Untren,trin,traïn (dellatin:trahere; per l'occitan ancian:trainar), es unveïcul que circula susralhs e fa venir possible lotranspòrt ferroviari. Abitualament un tren consistís en un ensemble de veïculs connectats que son capables de se mòure ensemble lo long d'uncamin de fèrre per carrejar de merças o de passatgièrs. Los axes dels vagons e locomotrices de camin de fèrre repausan sus una estructura rodanta nomenadabogi. La propulsion pòt venir de fonts diferentas. Sovent porgida per unalocomotritz o per d'unitats multiplas autopropulsadas. Los trens mai modèrnes son propulsats per de locomotritz amb motorsdièsel o electrics. Pels trens electrics la font d'alimentacion, l'electricitat, es aducha per de cables aerians o de ralhs suplementaris. La font d'alimentacion tradicionala dels trens foguèt lavapor, mas tanben loscavals, lascòrdas o loscables, lagravitat, de mecanismes pneumatics e de turbinas de gas.
Lo Malhum Ferroviari Transeuropèu (sensNorvègia,Soïssa,Bulgaria eRomania) a una longor de199 682 km, que100 228 km electrificats.
Lo mot «tren» es uèi ligat al camin de fèrre. Pasmens la siá origina es fluviala, perque qu'existissiá dejà longtemps abans l'invencion del camin de fèrre.
Aquel mot o son equivalent es gaireben lo meteis enanglés,olandés,castelhan,catalan oitalian que ven delfrancéstrainer. Quauquas lengas germanicas, mai que mai l'alemand e las lengas escandinavas, utilizanzug,tåg etog, aparentat alvèrb anglésto tug, que vòl dire traïnar.
Aquel faguèt mai per la transformacion del monde e de l'umanitat que tot autre mejan de transpòrt, dempuèi que labarca venguèt lanau. Foguèt pels continents çò que foguèt lanau pels oceans. Ara se pòt veire l'automobila e l'avion coma mejans de transpòrt de granda velocitat pertot sus la tèrra e dins lo cèl a, mas abans, la nau e lo tren permetèron a l'òme de conéisser e dominar lo monde.
En un cort espaci de temps s'inventèt laròda pauc abans la descobèrta que se podiá guidar un veïcul. Ambedós eveniments se passèron, segurament, enMesopotamia.
Locomotritz de vapor d'un tren de passatgièrs (Earl Bathurst)
Loscarris anavan per de canèlas parallèlas cavadas dins los camins d'Ur. Los abitants lèu se mainèron qu'aquelas rainadas, quand èran prigondas, mantenián los veïculs sens sortir d'una senda e sens damejar los ostals al costat d'ont passavan, dins las estrechas carrièras de las vilas regadas perTigre eEufrates. Mas tard cobriguèron las carrièras poscosas o enfangadas amb de lausas, daissant, exprès, las regas necessàrias perque los carris seguiscan un camin fixe. Cal pas oblidar que lacarreta de quatre ròdas èra alavetz una invencion recenta, e que sonais posterior èra pas orientable. Foguèt l'epòca del veïcul guidat, mas pas encara aquela del camin munit deralhs. Aquela idèa venguèt aprèp quand dins las vias rainada prigondament se pausèt, tot lo long, de troncs d'arbre partits per la mitat per evitar que las ròdas de las carretas s'enfanguen. Foguèron los primièrs ralhs. Sens dobte, aquel sistèma s'espandiguèt ont ploviá fòrça e ont la pèira mancava.
Los trens nos pòdon facilament portar a luòcs alunhats, çai la linha deBernina Express enSoïssa
En sa forma primitiva la ròda d'aquel sistèma semblava un rotlament, e, los troncs d'arbre en escaire (avets oMelzes) clavats sus d'autres troncs pus corts en formant d'angles dreches constituissián la via de ralhs montats sus travèrsas. E mai se trobèt d'agulhas rudimentàrias.
Alsègle xix, en fòrça païses europèus comencèron a descobrir los vestigis d'aquel extraordinariEmpèri Roman e apreissèron ciutats perfèitament traçadas amb sas fortificacions, espandits ostals de camp amb una espècia de calfatge central e aiga correnta, carrièras plan pavimentadas e tanben camins de pèiras dedicats per la circulacion de carretas amb de regas. Un d'aqueles camins se trobèt dins les Illas Britanicas, precisament ont s'enauçarà ben mas tard la gara de tren d'Abbeydore, a la frontièra d'Anglatèrra amb loPaís de Galas.
