OPaís de Gales (Galés:Cymru; IPA pronunciado: /ˈkəmrɨ/, “Camri aproximadamente”) é unha das catro nacións constitutivas doReino Unido, situada nunhapenínsula ao suroeste da illa deGran Bretaña e limitada polos condados ingleses de Cheshire, Shropshire, Herefordshire e de Gloucestershire ao leste, acanle de Bristol (Môr Hafren) ao sur, o canal de San Xurxo (Sianel San Siôr) ao suroeste, e o mar irlandés (Môr Iwerddon) ao oeste e ao norte, e tamén poloesteiro dorío Dee (Afon Dyfrdwy) no nordeste. En total cobre unha área de 20 720 km de norte a sur e duns 96 km de leste a oeste. Na actualidade (2005) conta cunha poboación de case tres millóns de habitantes e as cidades máis poboadas son Cardiff, capital de Gales con 300 000 habitantes, e Swansea con 190 000.
O ascetismo monástico galés, un sistema lexislativo secular altamente desenvolvido (Cyfraith Hywel) e unha tradición literaria distintiva ilustran un sentido forte da identidade cultural, que emerxeu nosgaleses despois da retirada romana de Gran Bretaña noséculo V. Dos principais principados e reinos que existían en Gales, Gwynedd conservou a independencia ata o século XIII, cando foi conquistado tamén porInglaterra. Porén, a anexión e a abolición formais da lei galesa non ocorreron ata o século XVI. O País de Gales (con todas as rexións unidas baixo un goberno) nunca foi un estado soberano, aínda que un número de principados rivais seguían sendo independentes ata a conquista inglesa. A partir doséculo XIX o País de Gales converteuse nunha das rexións máis industralizadas da época, provendo ao imperio británico e ás súas colonias extensas cantidades de carbón e de aceiro. O sector do servizo alcanzou só recentemente á industria como principal sector na economía de Gales. A pesar dunPIB máis baixo que o doutras rexións daGran Bretaña, o diferencial entre o nivel de vida no País de Gales con outras partes de Gran Bretaña, non é excesivamente pronunciado. A partir doséculo XX ten lugar un renacemento da conciencia nacional galesa (xunto cun cambio de tendencia no descenso dalingua galesa).
O nomeinglés para País de Gales orixínase da palabra xermánica Walha, que significa “estranxeiro” ou “foráneo”. O mesmo termo aparece tamén en ”-wall " deCornwall. Osgaleses chámanse a si mesmoscymry, “compatriotas”, e chaman ao seu país Cymru, que se pensa que significa “terra dos compatriotas” en galés antigo; isto fai referencia ao seu coñecemento de que eran os habitantes orixinais do País de Gales (e tamén de Gran Bretaña en virtude dos seus antepasados britanos), e tamén para distinguirse dos invasores estranxeiros de Gran Bretaña, os anglosaxóns (ingleses). Hai tamén unha lenda medieval atopada naHistoria Regum Britanniae de Sieffre o Fynwy (Geoffrey de Monmouth) que deriva do nome de Camber (tamén escrito como Kamber), fillo de Brutus e, segundo a lenda, do rei epónimo de Cymru (Cambria en latín); esta porén era en gran parte froito da imaxinación de Geoffrey. Cumberland e Cumbria no norte de Inglaterra derivan os seus nomes da mesma palabra antiga.
Os primeiros seres humanos que habitaron o que agora é País de Gales chegaron cara ao final daIdade do xeo pasada. A primeira mención histórica pertence á ocupación romana de Gran Bretaña. Naquel momento a área do País de Gales moderno atopábase dividida en moitas tribos, das cales os silures no sueste e os ordovicos nas áreas centrais e do noroeste eran das máis grandes e maior alcance. Os romanos estableceron unha cadea de fortalezas a través do que agora é o País de Gales meridional, ata Carmarthen (Caerfyrddin; Latín: Maridunum), extraendo ouro das minas en Dolaucothi en Carmarthenshire. Hai probas de que progresaron incluso no oeste máis afastado. Tamén construíron un cuartel de lexión en Caerleon (latín: Isca Silurum), onde se atopa o anfiteatro mellor preservado de Gran Bretaña. No conto medieval galés "Breuddwyd Macsen Wledig" afírmase que Magno Máximo (Macsen Wledig), un dos emperadores romanos occidentais, estaba casado con Helen, a filla dun cacique galés de Segontium, Caernarfon actual. O cristianismo chegou ao País de Gales noséculo IV.
