Atención:Este artigo ou apartado precisa dun traballo de revisión.
citas en inglés e en castelán
Por favor, vexa a lista de problemas indicados neste modelo emellóreo de acordo coas indicacións. Cando os problemas se resolvan, retire esta mensaxe, peronon quite esta mensaxe ata que estea todo solucionado. De ser posible, sería mellor substituír este marcador poroutro máis específico.(Desde marzo de 2024)
Cartago (dofenicioKart-Hadasht, ouQrthdst, isto é «Nova Cidade», enárabe قرطاج (QartaxQarṭāj) é unha antiga cidade, orixinariamente unha coloniafenicia no norte enTunisia, situada ao leste doLago de Tunes, preto do centro deTunes. Foi unha potencia do mundo antigo, disputando conRoma o control domar Mediterráneo. Desa disputa orixináronse as tresguerras púnicas, despois das cales Cartago foi destruída. Cartago foi un dos centros comerciais máis importantes do Mediterráneo antigo e unha das cidades máis prósperas domundo clásico. Converteuse na capital da civilización daCartago antiga e máis tarde daCartago romana.
A cidade desenvolveuse desde unha coloniafenicia ata a capital do imperiopúnico que dominou gran parte do suroeste do Mediterráneo durante o primeiro milenio a.C.[1] A lendaria raíña Elissa, Alyssa ouDido, orixinaria deTiro, é considerada a fundadora da cidade,[2] aínda que a súa historicidade foi cuestionada. No mito, Dido pediu terras a unha tribo local, que lle dixo que podía obter tanta terra como puidese cubrir unha pel de boi. Cortou a pel de boi en tiras e deseñou o perímetro da nova cidade.[3] A medida que Cartago prosperaba no seu país, o sistema político enviaba colonos ao estranxeiro, así como maxistrados para gobernar as colonias.[4]
A antiga cidade foi destruída durante ocerco de Cartago, que durou case tres anos, polaRepública Romana durante aTerceira guerra púnica no ano 146 a.C. Reconstruíuse un século despois como aCartago romana, que se converteu na cidade principal do Imperio Romano na provincia de África. A cuestión do declive e a desaparición de Cartago seguiu sendo tema de debates literarios, políticos, artísticos e filosóficos tanto na historia antiga como na moderna.[4][5]
Naantigüidade tardía e aIdade Media Cartago continuou a desempeñar un importante papel cultural e económico noperíodo bizantino. A cidade foi saqueada e destruída polas forzas omeias despois daBatalla de Cartago no 698 para evitar que fose reconquistada poloImperio Bizantino. Permaneceu ocupada durante o período musulmán e foi utilizada como forte polos musulmáns ata o períodoháfsida, cando foi tomada poloscruzados e os seus habitantes foron masacrados durante aOitava Cruzada. Os háfsidas decidiron destruír as súas defensas para que non puidese ser utilizada como base por unha potencia hostil de novo. Tamén continuou a funcionar comounha sé episcopal.
Existen numerosas datacións propostas polos historiadores clásicos sobre a data de fundación de Cartago.[9][10][11][12] A lenda clásica sobre a fundación de Cartago di que foi a princesaDido quen a fundou no ano814 a. C. Mentres o consenso actual é afirmar que a cidade foi fundada entre o 825 e o 820 a. de C.[13] co nome deQart Hadašt ‘cidade nova’.[14]
Mapa arqueolóxioLugar arqueolóxico de CartagoLugar arqueolóxico de CartagoVista de dúas columnas en Cartago
Cartago construíuse nun promontorio bañado polo mar ao norte e ao sur. A situación da cidade fíxoa dominar o comercio marítimo doMediterráneo. Todos os buques que cruzaban o mar debían pasar entreSicilia e as costas deTunisia, onde se construíu Cartago, dándolle gran poder e influencia. Dentro da cidade construíronse dous grandes portos artificiais, un para albergar a gran armada da cidade de 220 buques de guerra e outro para o comercio mercantil. Unha torre amurallada dominaba os dous portos. A cidade tiña enormes muros macizos de 37 km. de lonxitude, máis longos que os muros de cidades comparables. A maioría das murallas situáronse na costa, polo que poderían ser menos impresionante, xa que o control cartaxinés do mar facía difícil un ataque desde esa dirección. Os 4 a 4´8 km. do muro doistmo ao oeste foi verdadeiramente macizos e nunca foi asaltado. A cidade tiña unha enorme necrópole ou cemiterio, área relixiosa, mercados, casa consistorial, torres e un teatro, e dividiuse en catro áreas residenciais de igual tamaño co mesmo esquema. No medio da cidade atopábase unha cidadela elevada chamadaByrsa.
