پَرَنده یامُرغ[۱] به جانورانمهره‌داری گفته می‌شود که بدنی پوشیده ازپر دارند،خونگرم اند،بال دارند،بر روی دوپا راه می‌روند وتخم می‌گذارند. بیشتر پرندگان توانایی پرواز دارند. تا کنون حدود ۱۱٬۰۰۰ گونه پرنده در سراسر جهان شناسایی شده‌است
بیشتر پرندگان برایپرواز سازش یافته‌اند. شکل آن‌ها چنان است که مقاومت هوا را در هنگام پرواز کم می‌کند. افزون بر این، پرندگان پروازی نسبت به جثه‌ای که دارند سبک اند. سبکی آن‌ها تا حدی به جهت آن است که بیشتر استخوان‌های آن‌ها توخالی است. علاوه بر این، کیسه‌های هوادار کوچک در همه جای بدن خود دارند؛ کیسه‌های هوادار مانند بالن‌های کوچک کار می‌کنند. پرهای بال و دم پرندگان کمک خوبی برای پرواز آن‌ها است.ماهیچه‌های نیرومند بالها نیز در پرواز به آن‌ها یاری می‌کند. پرندگان مانند پستاندارانخونگرم بوده و بدن آن‌ها حتی از بدن انسان گرم‌تر است. بدن برخی از پرندگان دمای در حدود ۴۵ درجه دارد.[۲]
همهٔ گونه‌های پرندگان تخم می‌گذارند. بیشتر پرندگان برای تخم‌های خود لانه می‌سازند. تخم پرندگان چند روزی باید گرم نگاه داشته شود تا جوجه در آن تشکیل شود. بیشتر پرندگان با خوابیدن رویتخم، آن را گرم نگه می‌دارند. در بسیاری از پرندگان پدر و مادر به نوبت روی تخم‌ها می‌خوابند. در بعضی دیگر تنها مادر روی تخم می‌خوابد و فقط برای تهیه خوراک لانه را ترک می‌کند. در سرزمین‌های گرم چند نوع از پرندگان تخم‌های خود را در آفتاب قرار می‌دهند تا جوجه‌ها به عمل آیند. بعضی از جوجه‌ها پس از خروج از تخم برهنه‌اند، مانند جوجهسینه‌سرخ وگنجشک. این جوجه‌ها ناتوان نیز هستند. بعضی دیگر از کُرک پوشیده‌اند؛ مانند جوجه‌های مرغ و مرغابی و می‌توانند به محض خروج از تخم راه رفته و به‌طور مستقل تغذیه کنند.[۲]
غذای پرندگان گوناگون متفاوت است و گاه از روینوک آن‌ها می‌توان نوع تغذیه آن‌ها را حدس زد. منقار برخی پرندگان کوتاه و مخروطی است و برای شکافتن دانه مناسب است.پرندگان شکاری، منقاری تیز و خمیده داشته که برای دریدن طعمه مناسب است.مگس‌مرغ نوک دراز و باریکی دارد که برای مکیدنشهد گل‌ها مناسب است. منقارپلیکان بسیار بزرگ است و سبد خوبی برای جا دادن ماهی‌ها. هیچ پرنده‌ای از هر نوع که باشد دندان ندارد و غذا را در سنگدان خود آسیا می‌کند.[۲]
پرندگان برای انسان سود بسیار دارند. حشرات زیان‌آور،موش، دانه‌هایگیاهان هرز، و جانوران مرده را می‌خورند. بخشی از غذای ما از پرندگان است. کبوتر نامه‌بر در دوران‌های تاریخی برای فرستادن پیام به کار می‌رفت. مرغ ماهیخوار ممکن است برای کمک به ماهیگیران آموخته شود. باز، نیز ممکن است برای کمک به شکارچیان آموخته شود.[۲]
پرندگان آوازخوان وطوطی‌سانان بیشتر به عنوانحیوان خانگی کاربرد دارند. کاربرد دیگر پرندگان در تهیهٔکود مرغی است. پرندگان در فرهنگ، مذهب، شعر و موسیقی انسان‌ها وارد گشته‌اند و به زندگی ما پیوند خورده‌اند. در نتیجهٔ رفتارهای انسان‌ها از سدهٔ ۱۷ میلادی به این سو ۱۲۰ تا ۱۳۰ گونه از پرنده‌هامنقرض شده‌اند و صدها گونه هم پیش از سدهٔ ۱۷ از دست رفته بودند. امروزه با وجود آنکه تلاش‌هایی در زمینهٔ نگهداری و حمایت از پرندگان صورت گرفته با این حال ۱٬۲۰۰ گونه از آن‌ها همچنان رو به انقراض‌اند.
قلب پرندگان چهارحفره‌ای و خمآئورت به سمت راست است. استخوان‌های سر به هم جوش‌خورده و در استخوان پس‌سری تنها یک (مهره -مفصل) دارند. در این مهره‌داران ۹ کیسه هوایی متصل به شش‌ها وجود دارد، استخوان‌ها برایکاهش وزن پرندگان تو خالی و سبک هستند و چشم‌ها بزرگ است و حسبینایی قوی‌ترین حس آن‌ها است.