Lo camin de fèrre arribèt amb la Revolucion Industriala apareissent en Anglatèrra durant los sèglesxviii exix. Lo constructor de la primièra locomotiz lo 25 de julhet de 1814, que condiguèt mas tard en un tren, foguètGeorge Stephenson.
Lo destin inicial de la locomotiz se passèt dins las minas de carbon. En sa primièra demostracion capitèt arrossegar una carga de quaranta tonas a una velocitat de sièis quilomètres per ora.
En 1823, lo Parlament anglés aprovèt l'acte qu'assegurava a George Stephenson l'exclusivitat d'un projècte, que sa finalitat èra d'unir los vilatges deStockton eDarlington per mejan d'una via ferrada.
I a divèrses tipes de trens dessenhats per diferents usatges. Un tren pòt consistir en una combinason d'una o mas locomotoritz amb un o mas vagons i cada tren. Lasvias ferradas pòdon èsser de diferentas largor. I a diferents tipes de trens: atmosferic,monorailh,LGV,maglev,mètro pneumatic,funicular ecremalhièra.
Los trens pòdon transportar passatgièrs, marchandisas o èsser mixtes.
Interior d'un vagon de tren de passatgièrs enFinlàndia.
Un tren de passatgièrs es un veïcul de transports de viatjaires. Lo tren pòt èsser una unitat multipla autopropulsada, o una combinason de locomotritz amb vagons o veituras. Los trens viatjan entre estacions o garas, ont los passatgièrs embarcan e desembarcan. Dins la majoritat dels cases, los trens de viatjaires an en un orari establit e dreches d'ocupacion privilegiat de via suls dels trens de marchandisa.
Los trens de longa distància viatjan entre diferentasvilas oregions e a vegadas entre diferentspaïses. A vegadas an un vagon restaurant per permetre als passatgièrs de manjar durant lo viatge. Lo tren de nuèch a vagons previst per dormir.
Los trens de granda velocitat (TGV) son de trens que circulan a de velocitats mejanas superioras a 200 km/h. Uèi ara lo material mobil pus modèrne pòt capiter lo 350 o 400 km/h amb granda seguretat. Lo primièr tren de granda velocitat foguèt lojaponésShinkansen (tren bala) que comencèt de foncionar en1964. Aqueles tipes de trens son competitius amb l'avion se la distància excedís pas 500 o 600 km.
Per causa de seguretat aquel tipes de trens pòdon pas circular per vias convencionalas, mas sus delinhas de grandas velocitat.
Lo maglev es lo nom d'un tren que fonciona amb la tecnologia de lalevitacion magnetica, e la principala diferéncia amb los trens convencionals es qu'existís pas de contacte entre lo veïcul e la via e aquò es possible amb l'usatge de camps magnetics. Per poder atenher la velocitat de 500 km/h fa longtemps que i a de recèrcas en la tecnologiamaglev.
Los trens interurbans son de trens qu'efectuan servici de connexion entre vilas. Pòdon èsser omnibus (arrèst dins totas las garas), express (arrèts dins las vilas pus grandas) o dirèctes (sens arrèst intermèdi).
Un tren regional es un tren que connècta vilatges e vilas, lo parcors es pus grans que aquel dels trens interurbans e es pas solament lo ligam entre los principals centres de populacion mas tanben servís el transit local.
Qualques vilas an de malhums de trens de banlèga que servisson una vila e son entorn. Aquel sistèma es utilizat en airals metropolitans per satisfar la nauta demanda. Qualques vagons an zònas sens sètis, per demorar de pè, cargar bicicletas. En qualques cases los trens pòdon èsser de doble estatge.
Los trens metropolitans, de transit rapid o mètro son de trens amb una granda frequéncia de passatge e son separats dels autres mòdes de transpòrt e i a pas de passatges de meteis nivèl. Los mètros poden èsser sosterrats a travèrs de tunèls per tota la ciutat, mas tanben pòdon èsser totalament en superficia, en viaducte o mixte.