Despois da retirada romana de Gran Bretaña en 410, moitas das terras baixas víronse invadidas por varias tribos xermánicas. Porén,Gwynedd,Powys,Dyfed eSeisyllg,Morgannwg, eGwent xurdiron como estados independentes. Resistiron, en parte debido ás características xeográficas favorables tales como altiplanicies, montañas, ríos e unha sociedade resistente que non se derrubou co final da civilización romana. Esta supervivencia tenaz dos romano-britanos e dos seus descendentes nos reinos occidentais ía converterse na fundación do que hoxe en día coñecemos como País de Gales. Coa perda das terras baixas a mans dos reinos anglosaxóns de Mercia e Northumbria, e de Wessex máis tarde, loitaron contra os reinos de Powys, Gwent, e Gwynedd para definir a fronteira entre os dous pobos.
Fóronse perdendo moitas das terras medias do oeste a mans de Mercia noséculo VI e a comezos doséculo VII, será cara a finais deste século como un renacente Powys comprobe o auxe do reino de Mercia. Aethelbald de Mercia, mirando de defender as terras que lles arrebatara recentemente, construíu a muralla de Wat (Wat's Dyke). Segundo Juan Davies, este esforzo puido levarse a cabo con acordo do mesmo rei Elisedd ap Gwylog de Powys, polo cal, ao marcarse a fronteira, estendería o seu territorio dende o norte do val de Severn ao esteiro dorío Dee, concedendo Oswestry (Galés: Croesoswallt) a Powys. O Rei Offa de Mercia pareceu continuar esta iniciativa consultiva cando el creou un traballo máis grande, agora coñecido como dique de Offa´s Dyke (Galés: Clawdd Offa). Davies escribiu o estudo de Cyril Fox acerca do seu trazado:
"Na súa formulación, había un grao de consulta cos reis de Powys e de Gwent. Na alta montaña preto de Trelystan, o dique vira ao leste, deixando eses fértiles terreos nas mans de Gales; preto de Rhiwabod, foi deseñado para asegurarse de que Cadell ap Brochwel mantivese a posesión da fortaleza de Penygadden. E para Gwent Offa tiña o dique construído claramente coa intención de recoñecer que o curso do río Wye e o seu tráfico pertencían ao reino de Gwent".
O Offa´s Dyke sería en gran parte a fronteira entregaleses e ingleses durante varios séculos, aínda que os galeses recuperarían cara aoséculo XII a área entre orío Dee e o Conwy, entón coñecidos como o Perfeddwlad. Cara ao século as fronteiras do leste cos anglosaxóns foran fixadas amplamente.
As terras meridionais e do leste perdidas a mans dos invasores coñecíanse en galés comoLloegyr (galés moderno Lloegr), que puideron referirse ao reino de Mercia orixinariamente, e que veu referirse a Inglaterra na súa totalidade. As tribos xermánicas que agora dominaban estas terras foron chamadas Saeson, significando "saxóns". Os anglosaxóns, alternadamente, etiquetaron os romano-britanos comoWalha, significando o "estranxeiro". Os galeses continuaron chamándose a si mesmos Brythoniaid (britanos), aínda que o primeiro uso deCymru e deCymry se atopa dende 633 noGododdin deAneirin. En Armes Prydain, escrito arredor de 930, as palabrasCymry eCymro utilízanse como 15 veces. Non será sobre oséculo XII en que o termoCymry comece a acadar o mesmo uso queBrythoniaid nos escritos.
