Uncromo, antes chamadocromolitografía, é un pequeno papel impreso con patróns de cores que se recolle ou se usa en determinados xogos.[1] Hai varios tipos, dende os que se venden soltos -como unha especie de carta de colección- até os que forman coleccións temáticas, pensados para ser pegados nun álbum, pasando por edicións. cromos limitados conmemorativos, publicitarios ou educativos. Comercialízanse en sobres ou como agasallo coa compra dun artigo. Aínda que a súa forma máis habitual é rectangular, pódense atopar con moitos perfís, incluíndotroquelados. A liña entrecromos eadhesivos é difusa. O seu contido pode ser un debuxo ou unha fotografía, unha impresión ou calquera outro tipo de imaxe.
Adoitan estar feitos para nenos e adolescentes, aínda que tamén poden atraer coleccionistas adultos. Os cromos de coleccións adoitan estar numerados e contan con ilustracións relacionadas con temas xenéricos como odeporte, aarte, anatureza, axeografía, ahistoria ou aciencia, entre outras materias, ou algún específico comopelículas,videoxogos,series de televisión etc.
.jpg)
Os precursores dos cromos remóntanse á antigaSumeria eRoma, onde algúns nenos xa xogaban con taboíñas gravadas e papiros con debuxos.[2] A principios do século XIX aparecen sinxelos gravados en branco e negro que os nenos pintaban a man. A partir de1820, os cromos comezan a ser máis elaborados. En1837, coa aparición da cromolitografía, as técnicas de impresión permitiron un grande aumento da produción, até entón artesanal. Máis tarde, a empresa alemá Mamelok & Söhne (M&S) converteuse no principal fabricante de cromos de cores, impresos e vernizados. Algúns pasteleiros alemáns utilizábanos para decorar os seus bolos.[3]
Grazas ás novas técnicas de impresión, coincidindo cos inicios da publicidade popularizáronse os cromos. O primeiro documentado foi parte dunha serie deBognard Litografia en1867 para ilustrar os pavillóns daExposición Universal deParís. En1879, os cigarrosMarqués de Lorne nosEEUU incorporaron imaxes de cartón para reforzar os paquetes, iniciativa que foi seguida alí pola maioría dastabacaleIras. Estas empresas desenvolveron unha intensa actividade durante asdécadas de 1880 e1890 como editoras de cromos e emitiron numerosas coleccións, especialmente de xogadores debéisbol.
Historicamente e até a aparición da fotografía no mundo dos cromos, eran reproducións de debuxos creados para a colección. Ao longo dos anos, foron numerosos os debuxantes e ilustradores de todo o mundo que destacaron neste traballo.
O sector alimentario foi o que deu o pulo definitivo aos cromos. Os produtos deAmérica eÁfrica, como ocacao, ocafé e osdátiles, estaban envoltos en etiquetas brillantes, con deseños que eran unha atracción para os nenos. Algúns comerciantes visionarios pensaron que esas imaxes poderían converterse en impresións coleccionables. En1884, ao francés Albert Poulain (deChocolat Poulain)[4] tivo a idea de poñer cromos nas tabletas de chocolate; o éxito daquela iniciativa deu lugar ao cambio de cromos, xa que moitas das imaxes se repetían. Durante anos, o cromo estivo ligado aos produtos alimenticios, sobre todo aoschocolates.
Nun principio os cromos non tiñan álbums e os coleccionistas pegábanos en todo tipo de soportes: xornais, cartafoles, tarxetas, felicitacións de Nadal etc. Tamén se empregaban para decorar caixas de madeira, mobles e outros obxectos mediante a técnica dodecoupage.[5]
En1852, Aristide Boucicaut, da tendaLe Bon Marché, comezou a proporcionar un álbum para pegar cromos a cambio dos vales que obtivesen os clientes en cada compra. Entre os moitos produtos que regalaron cromos, mistos, caramelos e despois chocolates, foron os primeiros en distribuír álbums temáticos[5]
Nun principio, os álbums de cromos eran unha creación individual e única de cada coleccionista, a partir dun libro en branco (de aí o nomealbum, "branco" enlatín). EnFrancia, esta condición tivo moito éxito. Posteriormente, algunhas editoriais comezaron a editar os primeiros álbums co contido fixo, en forma de libros pedagóxicos que incorporaban ilustracións para pegar no lugar correspondente.
