کردی ایلامی
فه‌یلی، Faily
زبان بومی در	مناطقی ازایران🇮🇷 وعراق🇮🇶
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی شمال غربی کردی کردی جنوبی کردی ایلامی
سامانه نوشتاری	الفبای کردی (آرامی، لاتین)
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	sdh
گلاتولوگ	sout2640[۱]
زبان‌شناسی	58-AAA-c

کُردی ایلامی یا فِیلی گویشی از زبانکُردی است. که زیر شاخه‌هایکُردی‌جنوبی می‌باشد.^{[۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]} گویش کُردی ایلامی زبان رایج ساکناناستان ایلام^[۱۲] و مناطقی از کشورعراق نظیراستان واسط،شهرستان علی الغربی،مندلی (عراق) وخانقین درکردستان عراق است. دراستان ایلام، طوایف و ایلات مختلف در اکثر شهرستان‌های استان است- با تفاوت اندک در ادای الفاظ و کلمات، بدان تکلم می‌کنند.^[۱۳] واژهٔفِیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیاری ندارد. این را کُردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فِیلی بر ایلام، رواج داده‌اند که به علت نداشتن حروف گچپژ در الفبای عربی بجای حرف پ حرف ف به کار رفته است و آن از مقولهٔ مجاز خاص و عام است.^{[۷][۸][۱۴]}

گویش کُردی ایلامی یا فِیلی،^[۷] به‌عنوان گونه‌ای از زبان کُردی (در کنار گونه‌های سورانی، کرمانجی و…^[۱۰][۱۵]) قرار دارد و گویش عمدهٔ مردم استان ایلام است که با تفاوت اندک در شهرهای ایلام،اَرکواز ملکشاهی،مهران،جعفرآباد (ایلام)،سَرابله،بدره،آبدانان،سراب‌باغ،دهلران،چرداول،سیروان،سیوان،پهلهزرین آباد،کارزان،سراب میمه،ارکوازی چوار، و مناطقی، نظیربدره، مندلی وخانقین بدان تکلم می‌شود.^{[۸][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]} کُردی ایلامی از اصیل‌ترین گویش‌های زیرشاخهٔ کُردی جنوبی است که ریشه درزبان ایرانی میانهٔ باستانی دارد. علیرضا اسدی، پژوهشگر، در کتاب خود چنین می‌آورَد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی وپهلوی ساسانی) با واژگان کُردی ایلامی، به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم‌ریشه‌اند و ساخت‌هایهجاییِ یکسانی دارند. این هم‌آوایی در بسیاری ازافعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل،اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».^[۲۱]

گویش کردی ایلامی (کردی فیلی) لهجه‌های گوناگونی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:^[۷][۲۲]

ملکشاهی: در شهرستان‌هایایلام،ملکشاهی ومهرانلهجه چرداولی:بیشترین گویشور درشهرستان چرداول و در بخش‌هایی ازایلام وکرمانشاه، منصوب به ایل ریزه وند

کردی ارکوازی: درشهرستان ایلام وشهرستان چوار

خزلی: در بخش‌هایی از شهرستان‌هایسیروان وچرداول

کُردَلی: در شهرستان‌هایآبدانان(بخش مرکزی وسراب‌باغ)،دهلران (بخش مرکزی وزرین‌آباد وبخش سراب میمه)

ایلامی: در شهرستان‌های ایلام، مهران، سیروان و چرداول

بدره ای:بخش مرکزی شهرستانبدره

بر طبق منبع دیگری لهجه‌های گویش کردی ایلامی (کردی فیلی) عبارتند از:^[۲۳]

• لهجه ملکشاهی
• لهجه دهبالایی (ایلامی)
• لهجه چرداولی (ریزه وند)
• لهجه خزلی
• لهجه بدره‌ای
• لهجه ارکوازی (هزاره)
• لهجه شیروانی
• لهجه ریکایی
• لهجه شوهانی
• لهجه میشخاصی
• لهجه صالح آبادی
• لهجه خانقینی
• لهجه مندالی
• لهجه زرباطی
• لهجه ورمزیاری
• لهجه مهرانی
• لهجه دوشیخی
• لهجه کپرات

بعضی زبانشناس‌هاکردی کردلی را لهجه‌ای از گویش کردی ایلامی نمی‌دانند بلکه آن را یکی از شاخه‌های اصلی زبان کردی میدانند.^[۲۳]

