Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Springe nei ynhâld
Wikipedy
Sykje

Elie Wiesel

Ut Wikipedy
Elie Wiesel
skriuwer
persoanlike bysûnderheden
echte nammeEliezer Wiesel
nasjonaliteitAmerikaansk
Frânsk
berne30 septimber1928
berteplakSighetu Marmației (Roemeenje)
stoarn2 july2016
stjerplakNew York (New York)
etnisiteitJoadsk
wurk
taalFrânsk,Ingelsk,Jiddysk
sjenrelit.romans,autobiografysk wurk,
non-fiksje,toaniel,berneboeken
perioade20e iuw
streamingHolokaustliteratuer
tema'sHolokaust,oarlochsmisdieden
bekendste
  wurk(en)
La Nuit
Les Portes de la Forêt
Le Procès de Shamgorod
prizenNobelpriis foar de Frede 1986
Légion d'Honneur 1984
Pres. Frijheidsmedalje 1992
jierren aktyf19562016
offisjele webside
www.eliewieselfoundation.org

Elie Wiesel (folút:Eliezer Wiesel,Sighet (Roemeenje),30 septimber1928 -New York (stêd),2 july2016) wie in ynTranssylvaanje berneJoadsk-Amerikaanskskriuwer,heechlearaar,politykaktivist enNobelpriiswinner fanJoadsk-Hongaarsk-Frânsk komôf. Syn wurken binne almeast skreaun yn itFrânsk, mei in stikmannich yn itIngelsk en ien yn itJiddysk. Wiesel, dy't yn 'eTwadde Wrâldoarloch deholokaust oerlibbe, brûkt synboeken om syn persoanlike ûnderfinings út dy perioade fan him ôf te skriuwen, lykas ynLa Nuit, dat basearre is op syn finzenskip yn 'ekonsintraasjekampenAuschwitz,Buna/Monowitz enBuchenwald.OersetterJacobus Knol hat frijwat fan Wiesel syn boeken fertaald yn itFrysk, al binne net al synoersettings ek útjûn.

Libben

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Bernetiid en holokaust

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Wiesel waard berne yn it Transsylvaanske Sighet (hjoeddeiske namme:Sighetu Marmației), yn it distriktMaramureş, yn 'eRoemeenskeKarpaten, as de soan fan Shlomo Wiesel en Sarah Feig, datchassidyskeHongaarskejoaden wiene. Syn heit, dy't him in sterkhumanistysk tinte libbensfisy bybrocht, wiewinkelman, en syn mem, dy't him yn itjoadskeleauwe grutbrocht, wiehúsfrou. Wiesel hie trije susters: twa dy't âlder as him wiene, Hilda en Beatrice, en ien jongeren, Tzipora. Yn 'e hûs sprieken de Wiesels meastJiddysk, mar ek wolDútsk,Hongaarsk enRoemeensk, en yn 'e winkel waard ek wolOekraynsk,Roeteensk enRussysk brûkt, wylst de bern oantrune waarden omHebriuwsk te learen, dat hja deTorah lêze koene. Sadwaande groeide Wiesel meartalich op.

Buchenwald,1945. Wiesel befynt him yn 'e twadde rige fan ûnderen, en is de sânde fan lofts.

Sighet lei yn it diel fan Transsylvaanje dat Roemeenje yn1940 ûnder druk fannazy-Dútslân ôfstean moast oan Hongarije, dat doe't yn1944 de Hongaarske joaden nei de konsintraasjekampen deportearre waarden, trof dat lot ek Wiesel syn húshâlding. Wiesel syn mem en syn suske Tzipora waardenfermoarde ynAuschwitz-Birkenau, wylst hysels en syn heit nei it subkamp Buna fan it oanswettendewurkkampAuschwitz III Monowitz ta stjoerd waarden, dêr't se ûnder abominabele omstannichhedentwangarbeid ferrjochtsje moasten. Dêr waard ek syn finzenenûmer, "A-7713", him op 'eearmtatoeëarre. Begjinjannewaris1945, doe't itReade Leger almar neieroan kaam, waarden de finzenen út dat kamp twongen om nei it westliker leine konsintraasjekampBuchenwald temarsjearjen. Wiesel syn heit beswiek dêr oan 'emishanneling troch sawol bewekkers as mei-finzenen wylst er al litte oandysentery,ûnderfieding enútputting, in pear wiken foar't it kamp op11 april befrijd waard troch itAmerikaanske Leger.

