Cubo de Necker e o Vaso de Rubin, dous exemplos utilizados na Gestalt.
AGestalt, doalemánGestalt (pronunciado /ɡəˈʃtalt/ ), é un termo introducido por primeira vez polo filósofoChristian von Ehrenfels[1] e pode traducirse en galego como "forma", "figura", "configuración" ou "estrutura".
A palabra Gestalt ten o significado"dunha entidade concreta, individual e característica, que existe como algo destacado e que ten unha forma ou configuración como un dos seus atributos"[2]. O termo ten tres ámbitos de aplicación, vinculados pero distintos:
A terapia daGestalt ou gestalt-terapia, creada polo psicanalistaberlinésFritz Perls baseándose nos principios da psicoloxía e as leis da Gestalt.
O termo é maiormente escrito enitálica oucursiva en tanto verba de orixe estranxeira; ás veces é transcrito en minúscula, aínda que ossubstantivos enlingua alemá sempre se escriben con maiúscula.
Tamén coñecida como gestaltismo, teoría da forma, psicoloxía dagestalt, psicoloxía da boa forma e leis da gestalt, é unhadoutrina que defende que, para comprender as partes é preciso, antes, comprender o todo.[5] Refírese a un proceso dedar forma, de configurar"o que é colocado diante dos ollos, exposto ao ollar".
A Gestalt xurdiu a principios doséculo XX e funciona con dous conceptos: super-suma e transponibilidade. Cristian von Ehrenfels presentara eses criterios por primeira vez en1890, naUniversidade de Graz.
Un dos seus principais temas é facer máis explícito o que está implícito, proxectando na escena exterior o que acontece na interior, permitindo así a todos ser máis conscientes do seu comportamento "aquí e agora", na fronteira de contacto, co seu contorno. Trátase de seguir o proceso en curso, observar detidamente os "fenómenos superficiais" e non afondar nas profundidades escuras e hipotéticas do inconsciente, que só se pode explorar coa axuda da iluminación artificial da interpretación.
Segundo a teoría daGestalt, non se pode ter coñecemento do "todo" a través das súas partes, porque o todo é outra cousa que a suma das súas partes:"(...) 'A + B' non é simplemente '(A + B), senón un terceiro elemento "C", que ten as súas propias características ".
Segundo o criterio de transponibilidade ou transposibilidade, independentemente dos elementos que compoñan un determinado obxecto, destaca a forma: as letras r, o, s, a non son só unha palabra nas nosas mentes: "(...) evocamos a imaxe da flor, o seu cheiro e simbolismo - propiedades non exactamente relacionadas coas letras. "
Un dos seus principais representantes foi Max Wertheimer (1880-1943). El demostrou que cando a representación de determinada frecuencia non se transpón, ten a impresión de continuidade e chamou ao movemento percibido nunha secuencia máis rápida"o fenómeno phi". O intento de visualizar o movemento marca o comezo da máis coñecida escola de psicoloxía gestáltica e outros pioneiros, ademais de Wertheimer, foron Kurt Koffka (1886-1941);Kurt Lewin (1890-1947); e Wolfgang Köhler (1887-1967).
Wertheimer, Wolfgang Köhler e Kurt Koffka foron os creadores das leis Gestálticas. Wertheimer foi capaz de demostrar experimentalmente que diferentes formas de organización perceptiva se perciben de xeito organizado e cun significado diferente para cada persoa. Como se pode ver nas figuras do Cubo de Necker e do Vaso de Rubin, o conxunto émaior (ver críticas) que a suma das partes que o constitúen. Por exemplo: unha cadeira émáis que a suma simple de catro patas, un asento e un respaldo. Unha cadeira é todo iso, pero é máis que iso: está presente na nosa mente como símbolo de algo distinto dos seus elementos particulares.
Nunha serie de probas, Wertheimer demostrou que se pode realizar unha ilusión visual do movemento dun determinado obxecto estacionario se se mostra nunha rápida sucesión de imaxes. Así, conséguese unha impresión de continuidade. Chamou a este movemento percibido nunha secuencia máis rápida o"fenómeno phi" (ocine baséase nesta ilusión de movemento: a imaxe percibida en movemento, en realidade, son conxuntos de imaxes fixas (fotogramas ouframes) proxectados na tela ou pantalla durante 1 segundo. Son uns 24 fotogramas por segundo aínda que o número pode variar obtendo un fenómeno similar).
O intento de visualizar o movemento marca o comezo doutra escola de psicoloxía da Gestalt: a Escola de Graz ou "corrente dualista" (Austria). Isto identificou dous procesos distintos na percepción sensorial: un, asensación, a pura percepción física dos elementos dunha configuración (a forma dunha imaxe ou as notas dunha canción), específicos do obxecto percibido; e a outra, a representación, que sería un proceso "extrasensorial" a través do cal os elementos, agrupados, excitan a percepción e adquiren sentido (a forma visual ou melodía da música), que xa é particular para o traballo mental do home.
A outra concepción, diverxente do "dualismo", era a chamada "corrente monista" (de "mono", "única"), defendida polos alemáns. Desde o punto de vista monista, tanto a sensación como a representación ocorrerían simultaneamente e non por separado. A forma, é dicir, o entendemento que os dualistas chamaron "extrasensorial", non pode disociarse da sensación do obxecto material. Debido a que se producen ao mesmo tempo, a percepción sensorial e representativa complétase até finalizar o proceso depercepción visual. Só cando se completa un tamén se pode completar o outro.
En 1913, a Academia de Ciencias Prusiana instalou na illa de Tenerife, Canarias, unha estación para estudar o comportamento do mono. Wolfgang Köhler foi nomeado director da estación, aínda moi novo e case sen experiencia enbioloxía e psicoloxía animal. A súa investigación, pioneira nosantropoides, enfatizou que"non só a percepción humana, senón tamén as nosas formas de pensar e actuar, funcionan a miúdo segundo os supostos da Gestalt de reorganización perceptiva". Os seus experimentos demostraron que os chimpancés son capaces de resolver problemas complexos, como obter alimentos que están fóra do seu alcance. Nesa estadía tamén descubriu oefecto bouba/kiki.
Observouse que o acto cognitivo corresponde a unha reestruturación do coñecemento previo (informacións dispoñíbeis na memoria) como posteriormente estudaron os construtivistas, comoPiaget. As medidas de estimulación eléctrica cortical en gatos e os seus clásicos experimentos con chimpancés (empillando caixas para chegar á comida) demostraron que son capaces de resolver problemas relativamente máis complexos do que os experimentos de burlar un obstáculo e abrir fechaduras para escapar, aproximándose á intelixencia humana.
Segundo a Gestalt, existen catro principios a ter en conta para a percepción de obxectos e formas: a tendencia á estruturación, a segregación figura-fondo, a pregnancia ou boa forma e a constancia perceptiva.
Outros conceptos desa teoría son súper-suma e transponibilidade. Super-suma refírese á idea de que non se pode ter coñecemento dun todo por medio só das súas partes, pois o todo é maior que a suma das súas partes.[6] Segundo o concepto da transponibilidade, independentemente dos elementos que compoñen determinado obxecto, a forma sobresae: Unha cadeira é unha cadeira, sexa feita de plástico, metal, madeira ou calquera outra materia-prima.
Os sete fundamentos básico daGestalt - moi usados hoxe en profesións comodeseño,arquitectura etc. - son:
Segregación: desigualdade de estímulo; xera xerarquía: importancia e orde de lectura.
Semellanza: os elementos da mesma cor e forma tenden a ser agrupados e constituír unidades. E estímulos máis próximos e similares, adoitan estar máis agrupados.
Unidade: un elemento encérrase nel mesmo; pódense percibir varios elementos como un todo.
Proximidade: os elementos próximos adoitan agruparse visualmente: unidade dentro do todo.
Pregnancia: é a lei básica da percepción daGestalt.
Simplicidade: tendencia á harmonía e ao equilibrio visual.
Fechamento ou Peche: formas interrompidas; recheo visual de ocos.
Segundo a Gestalt, a arte baséase no principio da pregnancia da forma. O importante é percibila por si mesma; mirala como "todos" estruturados, resultados de relacións. A Gestalt, despois investigacións sistemáticas, presenta unha nova teoría sobre o fenómeno da percepción. Segundo esta teoría, o que ocorre no cerebro non é idéntico ao que ocorre na retina. A excitación cerebral non se produce por puntos illados, senón por extensión. A primeira sensación xa é de forma, xa é global e unificada. O postulado gestáltico en relación ás relacións psicofisiolóxicas pódese definir como: todo proceso consciente, cada forma percibida psicoloxicamente, está intimamente relacionada coas forzas integradoras do proceso fisiolóxico cerebral.
A hipótese gestáltica para explicar a orixe destas forzas integradoras, é atribuír aosistema nervioso central un dinamismo autorregulador que, buscando a súa propia estabilidade, tende a organizar as formas de xeito coherente e unificado. Estas organizacións, orixinadas na estrutura cerebral, son espontáneas, independentemente da nosa vontade. En realidade, a "psicoloxía gestalt" non tentou integrar os feitos damotivación cos feitos dapercepción e esta foi a gran contribución de Frederick Perls que deu orixe á terapia Gestalt.
A tendencia á estruturación, por exemplo, explica como diferentes pobos distinguen grupos de estrelas e recoñecen as constelacións do ceo; unha das configuracións ideais máis coñecidas é a proporción áurea, que explica algunhas das formas que se fan agradables aos ollos humanos. As empresas publicitarias e os creadores de signos visuais (marcas) son grandes usuarios do descubrimento de símbolos e do seu poder de atracción (pregnancia). Varios artistas usaronilusións ópticas. Moitos deles explícanse pola lei de segregación de figura e fondo, como as obras deM. C. Escher eSalvador Dalí ou os discos ópticos deMarcel Duchamp. A ilusión daperspectiva e a propostacubista de crear unha escena con con múltiples puntos de vista tamén se explican pola teoría da Gestalt.
A través dos estudos das teorías desenvolvidas pola Gestalt a principios do século XX sobre a psicoloxía das imaxes foi posible crear condicións favorables para a racionalización na construción deproxectos gráficos. Refórzase a idea de que o todo é algo máis que a suma das súas partes, cunha implicación psicolóxica e cultural. A comprensión da construción de imaxes é esencial para a elaboración e desenvolvemento de obxectos visuais, permitindo a expansión do acervo de solucións gráficas.
O estudo de animaciónPixar no seu filme de 2015 "Inside-Out" inclúe unha referencia aoefecto bouba/kiki antes citado, descuberto por W. Köhler en Tenerife no transcurso das súas investigacións sobre a Gestalt.[7] O mesmo efecto aparece no libro infantil"Mr Pod and Mr Piccalilli" de Penny Dolan e Nick Sharratt.
A partir da teoría da Gestalt e a psicanálise,Fritz Perls desenvolveu unha nova forma de psicoterapia. A terapia Gestalt está guiada polo concepto de que o desenvolvemento psicolóxico e biolóxico dun organismo se procesa segundo as tendenciasinnatas dese organismo, que tentan adaptalo harmoniosamente ao ambiente. A práctica psicoterapéutica adoita realizarse en grupo e, ao longo das súas sesións, destaca un conxunto de exercicios sensorio-motores (que traballan nas áreas sensoriais e motoras do corpo) e meditativos (relaxación). Estes pretenden principalmente que os individuos descubran "forzas existentes en si mesmos" para superar as súas dificultades.
A Gestalt-terapia, a pesar da coincidencia de nome, non está diretamente ligada é psicoloxía da Gestalt, senón baseada libremente nos seus principios. Ela foi creada por Perls en 1951. El actuou como psicanalista até 1941, pero a súa formación é moi ecléctica vinculada a psicanalistasKaren Horney,Wilhelm Reich eKurt Goldestein, que pertencían ao grupo da psicologia da Gestalt, e foi moi influenciado polafilosofía fenomenolóxica. Probabelmente, esa relación inspirou o nome da corrente. Chegando aSegunda guerra mundial, Perls viuse obrigado a exiliarse, viviu un tempo enSuráfrica e fundou o Instituto Surafricano da Psicanálise. A finais dos 40s emigrou aos Estados Unidos e alí lanzou a súa primeira publicación sobre Gestal-terapia. A pesar da experiencia psicanalítica de Perls, a terapia xestáltica está moito máis preto da fenomenoloxía que dos principios da psicanálise. En primeiro lugar, a terapia xestáltica non funciona co concepto deinconsciente, que é fundamental para apsicanálise.
O que importa para esta corrente é o aquí-agora. A centralidade no presente, a diferenza da psicanálise, que pretende dilucidar no trauma no pasado, é a pedra de toque da gestalt-terapia. Segundo Naranjo (1980), hai tres principios xerais da Gestalt-terapia:"valorar a realidade: temporal (presente fronte a pasado ou futuro); valorar a conciencia e aceptar a experiencia; valorar o todo e a responsabilidade".
Paralelamente á investigación enbioloxía celular que outorga moita importancia ás funcións damembrana de calquera célula viva, sendo á vez unha barreira de protección e un lugar óptimo para os intercambios, o traballo dosgestaltistas fixo fincapé no papel real e metafórico dapel, que protexe, delimítanos e caracterízanos, pero ao mesmo tempo constitúe un órgano privilexiado de contacto e intercambio co noso contorno, a través de terminacións nerviosas sensoriais e innumerables poros.
O terapeuta Gestalt parte da superficie para o fondo; isto non significa que permaneza na superficie. En realidade, a experiencia confirma que a Gestalt alcanza, con maior facilidade que o apoio esencialmente verbal, as profundas capas arcaicas da personalidade, de feito, constituídas no período pre-verbal do desenvolvemento dapersoa.
O gestaltista está atento aos signos comúns de reaccións emocionais subxacentes, como fenómenos discretos de vasodilatación na cara ou pescozo (traducidos en lixeiros e breves cambios na cor da pel), microcontraccións da mandíbula, cambios na respiración ou deglutición, no ton da voz, na dirección da mirada, e "microxestos" involuntarios das mans, pés ou dedos.
En xeral, o Gestalt–terapeuta suxire amplificar eses xestos inconscientes, considerados, de certa forma, como "lapso do corpo", reveladores do proceso en curso, imperceptíbeis para o cliente / paciente / suxeito de análise ou estudo.
A historia da Gestalt enFrancia comezou a principios dos anos 70s, cando, máis ou menos á vez, varios psicólogos franceses trouxeron experiencias, técnicas, métodos e preguntas dunha estadía nos Estados Unidos. Podemos mencionar, en1970: Jacques Durand-Dassier, Serge e Anne Ginger; logo, en1972: Jean-Michel Fourcade; en1974, Claude e Christine Allais, Jean-Claude See, Jean Ambrosi e o estadounidense Max Furlaud.
A Gestalt francesa xa tiña unha historia antes de1975, pero cada un dos terapeutas traballou illado, ignorando a existencia dos seus colegas. Habería que esperar ao ano1981 e á creación daSociété Française de Gestalt (SFG) para que esas persoas diversas se atopasen e intercambiasen experiencias. Ese ano foi un punto de inflexión na Gestalt de Francia: instaláronse simultaneamente varios cursos de formación profesional de Gestalt-clínica e Gestalt-terapeutas, sumándose a cursos ofrecidos por un equipo de profesionais do Quebec doInternational Gestalt Centre, dirixido por Ernest Godin (formación paralizada despois). AÉcole Parisiènne de Gestalt (E.P.G.) do I.F.E.P.P., con Serge e Anne Ginger, foi a primeira formación promovida por franceses. A E.P.G. nese tempo formou a uns 300 clínicos de Gestalt de 12 nacionalidades.
Foi creado oCentre de Croissance et d'Humanisme Appliqué, enNantes, con Janine Corbeil, deMontreal (adestramento logo paralizada).
No ano seguinte, adestrouse en París con Hubert Bidault, noCentre d'Evolution (formación tamén paralizado despois). E outro, asociando o Instituto de Gestalt deBordeos (Jean-Marie Robine) e o deGrenoble (Jean-Marie e Agnès Delacroix). Todos estes institutos proporcionaron formación teórica e práctica de 500 a 600 horas, xeralmente repartidas en tres ou catro anos.
En1980, Marie-Petit publicou o primeiro libro francés sobre Gestalt,Thérapie de l'ici et maintenant ("Terapia do aquí e agora"). Aínda que as publicacións en francés sobre o método non superaban as 25 no momento da creación de S.F.G., hoxe hai máis de 400 e unha revista anual, difundida a través das librerías.