امروزه پرندگان با این ویژگی‌ها شناخته می‌شوند:منقار و بدنی پوشیده ازپر دارند، دندان ندارند، تخم‌هایی با پوستهٔ سخت می‌گذارند،سوخت‌وساز بالا، قلب چهارحفره‌ای،استخوان‌بندی نیرومند و هم‌زمان سبکی دارند. امروزه تمامی پرندگان زنده دو بال دارند، تنها استثنای این مطلب پرنده‌ای با نامموآ اززلاندنو است که هم‌اکنون منقرض شده. در پرندگان زائده‌های حرکتی پشتی برای راه رفتن، نشستن یا شنا کردن سازگاری یافته‌است و زائده‌های حرکتی جلویی به صورت بال تغییر شکل یافته. به این ترتیب بال یک عضو پیشرفته و تکامل یافته‌است و به بیشتر پرندگان توان پرواز می‌دهد.بی‌تیغه‌ها،پنگوئنها و گونه‌های انگشت شماری از پرندگان توان پرواز ندارند. دستگاهگوارش ودستگاه تنفسی پرندگان بسیار ویژه‌است و به خوبی به نیازهای آن‌ها برای پرواز پاسخ می‌دهد. برخی پرندگان مانندکلاغ‌ها وطوطیها در میانباهوش‌ترین گونه‌های جانوران جای می‌گیرند. دیده شده که برخی پرندگان توان ساخت و کاربرد ابزارها را دارند. همچنین بسیاری از گونه‌هایی که زندگی اجتماعی دارند آشکارا دانش خود را در اختیار نسل‌های بعد قرار می‌دهند.
گونه‌های زیادی از پرندگان سالانهمهاجرت‌های طولانی دارند و بسیاری هم به جای مهاجرت طولانی، جابجایی‌های کوتاه دارند. بسیاری پرندگان موجوداتی اجتماعی بوده و با همدیگر از راه نشانه‌ها، صداها، آوازها، شرکت در رفتارهای اجتماعی،شکار، جنگ و مبارزه و یورش دسته جمعی به دیگر جانوران (معمولاً برای حفاظت از خود) با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. پرندگان پس ازتخم‌گذاری، تخم را در لانه نگهداری می‌کنند و بر روی آن می‌خوابند. بسیاری از جوجه‌ها پس از آنکه از تخم بیرون آمدند باید مدت طولانی مورد حمایت و سرپرستی پدر و مادر خود باشند. پرندگان در کنار پستانداران از تکامل‌یافته‌ترین جانوران می‌باشند.
نخستینطبقه‌بندی علمی جانداران را فرانسیس ویلبی وجان ری در سال ۱۶۷۶ در کتابOrnithologiae خود انجام دادند.[۳] در سال ۱۷۵۸کارل لینه این کار را ویرایش کرد تا یک نظامآرایه‌شناسی از آن به‌دست آورد، این نظام هم‌اکنون مورد استفاده‌است.[۴] طبقه‌بندی مورد نظر لینه، ردهٔفیلوژنتیک پرندگان را درکلاد دایناسورهایدوپا جای می‌دهد.[۵]
پرندگان (Aves) و گروه خواهرش، کلادتمساح‌سانان، شامل تنها اعضای باقی‌مانده از کلادشاه‌خزندگان هستند. در دهه ۱۹۹۰، پرندگان اغلب از دیدگاهتبارزایشی معرف همهٔ بازماندگاننزدیک‌ترین نیای مشترک پرنده‌های امروزین وکهن‌بالان (Archaeopterygidae) شمرده می‌شد. با این حال تعریفی قدیمی‌تر از ژاک گوتیه طرفداران زیادی از جمله بسیاری از دانشمندان هوادار سامانه فیلوکد درسده ۲۱ میلادی یافت. گوتیه مرغان را تنها شامل گروه‌های نوین پرنده‌ها، گروه تاجی، دانست. چنین چیزی به معنای کنار گذاشتن بیشتر گروه‌های شناخته شده از سنگواره‌ها، و قرار دادن آن‌ها در کلاد Avialae بود.[۶] یکی از دلایل او برای انجام چنین کاری دوری از ابهامات مربوط به جایگذاری کهن‌بال در رابطه با جانورانی بود که پیشتر و به صورت سنتی، دایناسورهای دوپا به‌شمار می‌رفتند.
گوتیه چهار روشی را که می‌توان با آن‌ها «مرغان» را تعریف کرد مشخص ساخت. این روش‌ها در عین حال می‌توانند با هم در تناقض بیفتند. او برای حل مشکل، پیشنهاد داد که عبارت مرغان تنها برای گروه تاجی به کار گرفته شود (شماره ۴ در پایین). او دیگر نام‌ها را برای گروه‌های باقی‌مانده برگزید:
مرغان می‌توانند بهشاه‌خزندگان پیشرفته دارای پر (همان Avifiloplumaها) گفته شوند.
