A palabraconductus derívase do verbolatinoconducere, 'conducir, acompañar, levar'; pl.conductus, cunducti. Oconductus, xunto coórganum e omotete, son as formas musicais máis importantes doArs antiqua.
Caudae, caude: é a raíz latina decoda, termo usado modernamente enmusicoloxía dos séculos XII e XIII. É unha sección melismática pura, melodía sen texto, en notación modal, frecuentemente moi extensa, engadida nas últimas sílabas do texto que se repite en cada estrofa dosconductus para embelecelos. As cauda realizan un papel de terminación e introducen elementos de contraste e variedade que dan saída á creatividade dos compositores.
Conducti: é un dos termos, xunto aconductus eversus procesionales, con que se designaban os cantos procesionais que se executaban en cantus firmus dentro do templo durante a Idade Media. Segundo inclúan ou nonmelisma, clasifícanse en dous tipos:conductuscum cauda econductussine cauda.
Prosula: termo que identifica o texto que se engadía a un melisma en composicións polifónicas existentes.
En música medieval,conductus é un tipo de composición vocal de unha a catro voces en verso latino, usado na súa forma inicial,monódica, na liturxia cristiá.
Segundo algúns autores, a súa orixe atópase nostropos do Introito da Misa, cando no Norte de España e Sur de Francia, buscando o paralelismoneuma-sílaba no século XI, comezouse a asociar un son a cada sílaba do texto dos melismas docanto gregoriano; outros sosteñen que o seu antecesor son oshimnos procesionais.
Inicialmente, antes do século XII, era coñecido comoversus; era a etapa doconductusmonofónico, comoBeata viscera, nos que a mesma melodía se repite en cada estrofa. No século XII, oconductus era habitual enSantiago de Compostela, onde aparece noCódice Calixtino (1140). Outra fonte importante desta forma musical atópase no manuscrito de San Marcial, París, Biblioteca Nacional, Lat. (1154).
Primitivamente, eran cánticos que se entoaban na procesión que se efectuaba no templo cristián durante as cerimonias relixiosas, cando se desprazaba oLeccionario, libro que se lía no oficio, desde o lugar onde se conservaba até o ambón ou ao lugar onde ía lerse en voz alta.
Xurdido inicialmente na contorna litúrxica, ao evolucionar adaptouse á contorna profana. Non é música litúrxica, aínda que se desenvolve a partir de fontes moi próximas á liturxia. Compúñase para celebrar actos históricos relixiosos ou profanos.
Os textos litúrxicos e para-litúrxicos, normalmente facían referencia a desprazamentos procesionais, prantos dos funerais, compúñanse especificamente para unha festa da igrexa ou relataban a vida dun santo.
Os profanos adoitan tratar temas históricos, morais e grandes sucesos políticos: coroación de reis ou bispos, a súa morte, convocatoria de Cruzadas, críticas da sociedade ou da igrexa etc.
As cancións procesionais executábanse encantus firmus, sendo tamén coñecidas comoconducti eversus procesionales.
No século XII perdeu o seu carácter monódico baixo a influencia do motete e do mesmo xeito que este, acabará orientándose cara ao dominio profano. Unha das súas achegas máis importantes á música, xunto aodiscanto, foi dar saída á creatividade e inventiva dos compositores ao separarse do repertorio litúrxico tradicional, o canto gregoriano, que non permitía ningunha creatividade musical.
Na segunda metade do século XII, incorporou as técnicas do órganum avanzado, converténdose enconductus polifónico, no que avox principalis, o tenor, apoia outras voces que simultaneamente interpretan o mesmo texto e ritmo. A finais do século XII, atopamosconductus a dúas voces, e a comezos do XIII,conductus de tres e catro voces, comoSalvatoris hodie dePerotin para a Circuncisión.
Alcanzou o seu máximo desenvolvemento entre mediados do século XII e mediados do XIII na Escola de Notre Dame de París, onde os compositores máis destacados foron os magisterLeoninus, 1135–†1201, ePerotinus, 1183–†1238.