A partir do ano 800, unha serie de unións dinásticas levarían ao reinado de Rhodri Mawr (844-877) de Gwynedd e de Powys. Os seus fillos alternadamente crearían tres dinastías principais (Aberffraw para Gwynedd, Dinefwr para Deheubarth, e Mathrafal para Powys), cada unha competindo pola hexemonía sobre as outras. Un neto de Rhodri, Hywel Dda (900-950) de Deheubarth a través das súas herdanzas maternas e paternas de Dyfed e de Seisyllg, expulsa os Aberffraw de Gwynedd e de Powys, e codifica a lei galesa en 930, finalmente indo nunha peregrinación a Roma (alegando que o facía para que os códigos da lei fosen bendicidos polo Papa). Maredudd ab Owain (986-999) de Deheubarth (neto de Hywel), (outra vez) expulsa temporalmente a liña de Aberffraw polo control de Gwynedd e Powys. Un descendente de Maradudd (a través da súa filla a princesa Anghared) Gruffydd ap Llywelyn (1039-1063) conquistaría os reinos dos seus primos en Powys, e incluso amplía a súa autoridade en Inglaterra. Owain Gwynedd (1100-1170) da liñaxe de Aberffraw foi o primeiro príncipe galés en usar o título deprinceps Wallensium (príncipe dos galeses) a raíz da súa vitoria nas montañas de Berwyn, segundo o historiador John Davies. A dinastía de Aberffraw perdería a súa preeminencia co neto de Owain Gwynedd, Llywelyn Fawr (o grande) (1173-1240), recibindo a homenaxe doutros señores galeses en 1216 no consello de Aberdyfi, converténdose no primeiro príncipe de País de Gales. O seu neto Llywelyn II tamén asegurou o seu recoñecemento do título de príncipe de País de Gales por parte deHenrique III de Inglaterra cotratado de Montgomery en1267.
Máis adiante, porén, unha sucesión de conflitos, incluíndo o encarceramento da súa esposa Eleanor, filla de Simon de Montfort, culmina cunha primeira invasión por parte de Eduardo I. Como resultado da derrota militar, o tratado de Aberconwy en 1277 converteu a Llywelyn en vasalo do monarca inglés. A paz sería de breve duración e en 1282 a conquista inglesa de País de Gales rematou coa liña dos príncipes de Gales ao executar a Llywelyn e o seu irmán o príncipe Dayfdd. Para axudar a manter a súa conquista, os ingleses construíron unha serie de grandes castelos en Beaumaris, Caernarfon e Conwy. E para eclipsar o fogar real galés de Garth Celyn, fundaron Aber Garth Celyn nas costas do norte de Gwynedd. Apenas houbo unha breve sublevación deOwain Glyndŵr en 1404, cando foi coroado príncipe do País de Gales en presenza de emisarios deFrancia,España eEscocia, e celebrou asembleas parlamentarias en varias cidades de Gales.
Aínda que a conquista inglesa de País de Gales ocorreu baixo o estatuto de Rhuddlan en1284, a unión formal non tivo lugar ata1536, pouco despois do cal a lei galesa, que continuaba a ser usada no País de Gales despois da conquista, foi substituída completamente pola lei inglesa coas actas de1535-1542.
País de Gales foi anexionado polo acto de1535 do País de Gales, no reinado deHenrique VIII de Inglaterra, o cal era en parte de ascendencia galesa. A acta de Berwick de1746 establece que todas as leis que se aplicasen aInglaterra tamén se aplicarían automaticamente a País de Gales (e a Berwick, unha cidade situada na fronteira anglo-escocesa) a menos que a lei o indicase explicitamente doutra forma.
A comezos doséculo XIX industrializáronse varias zonas de País de Gales. As minas de carbón do norte atraeron moita man de obra. A metalurxia instalouse nos vales que se atopan ao sur das montañas Brecon Beacons, particularmente arredor da nova cidade de Merthyr Tydfil, coa produción de ferro separándose máis adiante cara ao oeste dos hinterlands de Neath e de Swansea onde xa se extraía carbón de antracita. Na década de1840 a explotación de carbón estendeuse aos vales de Aberdare e de Rhondda. Isto levou a un aumento rápido na poboación destas áreas. En1801 sobre 587 000 persoas vivían no País de Gales; antes de1901, a poboación aumentara a 2 012 000. As subidas máis significativas ocorreron nos condados industriais —Denbigh, Flint, Monmouth e Glamorgan—. Este século presenciou a transición dunha sociedade predominantemente rural (arredor do 80% vivía fóra das áreas urbanas en1800) a unha sociedade industrializada e urbanizada en gran parte (en1911, soamente o 20% vivía en áreas non-urbanas).
