.svg) .svg) | |||||
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | España | ||||
| Comunidade autónoma | Castela e León | ||||
| Provincia | provincia de Ávila | ||||
| Capital | Arenas de San Pedro | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 6.438(2024) (33,04hab./km²) | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 194,85 km² | ||||
| Bañado por | Río Tiétar,Arenal,Ramacastañas River(en) ePelayo | ||||
| Altitude | 510 m | ||||
| Punto máis alto | La Mira (2.343 m) | ||||
| Comparte fronteira con | El Arenal Navalcán(pt) Oropesa(pt) Parrillas(pt) Montesclaros(pt) Velada(pt) Lanzahíta(pt) Mombeltrán(pt) San Juan de Gredos(pt) Candeleda(pt) Hoyos del Espino El Hornillo(pt) Poyales del Hoyo(pt) Guisando Santa Cruz del Valle(pt) | ||||
| Organización política | |||||
| • Alcalde | Juan Carlos Sánchez Mesón(2015–) | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Código postal | 05400 | ||||
| Fuso horario | |||||
| Código INE | 05014 | ||||
| Sitio web | arenasdesanpedro.es | ||||
 | |||||
Arenas de San Pedro (coñecida comoA Andalucía de Ávila[1]) é unhacidade emunicipio deEspaña situada no sur daprovincia de Ávila,comunidade autónoma deCastela e León. Trátase da capital da comarca doValle del Tiétar, pertencente ás antigasTierras de Talavera.[2] A altitude do municipio alcanza os 2 343 m no pico deLa Mira, naserra de Gredos. O municipio conta cunha poboación de 6 556 habitantes (INE 2017), o que o converte na terceira poboación en número de habitantes da provincia, por detrás deÁvila eArévalo. Os núcleos de poboación deRamacastañas,La Parra eHontanares pertencen ao municipio baixo a forma depedanías. Boa parte do municipio pertence ao espazo protexido doparque rexional da Serra de Gredos, sendo o municipio máis poboado da contorna do parque. As festas patronais da localidade celébranse na honra áVirxe do Pilar (8 de setembro) e aSan Pedro de Alcántara (19 de outubro).
As orixes do municipio remóntanse áIdade Media, cando un grupo de poboadores dun núcleo anterior fundou a poboación na localización actual. Recibiu o título de vila en 1393, baixo o reinado deHenrique III de Castela. Durante o resto daIdade Media e aIdade Moderna foi cabeza dun señorío que agrupaba a Arenas de San Pedro e ás aldeas deEl Arenal,Guisando,Hontanares,El Hornillo,La Parra,Poyales del Hoyo eRamacastañas. Noséculo XVIII a vila foi testemuña da presenza da familia doinfante Luis Antonio de Borbón e Farnesio e a súa pequena corte de artistas (Francisco de Goya,Luigi Boccherini eVentura Rodríguez entre outros) que o acompañaron durante un tempo nopalacio neoclásico que o infante mandou construír na localidade.
A orixe do topónimoArenas remóntase canto menos ao momento da fundación da poboación, a Idade Media.Arenas fai referencia á formación de areais nos leitos das correntes de auga.[3] Inicialmente a localidade denominouseArenas de las Ferrerías de Ávila, debido á proximidade coa antiga mina de ferro da La Tablada, que deu nome no seu tempo á comarca deLas Ferrerías de Ávila.[4][5] O padronazgo do santo FraiPedro de Alcántara na nomenclatura foi un engadido doséculo XVII, a raíz da canonización do santo, que viviu na localidade. Existen algúns topónimos similares na zona: o Río Arenal —que atravesa a localidade—[3][6] e o municipio deEl Arenal.[3]
Ao longo da súa historia, a localidade foi saqueada en numerosas ocasións —durante aguerra de Independencia e aPrimeira Guerra Carlista—. Esa é a razón pola que o escudo do municipio incorpora o castelo incendiado de Arenas de San Pedro e o lemaSiempre Incendiada y Siempre Fiel (Sempre Incendiada e Sempre Fiel).[7]
Oescudo aprobado por decreto o 8 de outubro de 1994 que define o escudoheráldico que representa o municipio é o seguinte:
Escudo de forma española. Sobre campo de prata, castelo na súa cor, "donjonado" de dous "donjones", o dereito máis alto, almenado, mazonado desable, aclarado degoles, ardente en goles eouro e terrazado ensinople.Bordadura en ouro con anagrama en sable (cruz) sempre incendiada e sempre fiel, aotimbre. Coroa real de España.
