|
|
  | Tibetaanske Autonome Regio yn Sina |
  | Histoaryske Tibet neffens Tibetanen om utens. |
 | Tibetaansk grûngebiet neffens Sina. |
| | Sineesk grûngebiet, kleemd troch Yndia. |
| | Yndia's grûngebiet, kleemd troch Sina. |
 | Oare gebieten mei Tibetaanske kulturele ynfloedsfear. |
Tibet is in regio ynSina.Lhasa is de tradisjonele haadstêd fan Tibet en de haadstêd fan deAutonome Regio Tibet ynSina. Fanâlds binne de Tibetanen in aparte etnisiteit mei in eigen kultuer, folk en twa religys: debön en itTibetaanske Boedisme. Sûnt de oerweldiging fan de Sinezen yn 1950-51 is Tibet in part fan Sina en bestjoerlik is it ferdield oer trije Sineeske provinsjes, de Tibetaanske Autonome Regio en dielen fan de provinsjes Sichuan en Qinghai. Kultureel wurde ek Ladakh en Sikkim ynYndia,Bûtan en parten fanNepal ta Tibet rekkene. Yn1959 flechte deDalai Lama it lân út; hy is de geastlike en politike lieder fan Tibet.
DeHimalaya leit foar it grutste part yn Tibet. De grutste bergen op de wrâld binne yn Tibet te finen, lykas deMount Everest, mei 8.848 meter, dy't op de Nepaaleesk-Tibetaanske grins leit. Ferskate grutte rivieren ûntspringe yn Tibet, lykas deJangtse, deGiele Rivier, deYndus en deGanges.
De earste histoaryske kening fan Tibet wieSrong-Tsan Gam-Po (± 620-649). Troch him waardLhasa ta haadsit makke. UnderKry-srong-Ide-btsan (± 755-795) stie Tibet op it toppunt fan har macht, it strekke har doe nei it westen út oant dePamir, en nei it suden oant deGolf fan Bengalen. Yn dy tiid krige itLamaïsme der fêste foet. Op de ein9e iuw foel it ryk wer útein.
Fan de13e oant de18e iuw stie Tibet ûnderMongoalske soevereiniteit. Yn1270 makke de Mongoalske keizer fan SinaKûbilay Khan de lama fan it kleaster Saskia oan him ûnderhearrich. Dêrmei set in rige fan prysterkeningen útein. Yn it begjin fan de 15e iuw stiftetTsjong-Ka-pa de sekte fan de gielmutsen (tsjinoer de readmutsen, de oanhingers fan it oarspronklike Lamaïsme. Ien fan syn learlingendGehdun-grubpa wie de earstedalay lama. Yn 1641 krige de dalay lama ek wrâldske macht. Nei1720 hat Sina har macht oer Tibet útwreide en it lân stadichoan ôfsletten foar bûtenlanners. Fanwege de pro-Russyske hâlding fan de dalay lama stjoerdeGrut Brittanje yn1904 in militêre ekspedysje fanút Yndia nei Tibet dy't de Lhasa besette. Dat jier kaam de saneamdeLhasa-konvinsje ta stân dêr't Grut-Brittanje hânnelsfoarrjochten by bedonge en de soevereiniteit fan Sina oer Tibet erkende.
Nei in opstân tsjin Sina yn1918 waard Tibet ûnôfhinklik. Doe Tibet nei de festiging fan de Sineeske Folksrepublyk yn1950 stribbe nei kontakt meiYndia lutsen de Sinezen it lân binnen. Yn 1951 kaam in ferdrach ta stân dêr't û.o. yn bepale waard dat Tibet in part fan Sina wêze soe. In opstân fan de befolking waard yn1959 fûleindich delslein dêr't mear as 100.000 Tibetanen by omkommen soene, goed 80.000 ynwenners flechte fuort. De dalay lama flechte fuort nei Yndia. Op1 septimber1965 waard Tibet ta in autonome regio fan de Sineeske Folksrepubyk ferklearre.