مرغان آن‌هایی هستند که می‌توانند پرواز کنند. (همان Avialaeها)
مرغان همهٔ خزندگانی هستند که بیشتر به پرنده‌ها نزدیکند تا تمساح‌ها. (همانپرنده‌گردنان)
مرغان می‌توانند واپسین نیای مشترک همهٔ پرنده‌های کنونی و بازماندگان آن باشند. (هماننومرغان)
بر پایه تعریف چهارم، کهن‌بال یک Avialae به‌شمار می‌رود و نه عضوی از مرغان. پیشنهادهای گوتیه از سوی بسیاری دانشمندان در رشته‌های دیرین‌شناسی و فرگشت پرندگان مورد قبول واقع شدند، ولی تعاریف دقیق برای واژگان به کار برده شده در نوشته‌های علمی که به این گروه از جانوران اشاره دارند همه یکی نیستند. بسیاری از پژوهشگران Avialae را نیز با عنوان «پرنده» در جلوی نامشان خطاب قرار می‌دهند، اگرچه این کلاد برای دربرگرفتن محتوای سنگواره‌ای سنتی مرغان پیشنهاد شده‌است.[۷]
بیشتر پژوهشگران Avialae را کلادی شاخه‌بنیان تعریف می‌کنند، اگرچه تعریف‌ها با هم تفاوت دارند. بعضی نیز تعریفی چون «همهٔ دوپایانی که نزدیک‌تر به پرنده‌ها هستند تادینونیکوس» را ارائه داده‌اند.[۸][۹] Avialae همچنین گاه به صورت کلادی ناریخت‌بنیان تعریف می‌شود. گوتیه خود در سال ۲۰۰۱ بازتعریفی ارائه داد که بر پایه آن Avialae شامل همهٔ دایناسورهایی می‌شود که دارای بال‌های پرداری بودند که برای پرواز جهشی از آن‌ها بهره می‌گرفتند، و همهٔ دیگر بازماندگانشان.[۱۰][۱۱]
کلادنمایی از جایگاه پرندگان بر پایه پژوهش‌های فیلوژنتیک گودفروآ و همکاران.[۷]
بر پایه شواهد سنگواره‌ای و زیستی، بیشتر دانشمندان موافق این نظر هستند که پرندگان زیرگروهی ویژه از دایناسورهایدوپا هستند.[۱۲] به‌طور خاص، آن‌ها اعضایدست‌قاپان هستند؛ گروهی از ددپایان که شاملدونده‌خزندگان وخاگ‌دزدان و دیگران است.[۱۳] با کشف دوپاهای ناپرنده که با پرندگان ارتباط دارند، تمایز آشکار پیشین میان ناپرندگان و پرندگان نامشخص و مبهم است. اکتشافات تازه در استانلیائونینگ در شمال شرقی چین نشان داده‌اند که چندین گونه دایناسورهای دوپا دارای پر بوده‌اند (دایناسور پردار).[۱۴]
دیدگاه مورد اجماع در میانپرنده‌شناسان معاصر این است که پرندگان راستین، یا اعضای کلاد Avialae، نزدیک‌ترین خویشاونداندونده‌خزندگان وترودونتیدس‌ها هستند.[۱۵] این‌ها به همراه هم گروهی به نامپیراپرندگان را تشکیل می‌دهند. بعضی از اعضای پایه‌ای این گروه، همچونریزدزد، دارای ویژگی‌هایی بودند که آنان را قادر به پرواز یا هواپری می‌کرد. پایه‌ای‌ترین Deinonychosaurها بسیار کوچک بودند. چنین حقیقتی از احتمال اینکه نیای همهٔ پیراپرندگان می‌توانسته‌استدرخت‌زی باشد یا هواپری کند، پشتیبانی می‌کند.[۱۶][۱۷] برخلافکهن‌بال و دایناسورهای پردار غیرپرنده که مشخصاً گوشت‌خوار بودند، پژوهش‌های تازه پیشنهاد داده‌اند که نخستین پرندگان احتمالاًگیاه‌خوار بوده‌اند.[۱۸]
گونهٔکهن‌بال از گذشته به عنوان یکی ازگونه‌های انتقالی شناخته‌شده در رابطه با پرندگان شناخته می‌شد و از جمله شواهد تاییدکنندهٔفرگشت در سده ۱۹ میلادی عنوان می‌گشت. کهن‌بال نخستین سنگواره‌ای بود که مشخصا ویژگی‌های موجود در خزندگان چون دندان، ناخن‌های پنجه دار و دمی بلند و مشابه سوسمارها، در کنار بال‌های پروازی همانند آنچه که در پرندگان امروزین وجود دارد، داشت. با آن که این‌گونه به عنوان نیای پرندگان امروزین شناخته نمی‌شود، اما تصور بر این است که خویشاوندی و ارتباط نزدیکی با نیای حقیقی داشته‌است.[۱۹]
اختلاف نظرهای آغازین بر روی خاستگاه پرندگان شامل این می‌شد که آیا پرندگان از دایناسورها فرگشت یافتند یا ازشاه‌خزندگان اولیه. در گروه هواداران خاستگاه دایناسوری، اختلاف نظر بر روی این مسئله وجود داشت که کدام یک ازپرنده‌کفلان یا ددپایان، نیاکان احتمالی پرندگان بوده‌اند.[۲۰] اگرچه دایناسورهای پرنده‌کفل در داشتن ساختار کفلی یکسان با پرندگان نوین اشتراک داشتند، اما باور بر این است که پرندگان از دایناسورهایخزنده‌کفل فرگشت پیدا کردند و به همین دلیل ساختار کفل آن‌ها مستقل از پرنده‌کفلان فرگشت یافت.[۲۱] در حقیقت، گروه سومی نیز از دایناسورهای با چنین ساختار کفلی یکسانی وجود داشتند کهداس‌خزندگان نامیده می‌شوند.