Frankryk

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Nei de Twadde Wrâldoarloch kaam Wiesel in hoartsje yn inFrânskweeshûs telâne, dêr't er wûnder boppe wûnder weriene waard mei syn susters Hilda en Beatrice, dy't de oarloch krekt as him oerlibbe hiene. Neitiid ûnderhold er him troch Hebriuwsk teûnderwizen en askoardirigint. Letter fûn er wurk assjoernalist by de FrânskekranteL'Arche. Hy skreau ek foar oare Frânske enIsraelyskedeiblêden en foar itJiddysktaligeTsien in Kamf. Yn1948 rekke er, yn 'e hoedanichheid fanoersetter nei it Jiddysk, belutsen by deterroristyskeorganisaasjeIrgun, dy't stribbe nei de fêstiging fan in Joadskesteat. In jier letter reizge er nei Israel ta askorrespondint foarL'Arche. Dêr waard er nei ferrin fan tiid oannommen troch de Israelyske kranteYedioth Ahronoth, as korrespondint ynParys.

Nei de oarloch wegere Wiesel mear as tsien jier lang en praat oer syn ûnderfinings yn 'e konsintraasjekampen. Uteinlik wie it de Frânske winner fan 'eNobelpriis foar de LiteratuerFrançois Mauriac, mei wa't er yn1952 befreone rekke, dy't him oerhelle om syn ferhaal op te skriuwen. Dat resultearre yn1956 yn syn earste,Jiddysktalige,autobiografyske boekUn di Velt Hot Geshvign ("En de Wrâld Swei"), dat publisearre waard yn itArgentynskeBuenos Aires. Neitiid werskreau Wiesel dat ta in koartere ferzje yn itFrânsk, ûnder de titelLa Nuit (De Nacht), dy't yn1958 útkaam. Sels mei de stipe fan Mauriac hie Wiesel noch muoite om dêr inútjouwer foar te finen, en it boek ferkocht yn 't earstoan min. Pas nei't deIngelskeoersettingNight yn1960 op 'e merk kommen wie, en demedia nei oanlieding dêrfan oandacht oan him skonken, begûnen syn boeken better de ferkeapjen. Hjoed de dei isLa Nuit oerset nei mear as 30talen, en om1997 hinne waarden der allinne yn 'e Feriene Steaten al 300.000 eksimplaren jiers fan ferkocht.

Feriene Steaten

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Yn1955 sette Wiesel him nei wenjen yn 'estêdNew York en naam er deAmerikaanskenasjonaliteit oan. Neitiid skreau er mear as fjirtich boeken, mei dêrûnder sawolfiksje asnon-fiksje, wêrfoar't er withoefolleliteratuerprizen wûn. Wiesel syn wurken wurde beskôge as guon fan 'e wichtichsten yn it sjenre fan 'eholokaustliteratuer. NjonkenLa Nuit moat dêrfan op dit plak benammen syn twadieligeautobiografy neamd wurde:Tous les Fleuves Vont à la Mer (Alle Rivieren Rinne nei See), dat syn libben oant1969 beskriuwt, enEt la Mer N'Est Pas Remplie (Mar de See Rekket Nea Net Fol), dat syn libben fan1969 oant1996 beslacht.

It hûs ynSighetu Marmației, dêr't Wiesel berne waard.

