 | |||||
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | España | ||||
| Comunidade autónoma | Galicia | ||||
| Provincia | provincia da Coruña | ||||
| Capital | Cabanas | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 3.296(2024) (108,71hab./km²) | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 30,32 km² | ||||
| Bañado por | Océano Atlántico | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Organización política | |||||
| • Alcalde | Germán Castrillón Permuy | ||||
| Eleccións municipais en Cabanas | |||||
| Identificador descritivo | |||||
| Código postal | 15621 | ||||
| Fuso horario | |||||
| Código INE | 15015 | ||||
| Sitio web | cabanas.gal | ||||
Cabanas é un concello daprovincia da Coruña, pertencente ácomarca do Eume. Segundo oIGE, en2014 tiña 3.294 habitantes(3.346 en2011). Oxentilicio écabanés.[1]
O concello de Cabanas está situado na franxa costeira deGaliza, ao nordeste daprovincia da Coruña. É o único concello incluído integramente na denominadaría de Ares. Enmarcado nacomarca do Eume, limita ao norte e oeste co concello deFene, ao leste co concello daCapela, e ao sur coa ría de Ares e cos concellos dePontedeume eMonfero, dos que o separa orío Eume. A capital do concello está a 82 quilómetros deSantiago de Compostela, a 37 daCoruña e a 15 deFerrol.
A xeomorfoloxía defínese pola transición entre a franxa costeira e as superficies de achanzamento inferior, producindo unha superficie moi accidentada.
Na parte sur do concello a paisaxe, de oeste a leste, distínguese polas praias, acantilados emarisma nas parroquias deSan Martiño de Porto eCabanas, e o val do río Eume, amplo na parroquia deIrís, e angosto na deSoaserra, onde xa forma parte docanón do Eume.
Ao leste érguense as elevacións da Serra, que serven de límite co concello daCapela, e onde se achan as maiores elevacións do concello, sendo o pico da Aguia con 474 metros a maior altura.
O centro do concello está salpicado doutros contrafortes, entre as que destacan Punxeiro con 389 metros e o coto do Castro de 343 metros. A zona norte está formada por terras que descenden dos contrafortes centrais cara áría de Ferrol. No oeste do concello elévanse pequenos outeiros que forman o límite natural coa parroquia fenesa deLimodre.
O río principal é o Eume, que baña o sur do concello e fai de fronteira cos concellos de Monfero e Pontedeume. Ao leste, na parroquia deSoaserra encóntrase no canón do Eume, abríndose o val na parroquia de Irís, e formando pouco antes da súa desembocadura un amploesteiro na parroquia de Cabanas. Agás algún curso rápido de auga que baixa polo canón, non posúe afluentes nas terras do concello.
Na parroquia deSanta Cruz do Salto nace orío Castro que baña esta parroquia e as deLaraxe e San Martiño de Porto, desembocando na ría de Ares no límite co concello de Fene.
As terras da parroquia deRegoela, no nordeste do concello, forman parte da conca dorío Belelle, que nesta parte fai de límite co concello de Fene.
Durante oséculo XX, a poboación de Cabanas sufriu todo tipo de tendencias. Logo dun período de estancamento ou crecemento feble durante o primeiro terzo, aumenta considerabelmente no terzo seguinte chegando a superar os 5.000 habitantes nos anos sesenta. Nas dúas décadas seguintes sofre un baixón espectacular, situándose en pouco máis de 3.000 habitantes en1991. A partir deste ano experimenta un notábel aumento, aínda que non suficiente para recuperar a perda das décadas anteriores, situándose en2012 en 3.299 habitantes.
No seguinte gráfico asociado á táboa que lle segue, apréciase a evolución comentada:[2][3]
| Evolución da poboación de:Cabanas desde1900 ata2020 | ||||||||||||
| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2020 |
| 3 322 | 3 447 | 3 443 | 3 584 | 4 100 | 4 380 | 5 014 | 5 001 | 3 500 | 3 074 | 3 292 | 3 346 | 3 274 |
En2020 a distribución da poboación por tramos de idade era[4]:
| Censo total2020 | 3 274 habitantes |
|---|---|
| Menores de 15 anos | 321 (10 %) |
| Entre 15 e 64 anos | 1 910 (58 %) |
| Maiores de 65 anos | 1 043 (32 %) |
Polo que respecta áPrehistoria, en Santa Cruz do Salto descubriuse un conxunto depetróglifos[5] ao carón do conxunto tumulario neolítico do coto dos Golpes[6]. Nocastro das Modias achouse untorque que foi adquirido polaDeputación da Coruña en 1868, consérvase actualmente noMuseo Arqueolóxico e Histórico Castelo de Santo Antón[7]. NaAntigüidade Tardía o territorio preséntase adscrito á diocese de Bretoña noparroquial suevo do século VI e Laraxe rexístrase na doazón deOdoario a Santa María de Lugo no século VIII[8].
No remate daAlta Idade Media (890), a terra ao norte do ríoEume denomínase por primeira vez comoBezoucos coa antiga vila de Caaveiro[9] e en 936 Regoela (Regoela Vella), Santa Cruz do Salto (Porcar) e Soaserra (Xabariz) forman parte da doazón deSan Rosendo aomosteiro de Caaveiro[10]. Por volta do séculoXI, a documentación notarial acredita posesións dePedro Froilaz,conde de Traba, en Porto, Laraxe eIrís[11]. En 1088, nun documento de doazón deste conde, Porto ten o título real de vila[12]. Desde 1117, Regoela constitúe un couto redondo dependente do mosteiro de San Martiño de Xuvia, a través dunha doazón deAfonso VII. Este cenobio afórallo posteriormente a Alonso de Parga, que transmite o foro aos seus descendentes[13]. Asemade, o Couto de Porto pertence en 1156 ao bispado de Mondoñedo, probablemente por doazón da casa de Traba, e no século XV é arrendado aoscondes de Andrade[14], que antes se chamaron a Laraxe.
A vila de Cabanas documéntase noTombo de Caaveiro no ano 1175[15], no Couto de Irís. Mediante doazón,Fernando III incorpora Irís aoCouto de Caaveiro no 1238[16] e , en substitución da Capela, a vila de Cabanas convértese na sede prioral e administrativa de Caaveiro no século XV.
NaIdade Moderna, o territorio municipal divídese entre o priorato de Caaveiro, por unha banda, e pola outra oscondes de Lemos logo demarcación dePontedeume[17]. No final dos anos dez do século XIX, o antigo couto prioral convértese no Concello de Caaveiro[18][19], con capital administrativa na vila de Cabanas, ó mesmo tempo que se constitúe o Concello de Porto[20]. En 1836 establécese o Concello de Cabanas coas sete parroquias actuais e a parroquia deCaaveiro[21][22]. Esta integrouse no municipio da Capela o 1 de xullo de 1925[23].
No ámbito xudicial, o municipio repártese entre as xurisdicións priorais de Caaveiro e Xuvia e a nobiliaria ata comezos do século XIX. Desde 1834 as parroquias actuais xunto con Caaveiro pasan a formar parte do partido dePontedeume[24], agás un bienio que se integran na xurisdición de Ferrol (1867-1868)[25]. Nesta etapa, a vila de Cabanas ostentou a capitalidade do segundo distrito electoral que incluía a Ares, A Capela, Fene e Mugardos (1877-188?)[26]. Coa disolución da demarcación eumesa en 1965, o concello moderno únese definitivamente a Ferrol[27].
Acultura megalítica está representada por 29 túmulos distribuídos na zona centro-oriental de Cabanas, destaca a necrópole do coto dos Golpes e coto de Punxeiro, con 21 monumentos funerarios. Tamén hai manifestacións dacultura castrexa reflectidas en trescastros: ocastro de Piñeiros, enRegoela; ocoto do Castro, enIrís, e ocastro das Modias, enSan Martiño de Porto.
