  | |||||
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Estado | España | ||||
| Comunidade autónoma | Galicia | ||||
| Provincia | provincia da Coruña | ||||
| Capital | Teixeiro | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 4.181(2024) (35,58hab./km²) | ||||
| Xentilicio | curtense | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 117,5 km² | ||||
| Altitude | 490 m | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Organización política | |||||
| • Xefe do goberno | Javier Caínzos Vázquez | ||||
| Eleccións municipais en Curtis | |||||
| Identificador descritivo | |||||
| Código postal | 15310/ 15379 (Curtis) | ||||
| Fuso horario | |||||
| Código INE | 15032 | ||||
| Sitio web | curtis.gal | ||||
Curtis é un concello dacomarca de Betanzos, naprovincia da Coruña limítrofe coa provincia de Lugo. Segundo oIGE no2014 tiña unha poboación de 4048 habitantes(4159 no2012, 4214 no2011, 4228 no2010). O concello ten dous importantes núcleos de poboación separados 12 km:Teixeiro, onde está a casa do concello, eCurtis que tamén é o nome histórico do concello. Oxentilicio é «curtense».[1]
O concello está situado no interior de Galiza, no límite oriental daprovincia da Coruña limitando coaprovincia de Lugo. Forma parte xunto con outros dez concellos dacomarca de Betanzos de quen depende xudicial e administrativamente. As parroquiascatólicas dependen daarquidiocese de Santiago de Compostela. O concello, de 116,6 km², limita ao norte co concello deAranga, ao leste co concello deGuitiriz xa en Lugo, ao sur conSobrado eVilasantar e ao oeste conMesía eOza-Cesuras.
Curtis é unha extensa superficie de chaira que vai elevándose cara ao leste. Nesta zona atópase aSerra da Cova da Serpe, límite xeográfico coa provincia de Lugo. Outros cumios son o monte da Graña e o Monte Enxameado. Estas zonas montañosas dividen as tres cuncas hidrográficas do concello: a dorío Mandeo, a doTambre e a doMendo. A altitude en todo o concello está entre os 450 e 554 metros sobre o nivel do mar e o lugar máis alto é oMonte Enxameado de 602 metros de altitude.
A paisaxe é típica da Galiza do interior: vexetación inzada de pequenosprados,valados, chousas, pequenos camiños e corredoiras, e pequenasgranxas degando vacún pacendo. Hai moitos montes deeucaliptos epiñeiros, e entre uns e outros haisoutos ecarballeiras.
Os tres ríos principais do concello son oMandeo, oMendo e oDeo.
Orío Mandeo percorre boa parte dos seus 53 km polo concello. Nace noalto das Pías (a 720msnm en Sobrado) ó lombo daCova da Serpe e desemboca naría de Betanzos.Teixeiro eCurtis, xunto conSobrado forman a cunca alta deste río. No río dáse atroita común.
Orío Mendo nace nomonte da Graña (580 msnm). Logo de pasar porSan Mamede eBandoxa (Oza-Cesuras) recibe as augas doMinator. A partir deSouto (Coirós) vólvese máis sinuoso, e descende rapidamente, para discorrer paralelo ó Mandeo e desembocar coma este na ría de Betanzos.
Orío Deo, de 16 km, é un afluente do Mandeo. Nace nos montes da Carriceira (548 msnm) e desemboca no Mandeo á altura daCastellana. Agás no seu tramo final no que se une ó Mandeo, o Deo discorre por terreos máis ou menos homoxéneos en altitude, producindo no seu curso abundantesbrañas.