Anualmente organizáronse actos públicos: coloquios, xornadas, un Congreso Internacional Francófono, que reuniu a 300 participantes en 1987. Tivo lugar unha serie de conferencias en cidades de Francia e laboratorios ou grupos regulares de terapias en preto de 40 cidades, alén das terapias individuais, promovidas por máis dun centenar de profesionais da Gestalt franceses cualificados. Paralelamente, incluíuse no currículo de varias universidades (Tolosa,París,Bordeos) e é obxecto de teses de doutoramento.
Esa consolidación da Gestalt non deixou indiferentes aos estados veciños: Bélxica - que precedera a Francia - pronto se asociou activamente ao movemento e varios Gestalt - terapeutas belgas foron elixidos para o Consello de Administración da S.F.G. (máis unha asociación francófona que francesa). En1982 creouse unha Asociación Española de Terapia Gestalt e unha Sociedade Italiana de Gestalt en 1985. Finalmente, fundouse unha asociación europea en maio de 1985, así como unha Asociación Gestalt de Quebec. A Federación Internacional de Organismos de Formación Gestalt (FORGE), presidida por S. Ginger, reúne a varios institutos de formación de Francia, Bélxica, Italia, Canadá etc., e permite intercambios de ideas, profesores e estudantes.
Nun seminario celebrado en xuño de2012 noInstituto de Estudos Financeiros e Fiscais Superiores sobre o tema "Post-Capitalismo - Sociedade do Coñecemento", o doutor Amândio Silva transmitiu a idea de que as empresas son algo máis que un simple engadido dos seus diferentes sectores. É importante que o xestor poida mirar, avaliar e xestionar segundo os estándares e configuracións que detecta. A visión do conxunto, tal e como destaca, é o elemento clave para levar a cabo unha xestión empresarial de éxito, porque só entón é posible identificar a dimensión física, cultural e emocional completa da organización.
Aínda que a Gestalt é considerada por moitos como un consenso, algúns científicos sinalan as debilidades desta teoría. Segundo o autor Johan Wagemans e os seus colegas científicos,[8] a Gestalt posúe aspectos que terían que ser aclarados.
A Gestalt argumenta que as leis da percepción nacen co ser humano en lugar de seren aprendidas ao longo dos anos. Non obstante, estudos recentes con observadores adultos demostraron que a experiencia pasada pode influír na forma en que percibimos a diferenza entre a figura e o seu fondo.[9] Wertheimer, un dos fundadores da teoría da Gestalt, tamén falou da influencia da "experiencia pasada", pero o que dixo non ten o mesmo significado empregado por outras correntes en psicoloxía. Para el, a experiencia previa da persoa non pode cambiar os principios xerais da percepción (Luccio, 2011), mais non é iso o que vemos acontecer na práctica, cando mostramos unha imaxe ambigua (con máis dunha interpretación) para distintas persoas.[10]
A teoría gestaltista non sempre se verifica na práctica.[8] Un dos piares da Gestalt é a teoría do campo eléctrico, refutada en1950.[8]
A Gestalt ofrece meras demostracións, usando estímulos moi sinxelos ou confusos, formulando leis con pouca precisión ou engadindo "leis" para cada factor que parece influír na percepción. Para evitar crear demasiadas leis, propúxose unha lei principal, chamada Lei de Concisión (Prägnanz), pero a súa explicación deixouse "confusa" a propósito:"a organización psicolóxica sempre será tan boa como as condicións o permitan". Sobre este tema, Bruce & Green (1990)[11] escribiron:"Algunhas das súas 'leis' de organización perceptiva parecen hoxe vagas e inadecuadas. Que significa, por exemplo, unha forma 'boa' ou 'simple' ?" Os propios profesionais da Gestalt admiten que este concepto é subxectivo (Koffka, 1975).[12] Se observarmos a natureza, poucos obxectos naturais teñen unha estrutura regular. A maioría non ten forma ou ten unha forma imperfeita, de modo que poucos obxectos teñen unha "boa forma" de modo a seren "mellores" do que outros (Luccio, 2011).[10]
Todorovic (2008) explica ademais que, aínda que a Gestalt está cuberta dalgún xeito na literatura científica como en Kubovy & Van der Berg (2008), queda por detallar como os diferentes principios da Gestalt interactúan entre si e cales serán máis fortes e en que situacións.[13]
Ademais destas críticas, o psicólogo Skinner (1972) tamén cuestiona a base filosófica da Gestalt, chamada teoría representacional ou "teoría da copia" (a idea de que a nosa mente faicopias do mundo), afirmando que facelo sería unha perda de tempo para o cerebro.[14]
Ademais destas discusións, Dewey (2004) tamén fai unha afirmación moi seria: o concepto principal repetido nas clases de Gestalt é incorrecto ("o todo é maior que a suma das partes").[15] Foitraducido incorrectamente doalemán para oinglés, algo que Kurt Koffa, un dos fundadores da Gestalt, criticou severamente. No seu texto orixinal, estaba dito que "o todo é distinto (ou independente) da suma das partes", no sentido de que o todo ten unha existencia propia, que non depende das partes. A Koffka non lle gustou a tradución e corrixía os alumnos que usaban a palabra "maior" en vez de "distinta" (Heider, 1977) .[16] Segundo Koffa, non se trata dun principio de "suma". O que o texto orixinal da Gestalt quería dicir é que o todo ten unha existencia independente no sistema perceptivo.
