کَرگَدَن نامی است که به هر یک از اعضایخانوادهٔکرگدن‌ها می‌گویند. کرگدن‌ها جانورانیپستاندار ازراستهٔتک‌سُم‌سانان هستند. اکنون تنها پنجگونه کرگردن در جهان باقی‌مانده‌است.[۱]
این جانوران با وجود گیاه‌خوار بودن، گاهی جانوران خطرناکی هستند. درهندوستان ونپال تعداد سالانه حمله و آسیب‌رسانی کرگدن‌ها به انسان بیش ازببر‌ها وپلنگ‌ها است. این جانوران بزرگ ۲/۵ تا ۳/۲ متر طول و وزنی در حدود ۱/۵ تا ۲/۱ تن وزن دارند و پس ازفیل، دومین جانور سنگین‌وزن خشکی می‌باشند.
کرگدن‌ها به خاطر شاخشان برای استفادهٔ تزئینی و استفاده در روش‌هایطب سنتی و به صورت غیرقانونی شکار می‌شوند. این موضوع بعضی گونه‌های آن را در معرض خطر انقراض گذاشته‌است. بر پایه‌ی گزارش سازمان بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست، نسلکرگدن سیاه غربآفریقامنقرض‌شده و سرنوشت مشابهی در انتظارکرگدن سفید شمالی است.[۲]
کرگدن‌ها با تمام پستانداران شاخدار فرق دارند، چون شاخ آن‌ها بالای سرشان نیست، بلکه نزدیک نوک بینی‌شان است. تعداد شاخ‌ها یک یا سه عدد است و این شاخ‌ها مانند شاخگاو یا شاخگوزن نیستند، بلکه از موهای کلفت و به هم فشرده تشکیل شده‌است. تغذیه کرگدن‌ها عموماً از علف و برگ‌ها بوده و دررودهٔ بزرگ آن‌هاتخمیر غذا انجام می‌شود.[۳] با وجود اندازه بزرگ این جانوران اندازهٔ مغز کرگدن‌ها کوچک است و ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم وزن دارد.
گونه‌های کرگدن امروزه بومیآفریقای سیاه،جنوب آسیا وجنوب شرق آسیا هستند و در چمنزارها و جنگل‌هایمناطق گرمسیری زندگی می‌کنند و همیشه در نزدیکی آب‌اند، زیرا نیاز دارند که هر روز آب بخورند و از غلتیدن در گِل هم لذت می‌برند. این جانوران فقط گیاه می‌خورند. کرگدن‌ها حسشنوایی وبویایی خوبی دارند ولی دیدشان ضعیف است.
کرگدن‌ها با وجود پوست کلفتشان، گرفتار کنه‌ها و انگل‌های دیگر می‌شوند. بیشتر وقت‌ها می‌توان آن‌ها را با پرنده‌ها دید، که با خوردن این آفت‌ها به کرگدن‌ها کمک می‌کنند. ممکن استگربه‌سانان بزرگ مثلببر وپلنگ، بچه کرگدن‌ها را شکار کنند، ولی تنها دشمن کرگدن بالغ، انسان است.[۴]
شاخ کرگدن برخلاف شاخ دیگر جانوران (که هسته استخوانی دارد) فقط ازکراتین ساخته شده و دقیقاً مشابه مو و ناخن انسان است. از دیرباز شاخ کرگدن را در طب سنتی اروپا و آسیا و برای ساخت دسته خنجر در عمان و یمن استفاده می‌کردند. در سال ۲۰۰۸ تقاضای شاخ کرگدن درویتنام به شدت افزایش یافته و قیمت آن از ۲۵۰ تا ۵۰۰ دلار برای هر کیلو تا ۳۰۰ هزار دلار یعنی چندین برابر قیمت طلا رسید. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۷ هر سال تنها ۱۵ کرگدن درآفریقای جنوبی شکار غیرقانونی می‌شدند اما این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۶۸۸ رسید.
اکنون سه‌چهارم مصرف شاخ کرگدن دنیا در ویتنام است و ظاهراً دلیل اصلی آن شایعه درمانسرطان یکی از سیاستمداران ویتنامی با مصرف شاخ کرگدن بوده‌است. این درحالیست که حتی در طب سنتی چین هم شاخ کرگدن ارتباطی با درمان سرطان ندارد. در منابع طب سنتی چین شاخ کرگدن فقط برای تب و تشنج تجویز شده. تأثیر شاخ کرگدن بر تب و تشنج هم در تحقیقات علمی رد شده و مصرف شاخ کرگدن دقیقاً مشابه مصرف ناخن انسان است. در گزارش کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در خطر دلیل تقاضای شاخ کرگدن با قیمت‌های نجومی را در حالی‌که حتی طب سنتی هم آن را اشتباه می‌داند به افزایش سریع شمار میلیاردرها در ویتنام، میزان بالای سرطان و کمبود مراکز درمانی برای سرطان در ویتنام مرتبط دانسته‌است.[۵]
بر اساس یافته‌های گروهی از محققاندانشگاه کمبریج، اندازه‌‌ی شاخ کرگدن (درمقایسه‌با اندازه‌‌ی کل بدن) به‌مرور کوچک‌تر شده است. دانشمندان عقیده دارند این رویه به‌دلیل شکار کرگدن‌هایی با شاخ‌های بزرگ‌تر بوده است. بدین‌ترتیب، بازماندگانی با شاخ‌های کوچک‌تر که بعداً تولید مثل می‌کردند، صفات خود را به نسل‌های بعدی انتقال می‌دادند. قبلاً رویه‌هایی شبیه به همین در سایر جانوران درمعرض تهدید دیده شده بود.[۶]
Laufer, Berthold. 1914. "History of the Rhinoceros." In:Chinese Clay Figures, Part I: Prolegomena on the History of Defence Armor. Field Museum of Natural History, Chicago, pp. 73–173. (ویکی‌پدیای انگلیسی)
%2c_Santuario_de_Rinocerontes_Khama%2c_Botsuana%2c_2018-08-02%2c_DD_06.jpg)
.png)
