Foi fillo dun médico rural. Pasou a súa infancia na rexión de Maremma antes de trasladarse aPisa en1853, onde estudou Filosofía e Letras na Universidade. Logo de exercer de profesor en diferentes centros docentes, de1860 a1904 foi profesor de literatura italiana naUniversidade de Boloña, cátedra que mantivo durante 42 anos.
Oposto ao papado, á monarquía e ao sentimentalismo que dominaban a literatura italiana do seu tempo, foi o primeiro poeta que adaptou con éxito os metros clásicos latinos á poesía italiana moderna. En toda a súa obra son notorias a afirmación da súa personalidade, a súa rebeldía e incorformismo -sobre todo na súa época xuvenil- e o seuanticlericalismo militante.
A súa primeira colección de versos foiJuvenilia (1856-1860), á que seguiríanLevia Gravia (1861-1871),Giambi ed epodi (1867-1879),Rime nuove (1871),Odi barbare (1877-1889),Rime e ritmi (1890-1897),Intermezzo (1874-1886),La canzone dei Legnano (1879),Ça ira (1883) ePrimizie e reliquie, publicada postumamente en 1928.