 | Por favor, axuda namellora deste artigo ou sección ampliando a información que achega. Se cadra, podes atopar máis información napáxina de conversa. |
 Temperaturas e precipitacións mensuais | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xan | Feb | Mar | Abr | Mai | Xuñ | Xul | Ago | Set | Out | Nov | Dec | Ano |
| Temperatura media (°C) | 7,4 | 8,0 | 9,7 | 10,2 | 12,9 | 15,4 | 17,5 | 18,7 | 16,4 | 13,2 | 9,4 | 7,8 | |
| Temperatura mínima (°C) | |||||||||||||
| Temperatura máxima (°C) | |||||||||||||
| Precipitacións (mm) | |||||||||||||
| Fonte:Climate-Data.org | |||||||||||||
A poboación total é de 4048 habitantes en 2014 aínda que hai un alto número de poboación emigrada ou que por traballo reside noutros concellos.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Censo total2014 | 4048 habitantes | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Menores de 15 anos | 421 (10,4 %) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Entre 15 e 64 anos | 2537 (62,67 %) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maiores de 65 anos | 1090 (26,93 %) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
A poboación distribúese entre as súas catro parroquias do seguinte xeito:
 | ||||||
| Parroquias | Lurdes | Fisteus | Curtis | Foxado | Total | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Área (en km²) | 2,3 | 45 | 31,6 | 38.5 | 117,5 | |
| Entidades de poboación | 6 | 51 | 54 | 31 | 142 | |
| Poboación2013 | 1371 | 546 | 1786 | 409 | 4112 | |
| % da poboación | 33,34 % | 13,28 % | 43,43 % | 9,95 % | 100 % | |
Fonte:Concello de Curtis eIGE. | ||||||
A evolución da poboación estivo moi relacionado coa chegada doferrocarril no final doséculo XIX, manténdose o crecemento de poboación ata mediados doséculo XX. Este aumento da poboación rematou coa chegada do ferrocarril aSantiago de Compostela e a perda desa situación de Curtis como nó de comunicacións. Dende a década de 1950 a baixada de poboación foi progresiva. Nas décadas de 1960 e 1970 a emigración foi ás cidades galegas máis próximas abandonando a explotación do agro como medio de vida. Actualmente está estabilizada esa poboación. A mellora das comunicacións permitiu que moita xente que antes tiña que emigrar ou pasar boa parte do ano fóra agora teñan como segunda residencia o concello, ou que este sexa un lugar onde pasar a xubilación e non só os meses de verán.
A historia do concello de Curtis está vencellada á deSobrado eVilasantar. Nestes concellos existen dúas parroquias co nome de Curtis:A Ciadella, antigaCiadella de Curtis[2], en Sobrado eSan Vicenzo de Curtis en Vilasantar.
Os concellos de Curtis, Vilasantar, Sobrado e algunhas terras máis formaban ocondado de Présaras, un dos máis importantes dende a épocasueva ata oséculo X. Curtis pasou a depender domosteiro de Sobrado cando o fundaron os condesHermenexildo ePaterna.
Curtis sufriu a chegada dosnormandos na súa segunda incursión en Galiza (968-970). Comandados polo caudilloGunrod chegaron a destruír a igrexa de Santa Eulalia:
“…a causa dos nosos pecados viñeron as xentes dos normandos á nosa terra e destruíron esta igrexa (Santa Eulalia de Curtis) e outras da comarca; os seus sacerdotes foron levados presos e pasados pola espada; o lume consumiu as escrituras, e as mesmas pedras pereceron pola lapas.”[3]
As catro parroquias que integran o actual concello pertencían a tres xurisdicións: Curtis,Fisteus e Sobrado. En 1812 creáronse os concellos de Curtis e Fisteus, vixentes ata 1814. En 1834 Curtis pasou a formar parte do partido xudicial deArzúa, e os lindes actuais quedaron establecidos en 1836.
Sábese que nesta época o camiño que se dirixía desdeGuitiriz cara a Curtis podía ser obxectivo de bandidos ou asaltadores, por iso, no reinado deIsabel II (1833-1868) construíuse na vila guitiricense un edificio para os viaxeiros poderen facer un alto na viaxe se anoitecese. Dita construción serviu tamén para cobrar a portaxe.[4]
Outra data importante na historia de Curtis, e a que achegaría un troco na estrutura agraria do concello, foi a construción da liña férrea Palencia-A Coruña inaugurada en 1883. A construción da estación de tren converteu a pequena aldea (o barrio deBodeus) nun nó importante de comunicacións entre a meseta e Santiago de Compostela. Ata alí chegaban e saían os viaxeiros en tren. Facíase o transbordo cara a Compostela encarros e máis tarde en coche de liña. Dese crecemento xurdiu a necesidade de crear unha nova parroquia:Santa María de Lurdes creada en 1925, segregada da deFisteus a iniciativa dos propios veciños.