Ademais, os fundamentos propostos pola Gestalt baséanse enconceptos relativamente obvios. Rock (1975) afirma que os principios da Gestalt están baseados na nosa experiencia coas cousas e as súas propiedades: os obxectos do mundo adoitan situarse diante dalgún fondo (fondo de figura), teñen unha textura diferente á textura dese fondo (semellanza), están feitos de pezas próximas entre si (proximidade), móvense no seu conxunto (destino común), teñen contornos pechados (fechamento ou peche) e son continuos (continuidade) (Todorovic, 2008).
O libro"Historia do Deseño Gráfico", de Philip Meggs, non menciona a palabra Gestalt e refírese aos estudos da percepción só na historia dePeter Behrens e da Nova Obxectividade (Meggs, 2009).[17]
↑8,08,18,2Wagemans, J; Elder, J; Kubovy, M; Palmer, S; Peterson, M; Singh, M e Heydt, R. (2012) A Century of Gestalt Psychology in Visual Perception I. Perceptual Groupingand Figure-Ground Organization.Psychology Bulletinnovembro 138 (6): 1172-1217
↑Peterson, M & Skow-Grant, E. (2003). Memoryand learning in figure-ground perception.Em B. Ross & D. Irwin (Eds.) Cognitive Vision: Psychology of Learningand Motivation, 42, 1-34.
↑10,010,1Luccio, R. (2011) Gestalt Psychologyand Cognitive Psychology.Humana.Mente Journal of Philosophical Studies. Vol. 17, 95-128.
↑Bruce, V. e Green, P. (1990). Visual Perception – Physiology, Psychologyand Ecology. Lawrence Erlbaum Associates: UK.
↑Koffka, K. (1975) Princípios de psicologia da Gestalt. São Paulo: Cultrix.
↑Todorovic, D. (2008) Gestalt Principles. Scholarpedia, 3(12):5345.
↑Skinner, B. (1972). Tecnologia do ensino. São Paulo: Herder.
↑Dewey, R. (2004) Psychology, an introduction. Wadsworth Publishing Company, Boston, MA.
↑Heider, G. (1977). More about Hulland Koffka. American Psychologist, Vol. 32 (5), 383.
↑Meggs, P. e Purvis, A. (2009) História do Design Gráfico. São Paulo: Cosac Naify.
Marx, M & Hillix, W. (2019)Sistemas e Teorias em Psicologia. SP, Cultrix.
Piaget, Jean. (2012)Psicologia da inteligência. SP, Forense. Título orixinal francés:La psychologie de l’intelligence; Collection “Bibliothèques des Classiques"
Bock, Ana Mercês Bahia. Furtado, Odair. Teixeira, Maria de Lourdes Trassi.Psicologias: uma introdução ao estudo da psicologia 14ª edição –São Paulo: Saraiva, 2008.
Ginger, Serge; Ginger, Anne;Gestalt: uma terapia do contato (tradución ao portugués Sonia Rangel). 5ª ed. –São Paulo: Summus, 1995.