As coleccións de xogadores de béisbol, populares nos Estados Unidos, consolidáronse durante o século XX. O coleccionismo de cromos converteuse nun fenómeno mundial con numerosos seguidores, tanto enNorteamérica como enEuropa. En1934, Mamelok trasladou a súa sede e maquinaria deAlemaña aGran Bretaña e converteuse enMamelok Press Ltd e converteuse nun líder mundial na industria de cromos.[6]
Durante asdécadas de 1930 e1940, as coleccións foron cada vez máis variadas, centradas en todo tipo de temas, desde a historia ás ciencias naturais, xeografía, historia das relixións etc. Nos Estados Unidos, popularizáronse as coleccións dedicadas aobaloncesto,fútbol americano ehóckey sobre xeo, alén das habituais debéisbol. Daquela, tamén se popularizaron os cromos degoma de mascar, un costume que se estendeu cedo polo mundo. Nos 40s, a maioría eran imaxes de personaxes debanda deseñada, comoSuperman, no formato de pequenos cromos de cartón. Na seguinte década, os cromos fotográficos de actores e actrices de Hollywood fixéronse populares. Durante adécada de 1960, os máis habituais eran os de personaxes dedebuxos animados ou as ilustracións dun artista contratado especificamente pola empresa de gomas de mascar, aínda que tamén houbo algúns de grupos musicais famosos, especialmente osBeatles.
No Estado español o coleccionismo popularizouse a finais da década dos 40. Durante a ditadura franquista, todos os cromos publicados enEspaña foron encastelán. Previamente algunhasaucas pasaron aos cromos, como aVida d'en Bernat Xinxola,[5] e oÀlbum Catalunya, unha colección de adhesivos distribuídos pola revistaCarnet. En 1934 aparecen dous relixiosos:Álbum del Catecisme eÁlbum d'Historia Sagrada, do que tamén había versión en castelán e houbo outros intentos de publicar cromos encatalán, como a colecciónHistòria de Catalunya de Xocolata Juncosa (1933).
Nosanos 50 aparecen numerosas coleccións, xa só en castelán, algunhas das cales foron especialmente lembradas, como os volumes enciclopédicos deLas marabillas del universo. e moitas outras.[6] O historiador Javier Matesanz fai un percorrido pola historia dos cromos na súa obraLa vida en cromos.[7]
.png)
Cara a mediados dos. XX houbo exemplos diversos: a colección de Casulleras recollía xoias monumentais galegas; asestampas deKsado, con 407 fotossepia sobre mercados e feiras populares[8], esgotáronse en dous meses.Bellezas de Galicia deGil Cañellas foi outra moi exitosa composta por 528 estampas enbranco e negro, con vistas tomadas en1926 de pontes, ríos, illas, cruceiros, romarías..; a capa do álbum era un debuxo dacatedral de Santiago asinado por Mel[9]. Trinta anos despois, en 1966, Cromoastur editou outra colección co mesmo nome coordinada por Luis Martínez Estrada, con 553 vistas de vilas, paisaxes, mosteiros, praias, portos etc.[10]
Galiza tamén tivo presenza en coleccións lanzadas en todo o Estado. Motivos galegos aparecen en álbums comoMarabillas del mundo eBellezas de España, deBruguera. Tamén, coa terminoloxía peculiar da época, editaronRazas humanas con 128 adhesivos a toda cor. A imaxe número 1 é oGaiteiro Gallego co pé de páxina:"Los gallegos proceden de los celtas, que pertenecieron a su vez a la raza aria o indoeuropea. Galicia es un país de clima humedo y suelo muy fértil y montañoso. En la costa la pesca ofrece una saneada fuente de riqueza y saneados beneficios".[11]
EnBellezas de España, álbum de 250 cromos, o capítulo dedicado a Galiza consta de cinco páxinas, 28 estampas con lugares e monumentos como aTorre de Hércules, a igrexa deVilar de Donas, acapela da Peregina ou aponte romana de Ourense. Bruguera tamén incluíu a sé compostelá enMaravillas del Mundo II, Nestlé nos álbumsLas Maravillas del Universo[12] eHistoria de España e a editorial Casulleras no álbumMonumentos y Bellezas de España. Nestlé enMi álbum, na serie dedicada aos castelos recolle a fortificación luguesa dePambre, que tamén aparece xunto coas fortalezas deAndrade,San Antón, aTorre do Homenaje no álbumCastillos de España de Casulleras, en 1957. A editorial Ruiz Romero na súa colecciónLos Hombres del Norte de 185 cromos, dedica tres deles á chegada dos viquingos á costa galega, enviados por Gunderald. A breve resención indica que desembarcaron oito mil guerreiros aos que o bispo compostelán,Sisnando, se enfrontou tras armar á poboación local. Tras falecer nabatalla de Fornelos,San Rosendo toma o relevo e"lanzándose contra el enemigo, electrizó a los gallegos con su ejemplo, haciéndoles contener en principio a las mesnadas invasoras".[13]
Durante a década de 1960, os cromos convertéronse nun fenómeno a escala mundial grazas á súa chegada aoquiosco. Desde o momento no que os fans tiñan as súas tarxetas e álbums ao alcance dos seus dedos sen ter que mercar ningún alimento, só tiñan que acudir a unha librería, papelería ou quiosco para facelo, os cromos espallados entre amplas capas da poboación de todo o mundo. No Estado español a maioría das editoriais estaban en Madrid, Barcelona e País Vasco, comoBruguera, Ruiz Romero, Ibis, Difusora de Cultura, Álbumes Españoles (creadores deVida y Color[2]), Ediciones Este, Susaeta, Nueva Situación e Publicaciones Fher. Outra editorial moi presente no Estado daquela era amexicana Novaro. Ademais a filial catalá de Bimbo creaba anualmente coleccións de cromos (incluídas como agasallo na súa pastelería) con clásicos comoNuestro Mundo ouEl porqué de las cosas.[14]
O impulso internacional definitivo para os cromos deuno o italiano Giuseppe Panini, fundador en1961 da empresa líder mundial de edición de cromos, Panini, con sede enMódena. As súas coleccións de futbolistas, series de TV, filmes etc. chegaron a todo o mundo. Os máis populares que publica, non obstante, seguen sendo os de fútbol: a primeira colección que publicou a empresa foi deste deporte e vendeu 3 millóns de sobres; ao ano seguinte, a cifra ascendeu a 15 millóns, e un ano despois alcanzou os 29 millóns de sobres.[6] En1965, publicouse o primeiro álbum de Panini non futbolístico: Aerei e Missili ("Avións e mísiles"), seguido da colecciónAnimali di tutto il mondo. En1970, durante aCopa do Mundo en México, foi lanzado por primeira vez un álbum edición internacional e despois apareceron os primeiros cromos autoadhesivos, na tempada de fútbol1971 /72.
Os cromos, sobre todo os relacionados co fútbol, puxéronse de moda. Cada ano, aproximadamente un mes antes do comezoda liga de fútbol, a nova colección aparecía cos xogadores de cada equipo. A inclusión de futbolistas famosos nas coleccións aumentou considerablemente as vendas de cromos. Algunhas editoriais incluso regalaron os álbums cando saían da escola para animar aos nenos a comezar e completar a colección.[6] Os autoadhesivos non existían até mediados dos anos 70, había que pegalos ao álbum con cola. As coleccións duraban como as tempadas futbolísticas: comezaban en setembro e remataban ao ano seguinte en xuño se a colección tiña éxito.[15] En liñas xerais, un intercambio de cromos duraba un curso escolar.