با این حال گروه کوچکی از دانشمندان نیز، همچون آلن فدوچیا دیرین‌پرنده‌شناسدانشگاه کارولینای شمالی، مخالف باور غالب بوده و عقیده دارد که پرندگان دایناسور نیستند، بلکه از خزندگان آغازینی چوندرازپولک فرگشت یافته‌اند.[۲۲][۲۳]
کلادنمای رابطه میان پرندگان نوین بر پایه پژوهش‌های کیمبال و همکاران (۲۰۱۳)،[۲۴] و یوری و همکاران (۲۰۱۳)[۲۵]
برای شناسایی هرچه بهتر موجودات لازم است که آن‌ها را در دسته‌هایی طبقه‌بندی نمود. بزرگ‌ترین مشکل رده‌بندی پرندگان یکسان بودن ساختار بدنی آن‌ها با یکدیگر است. به عبارت دیگر تحول و تغییراتی را که در جانوران دیگر به ویژه درپستانداران (با وجودی که تعداد گونه‌های آن‌ها نصف گونه‌های پرندگان است) می‌توان مشاهده کرد، در پرندگان چندان قابل مشاهده نیست. از طرف دیگر مطالعات مربوط به آناتومی مقایسه‌ای یا در سطحی نسبتاً ابتدایی بوده تنها در سال‌های اخیر گام‌های مؤثری در جهت شناخت علمی‌تر عادات و رفتار پرندگان برداشته شده‌است؛ و در همین راستا تغییرات فراوانی در نامگذاری و شیوه‌های رده‌بندی داده شده‌است.
برای رده‌بندی پرندگان از تغییرات ظاهری موجود در سیستم‌های استخوانی و ماهیچه‌های آن‌ها استفاده می‌شود. برخی از دانشمندان هم سعی دارند از روی میزان پروتئین موجود در تخم پرندگان یا از روی عادات و رفتاری که بین پرندگان مشترک است، روابطی برای رده‌بندی آنان پیدا کنند. کارشناسان رده‌بندی در مورد نحوه فرگشت پرندگان در طول حیات آن‌ها در کره زمین، سازگاری آن‌ها با شرایط متفاوت اقلیمی و جغرافیایی، و نیز شرایطی که در آن طبیعت بر روی اندام‌های مختلف پرندگان تأثیر گذاشته و آن‌هایی را که قابلیت سازگاری داشته‌اند بحث بسیاری کرده‌اند. در حال حاضر بهترین شیوه برای مشخص کردن جایگاه و رده‌بندی پرندگان تعیین تغییرات و وضعیتدی‌ان‌آ در پرنده علاوه بر چگونگی شکل ظاهر و ویژگی‌هایبوم‌شناختی آن‌هاست. بحث رده‌بندی پرندگان از موارد بسیار با اهمیت در مطالعه پرندگان است و در سال‌های اخیر بر روی آن مطالعات فراوانی صورت گرفته‌است.
کتابفیلوژنی و رده‌بندی پرندگان (۱۹۹۰) اثر سیبلی و آلکیست[۲۶] پژوهشی مهم در زمینه رده‌بندی پرندگان به‌شمار می‌آید که اگرچه پس از انتشار مورد چندین بازبینی قرار گرفت، اما شواهد نشان می‌دهند که رده‌بندی کلی صورت گرفته توسط آنان دقیق و پذیرفتنی است. دانشمندان اما بر روی پیوند و خویشاوندی راسته‌های پرندگان با هم اختلاف نظر دارند و اجماعی قوی در این رابطه دیده نمی‌شود. با این حال شواهد سنگواره‌ای یافت شده در طی زمان به روشن‌تر شدن تصویر فرگشت این جانوران کمک کرده‌اند.
فهرست زیر شامل همهٔ راسته‌های موجود در زیرردهٔ نومرغان، یا پرندگان نوین، است. این فهرست بر پایه طبقه‌بندی‌های مرسوم تنظیم شده و توسط طبقه‌بندی سیبلی–مونرو مورد بازبینی قرار گرفته‌است.فهرست پرندگان اطلاعات مختصر بیشتری دربارهٔ این راسته‌ها و تیره‌های عضوشان به دست می‌دهد.
