N.B.: Dit is inSpaanske namme. De (inkele of gearstalde)foarnamme isJorge (Francisco Isidoro) Luis. De earsteefternamme (fanheitekant) isBorges, en de twadde efternamme (fanmemmekant) isAcevedo. As dizze persoan oantsjut wurdt mei de efternamme, moat de foarmBorges of oarsBorges Acevedo brûkt wurde.
Jorge Luis Borges waard op24 augustus1899 berne yn in begoedige middenklasse-fermidden yn 'e Argentynske haadstêdBuenos Aires. Syn mem, Leonor de Acevedo Suárez, kaam út inUrûguayaanske famylje fan puer "kreoalsk" (Spaansk) komôf, dy't djip behelle west hie yn 'ekolonisaasje fanSúd-Amearika. Leonor har heit en Borges syn pake, Isidoro de Acevedo Laprida, wie in oarlochsheld, dy't yn 'e slaggen byCepeda, yn1859,Pavón, yn1861, enLos Corrales, yn1880, fochten hie. Borges syn heit, Jorge Guillermo Borges Haslam, hie foar de helteIngelsk bloed, wylst er fierders foar in fearn fan etnysk Spaansk en in fearn fan etnyskPortegeesk komôf wie. Borges sr. wie troch syn memIngelsktalich grutbrocht, en naam syn eigen gesin letter gauris mei op reis neiJeropa. Fan berop wied erabbekaat en dosintpsychology, mar hy woe graachskriuwer wurde. Syn soan, mei wa't er in tige goede bân hie, skreau letter dat him dat nea slagge wie. Oer himsels skreau Jorge Luis Borges:"om't de measten fan myn folk soldaten west hiene, en ik wist dat ik dat nea wêze soe, skamme ik my, doe't ik noch hiel jong wie, dat ik in boekich persoan wie en gjin man fan aksje."
Doe't er njoggen jier wie, sette BorgesOscar Wilde synThe Happy Prince oer yn itSpaansk. De fertaling waard publisearre yn in pleatslik tydskrift, mar elkenien miende dat Borges syn heit de wiere oersetter wie. Borges krige oant syn alfde oan hûs twatalich Ingelsk-Spaansk ûnderwiis. Letter seid er dat as er it wichtichste foarfal út syn libben neame moast, dat dat perfoarst syn heite bibleteek fan mear as tûzen boeken west hie. Om't syn eagen almar minder waarden, ingenetyske krupsje dêr't Borges sels letter ek mei oanhelle reitsje soe, moast syn heit úteinlik syn abbekaatspraktyk opjaan. Yn1914 ferfear it gesin nei itSwitserskeSjenêve, dêr't syn heiteachhielkundige behannelings ûndergie, wylst Borges en syn suster Norah der nei skoalle giene. Yn1918 rûne er syn oplieding oan itCollège de Genève ôf, mar syn âldelju besleaten fanwegen de ûnlijige politike sitewaasje yn Argentynje, om foarearst mar ynJeropa te bliuwen. Sadwaande bleau it gesin noch in jier yn Switserlân, en dêrnei brochten se nochris trije jier troch op ferskate plakken yn Jeropa: ynLugano en ynBarseloana, opMajorka, ynSevilla en ynMadrid. Wylst er ynSpanje wenne, kaam Borges yn 'e kunde mei de literêreavant-garde, en syn earstegedicht,Himno del Mar ("Hymne fan de See"), dat publisearre waard yn it tydskriftGrecia, hong oer nei it nijmoadrigeimazjisme.
Yn1921 kearde Borges mei syn âldelju en suster werom nei Buenos Aires. Hoewol't er net folle formeel ûnderwiis genoaten hie en oer diploma's noch freonen beskikte, sette er mei faasje útein mei syn karriêre asskriuwer endichter. Hy publisearresurreälistyske gedichten enessay's yn literêre tydskriften, en wist dêrmei yn koarte tiid yn literêre fermiddens in beskate reputaasje op te bouwen. Yn1923 publisearre er syn earste dichtbondel, mei as titelFervor de Buenos Aires. Teffens wied er belutsen by de oprjochting fan ferskate literêre tydskriften. Fan1933 ôf wurke er in hoart as redakteur by dekranteCrítica, en yn 'e twadde helte fan 'e jierren tritich wied er yn 'e tsjinst by deútjouwerijEmecé Editores. Yn1938 wist er in baan as bibliotekaris te bemachtigjen by de Gemeentlike Bibleteek fan Buenos Aires, yn 'e arbeiderswykMiguel Cané. Dêr wiene mar sa'n bytsje boeken, dat der waard him te ferstean jûn dat er de rest fan it biblioteekpersoniel yn diskredyt bringe soe as er deis mear as hûndert werombrochte boeken teplak sette. Sadwaande bestege er deis in oerke oan 'e bibleteek en gie er de rest fan 'e tiid yn 'e kelder sitten, dêr't er him oan syn skriuwwurk wijde.