Franco de Colonia, no seuArs cantus mensurabilis (1260), describe oconductus; aproximadamente:
Conductus é unha composición polifónica para unha nova melodía, avox principalis, á que se engade unha segunda —duplum— en estilo discanto. Pode engadirse unha terceira —triplum— e unha cuarta voz —quadruplum—. Cada voz é sempre consoante coas anteriores.
e indica como compoñelo:
Primeiro facer unha melodía, o máis bela posible, usala como o tenor co que se constrúe a polifonía.
Está documentado poloAnónimo IV, século XIII, que menciona fontes que contiñanconductussin caudae econductusa dúas e tres voces con caudae. Tamén se conservaronconductus alemáns do século XIV e ingleses dos séculos XII ao XV.Jacques de Liège, teórico do século XIV e defensor doArs antiqua fronte ao «inmoral e lascivo»Ars nova, no seuSpeculum musice, queixábase do desinterese poloconductus. Entre os teóricos musicais que estudaron oconductus, figuranJohannes de Garlandia e Franco de Colonia que mencionaba a beleza da melodía do tenor.
A igrexa foi perdendo interese nesta forma musical, utilizándose principalmente en composicións para- litúrxicas e de contorna profana. Un exemplo coñecido da súa evolución, é oconductusVeris ad imperia, danza popular no que as exclamaciónsEia evocan a Natureza e a Primavera. Ao longo do século XIII, incorporou as técnicas do organum florido, dando lugar aomotete, unha forma musical que finalmente a substituíu na segunda metade do século XIII.
Non é música litúrxica, aínda que as súas fontes atópanse na liturxia.
Compúñanse para celebrar actos importantes relixiosos ou profanos, como osprantos dos funerais ou o bautizo e coroación de bispos, reis, nobres e personalidades importantes.
Coconductuspolifónico dáse por primeira vez unha composición totalmente nova; a melodía e o texto de todas as voces son de nova creación, non utilizándose composicións existentes.
Todas as voces teñen a mesmatesitura e o mesmo texto (ao contrario que no motete desta época).
Oconductus é frecuente en tropos do Benedicamus Domino, onde otropo constitúe avoz principal do canto polifónico, mentres que a voz organal canta simultaneamente o mesmo texto co mesmo ritmo.
Como forma musical, podería ser considerado como un tropo, aínda que se diferencia deste e dasecuencia en que a súa melodía habitualmente é orixinal, de nova creación, escrita especificamente para o seu texto.
A súa estrutura rítmica uniforme ehomorrítmica, asocia unha nota a cada sílaba do texto, utilízase en todos os tipos deconductus, excepto nosconductuscaudae melismáticos con longos melismas na primeira e última sílaba de cada verso, nos que habitualmente varía o modo rítmico das voces.
O estilo xeral silábico ehomofónico, constitúe unha das súas características máis importantes.
Hai un sentimento acórdico bastante xeneralizado: na Idade Media, o estiloconductus facía referencia á homofonía, todas as voces interpretan simultaneamente o mesmo texto coa mesma tesitura e o mesmo ritmo.
Existen composicións primitivas monofónicas, unha voz, e polifónicas, máis evolucionadas, a dúas, tres e catro voces; sendo estas últimas as máis abundantes.
Osconductus polifónicos diferéncianse dos primitivos, monofónicos, en que o cantus firmus da vox principalis habitualmente é texto de nova creación interpretado simultaneamente polas outras voces.
Segundo o teóricoWalter Odington, o tenor tamén pode ser unha melodía xa existente; como oconductus profanoVeris ad imperia con tenor baseado nunha canción de danza.
Escritura: escribíase en forma de partitura, anotándose o texto debaixo da parte tenor.
Interpretación: podíase interpretar con instrumentos musicais; o órgano nosconductus litúrxicos e outros instrumentos nos de contorna profana.
A forma doconductus é similar á dos himnos, forma estrófica na que cada estrofa leva a mesma melodía. Normalmente cada verso leva unha melodía distinta, aínda que pode repetirse. Ás veces podemos atopar as seguintes formas:
aabc
abab
aabb.
Algúnsconductus teñen refrán, sendo así a súa forma máis parecida á da canción profana.