بالاراستهنوآروارگان – شامل ۲۷ راسته و نزدیک به ۱۰٬۰۰۰ گونه. آن‌ها در طی فرگشت خود زیر پراکنش تطبیقی قرار گرفتند تا امروزه تنوع شگفت‌انگیز در ظاهر (به ویژه نوک و پاها)، تحرک، و رفتار پدید آمد.
با این حال، این فهرست نیز جایگزین‌های خود را دارد و به تازگی فهرست جدیدی با نام رده‌بندی سیبلی–آلکوئیست که بر پایه پژوهش‌های مولکولی است هواداران بسیاری پیدا کرده‌است.[۲۷]
پرندگان از جمله گروه‌هایی از جانوران هستند که در تقریباً همهٔ مناطق خشکی در جهان و نیز درون اقیانوس‌ها یافت می‌شوند. در دورترین نقطهٔ جنوبی، کبوتردریایی برفی در گروه‌هایی در ۴۴۰ کیلومتری درون خاک جنوبگان تخم‌گذاری می‌کند.[۲۸] بیشترین تنوع پرندگان در جهان در مناطق گرمسیری است. پیشتر گمان می‌رفت که چنین تنوعی برآمده از میزان بیشترگونه‌زایی در مناطق گرمسیر است، ولی پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که میزان گونه‌زایی در مناطق دورتر ازاستوا بیشتر است، اما میزان انقراض گونه‌ای نیز در آن مناطق بیشتر از مناطق گرمسیر است.[۲۹] بعضی گونه‌های پرندگان برای زندگی همیشگی بر روی آب اقیانوس‌ها تطابق یافته‌اند. پرندگانی چونمرغان طوفان همهٔ عمر را بر روی آب سپری می‌کنند و تنها برای تخم‌گذاری به کرانه‌ها می‌آیند.
به نظر می‌رسد که می‌توان تیره‌های پرندگان را بر پایه خاستگاه جغرافیایی‌شان به قلمرو زیستی زمین نسبت داد: قلمرو همه‌گرمسیری (پانتروپیکال)، همه‌شمالگانی (هولوآرکتیک)، بخش آمریکایی که قلمرو نوگرمسیری را تشکیل می‌دهد وقلمرو دیرینه‌قطبی و گروهی که از پرندگان به شدت کوچ‌رو تشکیل یافته‌اند.
جدا شدن قاره‌ها از هم نقش مهمی دربومی‌شدن تیره‌های بسیار داشت؛ برای نمونهمگس‌مرغان درقاره آمریکا حضور ندارند و Dromaius نیز در استرالیا یافت نمی‌شود. بخش استرالیایی گسترهٔ پرندگان، همانندپستانداران ویژه‌اش، بیشترین میزان بوم‌زادی را داراست.[۳۰]
اندام‌ها و ساختمان بدن پرندگان برای آسان‌تر کردن فرایند پرواز به گونه‌ای نامعمول و البته ویژه با شرایط سازگاری یافته و مطابق نیازهای آن‌ها شده که این انعطاف‌پذیری در دیگرمهره‌داران دیده نمی‌شود و آن‌ها از این ویژگی در این سطح بی‌بهره‌اند.
در مقایسه با دیگر مهره‌داران، ساختار بدنی پرندگان دارای ویژگی‌های نامتعارفی است که به واسطه نیاز آن‌ها به پرواز پدید آمده‌اند. اسکلت آن‌ها از استخوان‌هایی بسیار سبک ساخته شده‌است. آن‌ها حفره‌ها و فضای خالی زیادی (معروف به حفره‌های هوا) در بدنشان دارند که این فضاها به دلیل ارتباط بادستگاه تنفسیشان از هوا پُر شده‌اند.[۳۱] کاسهٔ سر در پرندگان بالغ یکپارچه‌است و هیچدرز جمجمه‌ای در آن وجود ندارد.[۳۲] دوکاسه چشم آن‌ها بزرگ هستند و توسط یک دیواره استخوانی از هم جدا شده‌اند.ستون مهره‌های آن‌ها دارای ناحیه‌های مهره‌های گردنی، سینه‌ای، کمری، و دمی است که از میان آن‌ها مهره‌های گردنی تعداد بسیار متغیری دارند و به ویژه انعطاف‌پذیرند، ولی امکان حرکت درمهره‌های سینه‌ای کاهش می‌یابد.[۳۳] اندک مهره‌های انتهایی بهلگن خاصره متصل شده‌اند تا پیوسته‌خاج را تشکیل دهند. دنده‌ها صاف هستند وجناغ چرخش پیدا کرده تا ماهیچه‌های پرواز، به استثنای پرندگان بی‌پرواز، بدان بچسبند. پاهای جلویی (دست‌ها) تبدیل به بال شده‌اند.[۳۴]