Un tramvai es un tipe de tren de mendre capacitat, es un veïcul unic o mai d'un connectats. Circulan per las carrièras de la vila, a vegadas separats d'autres modes de transpòrt o d'autres partejan l'espaci amb la circulacion automobila.
Actualament la granda majoritat de tramvais utilizan cables aèris amb font electrica mas qualques vilas (comaBordèu) començan de far circular tramvias electrics sens cables.
Un tren leugièr es un tren qu'es a mièg camin entre un tramvia e un tren. A grandas frequéncias de passatge coma los mètros e a diferéncia d'aquel pòdon aver passatges de nivèl.
Es un tipe de tren destinat al transport demerças o de materials. Uèi en Euròpa la majoritat de las merças son transportadas per transpòrt rotièr, mentre qu'alsEstats Units d'America lo tren fa un usatge mai grans del trens de merças que de passatgièrs.
Lo transpòrt de merças per tren es fòrça economic, subretot quand cal transportar material a forra borra de grandas distàncias, e tanben es mas eficaç energeticament que lo transpòrt per rota. A partir de 32 km los còstes del transport poirián èsser ja efectiu.
Lo principal desavantatge del transpòrt ferroviari de merças es lo manca de flexibilitat. Per aquela rason, lo tren perdèt los clients qu'utilizavan aquel tipe de transpòrt per passar al transpòrt per rotaa, alara que los govèrns encoratjan l'utilizacion dels trens de merças.
En mai dels trens de passatgièrs e de merças, i a d'autres tipes de tren que s'utilizan per la construccion, mantenença e ensag pendent la construccion de las linhas de camin de fèrre. EnSoïssa existís de trens d'urgéncias que s'utilizan en cas d'encendis dins los tunèls.
Los trens de trabalh consistisson en trens equipats amb motors per capitar operacions coma manipular, tractar, ensajar catenàrias, qualques uns son equipats de gruas, etc.
1er octobre del 1964: inauguracion de la linha TokaidoShinkansen, enJapon comença l'èra de la granda velocitat ferroviària. Creacion dels legendaritrens bala que unísTòquio aOsaka.
6 de març de 1974:Jòrdi Pompidor decidís dins son darrièr conselh dels ministres de crear un tren de granda velocitat enFrança.
26 de febrièr de 1981: loTGV despassa la velocitat de 380 km/h, batent lo recòrd de velocitat sus linha ferrada.
18 de mai de 1990: Una unitat delTGV-Atlantic circula a 515 km/h, fixant un nòu recòrd mondial de velocitat que demorèt pendent 17 ans.
2 de junh de 1991: Alemanha inaugura lo primièr servici regular de l'InterCityExpress (ICE) entreHamburg eMunic.
13 d'abril de 1992:Espanha inaugura sa primièra linha de granda velocitat deSevilha aMadrid amb los trensAVE, derivats del TGV francés.
14 de novembre de 1994: Lo primièrEurostar percorrís l'Eurotunèl jos laMarga i realiza en tres oras son primièr viatge comercial entreParís eLondres.
3 de Junh de 1998: Accident amb victimas mortalas dins un tren de granda velocitat. UnICE alemand tusta a 200 km/h un pont: 101 mòrts e 88 ferits.
29 de genièr del 2001:Itàlia eFrançasignan un acòrdi per unirLion ambTurin amb una linha de granda velocitat. Circulacion prevista en 2015 e per aquò far cal construir un tunèl internacional de 52 km jolsAlps.
3 d'abril de 2007: Una unitat V-150 (de dos estatges) delTGV francés capita 574 km/h sus la linhaParís-Estrasborg, batent lo recòrd de velocitat sus ralh.
(ca)Riera i Tuèbols, Santiago (1998). Quan el vapor movia els trens: la fabricació de locomotores per la Maquinista Terrestre i Marítim. Marcombo, S.A.ISBN 84-267-1160-X.
(es)Jose Maria Queypo de Llano Ruiz de Saravia Conde de Toreno; José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía (1836) Historia del levantamiento, guerray revolucion de España. 2.
(fr)Randrianasolo-Rakotobe, Hanitra; Ledjou, Jean-Michel (2013). Des réseaux et des hommes : les Suds à l'heure des technologies de l'information et de la communication. Karthala.ISBN 9782811108205.