A descrición textual da bandeira municipal, aprobada de xeito simultánea ao escudo, é a seguinte:
| “ | Bandeira cadrada, de proporción 1x1, de cor carmesí, e no seu centro o escudo municipal. | ” |
—Boletín Oficial del Estado nº 282 de 25 de novembro de 1994.[8] | ||
A localidade de Arenas de San Pedro está situada no sur daprovincia de Ávila, a 86 km dacapital provincial, nacomunidade autónoma deCastela e León. O municipio limita ao sur coaprovincia de Toledo (Castela-A Mancha) e está a 47 km deTalavera de la Reina. As coordenadas da localidade son40°12′31″N5°5′28″O / 40.20861,-5.09111.[9] O punto máis alto do termo municipal, cuxo vértice xeodésico está situado a 2343 msnm,[10] é o pico deLa Mira, que constitúe o límite municipal entre Arenas de San Pedro,Guisando,El Hornillo eHoyos del Espino.[11] Dentro do termo municipal encóntranse aspedanías deHontanares,La Parra eRamacastañas.
| Noroeste:San Juan de Gredos eHoyos del Espino | Norte:El Arenal,Guisando eEl Hornillo | Nordés:Mombeltrán |
| Oeste:Poyales del Hoyo eCandeleda |  | Leste:Santa Cruz del Valle eLanzahíta |
| Suroeste:Oropesa (Toledo) | Sur:Navalcán (Toledo) eParrillas (Toledo) | Sueste:Velada (Toledo) eMontesclaros (Toledo) |
OSistame Central, ao que pertence a serra de Gredos, conformouse tal e como é agora nopregamento alpino, está formada porrochas plutónicas. Arenas de San Pedro encóntrase situada nunha zona demetamorfismo de material sedimentario que se remonta ao períodocámbrico inferior (cuarcitas,micacitas eesquistos) e de afloramentos graníticoshercinianos. Existen algúns terreos calizos na parte sur do municipio. Os materiais sedimentarios terciarios concéntranse na val do Tiétar (materialarcósico compactado) mentres que os depósitos cuaternarios —principalmente de tipo periglaciar e torrencial— danse principalmente na zona de serra e as terrazas do Tiétar.[12][6]
Debido á orientación da vertente sur de Gredos e ás fortes pendentes, non son de importancia xeolóxica os fenómenos glaciares, aínda que si os periglaciares. O relevo da ladeira sur presenta características dunha forte erosión de tipo torrencial influída pola elevada pluviometría.[13][14]
Polo municipio discorren orío Tiétar e varios dos seus afluentes —Arbillas, Arenal e Ramacastañas—, que descenden rapidamente dende aserra de Gredos;[6] tamén outros tributarios menores como o río Pelayos, o regato Avellaneda ou o río Riocuevas.[15] Todos estes cursos de auga pertencen áConca Hidrográfica do Texo, constituíndo a serra de Gredos un dos maiores aportadores de caudal á conca, consecuencia dunhaescorra importante da vertente sur desta serra no contexto do Texo.[16]
Arenas de San Pedro cota como fonte principal para a subministración de auga corrente cunha presa de gravidade construída en 1975 denominada «Pantano de Arenas de San Pedro», con capacidade de 10 hm³. Situado a menos de 1 km do núcleo urbano, o encoro, cunha superficie de 9 ha, represa a auga do Riocuevas.[17]
O concello de Arenas de San Pedro encóntrase nunha zona demediterráneo continentalizado, determinado como de tipoCsa (temperán con verán seco e caloroso)[18] segundo aclasificación climática de Köppen;[19] mais este encóntrase moi condicionado polas condicións orográficas aos pés da vertente sur daserra de Gredos, cuns parámetros de precipitacións totais similares aos dun clima oceánico. É característico deste clima un período estival moi seco durante os meses de xullo e agosto que contrasta coas fortes precipitacións invernais. O réxime de pluviometría con máximo invernal é propio da fachada atlántica da Península Ibérica[20] e acentúase pola orientación do municipio ao sur da serra de Gredos, dado que a orografía ocasiona precipitación por retención[21] das frontes que entran polo suroeste en situacións nas que vórtices dojet polar desgáxanse da corrente principal e entran polo suroeste peninsular principalmente a finais de outono ou principios do inverno.[22] A localidade presenta un valor de precipitación anual media de 1232 mm.[23] A temperatura media anual está entre 10 e 15 °C.[23] O mes máis frío presenta unha temperatura media de 6 °C, mentres que o máis cálido de 28º C.[23]
As especies de árbores características das masas forestais existentes no municipio de Arenas de San Pedro son o piñeiro (Pinus pinaster,Pinus sylvestris ePinus pinea), o castiñeiro (Castanea sativa) e o cerquiño (Quercus pyrenaica).[24] Nos cumios máis altos —entre os 1800 e os 2000 msnm— o piso de vexetación oromediterráneo corresponde aopiorno serrano e ao cambrón, que son substituídos máis abaixo polo piñeiro silvestre. Descendendo a menor altitude o piñeiro marítimo substituíu ou preséntase mesturado co cerquiño, que presenta poucas poboacións ben conservadas, concentradas principalmente no proindiviso conCandeleda. No piso mesomediterráneo máis baixo aaciñeira (Quercus Ilex) e asobreira (Quercus Suber) conforman poboacións mesturadas, a miúdo dehesadas.[25]
O termo municipal pertence de xeito parcial ao espazo natural protexido pola declaración doparque rexional da Serra de Gredos.[26] Entre a fauna salvaxe característica da localidade, encóntrase a cabra montesa (Capra pyrenaica victoriae), que habita as zonas máis altas daserra de Gredos e outras especies de vertebrados como o lagarto verdinegro (Lacerta schreiberi), a lagarta da serra (Iberolacerta monticola), a salamandra de Gredos (Salamandra salamandra almanzoris) ou o gato montés (Felis silvestris).[27] A serra de Gredos é un punto quente de biodiversidade no contexto ibérico, chegando a concentrar entre o 50 e o 64 % das especies de vertebrados terrestres da Península Ibérica.[26]
O val do Tiétar ten un longo historial de presenza humana a pesar de non ter sido obxecto dunha forte investigación arqueolóxica. No termo municipal de Arenas de San Pedro, na cova do Castañarejo —pretos dasCuevas del Águila deRamacastañas— encontrouse un xacemento neolítico con fragmentos de cerámica decorados.[28][29]
Existen indicios dun asentamentovettón no xacemento de El Berrocal.[30] Logo da conquista e pacificación definitiva da zona por parte dos romanos no ano59 a. C. os habitantes de ambas vertentes da serra de Gredos foron obrigados a abandonar os castros fortificados. No enclave dos Llanos encontráronse variasmoedas e fragmentos de cerámica de orixe romana. Tamén sospéitase que un balsamario de bronce zoomorfo, que se conserva noMuseo Arqueolóxico Nacional, encontrado a finais do século XIX na localidade, procede desta área.[31] A zona a partir desta época desocúpase, entrando en decadencia ata o século V.[32]
Non existen no termo municipal indicios da presenzavisigoda, a pesar doutros achados desta época no sur da provincia de Ávila, comoMijares, Postoloboso (Candeleda) ouEl Tiemblo.[33]
Segundo o cronista local do primeiro terzo do século XX José Serrano Cabo o lugar actual de Arenas de San Pedro dataría doséculo XI. Anteriormente tería existido outro núcleo de poboación no enclave actual dos Llanos, entón zona mineira. Segundo conta la lenda o cambio dun lugar a outro «produciuse logo da aparición da Virxe en 1054, cando unha praga de termitas arrasou boa parte das vivendas levantadas no núcleo antigo e obrigou aos seus habitantes a trasladarse cara o lugar coñecido como Ojo de la Jara, lugar boscoso e abrupto, cheo de mananciais e enclave da localidade actual».[34] Esta fundación —mesturada coa lenda— tan temperá no tempo relativa aos acontecementos daReconquista non está tan clara. A aparición de imaxes marianas é un dostropos favoritos da imaxinería popular cristiá,[35] e pódese contextualizar toda a situación en xeral dentro do tratamento pouco científico ou difuso baseado en mitos e tradicións populares das orixes das poboacións na Alta Idade Media.[36]
Outros autores máis modernos como Carmelo Luis López e de xeito lateral Troitiño Vinuesa —concernendo á descrición da repoboación cristiá do val do Tiétar— establecen unhas datas máis tardías para a fundación dos primeiros asentamentos cristiáns.
