| تفتان | |
|---|---|
 | |
 | |
  تفتان | |
| مرتفع‌ترین نقطه | |
| ارتفاع | ۳٬۹۴۱ متر[۱] |
| برجستگی | ۲۹۰۱ متر[۱] |
| ایزولاسیون | ۳۸۹ کیلومتر (۲۴۲ مایل)  |
| جغرافیا | |
| رشته‌کوه مادر | - |
تفتان نام یک کوهآتشفشان چینه‌ای نیمه‌فعال در جنوب شرقی ایران، واقع دراستان سیستان و بلوچستان و صاحب بلندترین قله در این منطقه ازایران است. گرچه ارتفاع کوه تفتان در منابع مختلف اندکی متفاوت ذکر شده؛ اما همه آن را در حدود ۴٬۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا گزارش کرده‌اند. نزدیک‌ترین شهر به آن،نوک آباد است.[۲]
تفتان صاحب دو قله اصلی است که به «نرکوه»، واقع در شمال‌غرب، و «ماده‌کوه»، واقع در جنوب‌شرق، موسومند. نرکوه که از نظر زمین‌شناسی قدمت بیشتر دارد، از دودهانه آتشفشانی تشکیل شده. در مقابل، ماده‌کوه باجریان‌های گدازه‌ای نسبتاً تازه احاطه شده و دست‌کم سه دهانه دارد. سنگ غالب در این کوهآندزیت است.
اگرچه اطلاعات دقیقی از فوران‌های تاریخی تفتان در دست نیست، اما جدیدترینتاریخ‌گذاری‌های پرتوسنجی نشان می‌دهند که آخرین فعالیت آتشفشانی این کوه حدود ۶٬۹۵۰ سال پیش رخ داده. با این حال، تفتان همچنان فعال است و فعالیت‌های شدیددودخانی (خروج بخار و گازهای داغ) در آن دیده می‌شود که از فاصله دور نیز قابل مشاهده‌اند و عمدتاً در اطراف دهانه ماده‌کوه متمرکز هستند. وجودچشمه‌های آبگرم متعدد در اطراف کوه نیز نشان‌دهنده فعالیتزمین‌گرمایی در این منطقه است.
تفتان بخشی از یکقوس آتشفشانی در ایران است کهکوه بزمان (در ایران) وکوه سلطان (درپاکستان) را نیز در بر می‌گیرد. این قوس آتشفشانی که بر لایه‌های رسوبی مربوط به حوالی دوره‌هایکرتاسه تاائوسن واقع شده، بر اثرفرورانشپوسته اقیانوسیصفحه عربستان به زیر صفحه ایران در منطقهدرازگودال مکران شکل گرفته است.
در جاده خاش به زاهدان (از خاش به سمت شمال)، پس از حدود ۲۰ کیلومتر تابلوی بزرگی مسیر دسترسی به قله تفتان را نشان می‌دهد. از زاهدان به سمت خاش حدود کیلومتر ۱۳۰ می‌توان به خروجی روستاهایتمندان وکوشه رسید. از سر جاده تا دو راهی که سمت راست آن تابلوی اردوگاه را نشان می‌دهد حدود ۲۰ کیلومتر، و از دو راهی تا اردوگاه ۸ کیلومتر راه پیش رو است.
ارتفاع اردوگاه دره گل از سطح دریا ۲٬۴۹۳ متر، ارتفاع پناهگاه صُبَح ۳٬۲۲۸ متر و ارتفاع قله تفتان ۳٬۹۴۱ متر است. از اردوگاه آموزش و پرورش دره گل تا پناهگاه تفتان دو مسیر شناخته شده برای صعود وجود دارد. در صورت انتخاب مسیر تنگه گلو نیاز به سه ساعت کوه‌پیمایی تا پناهگاه است که با وجود داشتن مسیر پیمایش کمتر، به دلیل وجود یک گلوگاه باریک و حادثه خیز مسیر استاندارد برای صعود محسوب نمی‌شود و بیشتر کوهنوردان محلی از این مسیر استفاده می‌کنند. مسیر دوم و اصلی معروف به شترراه است که مسیر استاندارد صعود کوهنوردان محسوب می‌شود، اما نسبت به مسیر تنگه گلو طولانی‌تر است. همچنین از پناهگاه تا قله تفتان نیز حدود ۳ تا ۴ ساعت زمان لازم برای صعود است.
