یبوست یاخشکیِ مزاج عارضه‌ای دردستگاه گوارش است که بر اثر آن، مواد دفعی دررودهٔ بزرگ سفت می‌شوند و دفع آن‌ها با درد و سختی همراه می‌شود. یبوست حاد ممکن است سبب بسته‌شدن روده شود، که به نوبهٔ خود حتی ممکن است نیاز بهعمل جراحی داشته باشد. علل بروز این عارضه ممکن استرژیم غذایی نامناسب، برهم خوردن تعادلهورمونی،اثر جانبی داروهای مصرفی یاآناتومی بدن باشد. روشهای درمان شامل اصلاح رژیم غذایی و تمرینات ورزشی است.
علت اصلی معمولاً کندی سرعت عبور مواد ازکولون یا اختلالدفع است. برخیبیماری‌ها موجب یبوست می‌شوند، مانندرژیمکم‌فیبر یاکم‌آبی بدن، کم‌کاریتیروئید، بیماریدیابت،تومورها وسرطان‌هایروده. هنگامی که غذا وارد روده می‌شود آب و مواد مغذی از آن جدا می‌شوند و مواد زائد به صورتمدفوع باقی می‌مانند و به‌وسیلهٔ انقباضماهیچه‌ها در روده حرکت می‌کند. مصرف کمِ فیبر و آب و نداشتنفعالیت بدنی و جلوگیری از دفع، این امر را دشوار می‌کند. از دیگر عواملی که منجر به یبوست می‌شوند می‌توان به چاقی،استرس، عدم تحرک کافی در روز، کهولت سن، خواب نامناسب و اعتیاد وبارداری اشاره کرد.[۱]
روشدرمان براساس علت یبوست تعیین می‌شود. در ابتدا بایدرژیم غذایی فردِ مبتلا اصلاح شود. چنانچه جواب مناسب گرفته نشد، از داروهایملیّن و به‌ترتیب ازداروهای بی‌ضرر، کم‌ضرر و داروهای محرک شروع می‌کنند تا به نتیجهٔ مطلوب برسند. در صورت امکان، قطع داروهایی که منجر به یبوست می‌شود از راه‌های درمان است. درمانکم‌کاری تیروئید و سایر بیماری‌ها باید انجام شود.
برخی ازملین‌های گیاهی و طبیعی قوی عبارتند از: «شفتالو»، هرچند خشک باشد و در آب بخیسانید و سپس میل کنید. «زردآلو» به خصوص اگر کمی نرسیده باشد یا بسیار رسیده باشد، هر دو برای درمان یبوست کمک می‌کنند. «انجیر» فرقی ندارد تازه باشد یا خشک. اگر هیچ‌کدام در دسترس شما نیست می‌توانید با نوشیدن یک لیوان آب جوش به دفع دستگاه گوارشتان کمک کنید.
رژیم غذایی شما باید مبتنی بر پرهیز باشد. برای این منظور،نان وغلاتسبوس‌دار وحبوبات ومیوه وسبزی مصرف کنید. می‌توانید روزانه یک قاشق مرباخوریسبوس برنج همراه‌با آب بخورید. (رژیم پُرفیبر در بیمارانی که علتِ یبوست آن‌هااختلالات نورولوژیک است، نمی‌تواند مؤثر باشد)
روزانه حداقل ۵ واحد میوه و سبزی تازه مصرف کنید.
اسپرزه یک ملیّن حجم‌دهندهٔ مدفوع است که آب موجود در روده را جذب می‌کند و سبب افزایش حجم مدفوع و دفع آن می‌شود. باید اسپرزه همراه‌با مقادیر زیادی آب یا سایر مایعات خورده شود. (به‌ازای هرقاشق چای‌خوری، ۲۴۰ سی‌سی یا یک لیوان مایعات بخورید)
در گذشته درطب سنتی کردستانات استفادهٔ شبانهٔ یک قاشق چای‌خوریروغن زیتون پیش از خواب برای درمان یبوست توصیه می‌شده که البته میزان، مقدار و مدت استفاده همیشه تابعی از شرایط، وضعیت و شدت بیماری بوده‌است.
روغن کرچک هم به دفع کمک می‌کند، ولی استفادهٔ آن در بلندمدت سبب کاهش جذبکلسیم وویتامین‌های محلول در چربی مثل A, D, E, K می‌شود.
داروی سنا،دانهٔ کتان،شنبلیله، وریواس برای یبوست توصیه می‌شود. (سنا بیشتر از ۲ بار در هفته توصیه نمی‌شود)
برقراری نظم برایدفع داشته باشید و به‌محض احساس دفع، اجابت مزاج انجام گیرد.
یکی از راهکارهای پرطرفدار برایدرمان سریع یبوست مصرف انجیر است. برای استفاده از این روش باید حدود چند ساعت، ۴ عددبادام را همراه با انجیر خشک در آب قرار دهید. سپس پوست بادام را جدا کنید و همراه با انجیر له نمایید. خمیر به‌دست آمده از ترکیب این دو را می‌توانید همراه با یک قاشق عسل در ساعات شب قبل از خواب نوش جان کنید.
