As baleas son criaturas de mar aberto, onde realizan tódalas fases do seu ciclo biolóxico. A súa adaptación á vida baixo a auga é tan extrema que non son quen de sobrevivir en terra. O seu tamaño varía dende os 2,6 m e 135 kg duncachalote anano até os 29,9 m e 190 toneladas dabalea azul, que é a meirande criatura que xamais existiu. Ocachalote é o meirande depredador dentado da terra. Varias especies amosadimorfismo sexual, no que as femias son meirandes que os machos. Osmisticetos non teñen dentes, e no seu canto teñen barbas, unhas estruturas como pelos que expelen a auga e reteñen okrill e oplancto do que se alimentan. Empregan os pregues da gorxa para expandir a boca e botar un gran grolo de auga. Os balénidos teñen testas que poden representar até o 40% da súa masa corporal para tomar auga. Por outra banda, osodontocetos, teñen dentes cónicos deseñados para capturar peixes outéutidos. Os misticetos teñen un desenvolvido sentido do "olfacto", mentres que os odontocetos teñen un ben desenvolvido sistema de audición. O seu oído, que está adaptado tanto para a auga como o aire, está tan ben desenvolvido que poden sobrevivir mesmo se son cegos. Algunhas especies, como os cachalotes, están moi adaptados a vivir a grandes profundidades e capturar luras, as súas presas favoritas.
O terceiro domingo defebreiro celébrase oDía Mundial das Baleas.[1]
No imaxinario tradicional galego, a balea es un animal de tamaño xigantesco e que berra de tal xeito que mete medo tanto a mariñeiros como á xente do interior.
San Brandán celebrando misa sobre a illa-peixe
Crese que só existe unha balea en todo o mar, e que pare unha cría cada cinco anos. Coincidindo co momento do parto, as mulleres embarazadas corren perigo de abortar, porque se considera que a balea está directamente relacionada co Mal. Cando a balea sente que vai morrer, diríxese a varar na costa, quedando no mar o baleato. Curiosamente, esta lenda foi recollida a provincia de Ourense, concretamente enSabadelle, do concello doPereiro de Aguiar
Do gran tamaño do animal dá idea o feito de que fose confundido cunha illa, cando estaba a dormir aboiando no mar. Éa lenda de SanBrandán, un monxe irlandés do século VI que navegou para evanxelizar novas terras. Nun momento determinado, en augas dasIllas Canarias, atopan unha illa deserta e totalmente desprovista de vexetación e deciden deterse alí para celebrar misa e, rematada esta, prenden lume para quentarse. Pero de socate notan que a illa comeza a moverse, polo que escapan correndo cara ao barco. A suposta illa era unha balea que termina mergullándose e desaparecendo.
Noutra ocasión, outra balea atemorizaba ós habitantes daMariña lucense e, concretamente, ós mariñeiros que se dedicaban ácaza de baleas do porto deSan Cibrao (enCervo). Cando o soubo o bispo deMondoñedo,San Gonzalo, achegouse á praia onde nadaba a balea. Esta, ó velo chegar, acaroouse ata onde a profundidade non implicaba risco de varamento e bispo e balea puxéronse a falar. Cando remataron, o bispo bendixo ó animal, subiu a unha barca e achegouse onda a balea. A balea abriu a boca e o bispo penetrou nela, para saír ó pouco cunha imaxe da Virxe nas mans. É a Virxe de Vilaestrofe, que se conserva na igrexa deSan Román de Vilaestrofe, do concello de Cervo.