A principios dos anos 1920 o escritor mexicanoManuel Toussaint foi un viaxeiro abandonado na estación que publicou: "... el pueblo, si es que puede entrar en la categoría de pueblo una calle formada por casas pobres y feas: eso es Curtis. El polvo del camino, el polvo de esta calle nos tenía blancos"[5]. Esta situación de nó de comunicacións entre a Galiza da costa e a España do interior fixo do lugar un enclave importante, un fervedoiro político e sindical. Ao inicio daguerra civil un grupo de personalidades republicanas que ían deMadrid para A Coruña foron retidas na estación de Curtis, e foron fusiladas[6]. O constante paso de trens cheos de militares para a fronte fixo do concello un lugar inseguro. Os labregos deixaban as terras sen cultivar por medo a que lles disparasen desde os trens. Foi en plena guerra civil cando a casa do concello foi trasladada a Teixeiro. Rematada a guerra civil, a posguerra estivo marcada polosescapados que se refuxiaban na zona. O mítico guerrilleiroBenigno Andrade,Foucellas, que ata a súa captura e condena a morte mantivo a loita contra aGarda Civil, tiña a súa familia alí e era acosada a diario polas autoridades. Curtis era un cuartel tomado pola Garda Civil. Ata o 2008 mantivéronse o nome de rúas e prazas vinculadas áditadura franquista. Curtis mantivo o nome da avenida Generalísimo ata que foi trocado por avenida Principal[7].
O concello aprobou un novo logotipo o 30 de xaneiro de 2008, unha icona coas iniciais de Teixeiro e Curtis xunto á idealización das catro parroquias que compoñen o concello todo en cor laranxa. O nome do concello aparece en dúas tipografías de cor gris[8].
A orixe do topónimo de Curtis é incerta, podería vir decohortis, polalexión que había nocampamento romano da Ciadella en Sobrado.[9] De feito,A Ciadella era coñecida comoCidadelie de Curtis.[2] Curtis aparece citado en 1199:
“in terminis de Guarguiane de voce de villa de Covas et de Quintanas per viam que unde de faro per Villarulu, et inde Sancta Eulalia de Curtis, et inde quomodo vadit ad montem de Enara”Tombo I fol 79 v. de Sobrado.
Na zona, contigua á Ciadella, hai tamén outra parroquia con igual topónimo:San Vicenzo de Curtis (no concello deVilasantar). En 1873 coa chegada do ferrocarril a Curtis e Teixeiro publicouse un mapa no que aparecen citadas as dúas estacións, eOsbodeus (Bodeus). A corporación municipal o 17 de agosto de 1957 fixou o nome do lugar como Curtis-Estación. Xa a finais do século XX foise impoñendo por uso a forma Curtis, senEstación. O 19 de setembro de 1983 a asociación de veciños de Curtis pediu a segregación. En xullo de 1998 o concello de Curtis puxo nos accesos ao lugar carteis co nome da parroquia: Concello de Curtis,Lourdes. Os veciños percorreron os camiños modificando os carteis colocando sobre o textoLourdes o nome de Curtis[10]. No ano 2000 a Xunta de Galicia coa Lei 3/1983 de Normalización Lingüística publicou noDiario Oficial de Galicia o 11 de abril como nome oficialA Estación, sen Curtis. Tres meses despois por xestións do Concello, a Comisión de Toponimia revisou e publicou no DOG o topónimo oficial como Curtis sen máis engadidos[11].
