Unha dasmeirandes linguas do mundo, o alemán é a primeira lingua de arredor de 95 millóns de persoas en todo o mundo e a lingua nativa máis falada daUnión Europea.[2][3] O alemán tamén é a cuarta lingua máis estendida (excluíndo o inglés) nos Estados Unidos de América[4] (despois docastelán, ofrancés e alingua de sinais americana) e a terceira da Unión Europea (despois do inglés e o francés; como segunda lingua),[5] a segunda lingua máis común no eido científico[6] así como a cuarta máis empregada nas páxinas web (despois doinglés, doruso e doxaponés).[7] Os países de fala alemá están clasificados no quinto posto en termos de publicacións anuais de libros, cunha décima parte de tódolos libros (incluíndo libros electrónicos) do mundo sendo publicados en lingua alemá.[8]
A maioría do vocabulario do alemán deriva da antiga póla xermánica da familia lingüísticaindoeuropea. Unha parte das palabras alemás derivan dolatín e dogrego, e só unhas poucas proveñen dofrancés e doinglés. Conta con diferentes variantes estandarizadas (de Alemaña, de Austria e Suíza), e é unhalingua pluricéntrica. Ó igual que o inglés, o alemán salienta polo seu amplo espectro dialectal, con moitas variantes existentes en Europa e tamén noutras partes do mundo.[2] Por mor a limitada intelixibilidade entre certas variedades e o alemán estándar, así como pola falta dunha diferenza científica e sen disputa entre "dialecto" e "lingua",[2] algunhas variedades ou grupos dialectais do alemán (véxasebaixo alemán ouplautdietsch[9]) son coñecidas alternativamente como "linguas" e "dialectos".[10]
Dentro docontinuo dialectal das linguas xermánicas occidentais, as liñas deBenrath eUerdingen (que discorren a través deDüsseldorf-Benrath eKrefeld-Uerdingen, respectivamente) serven para diferenciar os dialectos xermánicos que foron afectados polasegunda mutación consonántica (sur de Benrath) daquelas que non o foron (norte de Uerdingen). Os diferentes dialectos falados ó sur desas liñas son agrupados como dialectos altoxermánicos(nos. 29-34 on the map), mentres que as que se atopan no norte comprenden obaixo alemán/baixo saxón(nos. 19-24) ebaixo fráncico(no. 25). Como membros da familia xermánica occidental, o alto alemán, o baixo alemán e o baixo fráncico poden ser distinguidos historicamente comohermiones,ingvaeónicos eistvaeones, respectivamente. Esta clasificación sinala a súa ascendencia histórica como dialectos falados polos hermiones (tamén coñecido como grupo do Elba), ingvaeones (ou grupo do mar do Norte), e istvaeones (ou grupo Weser-Rin).[11]
Oalemán estándar baséase nos dialectos turinxio-alto saxón(no. 30 no mapa), que son os dialectos do alemán central(nos. 29-31), pertencentes ó grupo dialectal dos hermiones. Por iso, o alemán está máis estreitamente relacionado coas outras linguas baseados nos dialectos do alto alemán, como oluxemburgués (baseado nos dialectos fráncicos centrais –no. 29), e oyiddish. Tamén están estreitamente relacionados co alemán estándar os dialectos alto alemáns no sur dos países xermanófonos, como oalemán de Suíza (dialectos alemánicos –no. 34), e os diversos dialectos falados narexiónfrancesa deGran Leste, como oalsaciano (principalmente alemánico, pero tamén central- e alto fráncico (no. 32)) e ofráncico lorenés (fráncico central –no. 29).
Ademais destes dialectos alto alemáns, o alemán estándar está relacionado (menos estreitamente) con linguas baseadas nos dialectos baixo fráncicos (como o neerlandés e o afrikaans) ou baixo alemáns/baixo saxóns (falados no norte deAlemaña e o sur deDinamarca), ningún dos cales foi sometido ó cambio consonántico alto alemán. Como xa foi sinalado, o primeiro destes tipos dialectais é istvaeónico e o segundo ingvaeónico, e os dialectos alto alemáns son todos hermiones; as diferenzas entre estas linguas e o alemán estándar son neste caso considerables. Tamén están relacionadas co alemán as linguas frisoas, como ofrisón setentrional (falado enSchleswig-Holsteinno. 28), ofrisón de Saterland (falado enBaixa Saxonia –no. 27) e ofrisón occidental (falada nosPaíses Baixos –no. 26)— así como oinglés e oescocés. Estaslinguas anglofrisoas son todos membros da familia ingvaeónica de linguas xermánicas occidentais que non forman parte do cambio consonántico alto alemán.
Aínda que existen probas escritas doalto alemán antigo en varias inscricións doElder Futhark xa no século VI d.C. (como afibela Pforzen), o período do alto alemán antigo xeralmente considérase que comeza cosAbrogans (escritoc. 765–775), unglosario latino-alemán que achega máis de 3.000 palabras do alto alemán antigo cos seus equivalenteslatinos. Despois dosAbrogans, as primeiras obras coherentes escritas en alto alemán antigo aparecen no século IX, sendo as principais oMuspilli, osMerseburg Charms e oHildebrandslied, así como outros textos relixiosos (Georgslied,Ludwigslied, oEvangelienbuch e himnos e oracións traducidos).[13] O «Muspilli» é un poema cristián escrito nun dialecto bavarés que ofrece un relato da alma despois do Xuízo Final, e os encantamentos de Merseburg son transcricións de feitizos e encantamentos da tradición xermánica pagá. Porén, de especial interese para os estudosos foi o «Hildebrandslied», un poema épico secular que conta a historia dun pai e un fillo afastados que se atopan sen sabelo nunha batalla. Lingüisticamente, este texto é moi interesante debido ao uso mixto de dialectos do saxón antigo e do antigo alto alemán na súa composición. As obras escritas deste período proceden principalmente dos gruposalamanos, bávaro e turinxio, todos pertencentes ao grupo xermánico do Elba (irminóns), que se estabeleceran no que hoxe é o centro-sur de Alemaña eAustria entre os séculos II e VI, durante a gran migración.[12]
En xeral, os textos superviventes do alto alemán antigo amosan unha ampla diversidade dialectal con moi pouca uniformidade escrita. A tradición escrita temperá da lingua sobreviviu principalmente a través dos mosteiros e osscriptoria como traducións locais de orixinais latinos; como resultado, os textos superviventes están escritos en dialectos rexionais moi dispares e mostran unha influencia latina significativa, especialmente no vocabulario.[12] Neste punto, os mosteiros, onde se producían a maioría das obras escritas, estaban dominados polo latín, e o alemán só se usaba ocasionalmente na escritura oficial e eclesiástica.
O alemán forma xunto coneerlandés, o seu parente máis próximo, unha zona lingüística cohesionada e ben definida que se separa dos seus veciños por fronteiras lingüísticas. Estes veciños son: no norte ofrisón e odinamarqués; polo leste opolaco, osorbio, ocheco e ohúngaro; polo sur oesloveno, oitaliano, ofriulano, oladino e oromanche; e polo oeste ofrancés. Agás o frisón, ningunha destas linguas é xermánica occidental, por iso son claramente distintas do alemán e o neerlandés. Mentres que o frisón é unha lingua xermánica, do mesmo xeito co alemán e o neerlandés, non se considera que sexa mutuamente intelixible con eles.
A situación é máis complexa con respecto á distinción entre alemán e neerlandés. Ata hai pouco existiu uncontinuum dialectal ao longo de toda a área xermanofalante, sen fronteiras lingüísticas. Nese continuum, os dialectos sempre son mutuamente intelixibles cos seus veciños, pero os dialectos que están afastados non adoitan selo. O continuum alemán-neerlandés préstase a unha clasificación dos dialectos no alto alemán ebaixo alemán baseándose na presenza da segunda mutación consonántica. O neerlandés é parte do grupo baixo alemán. Con todo, debido á separación política entre Alemaña e osPaíses Baixos, os dialectos do baixo alemán de Alemaña e dos Países Baixos diverxeron ao longo doséculo XX. Ademais, en ambos os dous países moitos dialectos están ao bordo da extinción ao seren substituídos pola lingua estándar. Por isto, a fronteira lingüística entre o neerlandés e o alemán estase comezando a formar.