Cartago foi unha das cidades máis grandes doperíodo helenístico e foi unha das cidades máis grandes da historia preindustrial. Mentres que no ano 14 d.C. Roma tiña polo menos 750.000 habitantes e no século seguinte alcanzou 1 millón, as cidades deAlexandría eAntioquía non tiñan máis que uns poucos centos de miles ou menos.[15] Segundo a historia non sempre fiable deHerodiano Cartago rivalizou con Alexandría polo segundo lugar do Imperio Romano.[16]
Ruínas púnicas en Byrsa
Na cima do outeiro de Byrsa, no foro romano, escavouse unha zona residencial do último século de existencia (principios do século II a.C.) da cidade púnica polo arqueólogo francés Serge Lancel. O barrio, coas súas casas, tendas e espazos privados, é importante polo que revela sobre a vida cotiá alí hai máis de 2100 anos.[17]
Os restos conserváronse baixo terrapléns, as subestructuras do posterior foro romano, cuxos pilotes de cimentación salpican o distrito. Os bloques de viviendas están separados por unha cuadrícula de rúas rectas ao redor de 6 m. de ancho, cunha calzada composta de arxila, escaleirasin situ compensan a pendente do outeiro. Este tipo de construción presupón organización e vontade política, e inspirou o nome do barrio, "distrito deHaníbal", referíndose ao lendario xeneral púnico ousufete (cónsul) no inicio doséculo II a.C.
O hábitat é típico, incluso estereotipado. A rúa era usada frecuentemente como escaparate/tenda, instaláronse cisternas nos sotos para recoller auga para uso doméstico, e un longo corredor no lado dereito de cada residencia conducía a un patio que contén unsumidoiro, ao redor do cal poden atoparse outros elementos. Nalgúns lugares, o chan está cuberto de mosaicos denominados pavimento de punica, ás veces usando un morteiro vermello característico.
O porto mercante de Cartago desenvolveuse, despois do asentamento da veciña cidade púnica deÚtica, en Tunisia. Finalmente, os territorios circundantes puxéronse na órbita dos centros urbanos púnicos, primeiro comercialmente, despois politicamente. Seguiu a xestión directa sobre o cultivo das terras veciñas por propietarios púnicos.[18] Un traballo de 28 volumes sobre a agricultura escrito enPúnico porMagón, un xeneral do exército xubilado (c. 300), traduciuse ao latín e máis tarde ao grego. Perdeuse o orixinal e as dúas traducións, con todo, algúns dos textos de Magón sobreviviron noutras obras en latín.[19]Oliveiras (por exemplo,enxerto), árbores froiteiras (granada,amendoeiras,figueiras,palmeiras),viticultura,abellas,gando,ovellas,aves, implementos eagronomía estaban entre os temas antigos que discutiu Magón. Tamén, Magón aborda a arte do vinicultor (aquí hai un tipo dexerez.[20][21][22]
Os problemas relacionados coa xestión do territorio rural tamén revelan as características subxacentes da sociedade púnica, a súa estrutura e a estratificación social. Os traballadores contratados poderían ser considerados "proletariado rural", extraídos dosbérberes locais. Non se sabe se os propietarios bérberes permaneceron xunto ás explotacións púnicas. Algúns bérberes convertéronse en aparceiros. Os escravos adquiridos para o traballo agrícola eran a miúdo prisioneiros de guerra. Nas terras situadas fóra do control político púnico, os bérberes independentes cultivaban grans e criaban cabalos nas súas terras. No entanto, dentro do dominio púnico que rodeaba a cidade-estado de Cartago, había divisións étnicas ademais das habituais distincións casefeudais entre señor e campesiño, ou mestre e servo. Esta inestabilidade inherente no campo chamou a atención non desexada dos potenciais invasores.[23] Con todo, durante longos períodos, Cartago conseguiu manexar estas dificultades sociais.[24]
