Asturias segundo o seuEstatuto de Autonomía está consideradacomunidade histórica no seu artigo 1. Posúe un órgano de autogoberno medieval chamadoXunta Xeral fundado no ano1388, como consecuencia da súa transformación en Principado por orde deXoán I de Castela. Tamén posúe unha lingua propia, obable[3][4], lingua que, aínda non sendo considerada lingua oficial, posúe unstatus xurídico de protección. A parte máis occidental da comunidade, coñecida comoTerra Eo-Navia, é defala galega.
O termo Asturias recibe o nome dos seus antigos poboadores, osástures, primitivos habitantes das beiras do ríoAstura (actualEsla) ata a dominación romana. O nome de ástures englobaba non só aos daMeseta chamados cismontanos, senón tamén aos do norte, coñecidos como transmontanos.
Astura (que máis atrás da invasión romana, chamábaseEstura ouEstula) tomaría a raíz docelta;stour, que significa «río». Devandito topónimo aparece naBretaña, onde Plinio fala do río «Stur»; hoxe en día existen tres ríosStour enKent,Suffolk eDorset. Na desembocadura do Elba hai outro ríoStör, chamado antigamente «Sturia». Así mesmo, noPiemonte situábase a tribo celta dosEsturi e un ríoStura. A mesma raíz perdura aínda hoxe nogaélico e obretón nas palabrasster estour co significado de «río».
Tras a morte do reiPaio (cara ao ano737), o territorio asturiano abarcaba desde orío Eo aorío Asón.
Na maioría dos mapas cartográficos feitos desde oséculo XVI vese unha Asturias dividida en dúas: AsAsturias de Oviedo e asAsturias de Santillana. As de Oviedo tiñan a súa fronteira occidental norío Eo e pola parte oriental no concello deRibadesella, onde comezaban as de Santillana. Esta chegaba ata pouco máis aló deSantander, situándose a súa fronteira oriental norío Asón. Polo sur as Asturias limitaban coCordal Cantábrico.
No mapa cartográfico editado en1700 por Charles Hubert (primeiro xeógrafo do rei de España) empeza a nomearse como Principado de Asturias, estando dividido aínda na de Oviedo e a de Santillana. No ano1778 asAsturias de Santillana intégranse definitivamente na provincia dos Nove Vales de Cantabria.
Ocupada por grupos humanos desde oPaleolítico Inferior. Durante osuperior Asturias caracterizouse polas pinturas rupestres do oriente da Comunidade. Nomesolítico desenvolveuse unha cultura orixinal, o asturiense; a continuación introduciuse aIdade de Bronce, caracterizada polosmegálitos etúmulos. NaIdade de Ferro, o territorio estivo sometido á influencia culturalcelta. O pobo celta dosástures comprendía tribos como oslugones,pésicos etc., que poboaron todo o territorio ástur decastros, antigos poboados celtas. A influencia celta aínda perdura hoxe cos topónimos de ríos e montañas, así como nomes de poboacións.
A conquistaromana tivo lugar entre os anos29 e19 a. C.. Pouco tempo despois o centro e oriente do actual territorio asturiano pasaría a pertencer aoConventus asturicensis, tamén coñecido comoAsturia, e que acabaría por designar o territorio ao norte da Cordilleira cantábrica. Tras a reforma territorial deDiocleciano, todo oConventus asturicensis pasaría a formar parte da nova provincia romana daGallaecia, e baixo esta denominación perdurará ata a Baixa Idade Media.
Tras varios séculos sen presenza estranxeira, os suevos conseguiron poñer baixo o seu reino gran parte do occidente asturiano, ata, polo menos, orío Narcea. Pola súa banda tamén os visigodos intentaron ocupar o territorio noséculo VI. O territorio, como sucedera conRoma eToledo, non foi fácil de someter, e de feito, aínda coa destrución damonarquía visigoda a mans dos musulmáns, e a posterior islamización deHispania, o territorio asturiano permaneceu en mans dunha aristocracia autóctona, capaz de gobernar o país. Dentro do coñecido comoreino de Galicia ou deGalicia e Asturias, o territorio asturiano vai gozar de gran relevancia dentro da coroa, que establecera a súa capital na cidade asturiana deOviedo, os numerosos monumentos prerrománicos falan dunha etapa florecente paraAsturias. A decisión, no entanto, pouco despois do traslado da corte aLeón, minguara sen dúbida o esplendor de antano, relegandoOviedo e a súa rexión á condición de antiga sede palatina. Durante os séculos medievais, o illamento propiciado pola cordilleira cantábrica fai que as referencias históricas sexan relativamente escasas. Tras a rebelión do fillo deHenrique II de Trastámara, establécese realmente oPrincipado de Asturias. Houbo varios intentos de independencia, os máis coñecidos foron o conde Gonzalu Pelaiz ou a raíña Urraca (a asturiana), que aínda conseguindo importantes vitorias ao final foron derrotados polas tropas castelás.