Mentres que o alemán é gramaticalmente moi similar ao neerlandés, é moi diferente no diálogo. Un falante dun dos idiomas necesita algo de práctica para poder entender a un falante do outro idioma. Compárese, por exemplo:
De kleinste kameleon is volwassen 2 cm groot, de grootste kan wel 80 cm worden. (neerlandés)
Das kleinste Chamäleon ist ausgewachsen 2 cm groß, das größte kann gut 80 cm werden. (alemán)
(engalego: "O camaleón adulto máis pequeno mide 2 cm, o máis longo ben pode acadar os 80 cm.")
Os falantes de neerlandés xeralmente poden ler alemán, e os falantes de alemán que poden falar baixo alemán xeralmente entenden o neerlandés lido, pero teñen problemas para entender o neerlandés falado.
Aínda que se empregue o termo "alemán" para referírmonos ao idioma escrito, no terreo falado existe unha ampla variedade de dialectos ao longo e largo do territorio xermanofalante. O alemánestándar, coñecido comoHochdeutsch, non se orixinou a partir dundialecto concreto, senón que se creou a partir dos diversos dialectos (sobre todo os centrais e meridionais) como lingua escrita. Xa dende oséculo XV, esta permitía a comunicación entre os mesmos, pero á hora de falar non existía un patrón unificado. A creación dunha pronunciación estándar fíxose necesaria polo aumento en importancia doteatro noséculo XIX que levou aos responsables das compañías a atopar unha forma de recitar única que fose entendida en todo o territorio. Así creouse o "Bühnendeutsch" ou "alemán de escenario", que ao final converteuse na pronunciación ideal do idioma alemán, aínda que algún dos seus preceptos como que "-ig" = /ç/; non obedecen a razóns lingüísticas senón acústicas.
Hoxe día, na maior parte das rexións do Norte de Alemaña, a xente abandonou os seus dialectos e falan coloquialmente alemán estándar, sendo os casos máis extremos o val do Ruhr (lugar onde acudiron inmigrantes de toda Alemaña ao longo do século XIX) e o Sur do estado deBrandeburgo, na chamada Saxonia prusiana, onde o dialecto practicamente desapareceu. Isto non ocorre no Sur deAlemaña,Austria e sobre todoSuíza, onde o alemán estándar apenas se fala, só en ocasións contadas, como á hora de falar con alguén que non entende o dialecto suízo. En certas rexións alemás, sobre todo nalgunhas grandes cidades, unha gran parte da poboación só fala a lingua estándar.
A lingua estándar ten diferenzas rexionais, especialmente en vocabulario, aínda que tamén en pronunciación e gramática. Estas diferenzas son moito menores que as que existen entre os dialectos locais. Con todo, o alemán considérase unha lingua pluricéntrica, pois as variedades dos tres maiores países xermanofalantes son consideradas estándar de igual xeito.
Xunto á lingua estándar coexisten innumerables variedades dialectais, formando uncontinuum que se espalla por toda a "Teutonia" (termo co que se fai referencia a aqueles territorios que teñen como lingua oficial oneerlandés, o alto alemán e oluxemburgués). As variacións entre os distintos dialectos son considerables pois os dialectos altoalemáns e os baixoalemáns non son mutuamente intelixibles, e así mesmo os dialectos alemáns non adoitan ser entendidos por alguén que só coñece o alemán estándar.
Podemos dividir os dialectos entre os dialectos dobaixo alemán e os do alto alemán.
A separación entre ambas as dúas zonas vén dada pola chamadaliña de Benrath. Esta liña separa as zonas que sufriron a segunda mutación consonántica xermánica das que non a sufriron. Esta mutación produciuse ao redor do ano500 d.C. nas vilas ao sur desta liña; os dialectos destes pobos deron lugar ao alto alemán actual. Os dialectos dos pobos ao norte desta liña deron lugar aoinglés,neerlandés,frisón e os dialectos do baixo alemán.
Outra segunda liña destacable sería aliña de Speyer, marcada case polorío Main, ao sur da cal a segunda mutación dáse totalmente (alemán alto ouOberdeutsch), e ao norte só parcialmente (alemán medio ouMitteldeutsch, dos cales derívase o alemán estándar). Un exemplo das variacións fonéticas vese a continuación:
Palabra do baixo alemán
Palabra do alto alemán
Significado
ik
ich
eu
maken
machen
facer
Dorp
Dorf
vila
tussen
zwischen
entre
op
auf
enriba de
Korf
Korb
cesto
dat
das
iso
Appel
Apfel
mazá
O grupoAlto/Medio Alemán subdivídese nos seguintes dialectos:
OBávaro (Bairisch) ouAustrobávaro (Bairisch-Österreichisch), que se espalla polo territorio daBaviera Antiga, a maior parte deAustria coa excepción doVorarlberg, así como a rexión italiana doTirol Meridional (en alemán Südtirol e en italiano Alto Adigio). Caracterízase, entre outros trazos, pola asimilación do grupoei (/ai/), dando como resultado o son/a:/ (Stein > Staan), así como pola presenza do pronome persoalenk (2ª persoa do plural), que foi adoptado con posterioridade poloyiddish. Pero entre os subdialectos bávaros tamén se poden atopar grandes diferenzas, por exemplo coourizo (alemán: Igel): existen case todas as pronunciacións entreÜ:gü eIgl.
OFráncico renano (Rheinisches Fränkisch), considerado como dialecto de transición entre o Alto e o Baixo Alemán, caracterízase pola súa gran dispersión deisoglosas.
OFrancón (Fränkisch), falado en Franconia (zona setentrional de Baviera). O seu dominio lingüístico comprende as cidades deWürzburg,Núremberg eBayreuth. É a lingua que empregouHans Sachs na súa obra e noséculo XVI era moi próxima lingüisticamente aos dialectos da Alta Saxonia.
OAlto Saxón (Sächsisch), que se fala fundamentalmente no estado de Saxonia, así como no Sur deBrandeburgo. Aínda que hoxe está considerado como un dialecto cómico, noséculo XVIII era considerado como o paradigma do alemán estándar. A lingua da chancelería deLeipzig foi utilizada porLutero na súa tradución daBiblia e é base doalemán normativo.
Pola súa banda, o grupoBaixo Alemán artéllase nas seguintes modalidades lingüísticas:
OBaixo Saxón (Niedersächsisch) ouBaixo alemán (Plattdeutsch), fálase en toda a zona setentrional de Alemaña, así como no Nordeste deHolanda.
OBaixo Fráncico (Niederfränkisch), cuxo dominio lingüístico espállase por case todos osPaíses Baixos,Flandres, así como aquelas comarcas renanas (Kleve,Emmerich) que lindan con devanditos países. O dialecto de Holanda e Zelandia, oholandés, converteuse en lingua estándar destes territorios noséculo XVII.
↑"Why Learn German?". SDSU – German Studies Department of European Studies. Arquivado dendeo orixinal o 23 de outubro de 2014. Consultado o 28 de setembro de 2014.
↑Jan Goossens:Niederdeutsche Sprache: Versuch einer Definition. In: Jan Goossens (Hrsg.):Niederdeutsch: Sprache und Literatur. Karl Wachholtz, 2. Auflage, Neumünster 1983, S. 27; Willy Sanders:Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch: sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1982,ISBN3-525-01213-6, S. 32 f.; Dieter Stellmacher:Niederdeutsche Sprache. 2. Auflage, Weidler, Berlin 2000,ISBN3-89693-326-4, S. 92.
↑Sum of Standard German, Swiss German, and all German dialects not listed under "Standard German" atEthnologue (18th ed., 2015)
König, Ekkehard; van der Auwera, Johan, eds. (1994).The Germanic Languages. Routledge Language Family Descriptions. Routledge.ISBN978-0-415-28079-2. Consultado o 26 de febreiro de 2015.Resumo divulgativo (26 de febreiro de 2015). O estudo das linguas da rama xermánica inclúe capítulos de Winfred P. Lehmann, Ans van Kemenade, John Ole Askedal, Erik Andersson, Neil Jacobs, Silke Van Ness e Suzanne Romaine.
W.B. Lockwood,German Today: The Advanced Learner's Guide (1987)ISBN0-19-815850-5
Ruth H. Sanders.German: Biography of a Language (Oxford University Press; 2010) 240 páxinas. Combina perspectivas lingüísticas, antropolóxicas e históricas nunha "biografía" do alemán en termos de seis "eventos claves" ao longo de milenios, incluída a Batalla de Kalkriese, que bloqueou a propagación da lingua de base latina ao norte.