Tsjin 'e midden fan 'e jierren tritich begûn er him ek ta te lizzen op it skriuwen fan koarte ferhalen, dy't er gauris publisearre yn it tydskriftSur ("Súd"), dat yn1931 oprjochte wie trochVictoria Ocampo. Dyselde brocht Borges yn 'e kunde meiAdolfo Bioy Casares, in ferneamd Argentynsk skriuwer, dy't in goede freon fan Borges wurde soe, mei wa't er geregeldwei gearwurke. Tegearre skreaune se û.m. in parody op indetektiverige en ûnderskatefantasyferhalen. Yn1936 brocht Borges de bondelHistoria Universal de la Infamia ("In Universele Histoarje fan Skanddieden") út, wêryn't er twa soarten geskriften gearbrocht hie: essays en non-fiksjonele koarte ferhalen, en literêre ferfalskings, dêr't er fan úthold dat it oersettings fan syn hân wiene fan fergetten rekke wurken fan bûtenlânske skriuwers.
Yn1938, koart nei syn heite ferstjerren, rekke Borges slim ferwûne oan 'e holle, en ûnder de behanneling rûn erbloedfergiftiging op, wêrby't er it by de dea om 't ôf rêde. Wylst er dêrnei oan it opbetterjen wie, begûn er te eksperimintearjen mei de skriuwstyl dêr't er letter ferneamd om wurde soe. Syn earste ferhalebondel,El Jardín de Senderos Que Se Bifurcan ("De Tún fan 'e Paden Dy't Har Opspjalten"), ferskynde yn1941. De kritiken wiene loovjend, en it boek waard oer it algemien troch it publyk goed ûntfongen, mar de literatuerprizen dy't mannigenien foar him ferwachte hie, bleaune út.
Borges hie sterke politike opfettings; hy wie inkonservatyf dy't neat hawwe moast fan itkommunisme, mar likemin hied er wat op mei itnasjonaal-sosjalisme. Yn 'e tritiger jierren en ûnder deTwadde Wrâldoarloch, doe't ekstreem-rjochtse sympatyen yn Argentynje sterk libben, wie Borges ien fan dejingen dy't har dêr it iepentlikst fan distansjearren. Doe't yn1946Juan Perón oan 'e macht kaam, dy't sels net twer wie fan ekstreem-rjochtse ideeën, krige Borges dêrfoar de rekken presintearre: fan syn baan by de bibleteek waard er "promovearre" ta ynspekteur fanplomfee enkninen op 'e gemeentlike merk fan Buenos Aires. Borges stapte fansels op, mar hy fergeat noch ferjoech dizze mislediging ea, en bleau de rest fan syn libben in fûleindich fijân fan 'eperonisten.
Underwilens wie Borges syn gesichtsfermogen fan it begjin fan 'e tritiger jierren ôf minder wurden, wat him ûngeskikt makke foar in soad foarmen fan wurk. Mei't er himsels as skriuwer net bedrippe koe, sette er útein mei it hâlden fan lêzings. Sadwaande waard er aloan mear in publyk figuer. Om syn anty-peronistyske hâlding waard er yn1951 keazen ta foarsitter fan it Argentynsk Selskip fan Skriuwers (SADE), al waard dy organisaasje in jier letter troch de regearing-Perón ferbean. Nei't syn koarte ferhaalEmma Zunz yn1954 ferfilme waard, begûn er ekfilmsenario's te skriuwen. Yn1955, doe't Perón by in steatsgreep it fjild romje moatten hie, kearde foar Borges it tij, en waard er oansteld as direkteur fan 'e Nasjonale Bibleteek fan Argentynje. Yn1957 krige Borges in oanstelling as perfester literatuer oan 'eUniversiteit fan Buenos Aires. Tsjin 'e ein fan 'e jierren fyftich wied er lykwols folslein blyn rekke. Hy skreau:"Mei sa'n prachtige irony / Skonk [God] my mei ien oanrekking boeken en de / Nacht."
Syn mem, dy't him altiten tige nei west hie, waard doe syn persoanlike siktaresse; hy learde neabraille. Yn1967 troude Borges mei de doe koartby widdo wurden Elsa Astete Millán. Neffens wat freonen fan sines letter seine, wie dat fral op oanstean fan syn mem, dy't dat jiers njoggentich waard, en immen besocht te finen om Borges yn syn blinens te fersoargjen en om har rol as syn siktaresse oer te nimmen. It houlik wie lykwols gjin súkses, en duorre mar trije jier. Yn1970 folge der in skieding, wêrnei't Borges wer by syn mem ynloek. Dêr bleau er oant har dea, yn1976, doe't se 99 jier wie. Neitiid wenne er allinnich yn it lytse flatappartemintsje dat se dield hiene, en waard er fersoarge troch Fanny, dy't al jierren harren húshâldster west hie.