As moitasanforas con marcas púnicas posteriormente atopadas sobre os antigos asentamentos costeiros mediterráneos testemuñan o comercio cartaxinés deaceite de oliva eviño feitos localmente.[25]. A produción agrícola de Cartago era altamente apreciada polos antigos, e rivalizou coa de Roma, xa que eran competidores, por exemplo, nas súas colleitas de olivas. Baixo o dominio romano, con todo, a produción degran (trigo ecebada) para exportación aumentou drasticamente en "África", con todo, estes máis tarde caeron coa subida das exportacións de grans doExipto romano. Posteriormente, os oliveiros e os viñedos foron restablecidos en torno a Cartago. Visitantes das varias rexións que rodearon a cidade escribiron admirando os exuberantes xardíns verdes, hortas, campos, canles de irrigación, sebes (como límites), así como as moitas prósperas cidades agrícolas situadas en toda a paisaxe rural.[26][27]
Apaisaxe urbana de Cartago é coñecida en parte polos autores antigos,[28] aumentado por escavacións e enquisas realizados por arqueólogos. O "primeiro núcleo urbano" que data doséculo -VII, na área de aproximadamente 10 hectáreas, aparentemente estaba situada en terras baixas ao longo da costa (ao norte dos portos posteriores). Como se confirmou nas escavacións arqueolóxicas, Cartago foi unha "creaciónex nihilo", construída sobre unha terra "virxe" e situada no que era entón o final dunha península. Aquí entre os "muros de ladrillo de barro e os pisos de barro batidos" (recentemente descubertos) tamén se atoparon extensos cemiterios, nas que apareceron restos como máscaras de barro. "Grazas a esta arqueoloxía sepulcral sabemos máis sobre o Cartago arcaico que sobre calquera outra cidade contemporánea do Mediterráneo occidental". Xa no século -VIII, establecéronse operacións de tinguido, evidentes a partir de cunchas esmagadas demurex (de onde se derivou a 'púrpura fenicia'). Non obstante, só se pode conxeturar unha "escasa imaxe" da vida cultural dos primeiros pioneiros da cidade, e non moito sobre vivendas, monumentos ou defensas.[29][30] O poeta romanoVirxilio (70–19 a.C.) imaxinou a Cartago no inicio, cando o seu lendario personaxeEneas chegou alí:
Cidade-estado amurallada de Cartago, antes da súa ardente caída no 146 a.C.
"Eneas atopou, onde últimamente quedaran cabanas, edificios marabillosos, pasarelas, camiños empedrados, e ruído de carros. Alí os Tirios estaban traballando duro: cursos de colocación de muros, arrastre de pedras para construír a cidadela, outros escolleron os sitios de construción e araronun suco limítrofe. Se estaban promulgando leis, elexian maxistrados e un senado sagrado. Aquí os homes dragaban portos, establecéronas profundas bases dun teatro, e montaron enormes columnas ... "."[31][32]
Os dous portos internos (chamados en púnico 'cothon') estaban localizados no sueste; un comercial e outro militar. As súas funcións reais non se coñecen de todo, probablemente para a construción, o equipamento ou a reparación de buques, quizais tamén para cargar e descargar mercancías.[33][34][35] Existían grandes fondeadieros ao norte e ao sur da cidade.[36] Ao norte e oeste doscothon atopáronse varias áreas industriais, por exemplo, metalurxia e cerámica (por exemplo, para fabricar ánforas), que poderían servir tanto á cidade como aos buques ancorados ao sur da cidade.[37]
O noso coñecemento sobre a zonaByrsa, acidadela cara ao norte,[38] considerando a súa importancia, é escaso. As súas prominentes alturas foron o escenario dun combate feroz durante a destrución da cidade no146 a.C. O Byrsa foi o sitio do Templo deEshmun (o deus sanador), na parte superior dunha escaleira de sesenta pasos.[39][40] Probablemente un templo deTanit (a deusa raíña da cidade) estaba situado na costa de "Byrsa menor", cara ao leste, baixando cara ao mar.[41] Tamén estaban en Byrsa as casas máis luxosas.[42]
Ao sur da cidadela, preto do cothon (os portos interiores) atopábase otophet, un cemiterio especial e moi antigo, que cando comezou estaba fóra dos límites da cidade. Aquí atopábase o "Salammbô", o "Santuario de Tanit", non un templo senón un recinto para colocar estelas de pedra. Estas eran na súa maioría curtas e rectas, talladas para fins funerarios. A presenza aquí de esqueletos infantís pode indicar sacrificios infantís, como se afirma na Biblia, aínda que hai dúbidas considerables entre os arqueólogos sobre esta interpretación e moitos o consideran simplemente un cemiterio dedicado aos bebés.[43]