De tempos anteriores áconquista romana localizáronse varios campos demámoas ecastros. Na zona de Curtis,Sobrado e terras próximas foron catalogadas un total de 211 mámoas, 67 das cales están no actual concello. As terras de Curtis estaban poboadas pola tribo dosártabros, e desa época atopáronse no Cordal de Paradela e nos contrafortes do monte de Montouto (entreAranga eGuitiriz) lousas marcadas con incisións semellando figuras humanas dándose a man[12]. Nocastro de Foxado atopáronse importantes xacementos arqueolóxicos e xoias de ouro, oTesouro de Foxado exposto noMuseo de Pontevedra.
Os castros localizados no concello son os seguintes[13]:
Da época romana atópase preto de Curtis ocampamento romano da Ciadella.
As catro parroquias do concello contan co seguinte patrimonio arquitectónico relixioso:
Aparroquia civil ten o nome de Lurdes, segundo di oNomenclátor de Galicia[15]. Aigrexa católica, de recente construción, leva a advocación daVirxe de Lurdes e foi construída no mesmo lugar en que había unhacapela xa derruída. O vellocemiterio foi trasladado á Ronda da Coruña, onde está agora o novo.
Nesta parroquia hai tres igrexas: a de Santa María de Fisteus, doséculo XIII, a de San Roque de Xabriño, doséculo XVIII enperpiaño decachotería, e a da Illana de recente construción.
Conta con dúas igrexas importantes. Por unha banda a da Nosa Señora dos Remedios (Teixeiro), orixinalmente do século X, foi construída probablemente para sacralizar un lugar deritoscélticos. Conta cuncarballo de máis de 200 anos e unhafonte próxima. A igrexa orixinal sufriu numerosas remodelacións nos séculos XVII, XVIII, XIX e XX.
A outra igrexa é a de Santaia, un templo primitivo construído no século X por Plasencio, avó do célebre SanPedro de Mezonzo. O templo está vinculado a este personaxe fundamental nahistoria de Galicia, que naceu no lugar deChacente no ano 930.
A igrexa principal de Foxado data do século XVIII. É de tipoloxíabarroca. A súafachada é de perpiaños degranito e destaca a torre do seu campanario rematada enespadana.
O tipo de solo que caracteriza a este concello é granítico nas súas dúas variantes: granitos debiotita e granitos de dúasmicas. Cara ó oeste aparece unha reducida zona de xistos e cara ó sur unha área de rochas básicas.
Coexiste unha gran diversidade de vexetación. As fragas contan concarballos,castiñeiros ebidueiros; cabe destacar a existencia deacivros esanguiños así comogramíneas eherbáceas.
As brañas, na actualidade, aprovéitanse forestalmente introducindoeucaliptos epiñeiros, e tamén para o aproveitamento gandeiro, sendo frecuentes oscabalos en liberdade.
A fauna atópase moi relacionada co tipo de clima e vexetación. Dentro da faunacinexética destacan entre os mamíferos oraposo,corzo,xabarín,coello e alebre. Entre as aves pode atoparse opaspallás, aperdiz e ofaisán. Tamén se dá olobo, unha especie protexida.
Curtis, mantén un Patrimonio Natural de grande valor ecolóxico e paisaxístico, debendo estar a súa conservación na contemplación dunha estratexia de desenvolvemento integral vertebrada en torno á Axenda Local-21, proxecto de desenvolvemento económico e humano sostible impulsado polaONU e da que Curtis é pioneiro na provincia da Coruña.
Curtis conta con 10 rutas de carácter local-2 (SL), ofrecendo cada un deles non só un atractivo paisaxístico senón que discorren por núcleos rurais onde se pode observar aarquitectura tradicional. Trátanse duns percorridos onde o rústico acada unha grande relevancia e, para non perder a sensación de unidade, é moi recomendable culminar todo o camiño dunha soa vez.
Tres rutas cumpren os requisitos para ser homologados polaFederación Galega de Montañismo.
Aparece tamén Curtis na terceira estrofa da «Cantiga da montaña» deAurelio Ribalta:De Trasanquelos á Curtis, / dende Vilacoba a Aranga, / dende Monfero a Sobrado, / dende Libureiro a Caldas, dende Santiago a Millide…[20]
O concello conta cunha grande tradición de feira e hoxe en día mantén dúas feiras periódicas que teñen lugar enCurtis eTeixeiro. Nelas pódense atopar postos de todo tipo, roupa e alimentos locais, cesteiros e artesáns e gando.
