ODereito Procesual é a rama doDereito que ten por obxecto regular a organización e atribucións dostribunais de xustiza e a actuación das distintas persoas que interveñen nos procesos xudiciais, así como as formas polas que se desenvolven os procedementos.
O Dereito Procesual estrutúrase ao redor de tres conceptos básicos: a xurisdición, a acción e o proceso.
Xurisdición é a facultade e o deber que teñen os tribunais de xustiza de coñecer,sentenciar e executar o sentenciado nosconflitos que sexan sometidos á súa decisión.
Acción é o mecanismo polo cal unha persoa solicita ao tribunal o seu pronunciamento sobre un conflito actual, e polo xeral forza a outra persoa a presentarse a defender o seu dereito ou intereses, baixo apercibimento de verse prexudicada cunhasentenza desfavorable.
Proceso é o conxunto de actuacións xudiciais que teñen como obxectivo a produción dunha sentenza xudicial que resolva unha cuestión controvertida.
Instrumental: pois serve como instrumento, como medio para facer efectivo o Dereito material, substancial ou de fondo. Permite satisfacer as pretensións procesuais.
Autónoma: pois non está subordinado a ningunha área do Dereito (Civil,Administrativo etc.).
Refírese á forma en como funcionan as partes e os órganos que imparten de xustiza, os procedementos e os recursos ou accións establecidas para iso. Isto é, a conduta que deben observar tanto as partes como o órgano na tramitación dos asuntos sometidos ao coñecemento e decisión destes.
As normas do Dereito Procesual funcional en canto á súa natureza son de orde pública. Excepcionalmente son normas de índole privado o que acontece con certos dereitos que as partes poden exercer:
Desistimiento da pretensión ou da acción. No primeiro caso, o demandante renuncia ao seu dereito. No segundo, non renuncia ao dereito controvertido, senón a reclamalo nese concreto procedemento.
Avinza: a parte demandada decide avenirse ás pretensións do demandante declarándoo así persoalmente ou polo seu representante legal ou procesual (procurador) con poderes suficientes para iso, se non existen outras partes demandadas e non se lesionan os intereses públicos ou de terceiros o Xuíz pon fin ao proceso ditando sentenza de conformidade coas pretensións do actor e condenando ao pago das costas se existiu un requirimento fidedigno previo á demanda.
Conciliación: forma previa ao xuízo, de intentar evitar o seu inicio ou continuación, procurando un acordo entre as partes.
Compromiso: as partes designan a un terceiro comoárbitro para que coñeza do asunto. Trátase dun mecanismo privado de resolución de conflitos que está á marxe daxurisdición.
Abandono do procedemento ou caducidade da instancia: Prodúcese cando transcorre certo tempo sen que as partes nada fagan nun proceso, isto é, requírese a inactividade das partes.
Caducidade da acción: a mesma prodúcese cando transcorreu o tempo legal marcado nos códigos de fondo para as determinadas accións xudiciais a establecer e a mesma non se iniciou ou non se suspendeu ou interrompido. Por Exemplo o prazo de caducidade da acción para reclamar danos e perdas é de 2 (dous) anos, se durante o transcurso dese tempo non se inicio a acción xudicial ou non se efectuaron actos *interruptivos ou *suspensivos (por ex. mediación obrigatoria) a acción prescribe non podendo reclamar os danos e perdas ocasionados.