برای درمان یبوست در کودکان بالای شش ماه و زیر دو سال می‌توانید از آب سیب، آلو یا گلابی پخته شده استفاده کنید. همچنین مصرف مقدار زیاد آب در طول روز به درمان یبوست کمک بسیاری می‌کند. در برخی شرایط خاص و به تجویز پزشک بعضی داروها هم در موارد یبوست شدید کاربرد دارند.[۲]
تغییر دررژیم غذایی شامل توصیه به مصرفمواد غذاییپُرفیبر مانندسبزیجات و افزایش مصرفمیوه‌جات است. افزایش تحرک و فعالیت بیمار نیز توصیه می‌شود. نوشیدنآب وچای کمرنگ و سایر مایعات نیز توصیه می‌شود. در ضمن، در میان میوه‌ها،گریپ‌فروت برای درمان این بیماری بسیار مفید است. چای پررنگ می‌تواند موجب یبوست شود. افراط در نوشیدنقهوه، به‌دلیل دارا بودن مقادیر زیادیکافئین می‌تواند باعث ایجاد یبوست شود.
زمانی که فرد بیمار به مدت طولانی، مثلا حدود چندین هفته علائم یبوست را داشته باشدیبوست مزمن گفته می‌شود، و همان طوری که می دانید علائم یبوست دفع کمتر از سه بار در هفته ویا احساس دفع ناقص می باشد
مکمل‌های تاثیر بسیاری در رفع یبوست مزمن دارند چراکه مکمل های مناسب می توانند در ابتدا با تقویت عملکرد روده سعی بر نرم کردن مدفوع داشته باشند و همچنین بهبود حرکت روده‌ها را ایجاد کنند که سرانجام باعث کاهش یبوست می شود.
بهترین راه برای مدیریت یبوست،پیشگیری از آن است که معمولاً از درمان آن راحت‌تر است. مصرف میزان مناسبی مایعات،تحرک بدنیِ کافی در طول هفته و رژیم غذایی پُرفیبر، عدم احتباس مدفوع (مدفوع کردن هنگامی که احساسِ داشتن مدفوع کردید و به تعویق نینداختن آن) از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از ابتلا به یبوست می‌باشند.از مصرفلبنیات مانند شیر اجتناب کنید:در برخی مواردعدم تحمل لاکتوز می‌تواند باعث یبوست شود به همین دلیل توصیه می‌شود در صورتی که دچار یبوست شده‌اید به‌طور موقت مصرف لبنیات را متوقف کنید، اما مطمئن شوید که غذاهای غنی از کلسیم را در رژیم خود جایگزین لبنیات کرده‌اید. روزانه ازسرکه سیب طبیعی استفاده نمایید ، به‌صورت ناشتا یک لیوان اب گرم میل کنید.
در صورت عدم درمان بیماری یبوست، دچار مدفوع خشک خواهید شد و عمل دفع سخت خواهد شد. همچنین شانس ابتلا به بیماری های مقعدی به دنبال ادامه دار شدن یبوست وجود خواهد داشت. هموروئید یکی از شایع ترین عوارض عدم درمان یبوست بشمار میرود.[۴]
طب سنتی از یبوست از با عنوان ام الامراض (مادر بیماری‌ها) یاد کرده است؛ یعنی علاوه بر اینکه خود یک بیماری است، سبب بسیاری از بیماریهای دیگر می‌شود.[۵][۶] حتی گفته می‌شود بسیاری از بیماریهای روانی،کج‌خلقی‌ها، عصبانیت‌ها و... نیز ریشه در یبوست دارند، بنابراین برای داشتن زندگی سالم، لازم است حتما به درمان و پیشگیری از این بیماری بپردازیم.
طبق نظربوعلی سینا مزاج سالم در روز سه تا پنج مرتبه باید تخلیه شود. در غیر این صورت مستعد انواع بیماریهای عصبی، جسمی و … هستید. یبوست به دلیل ایجاد حس ناخوشایند و نیز به دلیل دفع نشدن مواد زاید علاوه بر تاثیرات منفی جسمی می‌تواند بر حالات روانی فرد نیز اثر منفی بگذارد. به گفته ابن سینا، اگر مداوم ورزش کنید، هیچ‌گاه دچار یبوست نخواهید شد. البته منظور ورزش‌های سنگین نیست چراکه برخی از ورزش‌ها می‌توانند باعث یبوست شوند. بهترین فعالیت‌های فیزیکی برای رفع یبوست،پیاده‌روی،دوچرخه‌سواری و حرکت‌های تقویت‌کنندهعضلاتشکم هستند. در واقع ورزش کردن و قرار گرفتن در هوای آزاد، نوعی ملین طبیعی محسوب می‌شود.[۷]
