Valore.
O lema de EspañaPlus ultra, que significa "aínda máis lonxe", ou figuradamente "máis alo!", tamén é de orixe latina.[27] Está tomado do lema persoal deCarlos V,emperador doSacro Imperio Romano Xermánico e rei de España (como Carlos I), e é unha reversión da frase orixinalnon terrae plus ultra ("non hai terras máis aló", "Non hai máis!"). Segundo alenda, esta frase foi inscrita como un aviso nasColumnas de Hércules (as rochas a ambos lados doEstreito de Xibraltar) no extremo occidental do coñecido mundo mediterráneo. Carlos adoptou o lema por mor do descubrimento do Novo Mundo por Colón, que tamén ten suxestións metafóricas de asumir riscos e loitar pola excelencia.
Nos Estados Unidos o lema nacional non oficial ata 1956 foiE pluribus unum que significa "De moitos, un". O lema aparece noGran Selo, tamén aparece nas bandeiras e selos de ambas as cámaras do Congreso e nas bandeiras dos estados deMíchigan,Dacota do Norte,Nova York, eWisconsin. As trece letras do lema representan simbolicamente as trece colonias orixinais que se rebelaron contra a Coroa británica. O lema aparece en todas as moedas acuñadas actualmente e figurou na maioría das moedas ao longo dahistoria da nación.
Nil sine numine deColorado ("Nada sen providencia");
Si quaeris peninsulam amoenam, circumspice deMíchigan ("Se buscas unha península agradable, mira ao teu redor"), baséase na inscrición que lle foi dedicada no interior daCatedral de San Paulo de Londres a SirChristopher Wren;
Algúns colexios e universidades adoptaron lemas latinos, por exemplo, o lema daUniversidade Harvard éVeritas ("verdade"). Veritas era a deusa da verdade, filla de Saturno e nai da Virtude.
QDP Ep 84 – De Ludo "Mysterium": Un podcast dos Estados Unidos en lingua latina.
Suíza adoptou o nome curto latinoHelvetia do país nas moedas e selos, xa que non hai espazo para usar todas ascatro linguas oficiais. Por un motivo semellante, adoptou o código internacional de vehículos e InternetCH, que significaConfœderatio Helvetica, o nome completo en latín do país.
A ensinanza continuada do latín adoita ser vista como un compoñente moi valioso dunha educación de artes liberais. Ensínase latín en moitos institutos, especialmente en Europa e América. É moi común naspublic school e nas escolas primarias británicas, noliceo classico eliceo scientifico italianos, noHumanistischesGymnasium alemán e noximnasio holandés.
En ocasións, algúns medios de comunicación, dirixidos a entusiastas, emiten en latín. Exemplos notables inclúenRadio Bremen en Alemaña, a radioYle en Finlandia (co programaNuntii Latini emitido desde 1989 ata que foi pechado en xuño de 2019),[28] e a radio e televisión do Vaticano, todas elas emitindo segmentos de noticias e outro material en latín.[29][30][31]
Unha variedade de organizacións, así como os 'circuli' ('círculos') en latín informal, fundáronse en tempos máis recentes para apoiar o uso do latín falado.[32] Ademais, varios departamentos universitarios de clásicos comezaron a incorporar pedagoxías comunicativas nos seus cursos de latín. Estes inclúen a Universidade de Kentucky, a Universidade de Oxford e tamén a Universidade de Princeton.[33][34]
Hai moitos sitios web e foros mantidos en latín por entusiastas. AWikipedia en latín ten máis de 130.000 artigos.
A cidadeUrdaneta ten o lemaDeo servire populo sufficere ("É suficiente para que o pobo sirva a Deus") o lema latino pódese ler no vello selo deste cidade filipina.
Algunhas inscricións publicáronse nunha serie monumental de varios volumes acordada internacionalmente, oCorpus Inscriptionum Latinarum (CIL). Os autores e editores varían, pero o formato é practicamente o mesmo: volumes nos que se detallan as inscricións cun aparello crítico no que se indica aprocedencia e a información relevante. A lectura e interpretación destas inscricións é o obxecto do campo daepigrafía. Coñécense unhas 270.000 inscricións.