DeNobelpriis foar de Literatuer krige Borges lykwols nea, wat him oanhâldend dwers siet. Hy sei:"My de Nobelpriis net ta te kennen is in Skandinavyske tradysje wurden; dat dogge se al sûnt ik berne bin." Men wol wol hawwe dat Borges by itNobelkomitee efter it net fiske fanwegen syn konservative politike gedachteguod, of, om sekuerder te wêzen, om't er in ûnderskieding oannommen hie fan 'eSileenskediktatorAugusto Pinochet, in opmerklike die foar immen dy't Juan Perón te rjochts fûn.
Doe't Perón yn1973 út ballingskip weromkaam en op 'e nij keazen waard ta presidint fan Argentynje, naam Borges daliks ûntslach as direkteur fan 'e Nasjonale Bibleteek. Fan1975 oant syn dea wied er allegeduerigen op reis. Dêrby waard er beselskippe troch syn persoanlike assistinte María Kodama, in Argentynske fan mingdDútsk-Japansk komôf. Yn april1986, in pear moanne foar syn dea, troude er mei har fia in abbekaat ynParaguay, op in manear dy't in soad Argentinen doe foar de moade hiene fanwegen de problematyske Argentynske wetjouwing op it mêd fan skieding en wertrouwen. Borges stoar op14 juny1986 ynSjenêve oan 'e gefolgen fanleverkanker, en waard dêre ek begroeven, op itCimetière des Rois.
Op grûn fan har koarte houlik mei de skriuwer en fan syn beide testaminten krige Kodama it nei syn dea foar it sizzen oer syn wurken. Har assertive behear fan Borges syn neilittenskip brocht har mei ûnderskate oare belanghawwenden yn oanfarring, lykas de Frânske útjouwerijGallimard, oangeande de werpublikaasje fan Borges syn wurk yn it Frânsk. Se loek fierders alle publikaasjerjochten fan 'e besteande Ingelske oesettings yn, en liet yn it plak dêrfan nije fertalings meitsje, dy't sûnt de standertedysjes fan Borges syn wurken yn it Ingelsk wurden binne.
DeromanEl Caudillo, dy't soms oan Jorge Luis Borges taskreaun wurdt, wie eins it wurk fan syn heit, dy't ek fan Jorge Borges hiet. Los fan 'e ûndersteande list binne der ek Borges synObras Completas ("Folsleine Wurken"), dy't mei in útienrinnende mjitte fan folsleinens útjûn waarden yn1953,1974,1984 en1989.
1951 -La Muerte y la Brújula (werútjefte fan earder publisearre ferhalen)
1953 -Historia de la Eternidad (essay's, koarte ferhalen en literêre kritiken)
1955 -La Hermana de Eloísa (samling fan 2 ferhalen fan Borges, 2 fanLuisa Mercedes Levinson en it titelferhaal, dat se tegearre skreaune)
1957 -Manual de Zoología Fantástica, (koarte stikjes oer optochte bisten, skreaun meiMargarite Guerrero)
1960 -El Hacedor (poëzij en koarte proazastikjes; earder útjûn as diel 9 fan Borges synObras Completas, "Komplete Wurken")
1967 -Crónicas de Bustos Domecq (literêre ferfalskings en essay's, skreaun mei Adolfo Bioy Casares)
1967 -El Libro de los Seres Imaginarios (útwreiding fanManual de Zoología Fantástica; koarte stikjes oer optochte bisten, skreaun mei Margarite Guerrero)
1970 -El Informe de Brodie
1972 -Nuevos Cuentos de Bustos Domecq (literêre ferfalskings en essay's, skreaun mei Adolfo Bioy Casares)
1975 -El Libro de Arena
1977 -Rosa y Azul: La Rosa de Paracelso; Tigres Azules
1983 -Veinticinco de Agosto de 1983 y Otros Cuentos
1984 -Altas (ferhalen en essay's, skreaun mei María Kodama)
1968 -Conversations with Jorge Luis Borges (fraachpetearen, oarspronklik yn it Ingelsk, skreaun meiRichard Burgin)
1976 -Diálogos (petearen fan Borges mei de Argentynske skriuwerErnesto Sábato)
1977 -Prólogos con un Prólogo de Prólogos (samling fan 'e withoefolle foarwurden fan boeken fan oare skriuwers dy't Borgos troch de jierren hinne skreaun hie)
Teminsten trijegedichten fan Jorge Luis Borges binne nei itFrysk ta oerbrocht troch klassykoersetterKlaas Bruinsma, dy't benammen bekend is troch syn ferfrysking fanHomêros synIlias enOdyssee en in hiele rigeAldgryksketoanielstikken fan skriuwers asSofokles,Aiskylos,Euripides enAristofanes. De fertalings fanEl Oro de los Tigres,La Rosa Profunda enSusana Bombal hat Bruinsma ûnder de titelsIt Goud fan de Tigers, resp.De Djippe Roas enSusana Bombal yn1980 en1981 publisearre yn ûnderskate nûmers fan it tydskriftHJIR.
1.jpg)
