Esquema típico dun peixe, coa disposición das aletasEsqueleto dunpeixe sapo no que se aprecian os radios óseos das aletas
Denomínasealeta a cada un dos membros ou apéndices externos que posúen ospeixes e, por extensión, osmamíferos mariños, aínda que nestes últimos as aletas posúen unha orixe e estrutura moi diferentes. As aletas cumpren unha función locomotora e estabilizadora, se ben nalgúns casos sofren notables modificacións para adaptarse a funcións particulares dalgunhas especies.
Desde o punto de vistaanatómico, as aletas dos peixes son formacións membranosas que se estenden sobre unha estruturaósea oucartilaxinosa formada por radios, que poden ser duros (espiñosos) ou brandos e segmentados, estes, á súa vez, simples ou ramificados. Segundo a especie, unha aleta pode presentar só radios espiñosos, só radios brandos ou unha combinación dos dous tipos. Polo común, os radios das aletas asentan sobre articulacións que os conectan á espiña vertebral. Estas articulacións permiten que as aletas se poidan pregar ou despregar grazas a uns pequenosmúsculos.
O número, forma e disposición das aletas serve como elemento diferenciador dos peixes e constitúe un dato importante a ter en conta á hora de identificalos.
As aletas clasifícanse en pares (pectorais e pelvianas) e impares (dorsal, anal e caudal). As aletas pares están relacionadas evolutivamente coas extremidades anteriores e posteriores, respectivamente, dosvertebrados terrestres.
É a aleta colocada na liña superior dorsal dos peixes, paralelamente ánotocorda. A súa función está unicamente relacionada co equilibrio. Os peixes poden ter unha, dúas ou tres; e, no caso de ter máis dunha, poden estar unidas ou separadas. Poden estar sostidas por raios espiñosos ou brandos.
Algunhasespecies desenvolveron mecanismos de defensa na aleta dorsal, tales como espiñas provistas ou non de veleno. Noutros casos, unha forte espiña sérvelles para suxeitarse nas gretas nas que se acobillan.
Outra curiosa modificación é a que presenta, por exemplo, opeixe sapo e outras especies doslofiformes: a primeira aleta dorsal consiste nun longo filamento –illicium- engrosado no extremo a modo dunha cana de pescar co seu engado.
É unha aleta impar, situada no extremo posterior do corpo dos peixes, rematando o pedúnculo caudal. É sempre a aleta máis forte, máis musculada, e constitúe o principal órgano locomotor destes animais.
Pode presentar diferentes formas e tamaños. A forma típica é aforquitada, dividida en dous lóbulos separados por unha incisura central, máis ou menos marcada; eses lóbulos poden ser iguais ou non. No caso dosseláceos (quenllas) adopta unha forma de fouce, co lóbulo superior moi desenvolvido.
Homocerca: cos dous lóbulos iguais. É a cola simétrica típica dos peixes nos que as vértebras non se estenden cara ningún lóbulo.
Arredondada
Truncada
Incisada
Lunata
Heterocerca: asimétrica. Acolumna vertebral prolóngase ó longo dun dos dous lóbulos.
Epicerca: co lóbulo superior máis desenvolvido có inferior (caso das quenllas).
Hipocerca: co lóbulo inferior máis desenvolvido có superior (caso dos peixes voadores).
Protocerca: rematada en punta, continuándose cara a adiante ó longo da columna vertebral. É o caso dosmixinoideos e tamén a forma típica no estado embrionario dos peixes. Non debe confundirse coa que se transforma nunha aleta continua por riba ata unirse coa aleta dorsal, e por baixo ata unirse coa anal.
Dificerca: trilobulada. Tamén remata en punta (a columna vertebral esténdese ata o final da cola) pero sen continuarse coas aletas dorsais e anal. Preséntana oscelacantos e peixes pulmonados.
Nalgunhas especies migratorias, como ostúnidos, aparecen unhas formacións en forma de crista ou quilla a ámbolos lados do pedúnculo caudal e por diante da aleta caudal; por veces poden presentar un par destas quillas a cada lado. Están constituídas por unhas escamas modificadas e serven para proporcionar estabilidade ó animal e como soporte da aleta caudal.
Nos peixes, a aleta caudal é sempre vertical; nos mamíferos mariños (cetáceos) é sempre horizontal.
Diversas formas de aletas caudais heterocercas (quenllas)
Sitúanse detrás das aberturasbranquiais, tralo opérculo. Nalgunhas especies alcanzan un notable desenvolvemento e permite a creación de forzas de elevación dinámica como a que permite ás quenllas mante-la profundidade ou o voo ós peixes voadores.
Linguado: no bordo inferior, a aleta pelviana moi pequena e a anal ben desenvolvida.
As aletas pelvianas ou ventrais sitúanse baixo as aletas pectorais aínda que poden estar moi adiantadas (xugulares) ou atrasadas, servindo esta característica como trazo identificador.
Nosgóbidos únense as dos dous lados e modifícanse para formar un disco succionador que utilizan para adherirse a outros peixes ou outros obxectos.
Os peixes da familiaScombridae presentan dúas series de pequenas aletas ríxidas chamadaspínnulas na liña superior (entre a segunda aleta dorsal e a aleta caudal) e inferior (entre a aleta anal e a caudal) do pedúnculo caudal. Noutros casos, como nosPolypteridae, só hai pínnulas na superficie dorsal, faltando a aleta dorsal. Estas aletas modificadas non posúen radios nin son retraíbles.
O número de pínnulas, no caso dos túnidos, tamén é un trazo identificador da especie.
Algúns peixes, coma ossalmónidos (troita ousalmón),carácidos esiluriformes presentan unha aleta adiposa detrás da aleta dorsal e xusto por diante da caudal. É de pequeno tamaño, de natureza carnosa e sen os raios que posúen as outras aletas.
Outros vertebrados con aletas son os mamíferoscetáceos. Teñen en tódolos casos aletas pectorais e aleta caudal. No caso dosodontocetos, coa excepción docachalote, onarval ou dosgolfiños de auga doce, presentan tamén unha aleta dorsal patente. Osmisticetos (baleas) carecen de aleta dorsal, como no caso dabalea boreal (Balaena mysticetus), ou está reducida a unha protuberancia lonxitudinal no dorso, pouco evidente. A ausencia ou diminución da aleta dorsal atribúese a unha adaptaciónevolutiva nas especies que adoitan nadar baixo a capa de xeo.
Nestes animais, as aletas pectorais corresponden ás extremidades anteriores dosmamíferos, modificadas pola adaptación á vida acuática. Fórmanse sobre unesqueleto equivalente ó destes (úmero, cúbito, radio, carpo, metacarpo e falanxes)[1]. A aleta caudal dos cetáceos é o elemento motriz por excelencia, carece de radios e o desenvólvese horizontalmente ós dous lados das últimasvértebras coccíxeas. A aleta dorsal, cando existe, é de natureza graxa, sen base ósea ningunha.
Segundo medran os cetáceos, é frecuente que aparezan nas aletas manchas ou marcas características que permiten ós estudosos destes animais aidentificación individual dos distintos exemplares que se avistan.
↑O esqueleto correspondente ás extremidades posteriores practicamente desapareceu, e queda reducido a un par de ósos pelvianos de pequeno tamaño, sen conexión coa columna, perdidos na masa muscular da parede abdominal.