همانند خزندگان،کلیه پرندگان فضولات نیتروژنی را از رگ‌های خونی آن‌ها جمع‌آوری کرده و به جایاوره وآمونیاک، آن را به صورتاسید اوریک از راه میزنای به روده می‌فرستد. پرندگان فاقدکیسه ادراری یا خروجی ویژه برای ادرار هستند و اسید اوریک به همراه مدفوع به شکل فضولاتی نیمه‌جامد به بیرون فرستاده می‌شود.[۳۵][۳۶][۳۷] با این حال پرندگانی چون hummingbirds می‌توانند بیشتر فضولات نیتروژنی خود را به شکل آمونیاک بیرون بفرستند.[۳۸] آن‌ها همچنین همانند پستانداران، به جایکراتینین،کراتین دفع می‌کنند.[۳۲] این ماده به همراه خروجی روده‌ها ازپارگین پرنده بیرون می‌آید.[۳۹][۴۰] پارگین دریچه‌ای چندمنظوره است که از راه آن فضولات به بیرون دفع می‌شوند، بیشتر پرندگان از راه مالاندن پارگین‌هایشان به هم جفت‌گیری می‌کنند، و ماده‌ها تخم خود را از راه آن می‌گذارند. به علاوه، بسیاری گونه‌های پرندگان گنداله را نشخوار می‌کنند.[۴۱] نرهایدیرین‌آروارگان (به استثنایکیوی‌ها)، غازسانان (به استثنایفریادکش)، و چند نمونه ازماکیان‌سانان دارایکیر هستند؛ اندامی که در هیچ‌کدام از نوپرندگان دیده نمی‌شود.[۴۲][۴۳] به نظر می‌رسد که اندازه این کیر مرتبط با رقابتاسپرم باشد.[۴۴] دستگاه گوارشی پرندگان منحصر به فرد است و دارایچینه‌دانی برای نگهداری وسنگ‌دانی برای نگه داشتن سنگ‌هایی است که درون بدن برای آسیاب کردن و خرد کردن غذا و جبران نبود دندان به کار می‌روند.[۴۵] بیشتر پرندگان برای هضم سریع غذا به منظور کمک به پرواز کردن سریع‌ترشان تطابق یافته‌اند.[۴۶] بعضی پرندگان مهاجر نیز می‌توانند پروتئین موجود در بسیاری بخش‌های بدنشان را به مصرف برسانند تا انرژی بیشتری به آن‌ها در هنگام کوچ بدهد.[۴۷]
پرندگان دارای یکی از پیچیده‌تریندستگاه‌های تنفسی در میان همه دیگر جانوران هستند.[۳۲] در هنگام تنفس، ۷۵ درصد هوا به جای گذر از شش‌ها، مستقیم به کیسه‌ای هوایی خلفی می‌رود که در ادامه شش قرار دارد و به فضاهای هوایی درون استخوان‌ها راه دارد و آن‌ها را با هوای تازه پر می‌کند. باقی ۲۵ درصد هوای تنفس شده به شش می‌رود. هنگامی که پرنده نفس خود را بیرون می‌دهد، هوای درون شش به بیرون منتقل شده و هوای درون کیسه هوایی خلفی هم‌زمان به درون شش‌ها ارد می‌شود. از این رو، شش پرنده‌ها همواره جریانی از هوای تازه را در هر دو حالت برآوردن و بیرون دادن نفس تجربه می‌کند.[۴۸] تولید صدا در دهلیزی ماهیچه‌ای کهسوتک نام دارد صورت می‌گیرد. این دهلیز دارای چندین پرده صماخی است که از انتهای پایینی trachea جدا می‌شوند.[۴۹] the trachea being elongated in some species, increasing the volume of vocalizations and the perception of the bird's size.[۵۰] قلب یک پرنده دارای چهار دهلیز همانند قلب پستانداران است. در پرندگان وریدهای اصلی که خون را از قلب بیرون می‌برند از کمان آئورتی راست آغاز می‌یابند؛ برخلاف پستانداران که چپ کمان آئورتی این بخشآئورت را می‌سازد.[۳۲] برخلاف پستانداران، چرخشگلبول‌های قرمز در خون پرندگانهسته آن‌ها را حفظ می‌کند.[۵۱]
پر از جمله ویژگی‌های مهم پرندگان و گروهی از دایناسورها است؛ گروهی که هم‌اکنون به عنوان پرندگان راستین به‌شمار آورده نمی‌شوند. پرها باعث آسان شدن پرواز، ایجاد عایق به منظورتنظیم دمایی، و جلوگیری از خیس شدن بدن می‌شوند، و در نمایش در هنگام جفت‌یابی، استتار، و علامت دادن کاربرد دارند.[۵۲] چندین نوع پر وجود دارد که هر یک برای هدف مشخصی هستند. پرها از پوست رشد می‌کنند و تنها در بخش‌های معینی از آن با نامpterylae رشد می‌کنند. الگوی پخش این بخش‌ها به دانشمندان در رده‌بندی و طبقه‌بندی علمی گونه‌ها کمک می‌کند. جایگیری و ظاهر پرها بر روی بدن، که پروبال خوانده می‌شود، می‌تواند در میان گونه‌های مختلف بسته به سن،پایگاه اجتماعی،[۵۳] وجنسیت فرق داشته باشد.[۵۴]