Noséculo XX, País de Gales viu un rexurdir da súa conciencia de nación. O Plaid Cymru foi fundado en1925, o cal apoiaba unha maior autonomía ou a independencia do Reino Unido. En1955, os termos Inglaterra e País de Gales chegaron a ser comúns para describir a área na cal a lei inglesa se aplicaba eCardiff foi proclamada como capital. En1962 creouse a Sociedade da Lingua Galesa (Cymdeithas yr Iaith Gymraeg) en resposta á ameaza de pronta desaparición da lingua. O nacionalismo creceu, particularmente despois da inundación do val de Tryweryn en 1965, anegando a aldea de Capel Celyn para mandar auga que provía a Liverpool. Nas eleccións de 1966 Plaid Cymru obtivo un asento parlamentario por Carmarthen, o seu primeiro asento parlamentario. Unha campaña de terror foi emprendida por un período curto polo Exército Libre de Gales e o Mudiad libre Amddiffyn Cymru (MDF - Movemento de Defensa Galés). Nos anos posteriores á investidura do príncipe Carlos como Príncipe de País de Gales en1969, estes grupos foron responsables dun número de atentados con bomba que destruían os depósitos de auga, oficinas de recadación e outras máis. En1967 foi anulada a acta de Berwick de 1746 para o País de Gales e a definición legal de País de Gales, e foron marcados os límites conInglaterra.
Un referendo sobre a creación dunha asemblea para País de Gales en1979 rexeitou a proposta por unha gran maioría. Porén, en1997 outro referendo aprobouno, aínda que por unha maioría moi estreita. En1999 constitúese (como consecuencia da "Acta de goberno de Gales de1998") unha asemblea nacional para o País de Gales (Cynulliad Cenedlaethol Cymru), reuníndose no Senedd, en1999, con poderes para emendar a lexislación primaria do parlamento británico. Estas competencias foron ampliadas polo goberno de xeito que a "acta do goberno do País de Gales de2006" será aplicada en2007 despois da celebración das eleccións xerais. Crearase un goberno galés, coa capacidade de producir unha certa lexislación primaria (similar, pero non de tan de grande alcance como o executivo escocés), a partir da asemblea de Gales.
O País de Gales é unha nación de moi variadas paisaxes e de climas similares aos doutros territorios lindeiros coocéano Atlántico.
A paisaxe do norte é un mosaico de bosques variados, outeiros, lagoas e vales de ríos que desembocan formando pequenos deltas e baías. Ocupado por uns 650 000 habitantes situados en pequenas cidades comaWrexham, o norte galés destaca polo accidentado dalgúns dos seus cantís e por contar cunha grande illa, aIlla de Anglesey. A zona central está cuberta por pequenos outeiros ondulantes, vales remotos, portos de montaña, bosques (principalmente soutos e carballeiras) e amplas baías con pequenos pobos mariñeiros. Nela aséntanse 250 000 habitantes e tradicionalmente non posuíu un centro de poboación ou unha pequena cidade que fose a cabeza clara da rexión, mais nas últimas décadas a cidade deAberystwyth comezou a despuntar na zona central grazas, sobre todo, ao comercio e ás actividades relacionadas coaUniversidade de Gales. O sur de Gales é a zona máis importante do país en todo: en poboación, extensión, puxanza económica etc... e amais nela atópase a capital do país,Cardiff. Ocupa o espazo comprendido entre a fronteira con Inglaterra en Bristol até ás praias do condado de Pembrokeshire, pasando polo frondoso val dorío Wye ou pola penínsulaGower. Conta cunha poboación total que excede os 2 000 000 de habitantes asentada en cidades ou pequenas cidades comaCardiff (a capital de Gales),Swansea,Newport,Llanelli,Carmarthen,Tenby ePembroke e todas as pequenas e medianas vilas que as rodean.
Montañas de Gales
O País de Gales é un país con ricos recursos naturais que as autoridades apostaron por preservar coa creación de tres parques nacionais que actualmente ocupan un 20% da superficie total de Gales: O Parque Natural dosBrecon Breacons, o Parque Natural dePembrokeshire Coast Natural Park e por último o Parque Natural dos Montes Cambrianos ouNational Snowdonia Natural Park. O primeiro está formado fundamentalmente por espidos outeiros, montes escarpados, mesetas altas, gargantas rochosas e varias fervenzas e lagoas que son famosas en todo o Reino Unido coma aFervenza de Ystradfellte. Amais osBrecon Breacons está salpicado por multidude de castelos e ruínas doutros asentamentos antigos e os seus vales teñen unha ampla tradición literaria. Está considerado polos expertos como o mellor lugar do mundo para a práctica dotrekking. Atópase no suroeste.