• الفبای کردی (۳۴ حرف دارد):

ی، ێ, ﮪ، ه، وو، و، ﯙ, ن، م، ل، ڵ, گ، ک، ق، ڤ, ف، غ، ع، ش، س، ژ، ز، ڕ, ر، د، خ، ح، چ، ج، ت، پ، ب، ئ، ا

به صورت خلاصه یادآوری نماییم که رسم‌الخط کردی بر اساس یکسانی تلفظ و نگارش واژگان استوار است؛ یعنی همان‌طور که یک واژه تلفظ می‌شود به همان شکل نیز نوشته می‌شود:

1. در رسم‌الخط کردی ضمه به صورت حرف (و) نوشته می‌شود. مثال (کرد)، ئوتاق (اُتاق)، فورم (فُرم)
2. فتحه ـَ به صورت (ه) نوشته می‌شود. مثال سه‌ر (سَر)، فره (بسیار)، ده‌ر (بیرون)، خه‌م (غَم)

نکته: برای شوا حرفی در نظر گرفته نشده است. مثال: کرد (کَرد)، برد (بُرد)، مل (گردن)

1. واو کشیده (وو) برای اینکه با ضمه ـُ اشتباه نشود با دو واو (و) نوشته می‌شود. مثال: سووڵ (شور)، کوور (کور)، نوور (نور)
2. در کردی جنوبی واکه‌ای وجود دارد که پیشین، بسته و گرد است و به نوعی مابین (ی/و) شنیده می‌شود. این حرف با واو هفت دار (ۊ) نوشته می‌شود. مثال: دۊر (دور)، خۊن (خون)، خواردۊ (خورده بود)، دۊه‌ت (دختر)، ئۊشم (می‌گویم)
3. در زبان کردی، یای مجهول وجود دارد که امتداد تلفظ آن به اندازه دو کسره است و در رسم‌الخط کردی بدین صورت (ێ) نوشته می‌شود. مثال: بڕێ (عده‌ای)، خوازێ (می‌خواهد)

نکته: اگر همزه (أ) قبل از حروف صدادار واقع شود به صورت (ئ) نوشته می‌شود. مثال: ئاگر (آتش)، ئه‌سر (اشک)، ئوتاق (اتاق)، ئاساره (ستاره)، ئیلام (ایلام)، ئاسوو (افق)، ئاسکول (بچه آهو)

1. در رسم‌الخط کردی دو نوع (ر) وجود دارد. نوع اول در تلفظ و شکل نوشتاری با فارسی یکسان است. مثال جار (دفعه)، لار (کج)، دار (درخت)، شار (شهر). نوع دوم که بدان (ڕ) کردی می‌گویند تقریبأ مشدد و لرزان تلفظ می‌شود. مثال: بنووڕ (ببین)، جاڕ (مزرعه درو شده)
2. همچنین دو نوع لام وجود دارد. نوع اول، در تلفظ و شکل نوشتاری با فارسی یکسان است. مثال: که‌ل (شکاف)، په‌ل (شاخه). نوع دوم که بدان (ڵ) کردی می‌گویند و سنگین تلفظ می‌شود. مثال: که‌ڵ (گوزن)، په‌ڵ (سنگ پهن)، گوڵ (گل)، چه‌قه‌ڵ (شغال)
3. به جای سه حرف (ذ، ظ، ض) فقط حرف (ز) نوشته می‌شود. مثال: زاڵم (ظالم)، زامن (ضامن)
4. به جای دو حرف (ث، ص) فقط حرف س نوشته می‌شود. سروه‌ت (ثروت)، سابوون (صابون)

۵. به جای (ط) حرف (ت) نوشته می‌شود. مثال: ته‌ناف (طناب)، تانه (طعنه)^[۲۴]

«وه ناو خوداێ زانا و بێ وێنه»

«We Nawi Xwidaŷ Zana û Bê Wêne»

الف) مصوت‌ها (حروف صدا دار / Vowels):

^[۲۵]

ب) صامت‌ها (حروف بی‌صدا /consonant):

^[۲۶]

• زبان کردی
• لهجه‌های زبان کردی
• لهجه‌های گویش جنوبی کردی

• خطاهای CS1: نام‌های نمایش
• یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی