DeRomeinen tsjutten Bretanje oan as "Armoarika" (Armorica), wierskynlik fan itGallyske wurdaremorika, dat "deunby de see" betsjut. It wie in tige ûnbeskate krite dêr't de hieleAtlantyskekust ta rekkene waard fan 'emûning fan 'eSeine, byLe Havre, oant de mûning fan 'eLoire, byNantes, en miskien sels wol oant de mûning fan 'eGaronne, byBordeaux. In oare namme,Letavia (yn it âldere Latyn stavere asLetauia), wie oant detolfde iuw ek foar Bretanje yn gebrûk. Dat betsjutte mooglik safolle as "útstrutsen flakte", en de hjoeddeistigeWelske namme foar Bretanje,Llydaw, kaam dêrút fuort.
Nei defal fan it Romeinske Ryk setten in protte Brytoanyske Kelten út Grut-Brittanje har yn Armoarika nei wenjen, mei as gefolch dat it gebiet tsjin 'e ein fan 'efyfde of it begjin fan 'esechsde iuw ek bekend kaam te stean asBritannia. Om ûnderskie te meitsjen tusken de beide 'Brittanjes' brûktenMidsiuwskeskriuwers, lykasGeoffrey fan Monmouth, de termBritannia major ("Grut-Brittanje") foar it eilân, enBritannia minor ("Lyts-Brittanje") foar Bretanje. Sa kaam it eilânGrut-Brittanje oan syn hjoeddeistige namme. Yn lettere tiden, doe't it Latyn net mear asskriuwtaal brûkt waard, hoegde it ûnderskie op dy wize net mear makke te wurden, mei't de nammen fan 'e beide gebieten yn 'esprektalen fanWest-Jeropa net itselde wiene. Sa spriek men yn itFrânsk fanBrittannie foar Grut-Brittanje en fanBretagne foar Bretanje. Krektsa makke itIngelsk ûnderskie tuskenBritain (Grut-Brittanje) enBrittany (Bretanje). Ek itFrysk ken sa'n ûnderskie tusken (Grut-)Brittanje en Bretanje.
De lânseigen namme foar Bretanje yn itBretonsk isBreizh, dat op twa ferskillende manearen útsprutsen wurde kin. Yn itKernevysk, itLeönaarsk en itTregorreesk seit men fan [bʀɛjs] (likernôch: "bcheis"),stavere asBreiz, wylst men yn it ôfwikendeFanneteesk seit fan [bʀɛχ] (likernôch: "bchech"), stavere asBreih. De offisjele Bretonske stavering fan 'e namme, dy't sûnt1941 yn gebrûk is mar nea botte populêr wurden is, kombinearret de-z fan 'e trije westlike en noardlikedialekten mei de-h út it súdlike Fanneteesk ta de saneamde Bretonskezh. Yn itGallo, de oare lânseigen taal fan Bretanje, hat der nea in algemien akseptearre stavering west, en sadwaande wurdt de namme fan 'e regio yn dy taal skreaun asBertaèyn ofBertègn of op ferskate oare manearen.
De kust fan Bretanje, is tige wyld, mei in prottekliffen enkapen. De kustline fan it skiereilân mjit yn totaal 2.860 km, wat in trêde fan 'e folsleine Frânske kustline is. By Bretanje hearre yn totaal mear as 800 ûnderskateeilannen. De grutsten binneBatz enBréhat foar de noardkust,Ouessant,Molène,Beniguet enSein foar de westkust, enGlénan,Croix,Belle-Île,Houat enHoëdic foar de súdkust. Belle-Île is fierwei it grutste.
Geografysk kin Bretanje opdield wurde ynOpper-Bretanje, dat rûchwei de eastlike helte foarmet, enNeder-Bretanje, de westlike helte. Itlânskip fan it skiereilân is oer it algemienheuveleftich, mei't it oerienkomt mei de westlike útein fan itArmorikaansk Massyf, in tige âld en ôfslitenberchtme dat him yn it easten útstrekt oant djip ynNormanje en itLân fan 'e Loire. De grins mei Normanje wurdt foarme troch derivier deCouesnon. It Armorikaansk Massyf berikt bûten Bretanje, yn itdepartemintMayenne, syn grutste hichte fan 417 m, en rint dêrwei nei it westen ta oer it algemien ôf. It heechste punt fan Bretanje is deRoc'h Ruz yn 'eMonts d'Arrée fan Neder-Bretanje, mei in hichte fan 385 m. De Bretonskebocage, de opdieling fan itplattelân yn lytsefjilden dy't faninoar skaat wurde troch hegehagen, is sûnt de1960-er jierren frijwol ferdwûn trochruilferkaveling, om oan 'e easken fan 'e modernelânbou foldwaan te kinnen.
De meastewâlden fan Bretanje wiene yn in earder stadium ferdwûn om romte te meitsjen foar debocage, mar inkelen besteane noch, lykas itWâld fan Paimpont, wêrfan't wol sein wurdt dat itWâld fan Brocéliande út 'eArthurleginden is. Guonrotseftige of om oare redensûnfruchtbere kriten wurde oerdutsen trochheide enheechfean. Der binne ek noch ferskatesompen, lykas deBrière, dy't diel útmakket fan in regionaalnatoergebiet. In oar regionaal natoergebiet omfiemet de Monts d'Arrée en de kust fan 'e See fan Iroise, wylst dy see sels de status hat fan inbiosfearreservaat fan 'eUNESCO.
Bretanje hat al teminsten fan itLet-Paleolitikum ôf bewenne west trochminsken. De ierste minsklike bewenners wieneneändertalers, dy't yn it gebiet inargeologyske kultuer ûntwikkelen dy't 'Kolumbanysk' neamd wurdt. De âldste spoaren fan bewenning troch neändertalers yn Bretanje binne ûntdutsen ynPlouhinec, yn itdepartemintFinistère, en datearje fan likernôch 450.000jier lyn.Homo sapiens, de moderne minske, fêstige him omtrint 35.000 jier lyn yn Bretanje, dêr't er it frijkommen plak fan 'e neändertaler ynnaam, dy't likernôch 40.000 jier lyn útstoarn wie.