Entre a zona mariñeira "cothon" adicada ao o transporte marítimo e as alturas de Byrsa situábase aágora (engrego, "mercado"), o mercado central da cidade-estado para os negocios e o comercio. Aágora tamén era unha zona de prazas e prazas públicas, onde a xente podía reunirse oficialmente ou reunirse para facer festas. Foi o sitio de santuarios relixiosos, e a localización de calquera que fosen os principais edificios municipais de Cartago. Aquí latexaba o corazón da vida cívica. Neste distrito de Cartago, probablemente, residian os gobernantes e o consello de anciáns, se reunia o tribunal dos 104 e impartíase xustiza en xuízos ao aire libre.[44][45]
Os primeiros barrios residenciais desenvolvéronse arredor de Byrsa desde o sur ao nordés. As casas normalmente estaban encaladas en branco na rúa, pero dentro os patios estaban a ceo aberto.[46] Neses barrios a construción en varios pisos converteuse en algo común, algunhas ata de seis pisos de altura segundo un antigo autor grego.[47][48] Varios planos dearquitectura de vivendas saíron á luz en recentes escavacións, así como o deseño xeral de varios bloques urbanos. Colocáron escaleiras de pedra nas rúas, e planificouse o drenaxe, por exemplo, en forma de baleirado en lixiviación no solo areoso.[49] Ao longo da vertente sur de Byrsa situáronse non só boas casas antigas, senón tamén moitos dos primeiros enterramentos, xustapostos en pequenas áreas, intercaladas coa vida cotiá.[50]
Os talleres dosartesánss situáronse na cidade ao norte e oeste dos portos. A localización de tres talleres metalúrxicos (deducido a partir da escoura de ferro e outros vestixios desta actividade) atopáronse adxacentes aos portos navais e comerciais e outros dous subindo ao outeiro cara á cidadela de Byrsa. Identificáronsefornos decerámica, entre aagora e os portos, e máis ao norte. As pezas delouza a miúdo usaban modelos gregos. Unha tenda de fuller para preparar tecidos de la (para reducir e engrosar) estivo claramente situada máis ao oeste e ao sur, polo bordo da cidade.[51] Cartago tamén produciu obxectos de raro refinamento. Durante os séculos IV e III, as esculturas dos sarcófagos convertéronse en obras de arte. "O grabado en bronce e a escultura en pedra alcanzaron o seu cénit."[52]
Rodeando a cidade de Cartago, había murallas "de gran fortaleza" que en certos lugares se elevaban por encima dos 13 m, con preto de 10 metros de grosor, segundo autores antigos. Ao oeste, construíronse tres muros paralelos. As murallas en total tiñan preto de 33 km para rodear a cidade.[53][54] As alturas de Byrsa foron adicionalmente fortificadas e, esta área, foi a última en sucumbir aos romanos no 146 a. C. Orixinalmente os romanos desembarcaron o seu exército na franxa de terra que se estendía cara ao sur da cidade.[55][56]
A cidade desenvolveuse a partir dunha coloniafenicia ata ser a capital doImperio Púnico que dominou o Mediterráneo durante o primeiro milenio a. C.[57] A lendaria raíñaDido é considerada como a fundadora da cidade, aínda que a súa historicidade foi cuestionada. Segundo as contas deTimeo deTaormina, comprou a unha tribo local a cantidade de terra que podería ser cuberta pola pel dun boi. Cortando a pel en tiras, estableceu a súa reclamación e fundou un imperio que se convertería, a través dasGuerras púnicas, na única ameaza existencial para oImperio Romano ata a chegada dos Vándalos varios séculos despois.[58]
A antiga cidade foi destruída polaRepública Romana naTerceira guerra púnica no 146 a. de C. e posteriormente volveuse a desenvolver comoCartago romana, que se converteu na cidade máis grande do Imperio Romano na provincia de África. A cidade romana foi novamente ocupada polaconquista musulmá do Magreb no 698. O lugar permaneceu deshabitado, a potencia rexional cambiou áMedina de Tunes no período medieval, ata o inicio do século XX, cando comezou a desenvolverse como un suburbio costeiro de Tunes, incorporado comomunicipio de Cartago en 1919.