A notación da música anterior a 1200, non achega indicacións sobre o ritmo, aínda que no cantus firmus acéptase un ritmo ternario lento. Non se determinou con precisión o modo que se utilizaba nosconductus simples. Nospolifónicos e en especial nascaudae é habitual que o ritmo varíe entre repeticións.
Osconductus interpretábanse durante os desprazamentos procesionais que se realizaban durante a cerimonia relixiosa nos templos cristiáns. Podíanse acompañar con instrumentos musicais, oórgano,cimbal ou tymtinabulum,cítolas,liras,organistrum etc. nos litúrxicos e en contorna profana con instrumentos comotambores,tibias,fidulas etc.
NoCodex Bamberg (Ba, 105), oconductusIn seculum viellatoris (no século dos tañedores de vielas), fai mención expresa áviela.
O texto deLudus Danielis, aprox. 1140,conductus silábico coral a dúas voces, menciona o uso do timbal e a cítola con esta forma musical.
... Simul omnes gratulemus, Resonet tympana, Citharistae tangant chordas, Musicorum organa Resonet ad eius…
... Congratulémonos todos xuntos, Resone o tympana (timbais), Que oscitolistas pulsen as cordas, Resone o organa (a música dosorgana)…
Segundo o autor consultado, existen varios tipos: monofónicos, polifónicos, simples, melismáticos, silábicos,conductus sine caudae,conductus cum caudae etc. Musicalmente, existen dous tipos principais: monofónicos e polifónicos; ambos poden incluír diversas características, ser ou non melismáticos, ter ou noncauda etc.
Oconductus monofónico ou monódico é a forma primitiva doconductus; entre 900 e 1100 foi coñecido comoversus. Está formado por estrofas iguais; a súa melodía repítese en cada estrofa.
Exemplo:O Maria o Felix,conductus monofónico dedicado á Virxe María.
Oconductussimple ou simplex é unha composición a unha soa voz descrita por Bury de St. Edmundo na súa copia do Anónimo IV, ao comentar oconductusBeata viscera. Características:
A súa melodía tenor é silábica, cada nota asóciase a unha sílaba, de estilodiscanto. Normalmente conservaba o paralelismo neuma-sílaba.
A melodía repítese en cada estrofa.
O seu texto estrófico, é similar a un himno.
Exemplo:Beata viscera Maria virginis, un belo exemplo deconductus monofónico, con música de Perotin (ed. Thurson, páx. 124-125) e texto con estrofas de Walter de Chatillon (s. XII), Manusc. Wolfenbüttel 1099 (W2).
Conductus monofónicoBeata viscera adicado á Virxe María, do Matíns de Nadal; autor musical: Perotin (s. XIII), texto: Walter de Chatillon.
Oconductus silábico polo seu estilo literario podería ser considerado como un tropo, aínda que musicalmente diferénciase desta forma musical e da secuencia en que utiliza melodías de nova creación. Exemplo:Ludus Danielis, aprox. 1140,conductus silábico coral a dúas voces; no seu texto menciónase o uso simultáneo de voces de homes, nenos e instrumentos musicais.
É o tipo do que máis exemplos se conservaron, pode estar composto para dous, tres ou catro voces. Os conducti polifónicos diferéncianse dos primitivos, monofónicos, en que o cantus firmus incorpora texto litúrxico ou profano de nova creación, non un xa existente, constituíndo o primeiro exemplo na música occidental dunha composición orixinal no seu texto e melodía. Os conducti a dúas voces son abundantes; exemplos dos máis antigos e coñecidos sonCongaudeant catholici do Códice Calixtino eCaste Catholica do Códice de Las Huelgas. Características:
Unha das características máis importantes dos conductipolifónicos é o seu estilo homofónico: na Idade Media,conductus facía referencia á homofonía, todas as voces cántanse simultaneamente coa mesma tesitura e o mesmo texto.
É similar ao organum paralelo ou discanto, aínda que difire del en que a melodía principal, vox principalis, cantus firmus ou tenor, é unha composición orixinal, tanto a súa música como o texto latino, mentres que o organum ou discanto usaba unha melodía existente baseada no repertorio gregoriano.