Nei delêste iistiid (dy't omtrint 12.000 jier lyn einige) rekke Bretanje tanksij itwaarmer wurdendeklimaat oerdutsen meiwâlden. It gebiet wie doedestiden noch mar tige tinbefolke mei lju dy't der injager-sammelderlibbenswize op neiholden. Delânbou waard yn Bretanje yn itfyfde milennium f.Kr. yntrodusearre trochymmigranten dy't har út it suden en easten wei op it skiereilân nei wenjen setten. DeNeolityske Revolúsje (de oergong fan in jager-sammelderbestean nei in libbenswize basearre op lânbou) wie yn Bretanje gjin hommelse, radikale feroaring, mar in stadich proses dat him stap foar stap foltriek troch oanhâldendeymmigraasje fan lju fan bûtenôf dy't nije feardichheden oerbrochten oan 'e al oanwêzige befolking.
Yn 'eAldheid stie Bretanje by deRomeinen bekend as "Armoarika". It gebiet waard doedestiden bewenne troch fiifKeltyskestammen dy't ta deGaljers hearden: deKoeriosoliten (Latyn:Curiosolitae) yn it noarden, deRedoanen (Rhedones) yn it noardeasten, deNamneten (Namnetes) yn it súdeasten, deFeneten (Veneti) yn it suden en deOsismiten (Osismii) yn it westen. Dy stammen ûnderholden nauweekonomyske bannen mei deEilânkelten fan 'eBritske Eilannen, yn it bysûnder wat dehannel yntin oanbelange. NeffensJulius Caesar hearden de Koeriosoliten, Redoanen en Osismiten ek ta in "Armorikaanskekonfederaasje", yn 'e mande mei deOenellen (Unelli),Kaleten (Caletes),Lemovisen (Lemovices) enAmbibaren (Ambibarii). De lokaasje fan 'e Ambibaren is ûnwis, de Oenellen en Kaleten libben yn wat noNormanje is, en deLemovices libben yn 'eLimousin, mar dat wie nei alle gedachten in skriuwflater dêr'tLexovii bedoeld wie, dy't ek yn Normanje wennen.
Yn 'etrêde iuw waard Armoarika ferskate kearen oanfallen trochGermaanske folken as deFranken en deAlemannen, en ek fan 'esee ôf trochseerôvers. Yn deselde snuorje stoarte de regionaleekonomy yn en rekken in protte gruttepleatsen ferlitten. Om 'e ynfallen tsjin te kearen waarden in protte stêdenfersterke, wêrûnder Nantes, Rennes en Vannes. Yn451 fochten Armorikanen mei yn it leger fan 'e RomeinskefjildhearFlavius Aetius dat yn 'eSlach op 'e Katalaunyske Fjilden definityf ôfweefde mei deHunnen fanAttila en harren bûnsgenoaten. In diel fan 'eAlanen (inIraansk folk), dat ek oan 'e kant fan Aetius fochten hie, sette him neitiid op oanwizing fan Aetius yn Armoarika nei wenjen.
Tsjin 'e ein fan 'efjirde iuw, doe't de stadigefal fan it Romeinske Ryk geande wie, kamen derBrittanjers oer om har yn Armoarika nei wenjen te setten. Dekolonisten kamen benammen útWales,Cornwall enDevon, dielen fan it eilânGrut-Brittanje dêr't it it Latyn noch net slagge wie om 'e lânseigenBrytoanyske talen te ferkringen. De lânferhuzers brochten sadwaande harren eigen taal mei, dy't yn Bretanje woartelskeat en meitiid it Latyn fan it skiereilân ferdreau.
De skiednis efter de lânferhuzing fan 'e Brittanjers nei Armoarika is ûndúdlik, hoewol't it barren wol yn it ramt fan itGrutte Folkeferfarren pleatst wurde kin.Midsiuwske Bretonske,Anzjevynske enWelske boarnen lizze lykwols in bân tusken de lânferhuzing fan 'e Brittanjers en it mooglikmytyske figuer fanConan Meriadoc. Dat wie neffens Welske boarnen inprins dy't mei inleger út Grut-Brittanje oerkaam op befel fan 'e RomeinskeusurpatorMagnus Maksimus. Dyselde stjoerde nammentlik in diel fan syn Brittanyske troepen nei Galje om syn oanspraken op 'e troan krêft by te setten, en joech syn ûnderhearrigen yn Armoarika lân om har op te fêstigjen. Dat ferhaal waard befêstige troch degreven fanAnzjû, dy't harrenôfstamming weromfolgen nei in Romeinskofsier fankeizerGratianus (de fijân fan Magnus Maksimus), dy't troch Conan op befel fan Magnus Maksimus út Armoarikaferballe waard.
De gebieten bewenne troch deBrytoanyskeKelten yn 'e6e iuw. Desee wie foar harren net in barriêre, mar eat dat it mooglik makke om kontakten te ûnderhâlden.
It is ûndúdlik hoefolle fan dat ferhaal op wierheid berêst, mar yn elts gefal fûn it grutste part fan 'e lânferhuzing fan Brittanjers nei Bretanje nei alle gedachten plak yn 'efyfde ensechsde iuw, as direkt gefolch fan 'eAngelsaksyske ynvaazje fan Grut-Brittanje.Histoarisy lykasLéon Fleuriot hawwe suggerearre dat de lânferhuzing yn twa weagen plakfûn: earst in lytse weach fan soldaten en harren húshâldings ûnder Conan Meriadoc yn 'efjirde iuw, en letter in gruttere weach fanflechtlingen as gefolch fan 'e Angelsaksyske ynvaazje fan Grut-Brittanje. Yn elts gefal wie it dizze folksferhuzing dy't late ta de (wer)fêstiging fan in Keltyske taal op it skiereilân en ta it ûntstean fan in ûnôfhinklik Bretanje.
