جمهوری یاقوتستان (بهروسی: Республика Саха (Якутия)، [رِسپوبلیکا ساخا (یاکوتیا)]) (بهیاقوتی Саха Өрөспүүбүлүкэтэ، [ساخا ؤرؤسپۆۆبۆلۆکه‌ته]) (نام‌های دیگر:یاکوت،یاکوتیا،یاکوتیه،ساخا یا ساکا ) یکی ازجمهوری‌های روسیه است که درناحیه فدرال خاور دور قرار گرفته‌است و مرکز آن شهریاکوتسک است. جمهوری یاقوتستان در ۲۷ آوریل ۱۹۲۲ بنیاد و یکی از ده جمهوری خود مختارترک‌تبار در روسیه است که مردم آن از نژاد ترک‌تباریاقوتی هستند.
این جمهوری که نیمی ازناحیه فدرال خاور دور را به خود اختصاص داده‌است، با ۳٬۰۸۳٬۵۲۳ کیلومتر مربع مساحت بزرگترین ناحیه در تقسیمات کشوری بین همهٔ کشورهای جهان از نظر مساحت است[۲] و مرکز اداری آن،یاکوتسک، نیز سردترین شهر جهان است.[۳] یاقوتستان به آب‌وهوای سخت و سرمایش معروف است. پایین‌ترین دماها درنیم‌کره شمالی زمین درورخویانسک واویمیاکون شده که هر دو در یاقوتستان قرار دارند. به خاطر خشکی شدید منطقه، تابستان‌های آن بسیار سرد است.
انسان در دیرینه کهن در سرزمین امروزی یاقوتستان ساکن گردید. باستان‌شناسان معتقدند که انسان در دورانپارینه‌سنگی در این سرزمین ساکن شد. اولین آثار باستانی کشف شده در این منطقه از سه میلیون تا سه هزار سال پیش تخمین زده شده‌اند.
زمان ورود ترک‌تباران ساخا به این منطقه را در دوره‌ای بین سده نهم میلادی تا سده شانزدهم میلادی می‌دانند. ساخاها به خاطر فشار قوم مغول‌تباربوریات به این مناطق شمالی رانده شدند.[۴] ساخاها از شمالدریاچه بایکال به مناطق میانیرود لنا مهاجرت کردند. آن‌ها از مرکز جدید خود در امتداد میانیرود لنا، به تدریج به سوی شمال شرق و غرب فراتر از حوضه لنا به سمتاقیانوس منجمد شمالی گسترش یافتند.
ساخاها پس از ورود به این نواحی ساکنان پیشین منطقه را که کم‌تعداد بودند و از راه شکار و دام‌داریگوزن شمالی زندگی می‌کردند پراکنده کرده و اقتصاد ایلیاتی و شبانیآسیای میانه را با خود به این حدود آوردند. بیشتر جمعیتبومیان قدیم سیبری که از نژادتونگوزی بودند تا قرن ۱۷ میلادی در ساخاهااستحاله شدند.[۵]
نام ساخا ترکی و به معنی چوب‌دستی و چماق است. واژه یاقوت یا یاکوت نامی است کهمردم اِوِنکی برای اشاره به ساخاها استفاده می‌کردند. روسها نیز این نام را از اونکی‌ها برگرفته و برای ساخاها استفاده کردند.[۶]
نمایندگان عالی، ارگان‌های نظارت‌کننده و قانونگذار جمهوری یاقوتستان به‌دست شورای دولتی یا همان پارلمان جمهوری اداره می‌گردند. نام محلی این شورا به نام (ایل تومن) معروف است. پارلمان جمهوری ساخا از ۷۰ نماینده تشکیل شده و به مدت ۵ سال انتخاب می‌گردند. در حال حاضر ریاست پارلمان جمهوری یاقوتستان به عهده آقای باسی گیسف است (از تاریخ ۲۰ مارس ۲۰۰۸)
دولت در جمهوری یاقوتستان به عنوان قوه مجریه در این جمهوری تلقی می‌گردد. ساختمان و اجزای دولت توسط رئیس‌جمهور و هیئت دولت تعین می‌گردند. در حال حاضر دولت جمهوری یاقوتستان را یک نخست‌وزیر، دو قائم مقام، پنج معاون، هفده وزیر و سه نماینده کمیته دولتی تشکیل می‌دهند. از فوریه ۲۰۰۳ میلادی نخست‌وزیر این جمهوری آقای بوریسوف بوده که در تاریخ ۱۴ فوریه ۲۰۰۷ مجدداً به این سمت منصوب گردید.
جمهوری یاقوتستان در قسمت شمال شرقی سیبری واقع شده‌است. یاقوتستان، بزرگترین منطقه تابعه فدراسیون روسیه و همچنین بزرگترین واحد ارضی-منطقه‌ای در جهان محسوب می‌گردد.
در داخل این جمهوری دریاچه‌های بزرگبوستاخ ولابینکییر قرار گرفته‌اند.
صنایع این جمهوری بسمت استخراج و غنی سازی مواد خام سوق داده شده‌است. دارای منابع طبیعی ثروتمندی است. در سرزمین یاقوتستان بزرگترین معدن استخراجاورانیوم که ذخایر آن بعد از عملیات اکتشافی در حدود ۳۴۴ هزار تن تخمین زده شده‌است موجود می‌باشد.
بخشهای مختلف صنایع عبارتند از:
فلزات گرانبها، بیشتر الماس و طلا (در حدود ۹۰٪ الماس و در حدود ۲۴٪ طلای روسیه در این جمهوری استخراج می‌گردد). شرکت سهامی آلروسا که بزرگترین شرکت تولیدکننده الماس و دومین شرکت در فروش الماس در سطح دنیا می‌باشد. بیشتر معدنهای این سرزمین را قلع، طلا و الماس دربرمی گیرد.
.svg)