Xulio CésarCommentarii de Belo Gallico é un dos textos clásicos máis famosos da Idade de Ouro do latín. O estilo espido e xornalístico deste xeneralpatricio ensinouse durante moito tempo como modelo do latín urbano que se falaba e escribía oficialmente nafloruit daRepública Romana.
As obras de varios centenares de autores antigos que escribiron en latín sobreviviron na súa totalidade ou en parte, en obras substanciais ou en fragmentos para ser analizadas enfiloloxía. Constitúen en parte o obxecto de estudo do campo dosclásicos. As súas obras publicáronse en forma manuscrita antes da invención daimprenta e na actualidade publícanse en edicións impresas coidadosamente anotadas, como osLoeb Classical Library, publicados polaHarvard University Press, ou osOxford Classical Texts, publicados polaOxford University Press.
Ainfluencia do latín no inglés foi importante en todas as etapas do seu desenvolvemento insular. NaIdade Media, os préstamos do latín producíronse a partir do uso eclesiástico establecido por SanAgostiño de Canterbury no século VI ou indirectamente tras aconquista normanda, a través dalingua anglonormanda. Entre os séculos XVI e XVIII, os escritores ingleses improvisaron un gran número de palabras novas a partir de vocábulos latinos e gregos, alcumados "inkhorn terms", coma se saísen dun bote de tinta. Moitas destas palabras foron utilizadas unha vez polo autor e logo esquecidas, pero sobreviviron algunhas útiles, como "imbibe" e "extrapolate". Moitas daspolisílabas inglesas máis comúns do inglés son de orixe latina a través dofrancés antigo. As palabras romances constitúen respectivamente o 59%, o 20% e o 14% dos vocabularios inglés, alemán e neerlandés.[38][39][40] Estas cifras poden aumentar drasticamente se só se inclúen as palabras non compostas e non derivadas.
Rango das linguas romances, descendentes modernas do latín, en Europa
.A influencia do goberno romano e datecnoloxía romana nas nacións menos desenvolvidas baixo dominio romano levou á adopción da fraseoloxía latina nalgunhas áreas especializadas, como a ciencia, a tecnoloxía, a medicina e o dereito. Por exemplo, osistema linneano de clasificación de plantas e animais estivo moi influenciada porHistoria Naturalis, unha enciclopedia de persoas, lugares, plantas, animais e cousas publicada porPlinio o Vello. A medicina romana, rexistrada nas obras de médicos comoGaleno, estableceu que aterminoloxía médica actual derivaría principalmente de palabras latinas e gregas, filtrándose o grego a través do latín. A enxeñería romana tivo o mesmo efecto sobre aterminoloxía científica no seu conxunto. Os principios do dereito latino sobreviviron en parte nunha longalista de termos xurídicos latinos.
Algunhaslinguas auxiliares internacionais estiveron moi influídas polo latín. AInterlingua considérase ás veces unha versión simplificada e moderna da lingua. AInterlingua de Peano, popular a principios do século XX, é o latín desposuído das súas inflexións, entre outros cambios gramaticais.
Ao longo da historia europea, a educación nos clásicos considerábase crucial para quen desexaba formar parte dos círculos letrados. Isto tamén era certo nos Estados Unidos, onde moitos dos fundadores da nación recibiron unha educación clásica en escolas de gramática ou de titores.[42] A admisión en Harvard na época colonial esixía que o solicitante "soubese facer e falar ou escribir prosa latina verdadeira e tivese habilidade para facer versos...".[43] O estudo do latín e dos clásicos púxose de relevo nas escolas secundarias e universidades estadounidenses ata ben entrada a era Antebellum.[44]
Oensino do latín é un aspecto esencial. No mundo actual, un gran número de estudantes de latín nos Estados Unidos aprenden conWheelock's Latin: The Classic Introductory Latin Course, Based on Ancient Authors. Este libro, publicado por primeira vez en 1956,[45] foi escrito porFrederic M. Wheelock, profesor daUniversidade Harvard. O latín de Wheelock converteuse no texto estándar de moitos cursos estadounidenses de introdución ao latín.