Oan Wiesel waard yn1986 deNobelpriis foar de Frede takend, fanwegen syn aktivisme tsjin geweld, ûnderdrukking enrasisme. Fierder hat er ek deGoudene Medalje fan it Amerikaanske Kongres krigen, dePresidinsjele Frijheidsmedalje en it grutkrús fan it FrânskeLégion d'Honneur. Mei syn frou Marion rjochte Wiesel deElie Wiesel Foundation for Humanity ("Elie Wiesel Stifting foar de Minsklikheid") op. Hy tsjinne fan1978 oant1986 asfoarsitter fan 'e Presidinsjele Holokaustkommisje en joech yn dy hoedanichheid de oantrún ta de oprjochting fan itUnited States Holocaust Memorial Museum (it Amerikaansk Museum ta Oantins oan de Holokaust), yn 'e AmerikaanskehaadstêdWashington, D.C.

Aspolitykaktivist fan in beskaat kaliber hat Wiesel him ynset foar û.m. desteatIsrael; it lot fan 'eJoaden yn 'eSovjet-Uny en deFalasja's ynEtioopje; de striid tsjin 'eapartheid ynSúd-Afrika; de slachtoffers fan 'eSmoarge Oarloch ynArgentynje; it lot fan 'eMiskito-Yndianen fanNikaragua, de slachtoffers fangenoside yn 'eBosnyske Oarloch; deKoerdyske kwestje; en de slachtoffers fan 'e genoside ynDarfoer. Lykwols loek er him werom as foarsitter fan 'e Ynternasjonale Konferinsje oangeande de Holokaust en Genoside, en besocht dy gearkomste te annulearjen, om't Israel der beswier tsjin hie dat dêr ek deArmeenske Genoside behannele wurde soe. Mar yn2007 liet de Elie Wiesel Foundation for Humanity inbrief útgean, ûndertekene troch Wiesel sels en 52 oare Nobelpriiswinners, dêr't de ûntkenning fan 'e Armeenske holokaust yn feroardiele waard, en Wiesel hat by ûnderskate gelegenheden it behimmeljen fan dy misdie troch itTurkskeregear (dat beweart dat it in oarloch wie wêryn't fan wjerskanten wandieden begien waarden) "in dûbele moardpartij" neamd.

Op1 febrewaris2007 waard Wiesel yn inhotel ynSan Francisco oanfallen troch de 22-jierrige holokaustûntkenner Eric Hunt. Wiesel bleau ûnskeind, en Hunt moast it hotel ûntflechtsje sûnder wat bedijd te hawwen. Neitiid waard er oppakt en feroardiele ta inselstraf. Letter datselde jiers waard Wiesel nei't it skynt it kandidaatskip fan 'epartijKadima foar itpresidintskip fan Israel oanbean (wêrmei't er presidint wurde kinnen hie, want Kadima wûn dy ferkiezings), mar Wiesel toande net folle belangstelling. Yn2008 ferlearen Wiesel en syn frou frijwol harren hiele fermogen, en ferlear de Elie Wiesel Foundation for Humanity suver alle likwide middels, troch tadwaan fan 'eoplichterBernard Madoff, in man dy't Wiesel letter betitele as "in psychopaat".

Ferstjerren

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Elie Wiesel kaam op2 july2016 yn syn wente yn 'eNewyorkskeboroughManhattan te ferstjerren yn 'e âlderdom fan 87 jier.

Wurk

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Autobiografysk

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]
  • 1956 :Un di Velt Hot Geshvign ("En de Wrâld Hat Swein"; autobiografy; Jiddysktalich)
  • 1958 :La Nuit (autobiografy; Frânsktalich)
  • 1970 :Entre Deux Soleils ("Tusken Twa Sinnen yn"; essays en fraachpetearen; Frânsktalich)
  • 1978 :A Jew Today ("In Joad Hjoed de Dei"; essays; Ingelsktalich)
  • 1980 :Images from the Bible: The Paintings of Shalom of Safed, The Words of Elie Wiesel ("Bylden út de Bibel: De Skilderijen fan Shalom fan Safed, De Wurden fan Elie Wiesel"; oer keunst en religy, mei Shalom fan Safed; Ingelsktalich)
  • 1985 :Against Silence: The Voice and the Vision of Elie Wiesel ("Tsjin it Ferswijen: It Lûd en de Fisy fan Elie Wiesel"; mei Irving Abrahamson; Ingelsktalich)
  • 1988 :The Six Days of Destruction: Meditations Towards Hope (essays, meiAlbert H. Friedlander; Ingelsktalich)
  • 1988 :Le Mal et l'Exil: 10 Ans Après ("It Kwea en de Balling: 10 Jier Neitiid"; fraachpetearen, mei Philippe-Michaël de Saint-Cheron; Frânsktalich)
  • 1990 :A Journey of Faith ("In Leauwensreis"; oer religy, mei John Joseph O'Connor; Ingelsktalich)
  • 1990 :From the Kingdom of Memory: Reminiscences ("Ut it Keninkryk fan it Unthâld: Opikkerings"; essays; Ingelsktalich)
  • 1993 :A Passover Haggadah ("In Haggadah foar Pêsach"; oer religy; Ingelsktalich)
  • 1994 :Tous les Fleuves Vont à la Mer (autobiografy, diel 1; Frânsktalich)
  • 1995 :Mémoire à Deux Voix ("Memoarje yn Twa Stimmen"; autobiografy, meiFrançois Mitterand; Frânsktalich)
  • 1996 :Et la Mer N'Est Pas Remplie (autobiografy, diel 2; Frânsktalich)
  • —— :Rashi (net publisearre; Frânsktalich)
    • Ingelske oersetting:Rashi (fert. Catherine Temerson, 2009)

Biografysk

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]
  • 1972 :Célébration Hassidique ("Chassidyske Fiering"; biografyen fan chassidyske foaroanmannen; Frânsktalich)
  • 1975 :Célébration Biblique ("Bibelske Fiering"; biografyen fan bibelske personaazjes; Frânsktalich)
  • 1978 :Four Hasidic Masters and Their Struggle Against Melancholy ("Fjouwer Chassidyske Masters en Harren Striid tsjin 'e Melankelikens"; biografyen fan chassidyske foaroanmannen; Ingelsktalich)
  • 1981 :Five Biblical Portraits ("Fiif Bibelske Portretten"; biografyen fan bibelske personaazjes; Ingelsktalich)
  • 1982 :Somewhere a Master: Hasidic Portraits and Legends ("Earne in Master: Chassidyske Portretten en Leginden"; biografyen fan chassidyske foaroanmannen; Ingelsktalich)
  • 1991 :Sages and Dreamers: Biblical, Talmudic, and Hasidic Portraits and Legends ("Wizen en Dreamers: Bibelske, Talmoedyske en Chassidyske Portretten en Leginden"; biografyen fan bibelske,talmoedyske en chassidyske foaroanmannen; Ingelsktalich)
  • 1991 :Célébration Talmudique: Portraits et Légendes ("Talmoedyske Fiering: Portretten en Leginden"; biografyen fan talmoedyske foaroanmannen; Frânsktalich)
  • 1998 :Célébration Profétique: Portraits et Légendes ("Profetyske Fiering: Portretten en Leginden"; biografyen fan joadske profeten; Frânsktalich)
  • 2003 :Wise Men and Their Tales: Portraits of Biblical, Talmudic, and Hasidic Masters ("Wizen en Harren Ferhalen: Portretten fan Bibelske, Talmoedyske en Chassidyske Masters"; biografyen fan bibelske, talmoedyske en chassidyske lieders; Ingelsktalich)
Elie Wiesel yn2008.

Fiksje

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Keppelings om utens

[bewurkje seksje |boarne bewurkje]

Boarnen, noaten en referinsjes

[boarne bewurkje]
Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder:Notes enReferences, op dizze side.

Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Elie_Wiesel&oldid=1055942"
Kategoryen:
Ferburgen kategory:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp