OIntendente é un funcionario, de orixefrancés, introducido enEspaña e naAmérica hispana polosBorbóns, que exerce as súas competencias sobre undeterminado territorio. Na actualidade, esta figura segue existindo, con atribucións diferentes, en varios países doCono Sur, como aArxentina,Chile,Paraguai ou oUruguai. NoBrasil, o cargo de intendente existiu ata1930, sendo entón substituído poloprefeito.
Tanto o exercicio das funcións de intendente como o territorio xurisdiccional onde estas se exercen, adoita denominarseIntendencia.
OIntendant (Intendente) xurdiu enFrancia cara ao ano1551, adquirindo impulso inicial baixo a influencia dos cardeaisRichelieu eMazarino e fomentado posteriormente porLois XIV e o seu ministroJean-Baptiste Colbert.
O intendente era naqueles tempos o representante domonarca nasgénéralités (divisións territoriais francesas noAntigo Réxime), cuxa misión primordial consistía no desenvolvemento económico destas, posuíndo atribucións dexustiza,policía efacenda (intendant de justice, police et finances).
O Intendente era enEspaña un funcionario designado e dependente dorei, que gozaba de amplos poderes e tiña como misión a recadación detributos e a dinamización económica, a través do control das autoridades locais, o coidado dasReais Fábricas, o impulso do desenvolvemento da agricultura e a gandería, a realización demapas ecensos, o mantemento do urbanismo etc. Esta figura posúe un sentidocentralizador eabsolutista, propio dasreformas da administración introducidas polosBorbóns.
O seu establecemento remóntase á época deFilipe V. Para afrontar a situación económica que experimentaba oImperio español a inicios doséculo XVIII, o rei solicitou asesoría aFrancia, a cuxo chamado acudiu desde aquel paísJean Orry, quen finalmente recomendou, entre outras medidas, a aplicación do réxime de intendencias enEspaña. Logo dalgúns estudos, decidiuse introducir o sistema, destinando a estes novos funcionarios nun primeiro momento á administración financeira do exército, debido a que o país atopábase no contexto daGuerra de Sucesión Española.
Os primeiros intendentes remóntanse a1711. Primeiro nomeáronse varios funcionarios co cargo desuperintendente xeral do exército, para a suxeición dos territorios conquistados tanto no que correspondía ao exército como á facenda e gasto público. Debido ao éxito alcanzado, considerouse entón outorgarlles zonas territoriais, denominadasintendencias.
En1718, coa "Ordenanza de Intendentes de exército e provincia"[1] de4 de xullo daquel ano, convértense enintendente de exército e provincia, que en ocasións actuaron só no ámbito civil comointendente de provincia, outorgándoselles competencias en materia de xustiza, facenda, guerra e policía. Con posterioridade, fóronselles engadindo facultades no ámbito económico (agricultura, comercio, industria, transportes) e ás veces acumulaban o cargo decorrixidor na cidade capital da súa provincia (intendente corrixidor). En1724 desapareceu a función de intendente de exército nas provincias sen tropa, quedando limitados aos que dependían de cadaCapitanía Xeneral, fóra deNavarra.[2]
En1749, o reiFernando VI reordenou o sistema cunha intendencia por provincia, xunto coacorrixidoría da capital (cargos que volveron separarse en1766). Cada intendente sería auxiliado por untenente letrado oualcalde maior subordinado, ou ás veces dous, para o exercicio das funcións xudiciais. O número e extensión das provincias non foi estable, e se subdividiron enpartidos.[2]
O réxime deintendencias aplicouse a partir do séculoXVIII nas posesións doImperio español enAmérica (e asFilipinas) debido, principalmente, ao bo desempeño que tivo o sistema enEspaña. Osreis, imbuídos no pensamento doabsolutismo ilustrado, desexabanreformar a administración das súas posesións, uniformándoa e promovendo o benestar, xunto con mellorar os ingresos da Real Facenda e adefensa de tales territorios.
Osintendentes tiñan por misión xeral a promoción daeconomía e o resgardo dafacenda. Con todo, non todos os intendentes tiveron idénticas facultades. O sistema experimentou diversas variacións ao longo do tempo; por exemplo, nun comezo tratouse de separar as funcións de intendente das devicerrei ougobernador, pero os conflitos que se produciron nalgúns casos, levaron á decisión de reunir as dúas en certas zonas.
Estes funcionarios adoitaban ter unasesor letrado outenente letrado, con carácter permanente e de nomeamento real, esubdelegados, que cumprían as súas ordes e que exercían as súas funcións en áreas territoriais denominadassubdelegacións oupartidos, que correspondían ás antigascorrixidoríass, substituíndo nalgúns lugares aoscorrixidores.