De Brittannyske ymmigranten fêstigen lytsekeninkrykjes yn Bretanje dy't ferneamd wiene nei de dielen fan Grut-Brittanje dêr't se wei kamen:Domnonée (fanDumnonia oftewolDevon),Cornouaille (fanCornwall) enLéon (fanCaerleon). InkeldGwened (of yn itFrânskVannetais) wie in fuortsetting fan in lânseigen namme (dy fan 'e Feneten). Hoewol't de details ûndúdlik binne, is wol helder dat dy keninkrykjes bestjoerd waarden troch ûnderlingbesibbedynastyen. Trochhoulikspolityk waarden se ferskate kearen yn inpersonele uny feriene, foar't se wer útinoar foelen troch Keltyskeerfeniswizânsjes. Uteinlik ûnstiene der trije keninkrykjes, Domnonée, Cornouaille enBroërec, dy't ferskate iuwen bestiene.
Tusken845 en851 ferieneNominoë, dy't yn it hjoeddeistige Bretanje as "heit fan it heitelân" sjoen wurdt, de trije keninkrykjes ûnder syn bewâld. Katalysator foar dy definitive ienwurding wie de oanhâldende druk dy't itFrankyske Ryk op 'e Bretonske gebieten útoefene. Om dyselde snuorje hinne waard ek dekerstening fan Bretanje foltôge.Erispoë, desoan en opfolger fan Nominoë, fersloech deWestfrankyske keningKarel de Keale yn851 yn 'eSlach by Jengland en bewissige sa de ûnôfhinklikheid fan itKeninkryk Bretanje mei himsels askening. Yn867 wûnen de Bretonnen in nijeoarloch fan 'e Franken en berikte harren keninkryk syn maksimale omfang, wêrby't deKanaaleilannen en dielen fanNormanje,Maine enAnzjû der yn opnommen waarden.
Oan it begjin fan 'etsiende iuw kaam it Keninkryk Bretanje bleat te stean oan fûleindige ynfallen fan 'eWytsingen, dy't laten ta ferswakking. Fan gefolgen ferlear Bretanje syn eastlike besittings yn Normanje, Maine en Anzjû wer, en yn909 moast sels itgreefskip Nantes oerdroegen wurden oangreveFûlko I fan Anzjû. Yn914 waard de stêdNantes lykwols ferovere en beset troch de Wytsingen. Pas yn937 koe Nantes trochAlan II fan Bretanje befrijd wurde. Dyselde krige dêrfoar stipe fan synpeetbroer, keningÆthelstan fan Ingelân, en ek fan Æthelstan synomkesizzer, keningLoadewyk IV fan Frankryk. Ut tank foar dy bystân, brocht Alan yn942hulde oan Loadewyk, wat Bretanje yn namme ta in Frânsklien makke en yn status omleechbrocht fan in keninkryk ta inhartochdom.
ItHartochdom Bretanje, dat as ûnôfhinkliklân ynWest-Jeropa bestie fan939 oant1532, wie fier fan in feriene naasje. De Bretonskeeallju beskôgen inoar yn 'e regel as harren wichtichste rivalen, en skrommen net om bûnsgenoatskippen oan te gean mei útlânske machten om inoar yn 't fet te draaien. Dekening fan Frankryk ûnderholdgesanten yn Bretanje dy't harren oanhâldend mei de ynternepolityk fan it hartochdom bemuoiden. En ek de Frânskekulturele ynfloed wie tige sterk. Sa ferfong it Hartochdom Bretanje al yn 'etrettjinde iuw itLatyn asoffisjele taal troch itFrânsk (itBretonsk hat nea in offisjele status hân). Al dy omstannichheden makken dat de hartoggen fan Bretanje behindich tusken de klippen troch lavearje moasten om 'e selsstannigens fan harren lân te behâlden. Se sleaten faak bûnsgenoatskippen mei òf itKeninkryk Ingelân, òf itKeninkryk Frankryk, ôfhinklik fan 'e fraach wa't op dat stuit de grutste bedriging foar harren foarme.
Yn 'efjirtjinde iuw rekke Bretanje betize yn 'eHûndertjierrige Oarloch tusken Ingelân en Frankryk; deBretonske Súksesjeoarloch wurdt beskôge as in regionale sydsprantel fan dat grutte konflikt. Yn dyboargeroarloch fochten itHûs Blois en itHûs Montfort om 'e hartochlike troan, wêrby't de Blois' stipe waarden troch de Frânsen en de Montforts troch de Ingelsen. Yn1364 waard de striid yn it foardiel fan 'e Montforts besljochte. Dêrnei makke it Hartochdom Bretanje foar it earst yn lange tiid in snuorje fan wiere ûnôfhinklikens troch om't Frankryk tsjin dy tiid troch de oanhâldende oarloch slim ferswakke rekke wie en gjin gesanten mear nei it BretonskeHof ta stjoerde. Troch Ingelskediplomatike flaters ferfrjemden se de Bretonnen fan har, mei as gefolch datArthur, greve fan Richemont (de lettere hartoch Arthur III fan Bretanje) en syn omkesizzerPeter II fan Bretanje oan 'e Frânske kant wichtige rollen spilen yn 'e lêste stadia fan 'e Hûndertjierrige Oarloch, yn 'eSlach by Patay, deSlach by Formigny, deSlach by Castillon en de tastânkomming fan itFerdrach fan Arras yn1453.