En canto aos cromos de alimentos, durante a década dos 70 continuou a gran popularidade das coleccións Bimbo, compartida coa de marcas de goma de mascar. A maioría destes tipos de cromos xa eran de plástico autoadhesivo, sendo moi coñecido o deregaliciaCosmos, con cromos deciencia ficción (naves espaciais, robots e similares).
Nosanos 1980, coa abundancia de marcas no mercado houbo varias innovacións, como os cromos prateados dosEwoks, os cromos-calcomanía dos Snorkels, He-Man e os outros, e os cromosholográficos. Moitas veces había premios cos que conseguir un cartel ou álbum para pegalos. Durante adécada de 1990, a maioría dos cromos de goma de mascar seguiron a estética dos oitenta.Dragon Ball eD'Artacan trouxeron novos editores de cromos comoSonric's eBoomer.
Algunhas das antigas marcas de goma de mascar, comoDubble Bubble eBoomer, aínda existen hoxe en día, aínda que case todas deixaron de incluír cromos nos seus produtos (como o fixeron os fabricantes de chocolate, tabaco e panadería). Hoxe o cromo evolucionou cara a outros formatos e variantes, incluíndo cromo perfumado ou figura, xoguete ou doce.[2] Con todo, o clásico cromo continúa sobre todo grazas ás grandes editoriais como Panini: nas últimas tempadas, Panini produciu ata mil millóns de sobres de cromos ao ano. Ao longo dos seus máis de 40 anos de existencia, a compañía italiana imprimiu máis de 20 billóns de cromos.[16]
A afección polos cromos segue viva hoxe, sendo o fútbol aínda o tema máis popular. Por outra banda, a chegada deInternet facilitou moito este tipo de coleccionismo, xa que existen numerosas páxinas web para intercambiar cromos repetidos con outros afeccionados. Outras webs ofrecen a posibilidade de realizar coleccións virtuais.[6] Tamén hai todo tipo de webs e blogs nostálxicos onde lembrar a historia dos cromos, álbums, coleccións e todo o relacionado con eles.
En Galiza, unha iniciativa deQuepasanacosta? materializouse no primeiro álbum de cromos do Fútbol Feminino Galego (e estatal) protagonizado por 600 xogadoras das ligas estatais e galega, e por estrelas internacionais, incluíndo a Vero Boquete que aparece na capa.[17]
Para rematar, os cromos convertéronse nun elemento cotián e deixaron expresións e frases populares como"estar feito un cromo" ou"cambio de cromos" para falar de negociacións políticas.[18]
Durante décadas, xa no recreo ou ao saír do colexio, amigos e compañeiros reuníanse para intercambiar aqueles cromos que repetiran. Algúns deles, os máis difíciles de conseguir pola súa escasa presenza nos sobres, obtiveron un prezo elevado que nalgúns casos podía chegar aos 40 cromos a cambio dun só.[15] As temáticas das coleccións eran, como se dixo, moi diversas.[19]
Incluso había xogos pensados para xogar con cromos e aumentar a colección privada ao mesmo tempo, entre os que era moi popular o coñecido como"La Pila": Púxose en xogo unha cantidade estipulada de cromos, cada un do mesmo xogador, a non ser que houbese algúns que fosen máis difíciles de conseguir e que valían máis que un - amontoados no chan, deixando o debuxo boca abaixo (tamén podías optar por deixalos boca abaixo) e o xogo consistía en pegar á pila co teu baleiro. man intentando darlle a volta o maior número posible de cromos. Os xogadores foron golpeando a pila na orde preestablecida e cada un colleu as cartas que se podían virar co golpe. En galego nalgunhas vilas é chamado oxogo dos pallasos.
 | Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Cromo |