Conductus polifónico a tres vocesHac in anni ianua; autor: anónimo (s. XIII).
Sonconductus evolucionados que inclúen características comúns que poden aparecer nos tipos principais.
Oconductus melismático: frecuentemente osconductus inclúen melismas, xeralmente longos, engadidos normalmente ao final ou na última sílaba doconductus para embelecelo. Estruturas máis habituais:
abab ccc’dc’d efef
aabccb bdbdbdbd eefggf
ab ab ab ab.
Exemplos:
Quomodo cantabimus. Poema satírico atribuído a Philip o Chanceler que critica as formas e maneiras dos clérigos.
Manuscrito W1, Herzog August Bibliothek de Wolfenbüttel (Alemaña). Códice Guelf. 628 Helmstadiensis.
Ve mundo a scandalis do Manuscrito W1, Herzog August Bibliothek de Wolfenbüttel (Alemaña).
Códice Guelf. 628 Helmstadiensis.
In Rama sonat gemitus do Manuscrito W1, relata o exilio do arcebispo de Canterbury (Inglaterra), Herzog August Bibliothek de Wolfenbüttel (Alemaña), Códice Guelf. 628 Helmstadiensis.
Beata viscera Mariae virginia,conductus melismático de Perotin, ed. Thurson, pp. 124-125.
Manuscrito de St. Martial, París, Biblioteca Nacional, Lat. 1154.
Ego reus confiteor, exemplo deconductus melismático a tres voces, os dous inferiores utilizan fontes antigas (s. XIII).
Oconductus prosula: osconductus cunhaprosula que comparte a melodía coacauda final doconductus, son coñecidos comocunductus prosula.
Oconductus embelecido ouconductus con caudae: coñécense con este nomeconductus aos que se engaden seccións melismáticas sen texto, chamadoscauda. Acaudae insérese habitualmente ao comezo ou final doconductus, aínda que poden incorporarse en calquera punto do seu interior. Con esta característica, oconductus polifónico alcanza a súa máxima evolución e desenvolvemento. Exemplos:
Conductus Austro terris influente Congaudeant Catholici Die Christi veritas
Quod promisit ab eterno Relegentur ab area.
Caude o prosula Minor natu filius Die ista Bulla fulminante Veste nuptiali Crucifigat omnes Anima iuge lacrima.
Exemplos típicos, algúns deles do Códice Calixtino (século XII), son:
Veri floris, (Da flor verdadeira) é o máis característico, existen versións a unha, dúas, tres e catro voces. (Madrid, Bibli. Nac. 20.486, fol 129, ou no manuscrito de San Martial, París — Biblioteca Nacional, Lat. 1154, Codex C 97).
Veris ad imperia (Polo poder da primavera), de estilo profano.
Beata viscera Mariae virginia (Bendito vástago…), un belo exemplo deconductus monofónico, monódico melismático, con música de Perotin (ed. Thurson, páx. 124-125) e texto de Felipe o Chanceler, Manuscrito Wolfenbüttel 1099 (W2).
Gaudens in domino, Lendas de San Nicolás.
Ludus Danielis,conductus silábico.
Mundus vergens in defectum,conductus a 4 voces da escola de polifonía de Notre Dame, de contido social e político da Francia do século XII; *Medici Library de Florence, ms F1 Mediceo-Laurenziana Pluteo 29.1, atribuído a Perotin.
O mors que mordes omnia, planctus,conductus pranto, pola morte de Filipe II de Francia en 1223.
Verbum bonum et suave,conductus estrófico a dous partes, Manuscrito Wolfenbüttel 1099 (W2).
Ademais dosconductus litúrxicos, chegounos un amplo repertorio deconductus de contido social, que comentan os costumes da sociedade da época e os abusos dos clérigos.
Manuscrito de Florencia, s. XIII, a maior colección de temas diversos, (Biblioteca Medicea-Laurenziana, MS Pluteo 29.1).
Códice Calixtino de Santiago de Compostela, s. XII; o seu repertorio de polifonía inclúe cinco importantes exemplos deconductus, entre eles:
Veri floris (Da flor verdadeira), s. XIII, anónimo, un exemplo típico, existen versións a unha, dúas, tres e catro voces. (Madrid, Bibli. Nac. 20.486, fol 129).
Veris ad imperia (Polo poder da primavera),conductus de estilo profano con contido social.
Nostra phalanx plaudat leta, (Que a nosa tropa encomie alegre),conductus polifónico en discanto.
Códice de Las Huelgas, numerosos exemplos e diversa nomenclatura:conductus, Prosae, Benedicamus etc.
Manuscrito de St. Martial, París, Biblioteca Nacional, Lat. 1154, cunha interesante colección deconductus (texto e música).
Salvatoris hodie (a tres voces), de Perotin.
Dum sigillum... (a dúas voces), de Perotin.
Beata viscera Mariae virginia,conductus monofónico melismático, con música de Perotin (ed. Thurson, páx. 124-125) e texto de Walter de Chatillon (s. XII), Manuscrito Wolfenbüttel 1099 (W2), Alemaña.
Manuscrito MS 732bis/20 da Biblioteca de Metz.
Ave virgo virginum (s. XIII),conductus polifónico, Francia.
Premu dilatio.
Ego reus confiteor,conductus a tres voces estritamente melismático, totalmente sen letra, as dúas inferiores baseadas en fontes antigas (s. XIII).
Sursum corda,conductus polifónico a dúas voces.
Conductus monofónicos
Beata viscera Mariae virginia, s. IX,conductus monofónico melismático con música de Perotin (ed. Thurson, páx. 124-125) e texto de Walter de Chatillon (s. XII), Wolfenbüttel 1099 (W2).
Olim suor herculis,conductus a unha voz de Peter de Blois.
Ego reus confiteor,conductus a tres voces, as dúas primeiras de fontes anteriores (s XIII).
Mater patris et filia.
Conductus polifónicos
Conductus a dúas voces ouconductus dobre
Caste catholica, do Códice de Las Huelgas.
Cedit frigus,conductus Pascual, mosteiro de Ripoll.
Salve virgo regia, do mosteiro de Ripio.
Deus misertus.
Gloria in excelsis.
Sol sub nube latuit (O sol ocultouse nunha nube),conductus a dúas voces da Natividade, s. XV, Wolfenbüttel, Herzogl, Bibl. 677, fol. 110v-111.
Sursum corda.
Verbum bonum et suave.
Salve sancta parens.
Conductus a tres voces
Hac in anni ianua (ao comezo do ano),conductus homorrítmico, anónimo, s. XIII.
Naturas deus regulis, sobre a clerecía e a Virxe.
O maria virginei, exemplo típico deconductus a tres partes.
Veni Creator.
Serena virginum,conductus de maitines medieval, termina con Benedicamus domino/Deo gratia.
Salvatoris hodie, de Perotin.
Quod promisit ab eterno (conductus) ... Crucifigat omnes (prosula),conductus con prosula pola toma de Xerusalén polos musulmáns en 1187, Códice de Las Huelgas.
Verbum patris humanatur.
Conductus a catro voces
Mundus vergens in defectu, crítica social da Francia do s. XII, atribuído a Perotin.
Vetus abit litera.
Ave nobilis venerabilis.
Conductus sen cauda
Deus in adjutorium.
Conductus con cauda
Austro terris influente (conductus), a parte Minor natu filius (cauda).
Congaudeant catholici, a parteDie ista é a cauda, 1160, de Albertus Parisiensis de Notre Dame.
O tocius Asie.
Beata viscera, presenta caudae xunto a un refrán.
Ave María, a dúas voces do manuscrito de Florencia, presenta caudae no inicio e final doconductus.
Conductus de procesión
Resonet nostra domino caterva,conductus de procesión, Santiago de Compostela — vésperas de Santiago, Códice Calixtinus (s. XII), anónimo.
Resonet nostra domino caterva, Corde iocundo ...
Que resone, para o Señor, o nos coro, Con corazón alegre. ...
Conductus para enxalzar As Cruzadas
Anni favor jubilei, enxalza a III Cruzada.
Conductus lamento
Deus misertus, Lamentos sobre a política de Francia.