Durante o primeiro milenio a contorna comarcal tería unicamente importancia polas explotacións mineiras nas proximidades do río Tiétar. É esa a razón pola cal, máis adiante, mentres avanzaba aReconquista, teríase comezado a coñecer á comarca de Arenas na vertente sur daserra de Gredos co nome de Las Ferrerías de Ávila[37] —a mención a Ávila por pertencer neses séculos todo oval do Tiétar ao alfoz abulense—.[38]
Luis López e Troitiño Vinuesa mencionan ademais a relativa pouca importancia previa dada á zona polos musulmáns do distrito islámico de Talavera —pertencente áMarca Media de al-Andalus— do que tería formado parte a vertente sur da serra de Gredos. Durante este período posterior á caída do califato de Córdoba toda a serra de Gredos, territorio escasamente poboado, constituíu unha terra de ninguén que operaba como unha zona de seguridade. O principal interese musulmán eran os diversos pasos montañosos —portos doPico eTornavacas— polos cales enviaban expedicións militares ao norte.[39]
Con todo, na zona existiron algúns núcleos previos —como o de El Colmenar, actualMombeltrán— de poboación tanto mozárabe como musulmá adicados ao pastoreo.[40] Luis López non só non detalla ningunha fundación cristiá relevante antes da conquista de Toledo porAfonso VI en 1085, senón que hai que esperar ata xa entrados os séculosXII eXIII para a evidencia dos diversos núcleos de repoboación. Trala conquista de Toledo, oconcello ou terra de Ávila expandiuse moito cara ao sur, ocupando ademais da provincia contemporánea, partes das actuais provincias de Cáceres e Toledo, entre as que se incluían os importantes núcleos dePlasencia eBéjar.[41] Con todo, máis adiante —durante o reinado deAfonso VIII— configuráronse mediante diferentes disgregacións uns límites do concello abulense máis pequenos e similares aos da provincia actual, aos que se sumaban a comarca do Campo Arañuelo (esta última principalmente na provincia de Toledo).[42] A ocupación do territorio non foi firme: esta feble repoboación viuse reforzada pola incerteza provocada pola toma musulmá deTalavera en 1109.[43]
A situación da zona, logo de pasar esta última un pico de despoboamento máximo despois do resultado dabatalla de Alarcos en 1195,[44] mudou de xeito definitivo a raíz da vitoria cristiá nabatalla das Navas de Tolosa en 1212,[39] a partir da cal o —ata este momento relativamente feble e cheo de altibaixos— esforzo repoboador consolidouse, ao non existir ameaza externa nin constituír o val do Tiétar fronteira con territorios musulmáns. Así a zona quedou libre para o desenvolvemento. En 1250 menciónase de xeito explícito o nome da aldea de Arenas xunto ao doutros núcleos.[45] En 1274 o concello de Ávila outorgou terreos ao de Arenas.[46] Neste novo contexto, noséculo XIII o val do Tiétar converteuse nunha comarca agrícola-gandeira-forestal moi próspera daCoroa de Castela ao mesmo tempo que se produciu unha importante deforestación da comarca e en última instancia a señoralización do val do Tiétar nos séculos XIII e XIV.[47]
Ten unha superficie de 194,85 km², unha poboación de 6.778 habitantes, na que están incluídos os habitantes das súas pedanías (INE 2006) e unha densidade de poboación de 34,29 hab/km².
| Evolución da poboación de:Arenas de San Pedro desde1991 ata2006 | ||||
| 1991 | 1996 | 2001 | 2004 | 2006 |
| 6.413 | 6.609 | 6.395 | 6.549 | 6.989 |
Este (escudo), segundo se aclara taxativemente na axeitada ilustración aducida polo concello interesado, está composto simplemente, —por fortuna—, dunha torre en chamas, evocadora dos destrozos, incendios e outros estragos cometidos polas tropas napoleónicas en tan aguerrida localidade; e en posteriores adversidades, xa de carácter intestino, tamén sufridas por Arenas de San Pedro [...] Aclárese, non obstante, que dito escudo debe timbrarse de coroa real e só acompañado do lema que indica —Sempre Incendiada E Sempre Fiel—.
|data-acceso= require|url= (Axuda)Fue una judería modesta, de la que poseemos escasas noticias. Con seguridad debió depender de la de Mombeltrán. Es posible que en 1474 alcanzara la categoría de aljama.
|data-acceso= require|url= (Axuda)Y las guerras carlistas trajeron al Cura Merino y a Blas García "Perdiz", que incendió una vez más la villa de Arenas de San Pedro y que vence a los liberales en Cebreros y Cadalso de los Vidrios.
Ahora sabemos que hacia 1878 se empezó a construir la parroquial sobre un imponente roquedal que domina el pueblo, con el nuevo símbolo de San Pedro Advíncula y en estilo neorrománico de moda en la época
El Valle del Tiétar desde octubre de 1936 dejó de estar en primera línea de combate.
