Èspangnòl-a (an èspangnòl español), oben kastiyan (an èspangnòl castellano), sa roun lanng ronman ki palé atè Lèspangn é annan patché péy di Lanmérik ké ròt téritwè annan monn ki asosyé à roun monman di yé listwè ké Lanpir èspangnòl-a.
Lanng èspangnòl-a, isou di laten vilgèr ki palé otour di réjyon kantabrik-a, o nò di pénensil Ibérik-a, difizé so kò an swivan lèstansyon-an di rwéyonm di Kasti é fika mennen an Lafrik, annan Lanmérik é an Lazi Pasifik ké lèspansyon-an di lanpir èspangnòl-a ant xve é xixe syèk, sirkonstans istorik ki ka fè di li lanng ronman-an ki pli palé-a annan monn-an atchwèlman.
Kart Kronnolojik ki ka montré dévlopman-an ké lévolisyon-an dé lanng ki palé annan pénensil ibérik-a di lannen 1000 à nou jou.
Èspangnòl-a sa di manyen jénéral rété nétman arkayzan é ka doumòré ensi rélativman pròch di laten klasik é di italyen modèrn-an, ké lakèl li ka mentni roun sèrten dégré d'entèrkonpréyansyon. Ki ka apartni à sib-branche ibéro-ronman kou potidjé-a, èspangnòl-a ka pèrmèt égalman roun sèrten entèrkonpréyansyon ékri, é annan roun mwenn mizou oral, ké sala-a. Èspangnòl-a sa mòrfolojikman pròch di fransé, di fè di yé lorijin laten koumen, mé entèrkonpréyansyon-an ka rété toutfwè limité, byen ki fasilité à ékri pa karagtèr arkayzan-an du lòrtograf fransé-a.
Èspangnòl-a ka patajé ké ròt lanng ronman-yan laplipa dé lévolisyon fonnolojik ké granmantikal karagtéristik di laten vilgèr, tèl ki labandon-an di kantité vòlkannik, pédi-a dé déklinézon ké disparisyon dé vèrb ka déponn.
Di manyen jénéral, sistenm-an di konjigézon di èspangnòl-a sa rété mòrfolojikman ki tré pròch di laten.
Kat konjigézon laten-yan sa rédjwi à trwè an èspangnòl. Lenfinitif laten an -ĀRE, -ĒRE é -ĪRE ka divini rèspègtivman an èspangnòl -ar, -er é -ir; trwézyenm konjigézon laten, an -ĔRE, sa roudistribiyé ant dézyenm ké trwézyenm konjigézon di èspangnòl-a, -er ké -ir (legz.: FACĔRE > hacer, DICĔRE > decir).
Èspangnòl-a ka konsèrvé ké roun gran vitalité so pasé senp, isou di parfè laten, ki ka tann à fika ranplasé pa dé fòrm annalitik annan ròt lanng ronman.
Kou ròt lanng ronman-yan, èspangnòl-a adopté lalfabé laten-an é ka roukouri à dé djakritik é di digranm pou konplété li. Lagsan ékri, ki itilizé an èspangnòl modèrn pou marké vwéyèl tonnik-a annan sèrten ka, oben pou distengé sèrten onmonnim, té fika itilizé di manyen èspontannen jouk èstandardizasyon-an di yé lizaj à kréyasyon-an di Lakadémi rwèyèl èspangnòl o xviiie syèk. Di plis, u ka poté roun tréma annan di rar lokazyon, à savé annan laswit-ya güe é güi pou endiké ki u ka prounonsé so kò (pa lègzanp: bilingüe, «bilenng»).
Parmi modalité-ya ki pli roumarkab-ya di kastiyan ki palé an Lèspangn, nou pwé sité andalou (notanman karagtérizé pa prézans-a di seseo oben di ceceo soulon zonn-yan), mirsyen, castúo ké kannaryen.
Atè Léròp, èspangnòl-a sa lanng ofisyèl-a di Lèspangn (koofisyèl ki ka swiv réjyon otonnonm), koté li sa palé pa anviron 46 milyon di lokitò. Annan rès-a di Linyon éropéyen-an, nou ka rousansé bò'd 32 milyon di ispannofonn, an tré gran majorité parsyèl. Atè Jibraltar, li sa palé pa 77% di popilasyon-an (50% kou lanng matèrnèl). Atè Landò, li sa lanng-an ki itilizé pa près 40% di popilasyon-an.
Tèrm-an «èspangnòl» sa roukonmandé pa Lakadémi rwèyèl èspangnòl (Real Academia Española, RAE), ké Lasosyasyon dé lakadémi di lanng èspangnòl-a antan ki dénonminasyon entèrnasyonnal di lanng-an. Toutfwè, sa lapélasyon sa oun ti bi anplwayé menm roujité annan dé péy koté èspangnòl-a was lanng ofisyèl-a, é koté tèrm-an di kastiyan sa préféré.