Mentem Meam, pola morte do Conde Berenguer IV.
Outros
Ave virga decoris incliti,conductus polifónico, Worcester College 3.16, Oxford
Cantu mirro, summa laude,conductus polifónico.
Crucifigat omnes, do Códice de Las Huelgas.
Dum sigilium summi patris,conductus polifónico a dúas voces, de Perotin
Exultemus et letemur,conductus polifónico.
Fulget nicolaus,conductus polifónico.
Gaudens in domino, lendas de San Nicolás.
In rosa primula,conductus polifónico.
Mater Dei, Londres Lambeth Palace 457,conductus polifónico.
Mater ora filium,conductus polifónico.
Minor natu filius,conductus polifónico.
Mundum renovavit,conductus polifónico del Manuscrito Wolfenbüttel 1099 (W2).
Nicholai presulis,conductus polifónico.
Nicholaus pontifex,conductus polifónico.
Novus presul prodiit,conductus polifónico.
Omnia beneficia gaudia generancia,conductus polifónico.
Paradisi porta,conductus polifónico.
Pia mater,conductus polifónico, manuscrito de Florencia.
Posui adiotorum,Aleluya,conductus polifónico a tres voces, de Perotin.
Presul nostri, s. XV, da Herzog August Bibliothek de Wolfenbüttel, Alemaña, Bibl. 667, 65
Salvatoris odie,conductus polifónico a tres voces, de Perotin.
Sederunt,conductus polifónico a catro voces, de Perotin.
Sponsa Dei,conductus polifónico, catedral de Worcester, Librería Adicional 68.
Vi mundos a scandalis,conductus polifónico.
Viderunt omnes, Leonin,conductus polifónico a catro voces.
Anglés, Higinio (1935).El Códex Musical de las Huelgas. Música a veus dels segles XIII-XIV. 3 vols. Institut d'Estudis Catalans, Barcelona.
Honolca, Kurt e outros (1970).Historia de la música. EDAF.
Diccionario Enciclopédico Ilustrado Larousse. Plaza & Janes. 1979.
Sadie, Stanley (1980).The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Macmillan Publishers Ltd, Londres.ISBN 1-56159-174-2.
Fernández de la Cuesta, Ismael (1980).Manuscritos y fuentes musicales en España. Edad Media. Alpuerto, Madrid.ISBN 84-381-0029-5.
Anderson, Gordon Athol (1982).The Huelgas Manuscript, Burgos, Monasterio de Las Huelgas, 2 vols., Corpus Mensurabilis Musicæ 79, American Institute of Musicology, Neuhausen-Stuttgart. Contén a transcrición en notación moderna.Hänssler-Verlag.
Fernández de la Cuesta, Ismael (1983).Historia de la música española. Vol 1. Desde los orígenes hasta el ars nova. Alianza Editorial, Madrid.ISBN 84-206-8501-1.
Rubio, Samuel (1983).Historia de la música española. Vol 2. Desde el Ars Nova hasta 1600. Alianza Editorial, Madrid.ISBN 84-206-6474-X.
Caldwell, John (1991).La música medieval. Alianza Música.ISBN 84-206-8518-6.
Everist, Mark (2000).Reception and Recomposition in the Polyphonicconductus cum caudis: The Metz Fragment. Journal of the Royal Musical Association 125: 135-63.
Hoppin, Richard H. (2000).La música medieval. AKAL música.ISBN 84-7600-683-7.
Asensio Palacios, Juan Carlos (2001).El Códice de Las Huelgas. Alpuerto e Fundación Caja Madrid. Madrid.ISBN 84-381-0314-x.
Monophonic Tropes andconductus of W,1 xxxi + 38 pp. Charles M. Atkinson e Jann Cosart, M 38. 2007.ISBN 0-89579-622-8.
Theconductus Collections of Ms Wolfenbüttel 1099. Ethel Thurston.
Kühn, Clemens.Historia de la composición musical, en ejemplos comentados. Idea Musica, Idea books.
Donald J. Grout e Claude V. Palisca.Historia de la música occidental, V1. Alianza Editorial.