En canto á arquitectura relixiosa, destaca a igrexa parroquial de San Martiño de Porto, que aparece citada en distintos documentos dende o século XV e a capela de Riobó, que é de estilorenacentista. Nela hai restos dun altarbarroco en madeirapolicromada. Noadro da igrexa de San Mamede deLaraxe localízase a Pía de San Mamede, á que se lle atribúe un carácter máxico porque sempre ten auga e nunca esgota o seu manancial nin en épocas de seca. A capela do Bo Xesús, no Pudrical, enSan Martiño de Porto, é unha pequena igrexa de estilo barroco fundada no ano1771. Tamén hai constancia documental sobre a existencia de varias capelas desaparecidas. Oscruceiros adoitan situarse en cruzamentos de camiños, en adros de igrexas ou en lugares aos que se lles supón certo carácter máxico. En Cabanas hai catro cruceiros, entre os que destaca o do Areal que presenta como elemento decorativo unha flor con catro puntas.
No municipio tamén hai numerosos pazos, coma o de Fraián, en San Martiño de Porto; opazo de Riobó, na vila deCabanas ou o deCaaveiro que conserva o escudo do Real Padroado de Caaveiro cunha inscrición que di que foi reedificado entre os anos 1742 e 1748. En relación coaponte dos Andrade, a lenda conta que foi construída nunha soa noite por unha aposta co demo, quen, por non colocar a derradeira pedra antes de romper o día, non puido cobrar o prezo da aposta. Esta obra, levantada a expensas deFernán Pérez de Andrade, foi considerada como a máis grande deEuropa na súa clase.
As construcións populares están representadas polos numerososhórreos, cabazos,muíños,lagares e fontes. Destacan entre os máis de 200 hórreos que se localizan no municipio: o do Pazo de Riobó, o de Fraián e o de Xavariz. Os cabazos constrúense nas parroquias deRegoela eSoaserra, para almacenar gran en épocas de boas colleitas cando os hórreos son insuficientes. O concello de Cabanas conserva restos de preto de medio centenar de muíños, dos que aínda funcionan polo menos unha ducia. Todos son hidráulicos e só un é mixto, de mareas e río, está situado na desembocadura dorío Castro. A tradición do viño conservouse neste territorio fundamentalmente nas parroquias de Irís e Cabanas.
Localizados nun fondo da ría están o piñeiral e apraia da Madalena, que, cun proceso de regulación urbanística, son un exemplo único na nosa xeografía litoral. As súas características naturais, as súas augas tranquilas, a calidade da area e o seu extenso e frondoso piñeiral vense complementados cuns servizos excelentes (fontes, mesas e asentos rústicos, grelladas etc), ademais da ampla oferta en restauración e aloxamento hoteleiro que se brinda no propio concello.
Apraia de Chamoso está nunha costa acantilada á que se accede por unha pista situada fronte á igrexa de San Martiño de Porto e ofrece outra alternativa ao bulicio da primeira.
Xa cara ao interior, asfragas do Eume constitúen un espazo natural destacable, considerado como "obosque atlántico costeiro máis importante e mellor conservado de Europa". Existen máis de 20 especies deárbores e máis de 100 especies defungos e 250 deliques.
Hai constancia dalgunhas festas de carácter ecoloxista celebradas antano, como a Festa da Árbore o día19 de marzo de1914 e que hoxe continúa no Día do Ambiente cando se plantan árbores tanto de doazóns oficiais coma de particulares. A popular romaría de santa Marta ten lugar, dende a súa recuperación en 1990, no piñeiral da Madalena, o domingo posterior ao 29 de xullo. As sete parroquias de Cabanas festexan anualmente os seus patróns con comidas familiares, gaitas, bailes e verbenas nocturnas:
A principal vía de comunicación que atravesa o concello é a autoestrada do AtlánticoAP-9 que ten dúas saídas en Cabanas, unha a carón do río Eume e outra nopolígono industrial de Vilar do Colo.