پروبال به‌طور مداوم پرریزی دارند. پروبال معمول یک پرنده همانی است که پس از دورهٔ جفت‌گیری پدیدار می‌شود و پروبال «غیر جفت‌گیری» نامیده می‌شود. پروبال جفت‌گیری یا انواع مختلف پروبال معمول با تفاوت جزئی، در سامانهٔ اصطلاح‌شناسی هامفری-پارکس با عنوان «پروبال جایگزین» شناخته می‌شوند.[۵۵] پرریزی در بیشتر گونه‌ها سالیانه است، اگرچه بعضی ناچارند دو بار در سال پرریزی کنند، و بعضی دیگر همچون پرندگان شکاری بزرگ‌جثه تنها یک بار در چند سال پرریزی می‌کنند. در گنجشک‌سانان،پرهای پرواز به ترتیب و پشت سر هم ریخته می‌شوند به‌طوری‌که پرهای اولیه درونی‌تر نخست می‌ریزند، سپس هنگامی که پنجمین پر اولیه ریخت، بیرونی‌ترین پرهای ردیف سوم آغاز به ریختن می‌کنند. با رسیدن به درونی‌ترین پرهای ردیف سوم و ریختن آن‌ها، پرهای ثانویه از درونی‌ترین پرها آغاز به ریختن می‌کنند تا به پرهای بیرونی برسند. به چنین الگویی در ریزش پرها، پرریزی مرکزگرا (centrifugal moult) می‌گویند.[۵۶] تعدادی از پرندگان، همانند اردک‌ها و غازها، پرهای پرواز خود را به یکباره از دست می‌دهند و برای مدتی توانایی پرواز ندارند.[۵۷] به عنوان ی قاعده کلی، پرهای دم از درونی‌ترین جفت پرها آغاز به ریختن می‌کنند و به دیگر پرها می‌رسند.[۵۸] پیش از آشیانه‌سازی، بر روی بدن ماده‌های اغلب گونه‌های پرندگان بخشی برهنه به نام ناحیه کرچی پدید می‌آید. ناحیه کرچی بخشی از بدن در نزدیکی سینه ماده است که پرهای خود را از دست می‌دهد. پوست این ناحیه دارای تجمع زیادی از رگ‌های خونی است که به پرنده در نشستن بر روی تخم یاری می‌رساند.[۵۹]
در اکثر پرندگان، کارکرد اصلی پر برای پرواز است. با این حال هنگامی که پرنده به دلایل فرگشتی دیگر نیازی به پرواز نداشته باشد، کارکرد پر نیز تغییر می‌یابد. بری نمونه، پرهایپنگوئنها آنچنان تغییر یافته‌اند که بیشتر شبیه به فلس می‌مانند تا پر؛ همچنین پرهای پرندگان بزرگی چونشترمرغ – که نیاز به سرعت بالا در هنگام دویدن دارند – آنچنان نرم شده‌اند که با آن‌ها نمی‌توان پرواز کرد. در موردکاسوواری، سه یا چهار پر باقی‌مانده از پرهای پرواز این پرنده شکلی خاردار و تیز پیدا کرده‌اند که تنها برای دفاع به کار می‌روند.[۶۰]
بیشتر پرندگان امروزین می‌توانند پرواز کنند و این توانایی آن‌ها را از تقریباً همهٔ دیگر رده‌های مهره‌داران متمایز می‌کند. پرواز مهم‌ترین روش جابجایی در میان پرندگان است که از آن در هنگام تخم‌گذاری، یافتن غذا، و فرار از دست مهاجمان بهره می‌برند. پرندگان تطابق‌های زیادی برای پیدا کردن توانایی پرواز یافته‌اند، از جمله اسکلت سبک‌وزنشان، دو ماهیچه بزرگ پروازی،ماهیچه سینه‌ای بزرگ که ۱۵ درصد از کل وزنشان را تشکیل می‌دهد، و پاهای جلویی (بالها که همانند نوعیماهی‌واره عمل می‌کنند).[۳۲] شکل بال و اندازه آن در کل چگونگی پرواز گونه را مشخص می‌کند. نزدیک ۶۰ گونه از پرندگان امروزین و بسیاری گونه‌های منقرض شده، ناپرواز هستند.[۶۱] پرندگان بی‌پرواز اغلب در جزیره‌های منزوی فرگشت یافته‌اند؛ مکان‌هایی که در آن منابع طبیعی محدود است و مهاجمان کمتری حضور دارند.[۶۲] بعضی پرندگان نیز می‌توانند از بال‌های خود برای «پرواز» درون آب بهره گیرند. پنگوئنها،ماهی‌گیرک‌ها،کبوترهای دریایی، وزیر آبروکها از این جمله هستند.[۶۳]
بیشتر پرندگان روزپرواز هستند، ولی گونه‌هایی چون جغدها وشبگردانها یاشب‌زی هستند یاپگاه‌رو (فعال در ساعت‌هایپگاهی)، و بسیاری ازآبچرها نیز زمان تغذیه خود را باجزر و مد آب دریاها تنظیم می‌کنند.[۶۴]