Noséculo XVI o territorio alcanzou por primeira vez os 100.000 habitantes, número que se duplicou coa chegada do millo americano no século seguinte.
O8 de maio de1808, a Xunta Xeral do Principado de Asturias declara a guerra aFrancia e proclámase soberana, creando exército propio e enviando embaixadores ao estranxeiro, sendo o primeiro organismo oficial de España en dar ese paso. O1 de xaneiro de1820, o oficial Rafael de Riego sublévase en Cádiz proclamando a Constitución de 1812.
A partir de1830 comeza a explotación docarbón, iniciando arevolución industrial na comunidade. Máis tarde estableceríase a industria siderúrxica e naval.
O6 de outubro de1934 comezou unha rebelión na cunca mineira provocada porque os revolucionarios non admitiron a entrada daCEDA no goberno. A Revolución de 1934 tivo a Asturias por escenario principal.
Durante arevolución de 1934, protagonizada polos mineiros das Cuncas, a cidade queda asolada en boa parte: resultan incendiados, entre outros edificios, o da Universidade, cuxa biblioteca gardaba fondos bibliográficos de extraordinario valor que non se puideron recuperar, ou o teatro Campoamor. A Cámara Santa na Catedral, pola súa banda, foi dinamitada.
Aguerra civil produciu a división de Asturias en dous bandos desde o 18 de xullo. O 25 de agosto de 1937 proclámase enXixón o Consello Soberano de Asturias e León presidido polo dirixente sindical e socialista Belarmino Tomás, terminando o conflito o 20 de outubro de 1937. Tras vinte anos de estancamento económico, produciuse a definitiva industrialización de Asturias.
Fortemente afectado pola reconversión industrial da década de 1990, o Principado intenta actualmente potenciar a súa abundante paisaxe e os recursos naturais con vistas ao turismo.
Asturias conta con 1.080.138 habitantes (INE2008), o que representa un 2,38% do totalnacional. A súa densidade de poboación, de 101,4 habitantes por km², é lixeiramente superior á mediaespañola.
A poboación caracterízase por posuír a máis altataxa de mortalidade deEspaña (12 por mil) e a máis baixataxa de natalidade (6 por mil), polo que desde1987 a poboación está diminuíndo, dado que a natalidade só representa o 42% da taxa de mantemento da poboación, aínda que as cidades grandes manteñen a súa poboación. No último ano a poboación de Asturias sufriu unha pequena alza, que foi asumida principalmente porOviedo eXixón (2.500 e 3.000 habitantes respectivamente) e outros 17 concellos. No resto dos municipios a poboación diminuíu. Significativo é o despoboamento nas concas mineiras e o suave descenso deAvilés en 44 persoas.
A porcentaxe deestranxeiros é do 2,81 %[5], tres veces menos que a media nacional e só por diante deGalicia eEstremadura. Os principais colectivos estranxeiros son oecuatoriano (14,76% do total de estranxeiros), ocolombiano (9,01%) e oportugués (7,34%).
Aínda que ocastelán é a única lingua oficial do Principado, na comunidade tamén se falan oasturiano e ogalego. O primeiro é a lingua autóctona do Principado de Asturias que, aínda que non goza de status oficial, si está recoñecida como tal polo Principado de Asturias de acordo ao seuEstatuto de Autonomía e a lexislación desenvolvida.
Oasturiano ten a súa orixe nalingua romance derivada dolatín falada nos reinos medievais deAsturias e deLeón. O texto máis antigo que se coñece nesta lingua é aNodicia de Kesos que data do ano959, mentres que o documento normativo escrito en asturiano máis antigo que se conserva é oForo de Avilés de1085. Ten algunhas variantes locais. A partir daTransición Española, aoficialidade do asturiano é unha das reivindicacións de diversos movementos sociais. En1981 creouse aAcademia de la Llingua Asturiana, institución do Principado de Asturias cuxo fin é o estudo, a promoción e a defensa do asturiano. Desde 2005 fixéronse oficiais algúnstopónimos de localidades en asturiano.
O asturiano é a lingua materna dun 17,7% dos asturianos, en tanto que para un 20,1% o é tamén xunto co castelán. Ademais, é materia de estudo voluntaria para os alumnos de primaria e optativa para os de secundaria en todo o Principado de Asturias. Tamén ten certa presenza nos medios a través de semanarios e que usan esta lingua como vehicular. Nos últimos anos, aliteratura asturiana gozou de gran desenvolvemento desde o que se veu en chamar oSurdimientu.
Pola súa parte, o galego fálase entre os ríosEo eNavia, e habitualmente é denominadogalego-asturiano oueonaviego. Filoloxicamente, trátase dunha subárea dentro do bloque oriental do galego que inclúe tanto esta rexión de Asturias como o municipio galego deNegueira de Muñiz.
Segundo un estudo do profesor daUniversidade Complutense de Madrid Alberto Gómez Bautista, na Franxa Leste, que abrangue as zonas de Eo-Navia, Ancares Leste, O Bierzo Occidental eAs Portelas existen entre 70.000 e 100.000 galegofalantes, é dicir un 50% da poboación que ten o galego como lingua de uso cotián. Así mesmo, algúns falantes do Eo-Navia e tamén do Bierzo tamén falan asturleonés, froito dos fluxos migratorios.[8]
A organización e a estrutura política do Principado de Asturias réxese poloEstatuto de Autonomía, en vigor desde o30 de xaneiro de1982. Segundo o Estatuto, os órganos institucionais do Principado de Asturias son tres: aXunta Xeral, oConsello de Goberno e oPresidente. A forma de goberno do Principado éparlamentaria: A Xunta Xeral é opoder lexislativo que elixe, en representación do pobo asturiano, ao Presidente do Principado de Asturias. O Presidente do Principado de Asturias é o do Consello de Goberno, o xefe dopoder executivo, e responde politicamente ante a Xunta Xeral, a cal, a través dunhamoción de censura ou unhamoción de confianza pode cesarlle nas súas funcións.
O poder lexislativo recae sobre a Xunta Xeral, integrada polos representantes do pobo asturiano. Entre as súas funcións están a aprobación dos orzamentos, e a orientación e control da acción do Consello de Goberno. A Xunta está integrada por 45 deputados, electos por un período de catro anos por medio dosufraxio universal dentro dun sistema derepresentación proporcional en que a asignación de deputados baséase nométodo D'Hondt.
Aeconomía do Principado de Asturias conta cunsector primario en retroceso que ocupa ao 6% da poboación activa con gandería vacúa, agricultura (millo, patacas e mazás) e pesca. Segue sendo significativa aminería docarbón aínda que non goza do papel preponderante de outrora.
Osector secundario emprega ao 30% da poboación activa, sendo importantes: asiderurxia, a alimentación, os estaleiros, as armas, as químicas, equipos de transporte etc. Nosector terciario aséntase o 65% da poboación activa e vai en aumento, sendo este feito sintomático da concentración da poboación nos centros urbanos e da importancia que oturismo adquiriu na rexión nos últimos anos.
A pesar da relocalización industrial que golpeou á comunidade en décadas anteriores, a renda por habitante creceu por encima da media nacional ata situarse en 19.868 € en 2006 (o 89,7% do PIB per cápita do país).
Os concellos que forman parte do Principado de Asturias teñen unha débeda pública global de 451.071.000 millóns de euros.[10]
Concellos de Asturias.Áreas sanitarias de Asturias.
Segundo o Estatuto de Autonomía de Asturias, a efectos administrativos, a Comunidade está dividida en 78concellos (concejos), figura que na actualidade conta co mesmo valor legal que o municipio. A entidade menor que o concello é aparroquia, que non ten por que coincidir necesariamente coa parroquia eclesiástica. Dentro de cada parroquia distínguense os diferentesbarrios.