As escavacións realizadas polos arqueólogos franceses na década de 1920 atraeron unha atención extraordinaria debido ás probas que presentaron desacrificios de nenos. Aínda existe un gran desacordo entre os estudosos sobre a práctica do sacrificio de nenos na antiga Cartago,[59][60] Pescudas recentes indican que si se practicaba o sacrificio de nenos.[61][62] O Museo Paleocristián de Cartago exhibiu as escavacións baixo os auspicios da UNESCO desde 1975 ata 1984.
↑Hitchner, R.; R. Talbert; S. Gillies; J. Åhlfeldt; R. Warner; J. Becker; T. Elliott. Pleiades, ed."Places: 314921 (Carthago)".Parámetro descoñecido|data de acceso= ignorado (Axuda)
↑Marco Tulio Cicerón (enRep., II, 23) dice que Cartago fundouse 60 anos antes que Roma e 39 anos antes da Primeira Olimpiada.
↑Pompeio Trogo (Xustino, XVIII,6, 9 e Orosio; IV, 6, 1) a sitúa 72 anos antes que a de Roma.
↑Veleyo Patérculo (I, 6, 4) di que Cartago precedeu a Roma en 65 anos.
↑Servio (Aen., I, 12) considera que son 70 os anos que separan ambas as fundacións.
↑Todo isto proporciona un certo grao de certeza para a data da fundación de Cartago, que se ve reforzada polo feito de queFlavio Xosefo —un autor xudeu do século I— no seu libro "Contra Apión" (I, 18) informa da noticia (deMenandro de Éfeso) de que Cartago fundouse no sétimo ano do reinado de Pigmalión en Tiro. A comparación desta información coa lista dos reis de Tiro e os seus anos de reinado, tamén incluída por Xosefo, e as sincronicidades cos reis de Israel, permítenos situar a fundación de Cartago no último cuarto do século IX a.C. Tería lugar, concretamente, 155 anos e 8 meses despois da ascensión ao trono deHiram, aliado e amigo de Salomón, en Tiro, o que dá a data de 826 a.C., moi próxima á de Timeo. A diferenza entre os dous pódese explicar pola imprecisión dos métodos cronolóxicos empregados polos escribas, así como polo cálculo por xeracións empregado polos historiadores gregos. Outra sincronía pódese establecer a partir dunha inscrición de Salmanasar III (IM 55644, col. IV, 1, 10) que permite fixar a fundación de Cartago entre os anos 825 e 820 a.C.
↑Serge Lancel and Jean-Paul Morel, "Byrsa. Punic vestiges";To save Carthage. Exploration and conservation of the city Punic, Roman and Byzantine, Unesco / INAA, 1992, pp. 43–59
↑Stéphanie Gsell,Histoire ancienne de l'Afrique du Nord, volume catro (París 1920).
↑Serge Lancel,Carthage. A History (Paris: Arthème Fayard 1992; Oxford: Blackwell 1995) at 273–274 (Mago quoted by Columella), 278–279 (Mago andCato's book), 358 (translations).
↑Gilbert eColette Picard,La vie quotidienne à Carthage au temps d'Hannibal (París: Librairie Hachette 1958), translated asDaily Life in Carthage (Londres: George Allen & Unwin 1961; reprint Macmillan, New York 1968) at 83–93: 88 (Mago as retired general), 89–91 (fruit trees), 90 (grafting), 89–90 (vineyards), 91–93 (livestock and bees), 148–149 (wine making). Elephants also, of course, were captured and reared for war (at 92).
↑Sabatino Moscati,Il mondo dei Fenici (1966), translated asThe World of the Phoenicians (London: Cardinal 1973) at 219–223. Hamilcar is named as another Carthaginian writing on agriculture (at 219).
↑Serge Lancel,Carthage (París: Arthème Fayard 1992; Oxford: Blackwell 1995), discussion of wine making and its 'marketing' at 273–276. Lancel says (at 274) that about wine making, Mago was silent. Punic agriculture and rural life are addressed at 269–302.
↑Gilbert and Colette Charles-Picard,Daily Life in Carthage (1958; 1968) at 83–85 (invaders), 86–88 (rural proletariat).
↑E.g., Gilbert Charles Picard and Colette Picard,The Life and Death of Carthage (París 1970; Nova York 1968) at 168–171, 172–173 (invasion of Agathocles in 310 BC). Themercenary revolt (240–237) following the First Punic War was also largely and actively, though unsuccessfully, supported by rural Berbers. Picard (1970; 1968) at 203–209.
↑Platón (c. 427 – c. 347) in hisLaws at 674, a-b, mentions regulations at Carthage restricting the consumption of wine in specified circumstances. Cf., Lancel,Carthage (1997) at 276.
↑Warmington,Carthage (Londres: Robert Hale 1960, 2d ed. 1969) at 136–137.
↑Serge Lancel,Carthage (París 1992), as translated by A. Nevill (Oxford 1997), at 38–45 and 76–77 (archaic Carthage): maps of early city at 39 and 42; burial archaeology quote at 77; short quotes at 43, 38, 45, 39; clay masks at 60–62 (photographs); terracotta and ivory figurines at 64–66, 72–75 (photographs). Ancient coastline from Utica to Carthage: map at 18.
↑Cf., B. H. Warmington,Carthage (Londres: Robert Hale 1960; 2d ed. 1969) at 26–31.
↑Virxilio (70–19 BC),The Aeneid [19 BC], translated byRobert Fitzgerald [(Nova York: Random House 1983), p. 18–19 (Book I, 421–424). Cf., Lancel,Carthage (1997) p. 38. Here capitalized as prose.
↑Virgil here, however, does innocently inject his own Roman cultural notions into his imagined description, e.g., Punic Carthage evidently built no theatersper se. Cf., Charles-Picard,Daily Life in Carthage (1958; 1968).
↑Os portos, a miúdo mencionados por autores antigos, seguen sendo un problema arqueolóxico debido á limitada evidencia fragmentada atopada. Lancel,Carthage (1992; 1997) en 172–192 (os dous portos).
↑Harden,The Phoenicians (1962, 2d ed. 1963) at 32, 130–131.
↑Sebkrit e Riana ao norte, eEl Bahira ao sur [os seus nomesr modernos]. Harden,The Phoenicians (1962, 2d ed. 1963) at 31–32. Os barcos puideron tamén estar varados na area.
↑ Cf., Lancel, 'Carthage' (1992; 1997) no mapa 139-140, da cidade en 138.
↑As terras inmediatamente ao sur do outeiro tamén son incluídas polo termoByrsa.
↑Serge Lancel,Carthage. A history (París: Librairie Arthème Fayard 1992; Oxford: Blackwell 1995) en 148–152; 151 e 149 mapa (operacións de nivelación no Byrsa, ao redor do 25 a.C, para preparala para a nova construción), 426 (Templo de Eshmun), 443 (diagrama de Byrsa, circa 1859). Byrsa foi destrida durante aterceira guerra púnica (149–146).
↑Charles-Picard,Daily Life in Carthage (París 1958; Londres 1961, reprint Macmillan 1968) na 8 (mapa da cidade mostrando o templo de Eshmoun, nas alturas orientais do Byrsa).
↑E. S. Bouchier,Life and Letters in Roman Africa (Oxford: B. H. Blackwell 1913) at 17, and 75. Dise que o templo romano deJuno Caelestis erixíuse máis tarde no Sitio do templo en ruínas deTanit.
↑en Byrsa hai algunhas evidencias de construción residencial de calidade do século II a.C. Soren, Khader, Slim,Carthage (1990) at 117.
↑Harden,The Phoenicians (1962, 2d ed. 1963), text at 34, maps at 31 and 34. According to Harden, the outer walls ran several kilometres to the west of that indicated on the map here.
↑Picard and Picard,The Life and Death of Carthage (1968, 1969) at 395–396.
↑For an ample discussion of the ancient city: Serge Lancel,Carthage (Paris: Arthème Fayard 1992; Oxford: Blackwell 1995, 1997) at 134–172, ancient harbours at 172–192; archaic Carthage at 38–77.
↑Hitchner, R., DARMC, R. Talbert, S. Gillies, J. Åhlfeldt, R. Warner, J. Becker, T. Elliott."Places: 314921 (Carthago)". Pleiades. Consultado o 7 de abril de 2013.
↑Xella, Paolo, et al. "Cemetery or sacrifice? Infant burials at the Carthage Tophet: Phoenician bones of contention." Antiquity 87.338 (2013): 1199-1207.
↑Smith, Patricia, et al. "Cemetery or sacrifice? Infant burials at the Carthage Tophet: Age estimations attest to infant sacrifice at the Carthage Tophet." Antiquity 87.338 (2013): 1191-1199.
