  | |
| Cineál | psalter(en) aguslámhscríbhinn dhathmhaisithe |
|---|---|
| Cárta innéacs | |
| Teanga | Laidin na ndaoine |
| Dáta a bunaíodh | c. 600 |
| Bunábhar | pár |
| Codanna | Brass |
Saltair nanOileán den 6ú haois (roimh 561) is eaCathach Cholm Cille.[1] Is é an lámhscríbhinn Éireannach is sine atá ar mharthain, agus an dara saltairLaidin na nDaoine is sine ar domhan.[2] Téanncumhdach na saltrach siar go dtí an 11ú haois, athghlanta sna 14ú agus 16ú haoiseanna.
Bhíodh an saltair i seilbh chlannUí Dhomhnaill, rítheaghlachThír Chonaill, mar chosantóir catha.[3] Rugadh an Cathach go dtí an mór-roinn i ndiaidhConradh Luimnigh sa bhliain 1691 agus níor fhill ar ais go dtí 1813. Osclaíodh an cumhdach an bhliain sin, agus fuarthas arís an lámhscríbhinn agus drochbhail uirthi. Rinneadh athchóiriú mór uirthi sa bhliain 1982 nuair a ceanglaíodh arís na leathanaigh ar mharthain agus cuireadh arpárpháipéar iad.[1] Níl ann ámh ach 58 leathanach as 110 ó dhúchas.[1]
Caomhnaítear an lámhscríbhinn inniu i nAcadamh Ríoga na hÉireann (ARÉ LS 12 R 33) i mBaile Átha Cliath agus an cumhdach i nArd-Mhúsaem na hÉireann.
Moltar go dtéann an lámhscríbhinn siar go dtí 560–600. Tá 58 fóilió ann atá ar marthain; bheadh 110 fóilió ann go hiomlán. Tá na leathanaigh 27 cm x 19, ar tomhas.[5]
Is beag an maisiú atá ann seachas ar túslitir gach sailm, déanta le líne thiubh dhubh, níos mó ná na téacs eile, maisithe le patrúin trumpa bíse agus guilloché. Go minic tá poncanna ina dtimpeall, le limistéir bhánamadair, bándearga agus rua.[6]
Tar éis na dtúslitreacha, tá sraithe litreacha ag éirí níos lú go dtí méid an ghnáththéacs.[7][8]
Scríobhadh an Cathach an scríobhaí amháin, le litreacha cruinne agusseiríf Laidine ar na scríoba ingearacha.[9][1][7]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Tá ann sna leathanaigh atá ar marthain sailm 30 go 105, scríofa as leaganGaillise den Vulgáid, le rúibric nó ceannscríbhinn léirmhíniúcháin roimh gach ceann acu.
De réir sean-nóis, scríobhadh an leabhar leColm Cille (bás 597).[10]
Tá ann sa chumhdach na bosca adhmaid dronuilleogach ar insí, clúdaithe le plátaí cré-umha agus órúchán airgid, le feistithe gloine agus criostail. 21.6 cm ar fad, 18.4 cm ar leithead agus 5.3 cm ar doimhne atá ann.[11] Roimhe sin, the is amhlaidh go gcaomhnaítear an lámhscríbhinn i "tíag"[12][13] leathair, cosúil leBreac Maodhóg den 9ú haois.
Rinneadh an cumhdach i dtrí chéim. Tosaíodh an obair i gCeanannas i seilbh Uí Dhomhnaill idir na blianta 1062 agus 1098.[11] Cuireadhrepoussé órúcháin nua idir na blianta 1350 agus 1375, leCríost faoi Ghlóir ina shuí, flanked ag radharc céasta ar dheis agus naomh (is léir Colm Cille) ar chlé.[14][15] Deisíodh é sa 16ú haois,[4] agus arís sa bhliain 1723 fair chúram Daniel Uí Dhomhnaill agus é i bPáras.[16]
Clann Mhic Robhartaigh asBaile Mhic Robhartaigh,Contae Dhún na nGall, a bhí ina cosantóir oidhre an chumhdaigh. Maraíodh duine acu sa bhliain 1497 nuair a gabhadh an cumhdach. Caomhnaítear anois é i nArd-Mhúsaem na hÉireann.[4]
.jpg)
.jpg)
Ar na taobhanna fada, tá maisiúcháin ainmhí tradisiúnta chomh maith le gréasa teibí. Ar na taobhanna gearra, tá patrúin níos galánta faoi thionchar an stíl Ringerike d'ealaín Lochlannach.[4]
Tá ar an gcumhdach roinnt inscríbhinní, cé go bhfuil dochar déanta ar na litreacha anseo is ansiúd, tá mí-litrithe agus giorrúcháin ann, agus rinneadh athruithe níos déanaí.[17] Tá ann síniú a ghabha óir,Sitric Mac Meic Aeda, a deir go ndearna sé an cumhdach faoi ord Dhomhnaill Mhic Robartaigh (bás 1094) "comharba Cheanannais”,[18] agus é faoi choimisiún Chathbairr Uí Dhomhnaill.[19][5]
<ref> tag; no text was provided for refs namedSt80