به دلیل وزش بادهای سنگین و سرد در فصلزمستان عموماً صعود به این قله دشوار است به‌طوری‌که مسیر ۳ ساعته تا پناهگاه بیش از ۶ ساعت زمان نیاز دارد. کوهنوردان عموماً ازیال غربی صعود می‌کنند که در آنپناهگاه مجهزی ساخته شده است.
دامنه تفتان جزو زیباترین مناطق سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود که دارای انواع میوه‌های سردسیری و آبشارهای زیبا، غارهای بزرگ و چشمه آب گرم است. این کوه در منطقهٔ جنوب شرقیایران، در استانسیستان و بلوچستان، منطقهسرحد بلوچستان وشهرستان تفتان قرار گرفته است و با ارتفاع ۳٬۹۴۱ متر از سطح دریا[۱] این قله دارای دو شاخک است؛ یکی در شمال که مرتفع‌تر است و نرکوه نام دارد و دیگری شاخک جنوبی آن که کوتاه‌تر است و ماده کوه نامیده می‌شود. نزدیکترینشهر به تفتاننوک‌آباد است.
قلهٔ آتشفشانی تفتان ماده‌کوه نام دارد که در فاصله ۳۸۰ کیلومتری خط مستقیم شمالدریای مکران واقع شده و فاصله مستقیم آن تا زاهدان ۱۰۰ کیلومتر است. ارتفاع قلهٔ نرکوه تفتان از سطح دریا ۴۰۵۰ متر عنوان شده و بلندی آن نسبت به زمین‌های اطراف ۲۴۵۰ متر است و مساحتی که مواد آتشفشانی از ابتدای فعالیت آن تاکنون فرا گرفته حدود ۱۳۰۰ کیلومترمربع است.آخرین فوران این آتشفشان در سالهای ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰ بوده است. از سه دهانهٔ آتشفشانی این کوه همواره بخار گوگرد خارج می‌شود. در ورودی حفره‌های آتشفشانی تخته‌های گوگردی خالص به وفور دیده می‌شوند. با توجه به تغییر جهت دایمی باد در قله، احتمال استنشاق این گازها در اطراف حفره‌های گوگردی زیاد است.
با توجه به سابقهٔ فوران این آتشفشان در ۶٬۹۵۰ سال پیش،[۲] و عدم فعالیت مواد مذاب در حال حاضر، این آتشفشان، جزو آتشفشان‌های نیمه‌فعال طبقه‌بندی می‌شود.[۳]
شرایط اقلیمی در کوه تفتان متنوع است؛ زمستان‌ها سرد و همراه با بارشبرف و بارانند، به‌طوری‌که دمای هوا طی ماه‌های آذر تا بهمن اغلب به زیر صفر درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در مقابل، تابستان‌ها گرم و خشک هستند و در ماه‌های تیر و مرداد، دما از ۳۰ درجه سانتی‌گراد عبور می‌کند.[۴] با وجود این که کوه تفتان در منطقه‌ایخشک واقع شده، میزان بارندگی در آن نسبت به نواحی اطراف بیشتر است و همین موضوع آب مورد نیاز برای زمین‌های پیرامون را تأمین می‌کند.[۵] میانگین بارش سالانه در این منطقه حدود ۱۵۰ میلی‌متر است.[۶]
ارتفاع زیاد کوه تفتان باعث شکل‌گیری نوارهای متفاوت پوشش گیاهی در دامنه‌های آن شده است. در مناطق پایین‌دست، پوشش گیاهی عمدتاً شامل استپ‌هایدرمنه ودرختچه‌زارهای پراکنده است. در ارتفاعات میانی — بین ۱٬۸۰۰ تا ۲٬۵۰۰ متر — درختچه‌زارهای باز در زمین‌های سنگی دیده می‌شوند. در ارتفاعات بالاتر — بین ۲٬۶۰۰ تا ۳٬۷۰۰ متر — گیاهان خار-بالشتکی رشد می‌کنند. در حوالی قله کوه، به دلیل شرایط نامناسب محیطی، پوشش گیاهی بسیار اندک است.[۷]
کوه تفتان در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی به همراه چند قله آتشفشانی دیگر به ثبت آثار طبیعی ملی رسیدند.[۸]
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامShakeri830 وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامBiabangardMoradian20092 وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامShakeri50 وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامMalekiAkhani2018 وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامPullaiah وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).| مرکز |    | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها |
| |
| جاذبه‌های گردشگری |
| |