O Parque Natural dePembrokeshire Coast Natural Park é un parque puramente costeiro que cobre 620 km². É moi prezado por biólogos mariños de todo o mundo xa que é unha importante reserva de aves mariñas e doutras especies animais comafocas. Amais de posuír unha rica flora, está formado por grandes cantís, illas, tres estuarios e unha grande chaira que ocupa a extensión daTerra Chá lucense por cinco veces. Nel pódese achar tamén un pobo que posúe o nome do patrón de Gales, S. David, e ten unha catedral doséculo XII. Atópase no canto occidental de Gales.
O último Parque Natural de todos é oNational Snowdonia Natural Park. Malia que a súa existencia se debe principalmente á altura máis importante de Gales, omonte Snowdon con 1 200 m, e ás formacións rochosas de máis de 3 000 anos de antiguidade que posúe, o certo é que nel tamén se poden atopar praias e deltas formados polo encontro dos numerosos ríos co mar e tamén extensos bosques de árbores caducifolios entre os que abundan, principalmente, os carballos. Fica no norte.
A cadea Eryri ou Snowdon, aGwynedd, a máis alta do país, cos picos de Yr Wyddfa (1 085 m), Carnedd Llywelyn (1 062 m) e Carned Dafydd (1 044 m). A zona ocupa o Parque Nacional dos Montes Cambrianos, con 837 millas cadradas.
OsMynyddoed Cambria (Montañas Cambrianos), que atravesan de norte a sur o país, coas unidades:
Gales foi un país case medieval até a década de1870 cando as primeiras industrias mineiras e navais comezaron a asentarse en zonas próximas á fronteirainglesa. Gales foi, e segue a ser, un país tradicionalmente agrícola e gandeiro con cultivos das principaisverduras ehortalizas e coa súa ampla cabana gandeira. O País de Gales está habitado por nove millóns deovellas e unha cifra un pouco máis pequena degando vacún, amais cada condado posúe unha raza propia de cordeiros aos que se chamanWelsh Blacks. A pesar de todos estes datos, as autoridades inglesas recoñeceron a necesidade de diversificar aeconomía cara a outros sectores, dos cales aindustria foi o máis destacado. Até a década de 1970 a maioría da poboación traballaba en minas decarbón,cobre,ferro echumbo, ou en industrias siderúrxicas coma a dePort Talbot, a máis grande do mundo. A industria chegou a ter tanta importancia que o 75% da forza laboral se empregaba neste sector. Hoxe en día as explotaciónsmineiras esiderúrxicas son menos importantes e menos condicionantes para aeconomía galesa e a industria céntrase máis no densenvolvemento de produtos relacionados coas novas tecnoloxías coma afibra óptica, o 10% da cal é producido en Gales. Aindustria electrónica está a gañar moito peso e só en2002 100 000 persoas xa traballaban neste tipo de factorías. A calidade da man de obra debido ao bo sistema educativo e o atractivo da zona para grandes empresas tecnolóxicas levou a que se chegasen a investir en Gales 24 millóns dedólares que axudaron a pór en funcionamento uns 300 000 postos de traballo en distintos campos da economía. Pese a todo aínda se seguen a rexistrar altas cifras de paro entre a poboación no grupo de idade que abrangue as persoas entre os 40 e 50 anos, taxa de paro que sobe en zonas deprimidas do norte.
Coma nos demais países de influencias celtas, a relixión sempre tivo importancia. Proba diso son asabadías (Cymer-Dogellau), ascatedrais (S. David) e cruces céltigas situadas en outeiros e outros altos decorados por entrelazos (Carrew).