Om 'e Frânske ynfloed in slach ta te bringen, gie Frâns II yn1488 in bûnsgenoatskip oan mei de fijannen fan Frankryk: keizerMaksimiliaan I fan itHillige Roomske Ryk, keningFerdinand II fanAragon en keningHindrik VII fanIngelân. It Bretonske leger waard fuortsterke mei Dútske, Aragoneeske en Ingelske troepen, mar dit konflikt tsjin Frankryk, dat neitiid deDwaze Oarloch neamd is, einige yn 'eSlach by Saint-Aubin-du-Cornier yn in ferpletterjende nederlaach tsjin it leger fan keningLoadewyk XI fan Frankryk. Dat wie foar in grut part te witen oan 'ekorrupsje fan it Hof fan Frâns II en oan ynterne skelen mank de Bretonske adel, fan wa't in diel oan 'e Frânske kant tsjin 'e eigen hartoch meifocht.
De gefolgen wiene foar Bretanje rampsillich. Under de kêsten fan itFerdrach fan Verger, dat Frâns II twongen wie te ûndertekenjen, moast hy himsels ûnderwerpe as infazal fanKarel VIII fan Frankryk. Boppedat wie fan dat stuit ôf foar inhoulik fan syn dochter Anna goedkarring fan 'eFrânske Kroan nedich. Doe't dyselde yn1490 dochsúthylke waard oan Maksimiliaan I, late dat ta in nije oarloch mei Frankryk. Karel VIIIbelegereRennes en liet it houlik annulearje, wat neffens it kanonyk rjocht fan 'eRoomsk-Katolike Tsjerke mooglik wie om't it neakonsummearre wie, mei't Anna yn Bretanje siet en Maksimiliaan oan 'e oare kant fan Frankryk yn it Dútske Ryk. Ynstee naam Karel VIII doe sels Anna ta frou (nei't er him spesjaal foar dat doelskiede litten hie fan syn earstefrou). Doe't er yn1498 kaam te ferstjerren sûnderlibbenebern produsearre te hawwen, moast Anna trouwe mei synneef en opfolgerLoadewyk XII.
Anna fan Bretanje besocht om 'e nocht de ûnôfhinklikens fan Bretanje te frijwarjen, en kaam yn1514 te ferstjerren. It Hartochdom Bretanje ferfoel doe oan 'e Frânske Kroan. Achttjin jier lang bestie der inpersonele uny tusken Frankryk en Bretanje, mar yn1532 fierdeFrâns I fan Frankryk formeel deanneksaasje fan Bretanje troch Frankryk troch. Under it saneamdeAncien Régime fan it Keninkryk Frankryk waarden Frankryk en Bretanje yn namme regearre as ferskillende lannen, mar dat wie in fiksje, hoewol't Bretanje wol beskateprivileezjes hie dy't yn Frankryk sels net gouwen, lykas frijstelling fan 'egabelle, inbelesting opsâlt dy't tige ympopulêr wie.
De tradisjonele kriten fan Bretanje yn 'e tiid fan itAncien Régime.
Nei't yn1789 oan it Ancien Régime in ein makke wie yn 'eFrânske Revolúsje, waard de hiele bestjoerlike yndieling fan it âldeKeninkryk Frankryk oan kant reage. Dêrmei kaam ek in ein oan it bestean fan Bretanje as bestjoerlike ienheid. It skiereilân waard ynstee opdield yn fiifdeparteminten. Yn1792 wie Bretanje it sintrum fan itroyalistyske enroomske ferset tsjin 'e Revolúsje ûnder in yn bloed smoardeopstân dy't bekend kaam te stean as deChouannerie. Yn 'eNapoleontyske Oarloggen waard der yn Bretanje net fochten, mar wol waarden tsientûzenen jongemanlju oproppen yn it Frânske leger te tsjinjen, fan wa't in grut tal net ofynfalide nei hûs weromkearde.
Nei deNapoleontyske Oarloggen begûn de flugge delgong fan 'eBretonsketaal, dy't te witen wie oan it strangefrânsifikaasjebelied fan it no sterksintralisearre Frankryk. Dat wie it lân fan 'eFrânsen, en Frânsen heardenFrânsk te sprekken. Foarminderheden enminderheidstalen wie yn Frankryk gjin romte.Skoalbern waarden bgl. op 'eskoallen yn Bretanje troch deûnderwizers swierbestraft as se harmemmetaal sprieken. It wie de bedoeling dat it Bretonsk en de Bretonske kultuer sa gau mooglik folslein útrûge wurde soene, sadat de Bretonnen yn 'eetnysk Frânske befolkingassimilearre wurde koene. Ferneamd binne de buordsjes yn 'e skoallen wurden mei detekst "Il est interdit de parler breton et de cracher par terre." ("It is ferbean om Bretonsk te sprekken en op 'e flier te spuien.") Soks waard troch de Frânske steat as frijwol itselde beskôge.
Yn1956 waard Bretanje op 'e nij oprjochte as bestjoerlike ienheid, yn 'e foarm fan 'eregio Bretanje. Dêr waard it departemintLoire-Atlantique, mei de âlde haadstêd Nantes, lykwols bûten holden (sjoch foar mear hjiroer:§ Regio's). Nettsjinsteande dat de Frânske steat mear as hûndert jier lang alle war dien hie om 'e Bretonske taal en kultuer út te rûgjen, hie Bretanje syn eigen identiteit witten te hanthavenjen, al hoe skeind dy tsjin dy tiid ek wie. In nije kulturele oplibbing begûn yn 'e1960-er jierren en ûntjoech him fierder yn 'e1970-er jierren. Twatalige Bretonsk-Frânske skoallen waarden oprjochte,sjongers begûnenlieten yn it Bretonsk tesjongen en in nijegeneraasje Bretonsktaligeskriuwers kundige him oan. Ek ûntjoech der him yn Bretanje fan dy tiid ôf in nijekologysk bewustwêzen ûnder de befolking, dat foar in grut part fuortkaam út 'eoaljeramp mei deAmoco Cadiz yn1978 en deoaljeramp mei deMV Erika yn1999, dy't allebeide foar de Bretonske kust plakfûnen.
Yn 'eMidsiuwen wie it ûndúdlik wat no eins dehaadstêd fan itHartochdom Bretanje wie, mei't itHartochlikHof tige mobyl wie en oanhâldend fan lokaasje feroare. Foar it meastepart holden de hartoggen ta ynNantes,Vannes,Rennes,Redon,Fougères,Dol-de-Bretagne,Dinan enGuérande. Al dy plakken, útsein Vannes, lizzen yn Opper-Bretanje, dus yn it net-Bretonsktalige diel fan it lân. Kwa grutte koene lykwols inkeld Nantes, Rennes en Vannes oanspraak meitsje op 'e status fan haadstêd. De hartoggen waarden tradisjoneelkroane yn Rennes, dêr't se inkastiel besieten, dat lykwols yn 'efyftjinde iuw ferwoastge waard. Vannes wie de sit fan it Bretonskeparlemint en derekkenkeamer oant deanneksaasje fan Bretanje troch Frankryk, wêrnei't it parlemint nei Rennes en de rekkenkeamer nei Nantes ferhuze waarden. Nantes, dêr't itKastiel fan 'e Hartoggen fan Bretanje stiet, hie de namme it 'permaninte' wenplak fan 'e hartoggen te wêzen. Sadwaande wurdt dy stêd oer it algemien sjoen as de histoaryske haadstêd fan Bretanje.
Under deFrânske Revolúsje waarden de njoggen fiskaal-militêre distrikten ôfskaft en ferfongen troch fiifdeparteminten:Côtes-d'Armor,Finistère,Ille-et-Vilaine,Loire-Atlantique enMorbihan. Elts fan 'e departeminten waard fierder opdield yn trije of fjouwerarrondisseminten, en de arondisseminten waarden wer opdield yn in stikmannichkantonnen, dy't bestiene út ferskategemeenten. Fan 'e bisdommen waarden fjouwer opheft, wylst de oerbleaune fiif deselde grinzen krigen as de nije departeminten. Dy departemintale bestjoerlike yndielding bestiet tsjintwurdich noch. De departeminten en de gemeenten wurde bestjoerd troch lju dy't byferkiezings keazen binne troch de ynwenners, mar arondisseminten en kantonnen net. Kantonnen tsjinje inkeld askiesdistrikt foar de departemintale ferkiezings, wylst arondisseminten bestjoerd wurde troch insubprefekt dy't oansteld wurdt trochpresidint fan Frankryk.
Yn 'etweintichste iuw besocht it Frânske regear de lytse en talrike departeminten gear te kloftsjen ta grutterebestjoerlike regio's.Bretonskenasjonalisten seagen dat as in kâns om Bretanje op 'e nij op te rjochtsjen as politike en bestjoerlike entiteit. De Frânske oerheid hie lykwols oare belangen, en liet de grinzen fan 'e nije regio's benammen ôfhingje fanekonomyske effisjinsje. De grutte stêdNantes lei oan 'e râne fan it histoaryske Bretanje, en hie ekonomysk sjoen mear gemien mei deDelling fan 'e Loire as mei de rest fan it skiereilân. Sadwaande waard, doe't yn1956 de nije yndieling yn regio's syn beslach krige, besletten om Nantes en it omlizzende departemint,Loire-Atlantique, bûten it de nijeregio Bretanje te hâlden en ynstee mei de histoaryske provinsjesAnzjû,Maine en in diel fanPoitou gear te bringen ta itLân fan 'e Loire. Yn it plak fan Nantes waardRennes de haadstêd fan 'e regio Bretanje. Yn1972 krigen de regio's harren hjoeddeistige foech en dêrmei ek eigenbestjoerslichems en in eigenfolksfertsjintwurdiging.
Doe't deregio Bretanje oprjochte waard, kanten guon pleatlikepolitisy har bot oan tsjin 'e útsluting fan Loire-Atlantique, en dy kwestje is noch altyd in hjit hingizer. Wat de weriening fan Bretanje tsjinkeart, is noch altyd itselde as yn1956: asNantes diel útmakke fan Bretanje, soe it de sintrale posysje fanRennes oantaaste en in ekonomyske ymbalâns skeppe tusken Opper- en Neder-Bretanje. Boppedat soe itLân fan 'e Loire, dêr't Nantes de haadstêd fan is, net bestean kinne sûnder dy stêd, wat betsjutte soe dat dy regio opdield wurde moatte soe oerSintrum-Loiredelling enPoitou-Charentes.
Nettsjinsteande dat bestiet der sawol yn 'e regio Bretanje as yn Loire-Atlantique in protte stipe foar in weriening fan Bretanje. Yn 'e departemintale ried fan Loire-Atlantique is dêr sûnt2001 in mearderheid foar, en yn 'e regionale ried fan Bretanje sûnt2008. Guonpolitisy, lykasJean-Marc Ayrault, in eardere Frânskepremier enboargemaster fan Nantes, sjogge ynstee mear yn 'e skepping fan in regio fan it Grutte Westen, dy't sawol Bretanje as it Lân fan 'e Loire omfetsje moatte soe. Bretonske nasjonalisten binne dêr dan wer faaljekant op tsjin, om't dêrtroch Bretanje as in bestjoerlike ienheid wer ferdwine soe. Neffensopinypeilings is 58% fan 'e ynwenners fan 'e regio Bretanje en 62% fan 'e ynwenners fan it departemint Loire-Atlantique foarstanner fan 'e weriening fan Bretanje.
It Bretonsknasjonalisme is in lytse politike streaming sûnder folle ynfloed, hoewol't de nasjonalistyskeBretonske Demokratyske Uny (UDB) sitten hat yn 'e regionale ried fan Bretanje en yn ferskate departemintale rieden. De UDB krewearret foar de weriening fan Bretanje en grutterselsbestjoer. Foar de rest lykje de stânpunten fan dy partij sterk op dy fan 'e PS, en teffens hat de UDB in sterkeekologyske oriïntaasje. De partij is ynJeropeesk ferbân lid fan 'eJeropeeske Frije Alliânsje.Ekstreem-rjochtse politike partijen hawwe yn Bretanje minder oanhing as yn 'e rest fan Frankryk.
Yn2009 hie deregio Bretanje inbruto regionaal produkt fan€82 miljard. It wie dêrmei de op seis neirykste fan alleFrânske regio's en produsearre 4,4% fan itbruto nasjonaal produkt fan hielFrankryk. It bruto departemintaal produkt fanLoire-Atlantique wie datselde jiers likernôch €26 miljard, wat betsjut dat it bruto regionaal produkt fan 'e hiele histoaryske regio Bretanje om 'e €108 miljard hinne lei. It bruto regionaal produkt per lid fan 'ebefolking fan 'e regio Bretanje wie yn2009 €25.739, in bedrach dat leger lei as it bruto nasjonaal produkt per lid fan 'e befolking fan Frankryk (€29.897), mar heger as it bruto nasjonaal produkt per lid fan 'e befolking fan 'eJeropeeske Uny (€23.500). Dewurkleazens is yn 'e regio Bretanje, mei 6 oant 7% fan 'eberopsbefolking, leger as yn oare Frânske regio's.
Ofsjoen fan inkele gebieten, lykasLorient yn it suden enNantes enSaint-Nazaire yn it easten, hat it skiereilân Bretanje nea net folleyndustry hân. Ek hjoed de dei noch binne dêromfiskerij enlânbou tige wichtige sektoaren fan 'eekonomy. It skiereilân hat mear as 40.000boerebedriuwen, wêrfan't de measten har rjochtsje opmelkfeehâlderij,fetweiderij fankij enbargen enplomfeehâlderij. Debou is benammen rjochte op 'e produksje fannôt engrienten. De regio Bretanje is eins de grutste produsint fan grienten fan alle Frânske regio's, wêrby't it benammen giet ombeantsjes,sipels,artisjokken,jirpels entomaten. It nôt dat yn 'e regio ferboud wurdt, is yn it foarste plak bedoeld asfeefoer.Wynbou is op it skiereilân beheind ta in lytse krite besudenNantes. Defiskerij yn 'e regio Bretanje is de grutste fan alle Frânske regio's. Yn dy sektor wurkje anno2015 likernôch 9.000 minsken. Der binne fierders mear as 60fabriken dy't har talizze op 'e ferwurking fanfisk enseefruchten.
De grutstestêd fan it skiereilân isNantes, mei goed 283.000 ynwenners yn2011. De grutste stêd fan 'e regio Bretanje isRennes, mei in befolking fan krapoan 207.000 minsken. Oare gruttere stêden binne:Brest (142.000),Quimper (64.000),Lorient (58.000),Vannes (53.000),Saint-Malo (48.000) enSaint-Brieuc (46.000) yn 'e regio Bretanje enSaint-Nazaire (67.000) yn it departemintLoire-Atlantique. De befolking fan Loire-Atlantique groeit flugger as dy fan 'e regio Bretanje, hoewol't Rennes eins de fluchst groeiende stêd fan it hiele skiereilân is.
De grutte mearderheid fan 'ebefolking fan it skiereilân Bretanje bestiet útBretonnen, inKeltyskfolk, dat binnen itFrânske steatsbestel inetnyskeminderheid foarmet. Neffens inopinypeiling út2008 identifisearre doe 89,4% fan 'e ynwenners fan 'eregio Bretanje him as Bretonsk: 50% fielde him likefolle Bretonsk asFrânsk; 22,5% fielde him mear Bretonsk as Frânsk; 15,4% fielde him mear Frânsk as Bretonsk; en 1,5% fielde him Bretonsk en hielendal net Frânsk. Net mear as 9,3% fan 'e ynwenners fan 'e regio Bretanje bestie út oareetnyske groepen; dêrby gie it foar it meastepart om etnyskeFrânsen. Yn deselde opinypeiling joech 51,9% fan 'e respondinten oan dat Bretanje mearselsbestjoer binnen Frankryk krije moast, wylst 31,1% fûn dat de status quo hanthavene bliuwe moast, en 4,6% fûn dat Bretanje in ûnôfhinklik lân wurde moast. De rest fan 'e lju hie gjin miening oer depolitike status fan Bretanje.
Ut in opinypeiling út2012 dêr't net inkeld deregio Bretanje, mar ek it departemintLoire-Atlantique yn meinommen wie, die bliken dat 48% fan 'e respondinten himsels yn it foarste plak meiFrankryk ferbûn fielde, wylst 37% himsels yn it foarste plak mei Bretanje ferbûn fielde, en 10% meiJeropa. Ut deselde opinypeiling kaam ek nei foarren dat de Bretonske identiteit sterker is ûnder de jongerein: fan 'e minsken jonger as 35 jier fielde 53% him yn it foarste plak mei Bretanje ferbûn, wylst fan 'e lju fan boppe de 65 58% him yn it foarste plak mei Frankryk ferbûn fielde. Der bliek datoangeande ek in konneksje te bestean mei itstimgedrach en demaatskiplike klasse fan 'e respondinten: lju dy't oplinksepolitike partijen stimden, fielden faker in sterke bân mei Bretanje ynstee fan mei Frankryk, en itselde gou foarwurknimmers. Lju dy't oprjochtse partijen stimden enwurkjouwers fielden har faker sterker ferbûn mei Frankryk.
De iennichsteoffisjele taal fanFrankryk is itFrânsk, en dat wurdt hjoed oan 'e dei yn Bretanje troch it grutste part fan 'e befolking sprutsen asmemmetaal. Dy sitewaasje is lykwols in frij resinte ûntwikkeling dy't fuortkomt út 'e fûleindigefrânsifisearringspolityk fan 'e Frânske steat, mei't it Frânsk oant yn 'enjoggentjinde iuw yn hiele Bretanje frijwol ûnbekend wie.
De lânseigentalen fan Bretanje binne itBretonsk yn it westen en itGallo yn it easten, wynst yn itPays de Retz, yn it súdwesten fanLoire-Atlantique, it oan it Gallo besibbePoitevynsk sprutsen wurdt. De taalgebieten fan it Bretonsk en it Gallo wurde faninoar skaat troch in taalgrins dy't sûnt deMidsiuwen almar fierder nei it westen ta opskood is, yn it neidiel fan it Bretonsk. Op 't heden rint dy taalgrins fanPlouha oan kust fanIt Kanaal mei in flauwe S-bocht fan noard nei súd dwers troch Bretanje nei itRhuys-skiereilân oan 'e kust fan 'eGolf fan Biskaje. It Bretonsktalige diel fan Bretanje, oftewol de útein fan it skiereilân, wurdtNeder-Bretanje neamd, wylst it Gallotalige dielOpper-Bretanje hjit. De beide talen ferhâlde har ta-inoar lykas itFrysk en itStedsk of lykas itSkotsk en itSkotsk-Gaelysk. Beide binne yn2004 troch de folksfertsjintwurdiging fan 'eregio Bretanje erkend aslangues de Bretagne ("talen fan Bretanje"). Dat is lykwols inkeld insymboalyske erkenning, mei't de Frânske oerheid noch altyd tige ôfwizend stiet foaroer help oan of erkenning fanminderheidstalen.
Yn 'enjoggentjinde iuw waard ek de gewoane befolking fia itûnderwiis oan it Frânsk bleatsteld, wêrby't de Frânske steat aktyf besocht it Bretonsk út te rûgjen (sa't it dat mei alle minderheidstalen prebearre). Hoewol't it Bretonsk midstweintichste iuw yn Neder-Bretanje noch rûnom sprutsen waard, kaam it der al raar foar te stean om'tâldelju de taal net mear oerdroegen oan harrenbern. Yn 'e1970-er jierren ûntstie yn reäksje dêrop in taaloplibbing wêrby't pleatslike autoriteiten it brûken fan it Bretonsk begûnen oan te fiterjen en twataligeskoallen iepene waarden. It persintaazjeskoalbern dat Bretonske lessen folget, is tusken2006 en2012 mei 33% omheech gien nei 14.709.
Yn1950 wiene der noch mear as in miljoen minsken dy't it Bretonsk as memmetaal hiene, mar yn2007 wie dat tal sakke nei 226.000 minsken, oftewol 4,7% fan 'e ynwenners fan it skiereilân Bretanje. Fan 'e Bretonsksprekkers wie boppedat 61% âlder is as 60 jier. Neffens gegevens út1999 spriek doe noch 12% fan allefolwoeksenen yn Bretanje Bretonsk, mar dêrby wienetwadde-taalsprekkers meirekkene.
It Bretonsk hat trije nau besibbedialekten:Kernevysk (Cornouillais) yn 'e krite omQuimper hinne,Leönaarsk (Léonard) yn 'e omkriten fanSaint-Pol-de-Léon enTregorreesk (Trégorrois) yn 'e neite fanTréguier. Dy trije dialekten foarmje indialektkontinuum en rinne stadich yninoar oer. De grins mei it fjirde dialekt fan it Bretonsk, itFanneteesk, dat omVannes hinne sprutsen wurdt, is folle abrupter. It Fanneteesk wykt frij sterk ôf en is mar amper ûnderling fersteanber mei de oare trije dialekten.
ItGallo (of Gallo-Bretonsk) is inRomaanske taal, dy't mei itFrânsk en ferskate oarestreektalen yn noardlik en westlik Frankryk en súdlikBelgje (lykasWaalsk,Pikardysk enNormandysk) deOïlaanske taalkloft foarmet. It Gallo is datoangeande eins in wat frjemde ein yn 't byt, mei't it fanwegen syn taalgebiet in frij sterkeKeltyske ynfloed ûndergien hat. Oars as it Bretonsk wurdt it Gallo faak weiset as indialekt fan it Frânsk, of, minder noch, as in ynkorrekte wize fan Frânskpraten.
Oant yn 'enjoggentjinde iuw wist it Gallo him goed te hanthavenjen, mar fan dy tiid ôf ûndergie it itselde frânsifisearringsbelied dêr't ek it Bretonsk slachtoffer fan waard. Oars as by it Bretonsk yn 'etweintichste iuw it gefal wie, kaam der foar it Gallo gjin ommekear oangeande it taalferfal en it gebrek oanprestiizje. Krektoarsom, it Gallo hat tsjintwurdich net inkeld te lijen ûnder de oanhâldende druk fan it Frânsk, mar ek fan 'e taaloplibbing fan it Bretonsk, dat dêrtroch terrein wint yn gebieten dêr't foarhinne Gallo sprutsen waard. Dêrby komt noch it probleem dat it Gallo altyd insprektaal en nea inskriuwtaal west hat, en dat de ferskate rivalisearjendestaverings dy't derfoar ûntwikkele binne, faak frijwol net nei te kommen binne, sels foar lju foar wa't it Gallo har memmetaal is. De taaloerdracht fan âldelju op bern is foar wat it Gallo oangiet, ekstreem leech.
Der wurdt rûsd dat der noch goed 28.000 sprekkers fan it Gallo binne. It is instreektaal dy't op net-ferplichte basis op guon skoallen ûnderwiisd wurdt, benammen yn it departemintIlle-et-Vilaine. Oan 'e oare kant kenne in protte lju ynLoire-Atlantique, dêr't it gebrûk fan it Gallo hielendal net stimulearre wurdt troch de pleatslike autoriteiten, it wurd "Gallo" net iens, lit stean dat se in idee hawwe fan 'e stavering of depublikaasjes yn en oer de taal.