O escudo e maila bandeira foron aprobados por senllos decretos daXunta de Galicia, publicados noDiario Oficial:
|
|
|
Curtis está irmandado dende o 10 de xuño de 2014 con sete concellos europeos[23].
Nizza di Sicilia
Lukovit
Birgu
Priekuļi
Vălenii de MunteGavoi,Escolca,Seulo eSan Nicolò Gerrei (Sardeña)
Destaca a produción deleite e dequeixo conDenominación de Orixe Arzúa-Ulloa. O concello ten unha importante base gandeira e forestal. Nosector secundario destaca a industria da fabricación detaboleiro de madeira pola presenza doGrupo Losán orixinario de Curtis.
En Teixeiro está situado oPolígono industrial Curtis-Teixeiro, con terminal de carga ferroviaria propia e onde estaba situada a fábrica deSidegasa[24]. Construída nos anos 1970 e pechada a inicios dos anos 1980[25]. A empresa máis importante do polígono éBioetanol Galicia[26].
A situación xeográfica do concello mantén un pequeno sector de servizos de hostalería, restauración e aloxamento.
O sistema educativo do concello baséase en dous centros de ensino primario e un centro de ensino secundario.
EnTeixeiro construíuse ocentro penitenciario de Teixeiro.
Curtis depende administrativamente de Betanzos e en materia sanitaria da Coruña. Hai un centro de saúde de atención primaria en Curtis. No concello existe un cuartel da Garda Civil que tamén atende ás zonas de máis preto. O servizo de recollida de lixo está asociado aSogama e existen servizos de recollida selectiva de lixo para reciclaxe. O servizo de auga potable ten dúas captacións, unha en Teixeiro, preto da penitenciaría, que se abastece do río Mandeo, e outra en Curtis. A un cento de metros río abaixo está aEDAR.
| Distancias a outras cidades galegas | km |
|---|---|
.svg) Betanzos | 35 |
 A Coruña | 51 |
 Santiago de Compostela | 51 |
 Lugo | 61 |
 Ferrol | 62 |
 Pontevedra | 108 |
 Ourense | 112 |
 Vigo | 133 |
Curtis é un importante nó de comunicacións viarias. Preto de Teixeiro pasa a autovíaA-6 e a nacionalN-VI. AN-634 cruza todo o concello de leste a oeste facendo de comunicación con Santiago de Compostela e coameseta. Dende esta estrada parte aAC-840 que vai áCoruña,Lalín eOurense. Curtis está a uns 60 km deLugo capital.
A liña deAdif atravesa de oeste a nordeste o concello, e comunica conMonforte de Lemos e coa Coruña, Betanzos e Ferrol. Un ramal desta liña comunica co terminal de carga do polígono Curtis-Teixeiro. Hai dúas estacións: a de Curtis e a de Teixeiro.
ASociedade Deportiva de Teixeiro e oCCD Curtis son os principais equipos de fútbol do concello con campos de xogo enTeixeiro eCurtis respectivamente.
Nos anos2014 e2015 celebrouse oRally Concello de Curtis. Oano seguinte pasou a se chamar Rally Terras do Mandeo e dende2017 leva o nome Rally Terra da Auga, organizándose nas comarcas deBetanzos eArzúa.
Javier Francisco Caínzos Vázquez (PPdeG) é o alcalde dende xullo de2001 grazas a un pacto de goberno coPSdeG-PSOE. Volveu ser alcalde nas seguintes eleccións ó gañar por maioría absoluta e que volveu ter en 2015.
|
|
.jpg)
Ecclesiæ Sanctæ Mariæ Cidadelie de Curtis
 | Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Curtis |
| Galicia · Provincia da Coruña · Parroquias deCurtis | |
|---|---|
 | ||
.svg)
.svg)