No 2001 os galeses pertencían as seguintes relixións:
Hoxe en día, a influencia da veciñaInglaterra na vida social é total. Malia os anteriores intentos de colonización e subxugación cultural por parte dos ingleses con medidas tales coma a prohibición da lingua ou a inmigración de colonos ingleses, Gales segue a manter unha gran personalidade que é reflectida a través da súa lingua e da súa cultura. Cunha idiosincrasia e uns costumes diferenciados dos do resto doReino Unido, a actual sociedade galesa carece de complexos e mantén os seus costumes fronte aos ingleses. Nos diversos pubs das cidades e, sobre todo, vilas galesas pódense atopar mesas redondas compostas por todo tipo de persoas que manteñen coloquios sobre calquera asunto. Osgaleses son un pobo de poetas, cantantes, actores ou narradores, proba diso son os famosos galeses ou de orixes galesas, moitos dos cales se atopan acotío na primeira liña de actualidade e son coñecidos polo mundo enteiro.Richard Burton,sir Tom Jones,sir Anthony Hopkins,Catherine Zeta-Jones,Tom Cruise,Susan Sarandon,Russell Crowe ouKylie Minogue; son exemplos de famosos de orixe galesa ou de parentesco relacionado con Gales.
O santo patrón do País de Gales é San David, ou "Dewi Sant", engalés. Existe algunha polémica, de cariz nacionalista, sobre o día de San David, o1 de marzo, que para algúns debería ser festivo público no País de Gales. No mesmo sentido, outros propoñen, tamén para festivo público, o16 de setembro (día en que comezou a rebelión deOwain Glyndŵr).
As festas tradicionais do País de Gales son aCalan Gaeaf (Hallowe'en),Calan Mai, e a celebración do solsticio de verán. Cada parroquia celebra, adicionalmente, oGwyl Mabsant en honra do seu santo.
Bandeira de San David
A tradición oral e escrita consérvase dos tempos dosceltas e dosdruídas. Existe unhaEisteddfod (voz galesa defestival) á que asisten todos os anos as figuras máis representativas da cultura doPaís de Gales como escritores e poetisas, comoMererid Hopwood, ou grupos de danza e baile tradicional. Aínda sobreviven, en cada vila e cidade, osMale Voice Choir (coros de homes) que se desprazan por todo o territorio acudindo a concertos e a se reunir cos integrantes dos coros anfitrións. Os deportes que máis se practican en Gales son os típicos do mundo occidental aos que se lles agregan os propios da tradicióninglesa pola influencia doReino Unido. Especialmente importante é orugby, no cal a selección galesa é unha potencia mundial que compite ao nivel doutras comaInglaterra,Francia ouNova Zelandia.
Na actualidade tamén existe unha gran conciencia entre a poboación pola preservación dalingua galesa.
Curiosidade: a palabrawelsh (eninglésgalés) provén dunha voz doinglés antigo que significaestranxeiro ouescravo, dependendo do contexto, por iso os galeses prefiren chamarse entre si pola palabra galesacymry (en galéscompatriota) embora* estean a falar en inglés.[Cómpre referencia]
Ogalés (Cymraeg) é un idioma de orixes celtas que convive coinglés. Aproximadamente 600 000 persoas (o 20% da poboación de Gales) empregan ogalés acotío, especialmente no norte e no oeste do país. En Gales é idioma oficial coinglés. Ogalés tamén é falado por moita xente en condados comaGloucestershire,Bristol,Herefordshire ouShropshire e noutros lugares comaLondres e os condados onde no pasado había carbón, comaDurham. Tamén hai unha comunidade digna de destacar enChubut, (Arxentina), na que se falagalés eespañol, mais noninglés.
Hoxe hai moitas escolas e universidades que aprenden tanto engalés como eninglés. O goberno deCardiff e tamén todos os servizos públicos son bilingües. Hai varios xornais, revistas e radioemisoras dispoñibéis en galés e tamén, desde1982, unha canle de tv neste idioma, chamada Sianel Pedwar, Cymraeg ouS4/C.
Ogalés era a lingua principal en todos os lugares de Gales antes de que o reiEduardo I de Inglaterra sometese o país á coroa británica, durante oséculo XIII. Embora oinglés é a lingua dominante en Gales na actualidade, o galés aínda é importante, e non presenta risco ningún de desaparición a curto prazo xa que as actitudes e connotacións negativas cara á lingua propia de Gales foron mudando entre os xoves e a poboación urbana.
Cómpre destacar que foi un dos idiomas favoritos do famoso escritorJohn Ronald Reuel Tolkien, quen empregou algún dos seus sons para os seus idiomas, especialmente osindarin.
.svg){kind=icon}