Tras a recuperación daHabana, que estaba ocupada polos británicos, instaurouse enCuba, en1762, a primeira intendencia. En1764, ditáronse para ela unhasordenanzas -ás que se introduciron cambios en1765 e1767-, determinándose que ointendente da Habana o era de "exército e facenda", para darlle unha importante intervención en temas económicos, pero carecendo de competencias políticas. Tales ordenanzas rexeron ata a súa substitución, en1786, polas aplicadas enNova España. En1764 creouse aintendencia de Louisiana.O mesmo ano de 1764,José de Gálvez iniciou unha visita aoVicerreinado de Nova España, propondo nun "Informe e Plan de Intendencias", asinado por el e ovicerreiCarlos Francisco de Croix, o establecemento do réxime de intendentes no vicerreinado. En1770 foi creada aIntendencia de Arizpe nas provincias de Sonora e Sinaloa.
En1776 Gálvez asumiu naSecretaría de Indias, e creouse o8 de outubro do mesmo ano a primeira intendencia deSuramérica, enVenezuela. Ogobernador e intendente exercería as súas funcións sobreCaracas,Cumaná,Margarita,Güiana eMaracaibo. As súas ordenanzas eran similares ás de Cuba, pero facían maior fincapé nas atribucións de policía; foron substituídas, en1783, polas dadas aos intendentes doRío da Prata.
Dous anos logo da creación doVicerreinado do Río da Prata, en1778, decidiuse instaurar alí tamén as intendencias, cunha de "facenda" en Buenos Aires. En1782 ditáronse asOrdenanzas de Intendentes do Río da Prata (que foron modificadas en1783), pasando a ser en devandito vicerreinado a de Buenos Aires de "exército e provincia" e outras sete só de "provincia".
En1784 aplicouse o réxime de intendencias noVicerreinado do Perú, aplicándose as ordenanzas do Río da Prata, con adaptacións (sendo intendencia de "exército e provincia" a deLima e o resto de "provincia"). Ese mesmo ano establecéronse enFilipinas, enManila (de "exército e facenda") e enPorto Rico.
EnGuatemala as intendencias instáuranse en1785, aplicándolles as ordenanzas do Río da Prata (aínda que eran só de "provincia"). Aoano seguinte, esténdese o sistema aoVicerreinado de Nova España, ditándose unha ordenanza cuxo contido era similar á do Río da Prata (sendo intendencia de "exército e provincia" a deMéxico e o resto de "provincia"). Nese mesmo ano tamén se aplican enChile, rexidas polas ordenanzas do Río da Prata, coas adaptacións peruanas.
A finais do século XVIII, aProvincia de Honduras foi dividida en dúas intendencias, a "Intendencia de Santa María da Nova Valladolid deComayagua" e a Intendencia de San Miguel de Heredia deTegucigalpa".NoVicerreinado de Nova Granada o vicerrei era o superintendente de todo o vicerreinado (coa mesma ordenanza que o Río da Prata), excepto no caso deQuito (creada o 25 de maio de1783) eCuenca (creada o 26 de setembro de 1786), dentro daPresidencia de Quito. Finalmente en1813 foron creadas en Cuba as intendencias dePorto Príncipe e deSantiago de Cuba (ambas de "facenda").
O reiCarlos IV ditou unhaOrdenanza Xeral de Intendentes en1803, que reunía nun só corpo a regulación das intendencias. Con todo, ao pouco tempo foi deixada sen efecto, a instancia do ministroManuel Godoy.