Mei't offisjelestatistiken oangeande religieuzedenominaasje yn Frankryk bywet ferbean binne, besteane der gjin offisjele sifers oer de ferdieling fan 'e Bretonske befolking nei religy. Opinoar folgjende opinypeilings hawwe lykwols sûnt de1960-er jierren in stadigesekularisaasje fan it skiereilân sjen litten, dy't syn woartels hie yn 'eurbanisaasje fan it gebiet nei deTwadde Wrâldoarloch. Neffens in opinypeiling út2006 hat inkeld it departemintMorbihan noch in befolking dy't foar mear as twatrêde diel (70%) roomsk is.Loire-Atlantique enCôtes-d'Armor hearden yn2006 al ta de minst roomskedeparteminten fan Frankryk, mei mar sa'n 50% roomsen, wylstIlle-et-Vilaine enFinistère dêrtuskenyn sieten mei krapoan 65% roomsen. De rest fan 'e befolking bestiet yn alle fiif departeminten yn grutte mearderheid útagnosten enateïsten. Inkeld Ille-et-Vilaine en Loire-Atlantique hawwe inislamityske minderheid dy't it neamen wurdich is, fan 1%, resp. 3%.
Ien fan 'e bekendste wêzens út 'e Bretonskefolkloare is deAnkoù, in tsjinner fan 'eDea dy't gauris misbegrepen wurdt asde personifikaasje fan 'e Dea sels. Ofbyldings fan 'eAnkoù binne yn Bretanje oeral te finen. Hy wurdt soms foarsteld as inskrinkelman bewuoalle yn inlykklaad mei in Bretonskemûtse op, en soms as in echte,ferstoarne minske, te witten: de lêste deade fan it jier, dy't tawijd is oan it lieden fan 'e oare ferstoarnen nei de Dea ta. DeAnkoù, dy't ek wol omskreaun wurdt as de 'risper fan 'e Dea', doarmet bynacht om mei in opholdenseine, dy't er foar him út smyt om syn "rispinge" te folbringen (d.w.s. om lju dy't er tsjinkomt, dea te meitsjen). Soms is er geandefoets, mar ornaris reizget er yn inwein, dekarrig an Ankoù, dy't lutsen wurdt troch twaoksen en in meagerhynder. Twa legere tsjinners, dy't krekt sa klaaid binne as deAnkoù, lade de "rispinge" yn 'e wein. Foarhinne leaude men yn Bretanje dat as jin it kreakjen fan 'ekarrig an Ankoù hearre koene, dat infoartsjirmerij wie dy't betsjutte dat jins dea nei-oan wie.
It bekendstesymboal fan Bretanje en de Bretonske identiteit is deflagge fan Bretanje. De earste Bretonske flagge wie inwapenbanier, basearre op itwapen fan Bretanje. Dat is apart om't it neffens de wetten fan 'eheraldyk mar ienkleur (tinktuer) hat, hoewol't de measte minsken dy't ûnbekend binne mei de heraldyk dat net sa sjen sille. It is nammentlik in fjild fanharmeling: wyt mei in weromkearend swart patroantsje, dat depels fan inharmeling foarsteld (dy'twinterdeis wyt is mei in swart puntsje oan 'esturt). De heraldyk omfettet ferskaten fan sokkepelswurken, dy't as ien kleur sjoen wurde. It by it wapen hearrendebiedwurd fan Bretanje is "Potius Mori quam Fœdari" ("Leaver Dea as Earferlies").
Doe't men op in stuit de flagge mei in fjild fan harmeling as tearistokratysk begûn te sjen, waard deKroaz Du, it "Swarte Krús", ynfierd as alternative, mearreligieus tinte flagge fan Bretanje. Dat wie inwyt fjild mei inswartkrús, feitliks in folslein negatyf byld fan 'eflagge fan Cornwall (dy't bestiet út in swart fjild mei in wyt krús). Yn 'eKroaz Du waarden de kleuren fan 'e harmelingbanier kombinearre mei it krús fan itkristendom.
Yn1923 waard lykwols in nijeflagge ûntwurpen, deGwenn ha Du (it "Wyt en Swart"), dy't basearre wie op 'eAmerikaanske flagge. Dat is in flagge dy't bestiet út inkanton (lofterboppehoeke) fan harmeling, oanfolle mei njoggenhorizontale swarte en wite streken oer de rest fan 'e flagge. De fiif swarte streken steane foar de oarspronklikeBretonsktaligebisdommen enfiskaal-militêredistrikten, en de fjouwer wite streken symbolisearje de oarspronklikeGallotalige bisdommen en fiskaal-militêre distrikten. Sûnt de1920-er jierren is deGwenn ha Du tige populêr wurden en tsjintwurdich sjocht men de flagge oeral yn Bretanje, en by gruttesporteveneminten, lykas deTour de France, ek yn oare dielen fan Frankryk.
Bretanje hat in feroarlikseeklimaat, meidelslach yn allejiertiden, mar it measte by 'thjerstmis,winterdeis en yn 'emaityd.Simmerdeis binnetemperatuerenoerdeis fan rom boppe de 30 °C hielendal net útsûnderlik, wylst it kwik by 't winternachts sakje kin oant –10 °C. Dewaarmstemoanne isjuny, mei (ynQuimper, oan 'e súdkust) in trochsneed temperatuer oerdeis fan 35,9 °C. Dochs is Bretanje dan ornaris noch ien fan 'e koelste dielen fan Frankryk. Dekâldste moanne isjannewaris, mei in trochsneed temperatuer oerdeis (yn Quimper) fan 9,4 °C. It temperatuerferskil tusken simmer en winter bedraacht op 'e measte plakken trochinoar likernôch fyftjin graden. Oan 'e kust is itwaar winterdeis oer it algemien mylder as yn it binnenlân. Quimper kriget jiers 1.248,6 mmdelslach. DeMonts d'Arrée krije, nettsjinsteande har beheinde hichte, folle mearrein as de rest fan it skiereilân.
.svg)
_in_einem_Halbkreis_endend_Le_M%25C3%25A9nec%2cCarnac_%2cDepartement_Morbihan%2cBretagne_Steffen_Heilfort.JPG)