O número de persoas que estudan latín varía considerablemente dun país a outro. No Reino Unido, o latín impártese en aproximadamente o 2,3 % das escolas primarias públicas, o que representa un aumento significativo da dispoñibilidade.[46] En Alemaña, máis de 500.000 alumnos estudan latín cada ano, o que supón un descenso respecto dos máis de 800.000 de 2008. O latín segue sendo obrigatorio nalgúns cursos universitarios, pero cada vez é menos frecuente.[47]
O movementoo latín vivo tenta ensinar latín do mesmo xeito que se ensinan as linguas vivas, como medio de comunicación oral e escrita. Está dispoñible na Cidade do Vaticano e nalgunhas institucións dos Estados Unidos, como aUniversidade de Kentucky e aUniversidade Estatal de Iowa. A editorial británicaCambridge University Press é un dos principais provedores de libros de texto de latín para todos os niveis, como a serieCambridge Latin Course. Tamén publicou unha subserie de textos infantís en latín de Bell & Forte, que narra as aventuras dun rato chamadoMinimus.
O latín era ou é a lingua oficial dos Estados europeos de:
Hungría – O latín foi lingua oficial noReino de Hungría desde o século XI até mediados do XIX, cando ohúngaro converteuse en lingua oficial exclusiva en 1844.[52] O poeta latino de orixe húngara máis coñecido foiJanus Pannonius.
Croacia – O latín foi a lingua oficial doParlamento croata (Sabor) desde o século XIII até o XIX (1847).[53] Os rexistros máis antigos conservados das sesións parlamentarias (Congregatio Regni totius Sclavonie generalis) -celebradas en Zagreb (Zagabria), Croacia- datan do 19 de abril de 1273. Existe unha extensaliteratura latina croata. O latín utilizouse nas moedas croatas nos anos pares até o 1 de xaneiro de 2023, cando Croacia adoptou o euro como moeda oficial.[54]
Polonia,Reino de Polonia - oficialmente recoñecido e amplamente utilizado[n. 2][55][56][57] entre os séculos X e XVIII, comunmente utilizada nas relacións exteriores e popular como segunda lingua entre algúns membros danobreza.[57]
Son dunha persoa con acento alemán lendo en latínAvemaría lida en latín eclesiástico
Reconstruíuse a pronuncia antiga do latín; entre os datos utilizados para a reconstrución atópanse declaracións explícitas sobre a pronuncia de autores antigos, erros ortográficos, xogos de palabras, etimoloxías antigas, a ortografía dos préstamos latinos noutras linguas e a evolución histórica das linguas románicas.[58]
/z/ non era nativo do latín clásico. Apareceu en préstamos gregos a partir do século I a. C., cando probablemente se pronunciaba (polo menos por falantes cultos)[z] inicialmente eduplicado[zz] entre vogais, de acordo coa súa pronuncia engrego koiné. Na poesía latina clásica, a letra ⟨z⟩ entre vogais sempre conta como dúas consonantes a efectos métricos.[60][61] A consonante ⟨b⟩ adoita soar como [b]; con todo, cando ⟨t⟩ ou ⟨s⟩ seguen a ⟨b⟩, pronúnciase como en [pt] ou [ps]. En latín, a ⟨q⟩ sempre vai seguida davogal ⟨u⟩. Xuntas forman o son [kʷ].[62]
No latín antigo e clásico, o alfabeto latino non distinguía entremaiúsculas e minúsculas, e as letras⟨J U W⟩ non existían. En lugar de⟨J U⟩, utilizábanse⟨I V⟩, respectivamente;⟨I V⟩ representaba tanto vogais como consoantes. A maioría das formas das letras eran similares ás maiúsculas modernas, como se pode ver na inscrición do Coliseo que aparece na parte superior do artigo.
Con todo, os sistemas ortográficos utilizados nos dicionarios latinos e nas edicións modernas de textos latinos adoitan utilizar⟨j u⟩ en lugar de⟨i v⟩ da época clásica. Algúns sistemas utilizan⟨j v⟩ para os sons consoánticos/j w/, excepto nas combinacións⟨gu su qu⟩, nas que nunca se utiliza⟨v⟩.
↑Outras linguas modernas indoeuropeas, por exemplo oinglés, son aínda máis analíticas, marcando as relacións gramaticais mediante unha estrita orde pola falta case completa da flexión tanto nominal como verbal.
↑Quen só sabe latín pode atravesar toda Polonia dun lado a outro coma se estivese na súa propia casa, coma se nacese alí. Que gran felicidade! Oxalá un viaxeiro en Inglaterra puidese viaxar sen saber máis lingua que o latín!,Daniel Defoe, 1728
↑Collier's Encyclopedia: With Bibliography and Index(eninglés). Collier. 1 de xaneiro de 1958. p. 412. Arquivado dendeo orixinal o 21 de abril de 2016. Consultado o 25 de decembro do 2022.En Italia, todos os alfabetos escribíanse orixinalmente de dereita a esquerda; a inscrición latina máis antiga, que aparece no lapis niger do século VII a.C., está en bustrófedon, pero todas as demais inscricións latinas temperás van de dereita a esquerda.
↑Pope, Mildred K (1966).From Latin to modern French with especial consideration of Anglo-Norman; phonology and morphology. Publications of the University of Manchester, no. 229. French series, no. 6. Manchester: Manchester university press. p. 3.
↑"Nuntii Latini"(en latín). YLE Radio 1. Arquivado dendeo orixinal o 18 de xullo de 2010. Consultado o 24 de xaneiro do 2023.
↑"About us (English)".Circulus Latínus Londiniénsis(en latín). 13 de setembro de 2015. Arquivado dendeo orixinal o 10 de febreiro de 2023. Consultado o 6 de febreiro do 2023.
↑Sawicka, Irena."A Crossroad Between West, East and Orient–The Case of Albanian Culture."Arquivado 27 September 2021 enWayback Machine. Colloquia Humanistica. No. 2. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2013. Page 97: "Mesmo segundo os lingüistas albaneses, o vocabulario albanés componse nun 60 por cento de palabras latinas de diferentes épocas... Cando os estudos albanolóxicos apenas estaban a xurdir, sucedeu que o albanés foi clasificado como lingua románica. Xa existe a idea dunha orixe común das linguas albanesa e romanesa. A gramática romanesa é case idéntica á do albanés, pero tamén pode ser o efecto dunha converxencia posterior dentro do conxunto de linguas balcánicas..."
↑Dos oitenta e nove homes que asinaron a Declaración de Independencia e asistiron á Convención Constitucional, trinta e seis asistiron a un colexio colonial, todos os cales ofrecían unicamente o plan de estudos clásico. Richard M. Gummere, The American Colonial Mind and the Classical Tradition, p.66 (1963).
↑Meyer Reinhold, Classica Americana: The Greek and Roman Heritage in the United States, p.27 (1984). Harvard's curriculum was patterned after those of Oxford and Cambridge, and the curricula of other Colonial colleges followed Harvard's. Lawrence A. Cremin, American Education: The Colonial Experience, 1607–1783, pp. 128–129 (1970), and Frederick Rudolph, Curriculum: A History of the American Undergraduate Course of Study Since 1636, pp.31–32 (1978).
↑Zemplényi, Lili (13 de novembro de 2023)."The Day of the Hungarian Language".Hungarian Conservative (Budapest: BL Nonprofit Ltd). Consultado o 9 de xaneiro do 2025.
↑Anatol Lieven, The Baltic Revolution: Estonia, Latvia, Lithuania and the Path to Independence, Yale University Press, 1994,ISBN0-300-06078-5, Google Print, p.48
↑Kevin O'Connor, Culture And Customs of the Baltic States, Greenwood Press, 2006,ISBN0-313-33125-1, Google Print, p.115
.svg){kind=logo}
.png)