.png)
Entre as primeiras funcións do visitador Gálvez estivo a de establecer unha centralización administrativa orientada a fortalecer o control da Coroa sobre o vicerreinado. Buscábase tomar medidas encamiñadas a romper o monopolio que tiñan as elites locais no goberno municipal e establecer un sistema de división territorial similar ao creado polo goberno de Francia, xa adoptado en España. O vicerreinado foi dividido en xurisdicións político-administrativas denominadas intendencias, baixo a dirección dun funcionario que actuaba en calidade de gobernador xeral ou intendente, cos atributos do poder: xustiza, guerra, facenda, fomento das actividades económicas e obras públicas. Os intendentes debían utilizar a súa autoridade para mobilizar a economía das súas provincias e solicitar a colaboración do pobo; considerábase necesario mellorar a participación pública nos asuntos comunais, para que houbese contacto entre gobernantes e gobernados e lograr, con iso, unha maior estabilidade.[3]
Os intendentes, cuxo posto non tiña un tempo de duración determinado, recibían un soldo de seis mil pesos, suma que superaba os salarios anuais que percibían os xuíces da Audiencia e moitos outros altos funcionarios. Esperábase que, adictos á Coroa e ben pagos, os intendentes acabarían coas prácticas de corrupción e cos abusos dos alcaldes maiores; para iso serían encargados de introducir as reformas, que haberían de comezar pola agricultura. O intendente repartía baldíos aos indios e españois que carecían de terras, supervisando que os fixesen producir; tamén debía favorecer a artesanía e fomentar o comercio e a minería.[3]
O establecemento deste sistema espertou fortes resistencias que impediron a súa aplicación completa; nun primeiro momento o rexeitamento proveu dos vicerreis mesmos, quen se opuxeron a ceder parte do seu poder e funcións aos intendentes. Ás súas protestas uníronse os membros da Real Audiencia, os altos xerarcas eclesiásticos e os membros das principais corporacións, que sentían limitado o seu poder. Neste contexto deuse o estalido da Revolución de Independencia das colonias inglesas en Norteamérica, que obrigou a protestar os puntos centrais do programa reformista en Nova España, pois debido á guerra con Inglaterra en que participou a metrópole, non conviña aplicar polo momento medidas drásticas que puxesen en perigo o apoio financeiro dos subsidios novohispanos.[3]
Os intendentes tiñan como misión primordial fomentar aeconomía e coidar areal facenda. Non todos os intendentes tiveron as mesmas facultades e atribucións. En termos xerais, estas podían abarcar as seguintes áreas:
En España o Corpo de Intendencia das Forzas Armadas é herdeiro da tradición das Intendencias. Os Coroneis Xefes da Intendencia de determinadas áreas militares conservan o título de Intendente e o xeneral de División de cada un dos Corpos de Intendencia da Armada e os Exércitos mantén o título honorífico de Intendente Xeral. Actualmente o Corpo de Intendencia é un corpo de xestión económica e financeira que centraliza aadministración dos exércitos, con tarefas orzamentarias, contables, financeiras e outras como Xestión da Información Pública ou Controlador de Torre.
NaArxentina, "Intendente" adoita ser o título que recibe o titular do poder executivo dunmunicipio, aínda que debido á autonomía lexislativa nesta materia por parte das provincias, a súa denominación pode variar nalgúns casos.
Existen na Arxentina dúas formas distintas de intendencia, caracterizada pola súa xurisdición territorial: As intendencias que administran subdivisiones dunha mesma provincia, como é o caso daprovincia de Buenos Aires (onde se denominanpartidos); e as que administran unicamente cidades e a súa éxida municipal (área territorial de administración directa), os cales non abarcan totalmente as subdivisións dunha provincia (denominadas habitualmente neste casodepartamentos), como é o caso daprovincia de Córdoba.
Nestes últimos casos, os departamentos poden conter múltiples intendencias de diferentes cidades. As características xurídicas están establecidas nas constitucións provinciais. O período do intendente dura 4 anos.
EnChile, osIntendentes son os representantes naturais e inmediatos do Presidente da República dasrexións en que está dividido o país. Son nomeados polo Presidente e mantense nas súas funcións mentres conte coa súa confianza.
EnColombia,Intendente é o terceiro grao da carreira doNivel Executivo daPolicía Nacional equivale a unsuboficial[4] no grao desarxento segundo, grao inmediatamente inferior ao de intendente xefe e inmediatamente superior ao de subintendente.
O grao é unhaXineta confeccionada en pano ou lanilla cor verde oliva. Ten 8 cm de longo por 6 cm de ancho. Leva a Estrela da Policía na parte superior e tres barras horizontais na parte inferior de 4 cm de longo por 0.5 cm de ancho. Os ángulos, barras, bordos e estrela son bordados en fío dourado ou fío negro dependendo do uniforme.
Intendencias: División territorial administrativa, cuxo gobernante era o Intendente. En 1948, o país estaba dividido en 15 departamentos, 2 intendencias e 7 comisarías. Entre 1951 e 1981, creáronse oito departamentos máis. A constitución política de 1991 converteu ás intendencias e comisarías en departamentos; por iso o número de departamentos elevouse a 32.
EnCosta Rica un intendente é un funcionario electo democraticamente para gobernar certosdistritos especiais que, pola súa distancia do centro político docantón (municipio) ao que pertencen, gozan de certa autonomía. Estes distritos son só oito en total e coñéceselles como Concellos Municipais de Distrito.
NoParaguai, osIntendentes son as máximas autoridades dundistrito, equivalentes aos "alcaldes" doutros países hispanoamericanos.
NoUruguai, osIntendentes son as autoridades encargadas de administrar cada un dos dezanovedepartamentos nos que se divide o país.