Asturias está bastante illada debido ao gran relevo montañoso que ten. Desde a época dos romanos a rexión comunicouse coa meseta a través daVía da Prata, que cruza aCordilleira Cantábrica chegando ata a cidade deSevilla, a actualA-66. En canto ao tren, co desenvolvemento doferrocarril noséculo XIX, comunicouse co resto da península, principalmente conLeón eSantander. Na rexión sitúase un dos portos máis importantes doCantábrico,El Musel, o cal ten rutas comerciais diarias conFrancia e oReino Unido.
Asturias unicamente conta cun aeroporto: oaeroporto de Asturias, situado enCastrillón e un aeródromo, oaeródromo de La Morgal situado enLlanera. A peculiaridade do aeroporto é que é extremadamente pequeno, está cerca do mar e debido á densa néboa que ocasionalmente se forma, a aterraxe nel é algo difícil.
O aeroporto de Asturias ten liñas aéreas diarias conPalma,Madrid,Barcelona eLanzarote e semanais conLondres,Xenebra eParís. O aeroporto rexistrou un considerable aumento de pasaxeiros, desde 774.317 en2002 ata 1.530.248 en2008. É un dos aeroportos que menos pasaxeiros recibe ao ano, sendo o 20º aeroporto deEspaña. Pódese acceder a través da autovía do CantábricoA-8 e a estradaN-632.
Barallouse a posibilidade de construír un aeroporto na Providencia (Xixón), pero foi descartado debido ao relevo algo ondulado e á proximidade de vivendas.
Na actualidade estase construíndo avariante de Pajares, unha infraestrutura ferroviaria longamente solicitada, que permitirá o acceso áalta velocidade e a conexións con tempos máis reducidos conMadrid e o resto deEspaña.
Os dous grandes eixos de Asturias son as autovíasA-66 eA-8 que cruzan de norte para sur e de leste para oeste respectivamente a rexión. Ademais existe un número crecente de novasautovías, algunhas aínda en construción ou proxecto, como aA-63, aA-64, aAS-I e aAS-II.
Distintas variedades de fabas nunha tenda asturiana.
Ten elementos que a emparentan coa cociñagalega,normanda ebretoa. O prato máis coñecido é afabada, potente guiso feito con fabas, unha variedade de feixón branco, acompañadas por chourizo, morcilla, lacón, e touciño. Isto sérvese á parte e coñécese co nome decompango. Ademais destaca a variedade de peixes frescos e mariscos doCantábrico e a calidade da súa carne de vitela e boi.
Existen máis de cen variedades distintas de excelentes queixos artesáns, dos que o decabrales é o máis popular. Se se prefire unha sobremesa doce, o máis tradicional é o arroz con leite e ascasadielles (un tipo de empanadillas cheas dunha mestura de froitos secos como noz, améndoa ou abelá, previamente triturados, mesturados con azucre e regado por anís) ben fritas ou ao forno. A bebida asturiana por excelencia é asidra.
Un acontecemento deportivo moi popular tanto en Asturias como no resto de España é oDescenso Internacional do Sella, proba depiragüismo con participantes de varios países e que ten lugar anualmente no tramo final dorío Sella, entreArriondas eRibadesella, o primeiro sábado de agosto, desde a década de 1930. Con este acontecemento dá comezo a semana Internacional de Piragüismo en Asturias, que finaliza coDescenso Internacional do Cares.
En Asturias existen tamén deportes autóctonos con amplo seguimento de afeccionados. De entre estes osbirlos son o máis importante e en Asturias se práctica en varias modalidades:cuatreada, batente,palma (ou birle),celta (ou de Tineo) etc.
Ademais, destacar os deportes invernais e de montaña. Conta coa estación invernal e de montañaValgrande-Pajares, que é unha das primeiras estacións de esquí españolas, inaugurada en 1954. Ademais en marzo de 2007, inaugurouse a estación invernal deFuentes de Invierno.
↑Fontes: Os datos de 1787 corresponden ao censo de Floridablanca, citados por Mª del Carmen Ansón Calvo en Asturias na España de Carlos III. Demografía e sociedade, Universidade de Oviedo, Servizo de Publicacións. Instituto Nacional de Estadística de España Elaboración gráfica por Wikipedia
.svg)
.svg)
.svg%26amp%3blang%3dgl)
.svg)
.svg)
.svg)