Séguelle en importancia aestrada nacional 651 (antigo ramalBetanzos-Ferrol da nacional VI). Do cruzamento de Cardeita parten a estrada AC-122 en dirección aLimodre, que comunica conRedes,Ares eMugardos; e a AG-564 ataGoente, comunicando coasPontes de García Rodríguez.
A liña ferroviaria Betanzos-Ferrol pasa polo concello, posuíndo unha estación no lugar doAreal. Está proxectada unha estación da futura liña doAVE A Coruña-Ferrol.
Existe un pequeno punto de atraque preto da desembocadura do río Eume, no lugar doCampo do Oito. Apraia da Madalena, na súa punta norte, fai de atracadoiro natural.
Os concellos de Cabanas e Fene comparten opolígono industrial de Vilar do Colo, en terras de Laraxe (Cabanas) e Maniños e Barallobre (Fene).
Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Cabanas vexa:Lugares de Cabanas.
... in Besancos sancto Mamete de Larido, et sancto Georgio de Castrobomir ab integro stipatas de familia mea
[Ano 890, doc. 2151, páx. 323] ... sicuti et donamus nostram villam propriam que est in territorio Bisaquis, villa que vocant Calavario, que fuit patris mei Begicarii...
[Ano 936, doc. 1] ... Sancta Eoalalia, cum sua filigresia, Xavarit (...) et Rogoela Vetula et Porcar
... manifestan que esa presencia dos antepasados do conde no termo de Porto foi unha realidade innegábel... páx. 360
(...) ea obtineo ita et relinquo ad eodem loquo seruiendum in ipsa uilla quae uocitant Porto omne meum directum quantum me computet inter meos germanos uel heredes de ea cum suo plantato et edificia omnia (...)
[Ano 1153, doc. 2181, páx. 351] ... illo quinione de Gundisalvo Menendiz; et de ipso casale de Cabanas, quod tenebat Muninus Monacus, mea directura... [Ano 1175, doc. 2184, páx. 354] ... est ipsa hereditate in terra Bisaquis, in villa que vocitant Cabanas, discurrente ad aulam Sancti Stephani de Herenes...
Sesión de once de julio de mil ochocientos veinte y dos (...) Se dió cuenta de una representación hecha a S.M. por Baltasar Antonio Feal mayordomo pedáneo de la Villa de Cabanas en nombre de los vecinos de la misma y feligresía de Erines, remitida al Sr. jefe político por el Ayuntamiento de Caabeyro con fha. treinta y uno de mayo ultimo y dirigida por dho Sr. a informe de la Diputación... páx. 3
Sesión nº 35 del día onze de septiembre de mil ochocientos veinte y dos (...) Se mandaron pasar al expediente General de arreglo de ayuntamientos dos exposiciones de la parroquia de Santiago de Boebre que solicitan unirse al Ayuntamiento de Leiro y otra de varios vezinos de las parroquias de S. Juan del Seijo, S. Martín de Goente, Sª María de Rivadeume y Santiago de Bermuy que solicitan que dichas parroquias formen por si ayuntamiento separadándose del de Caabeiro páx. 9
Sesión de 20 de junio de mil ochocientos veinte y dos (...) Se dió cuenta de una exposción del Ayuntamiento de S. Martin do Porto de 14 de mayo último en contestación al pliego de reparos puesto a sus cuentas del año 1818 y no pudiendo satisfacer a ellos se acordó expedir la orden correspondiente para que al término de 8 días lo verifiquen sirviéndole de carga las partidas no abonadas... páx. 3
5ª Sesión ordinaria del 17 de octubre (...) En razón de la competencia suscitada entre los ayuntamientos de Capela y Cabañas a cerca de la pertenencia de varios efectos de la antigua jurisdicción de Caaveyro se acuerda adjudicación al Ayuntamiento en cuyo distrito quedó comprendida la Capital de dicha jurisdicción
 | Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Cabanas |
