Horror (fan itIngelske, oarspronklik út itLatynsk ôfkomstige wurd foar "ferskrikking" of "ôfgriis") is insjenre yn 'eliteratuer enfilm wêrby't it de bedoeling fan 'eskriuwer ofregisseur is om 'e lêzers/sjoggers bang of kjel te meitsjen en gefoelens fan eangstme en/of ôfgriis by har op te roppen troch in grizelige sfear te skeppen. Horror kin boppenatuerlike eleminten of wêzens befetsje (lykasfampieren,spûken ofsombys), mar dat hoecht net, want in geastlik steurdesearjemoardner, om mar in foarbyld te neamen, kin sûnder beswier deselde rol ferfolje. As der al boppenatuerlike eleminten yn it ferhaal foarkomme, skoarret horror dêrmei hiel deun oan tsjin in oar sjenre, nammentlikfantasy. Gauris kin de ferskrikking dy't it mulpunt fan in horrorwurk foarmet, ynterpretearre wurde as inmetafoar foar de bredere eangstmen fan in maatskippij as gehiel.
De woartels fan 'e horror geane werom opMidsiuwske folksferhalen,mearkes enreligieuze tradysjes dy't har rjochten op 'edea, it hjirneimels, it kwea endemoanen. Dêryn kamen boppenatuerlike wêzens foar asheksen,fampieren,wearwolven,mummys,sombys enspûken. DeGoatyske roman fan 'eachttjinde iuw griep werom op dy boarnen, mar geat se yn in nije foarm. It wichtichste foarbyld fan dy iere horror is deromanCastle of Otranto, fan 'eIngelske skriuwerHorace Walpole, út1764. By de earste edysje dêrfan waard beard dat dat in wiere Midsiuwske roman útItaalje wie dy't ûntdutsen en oerset wie troch in fiktive wittenskipper. Doe't de wierheid oan it ljocht kaam, fûnen de measte minsken it inanagronistysk wurk of gewoan wansmaaklik. Likegoed waardCastle of Otranto tige populêr.
Oare Goatyske romans folgen, lykasVathek (1786) fanWilliam Beckford,The Mysteries of Udolpho (1794) fanAnn Radcliffe, enThe Monk (1797) fanMatthew Lewis. In grut diel fan 'e horror út dy perioade waard skreaun troch froulju foar froulju, mei as wichtichste senario in fernimstige jonge heldinne dy't hjitfolge waard yn in nearzich kastiel. Underwilens wie ynDútslân in soartgelikens sjenre, dat fan 'eRäuber- und Schauerroman yn 'e moade rekke, wylst de horror yn 'e Ingelske literatuer oersloech fanproaza neipoëzij mei de saneamdegraveyard poems.
Yn 'enjoggentjinde iuw ûntjoech de Goatyske roman him ta it moderne horrorsjenre, mei ferneamde wurken asFrankenstein (1818) fanMary Shelley,The Pit and the Pendulum (1842) enThe Raven (1845) fanEdgar Allan Poe,The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr Hyde (1886) fanRobert Louis Stevenson,The Picture of Dorian Gray (1890) fanOscar Wilde, enDracula (1897) fanBram Stoker. Tsjin 'e ein fan 'e iuw late de fermannichfâldiging fan goedkeape pulpbledsjes ta in wiere eksploazje yn it horrorsjenre. Ynfloedrike skriuwers út it begjin fan 'etweintichste iuw wiene û.m.H.P. Lovecraft, dy't mei synCthulhu Mythos in pionier wie fan it subsjenre fan 'ekosmyske horror, enM.R. James, dy't itspûkferhaal in nije foarm joech.
Defilmyndustry liet him frijwol daliks ynspirearje troch de horrorliteratuer, sadat der al ier horrorfilms makke waarden. Lykwols wiene dy betide horrorfilms fanneeds mar frijwat amateuristysk, en pas fan 'e sechtiger jierren ôf koene de films de literatuer yn grizeligens belykje, mei de saneamdeslasher- ensplatterfilms. Tsjintwurdich isStephen King ien fan 'e bekendste horrorskriuwers, mei wurken asCarrie,The Shining,It,Misery en withoefolle oaren. Oare populêre horrorskriuwers binneDean Koontz,Brian Lumley,James Herbert,Clive Barker,Ramsy Campbell enPeter Straub. Wylst de filmyndustry horror gauris kombinearret mei humor, lykas yn 'eScream-filmrige, wurdt horror yn 'e literatuer no ek faak fermongen mei oare sjenres, lykas meiurban fantasy yn 'e boeken fanCarrie Vaughn, en meieroatyske literatuer yn 'e Goatyske romans fanAnne Rice.
Horrorfilms folgje faak in tal fêste patroanen en formules. In tal fan dy klisjee- of formuleferskynsels waarden beneamd yn de ‘tûke’ horrorfilmsFunny Games enScream (1996). It personaazjeRandy út de Scream-films ûnderwiist syn freonen yn de films sels oer sokke regels fan de horrorfilms:
As subsjenres fan horror kinne sjoen wurde:
De Aziaten ha in ferlykbere skiednis kwa lingte fan de histoarje fan de horrorfilm as Jeropa en de Feriene Steaten. Dochs wiene Aziatyske produksjes begjin21e iuw ynienen ferantwurdlik foar it opkommen fan in populêre stream horrorfilms yn it westen. Dêrby giet it sawol om deJapanske,Koreaanske,Sineeske ensfh. produsinten sels, as om in rige Amerikaanske remakes dêrfan.
It relatyf breed droegen westerske súkses fan de J-Horror-films begûn yn prinsipe yn 2002 mei it útkommen fanThe Ring, in westerske remake fanRingu. Yn it spoar dêrfan folgen remakes fan Japanske films lykas ûnder oareDark Water (2005) enJu-on. In grut persinaazje fan de J-Horror-films hat lytse famkes mei lang swart hier, grutte (faak bluodrige) eagen en wetter as fêste yngrediïnten. In oar part part bestiet út eksperimintele, yn it Westen hast net oant net foarkommende, ferhalen en ferhaalstruktueren. In bekende namme yn de lêste subkategory isTakashi Miike, dy’t benammen besiket de grinzen fan it sjokkearjen op te rekken.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder:References, op dizze side. |