رژیم غذایی پرندگان متنوع است و شاملشهد، میوه، گیاه، دانه، مردار، و جانوران گوناگون ریزجثه می‌شود. پرنده‌ها دندان ندارند و دستگاه گوارشی آن‌ها به غذایناجویده که به شکل کامل فرو برده شده باشد، تطابق یافته‌است.[۳۲]
بعضی پرندگان روش‌های متعددی را برای تغذیه و یافتن غذا به کار می‌برند، اما بعضی دیگر تنها غذای ویژه‌ای به عنوان منبع اصلی غذاییشان دارند. بسیاری پرنده‌ها به شکار حشرات می‌پردازند و آن‌هایی که با خوردنحشرات مزاحم باعث کنترل جمعیت این آفت‌ها می‌شوند از ارزش اقتصادی بالایی برای جوامع کشاورز برخوردار هستند و حضور و نگهداری از آن‌ها در برنامه‌هایبازداری زیستی آفت توصیه می‌شود.[۶۵] تغذیه‌کنندگان از شهد دارای زبان‌های به ویژه تطبیق یافته و پرزدار و در بعضی موارد منقارهای شکل‌یافته برای دسترسی بهتر به شهد موجود در گیاهانهم‌فرگشت‌یافته هستند.[۶۶]کیوی‌ها و آبچرها دارای منقارهای بلند هستند که با آن‌هابی‌مهرگان را از شن‌ها بیرون می‌کشند.غواص‌ها،اردک‌های شیرجه‌زن،پنگوئنها، وماهی‌گیرک‌ها غذای خود را زیر آب به دست می‌آورند و از بال‌های خود به عنوان پیش‌بنده درون آب بهره می‌گیرند،[۶۷] در حالی که شکارچیان هوایی چونبوبی‌ها،ماهی‌خورک‌ها، وپرستوهای دریایی با شیرجه به درون آب اقدام به شکار طعمه می‌کنند. بعضی پرندگان همچونفلامینگوها غذای خود را از راه بیختن (فیلتر کردن) آب دریاچه‌ها و مرداب‌ها به دست می‌آورند.[۶۸][۶۹]غازها ومرغابیان پهنه‌چین نیز اغلب چرا می‌کنند.
بعضی گونه‌ها، از جملهکاکاییان وکاکایی‌اقیانوسی، اقدام بهطعمه‌دزدی از دیگر پرندگان می‌کنند.[۷۰][۷۱] طعمه‌دزدی اما نه روش اصلی تهیه غذا برای این پرندگان، که رویکردی برای افزایش میزان غذای دریافتیشان است. بعضی پرندگان نیزمردارخوار هستند؛کرکس از جمله پرنده‌هایی است که تنها اقدام به خوردن مردار می‌کند، ولی پرندگان دیگری چونکلاغ و کاکاییان صرفاً فرصت‌طلب هستند و در صورت وجود مردار به خوردنش اقدام می‌ورزند.[۷۲]
بسیاری گونه‌های پرندگان برای بهره‌مند شدن از تغییرات دمایی فصلی در جهان، اقدام به کوچ می‌کنند تا دسترسی خود به منابع غذایی و زیستگاه‌هایی را که در آن‌ها می‌توانند تخم‌گذاری کنند را بالا برند. این مهاجرت‌ها در میان گروه‌های گوناگون متفاوت است. بسیاری پرندگان به مسافت‌های دوری کوچ می‌کنند که هنگام آغاز این مهاجرت طولانی بسته به طول روز و شب و شرایط آب و هوایی دارد. این پرنده‌ها تخم‌های خود را درمناطق معتدل یاقطبی می‌گذارند و در نواحیگرمسیر دورهٔ غیر تخم‌گذاری خود را سپری می‌کنند. از آنجا که کوچ انرژی بدنی زیادی مصرف می‌کند و بعضی پرندگان از روی صحراها و اقیانوس‌های بزرگ بدون غذا خوردن می‌گذرند، پیش از مهاجرت و به منظور تأمین انرژی لازم در هنگام کوچ، پرنده‌ها میزان چربی بدن خود را بالا می‌برند و اندازه بعضی اندام‌های درونی خود را کوچک می‌کنند.[۴۷][۷۳] پرندگان ساکن بر خشکی تا نزدیک ۲۵۰۰ کیلومتر و پرندگان ساکن کرانه‌ها تا ۴۰۰۰ کیلومتر نیز کوچ می‌کنند،[۷۴] ولیگادویت دم‌نواری دورپروازترین پرنده است که می‌تواند بدون توقف تا ۱۰٬۲۰۰ کیلومتر پرواز کند.[۷۵]پرندگان دریایی نیز به مهاجرت‌های بسیار طولانی دست می‌زنند؛ طولانی‌ترین مسافت کوچ در میان پرندگان برایکبوتر دریایی دودی است که با پیمودن مسیری برابر ۶۴٬۰۰۰ از آشیانه خود درنیوزیلند وشیلی برای تابستان‌گذرانی به شمالاقیانوس آرام درژاپن،آلاسکا، وکالیفرنیا می‌رود.[۷۶]
بنو دراساطیر مصر باستان، تجسم خورشید به هنگام طلوع خورشید و تابیدن پرتو خورشید بر روی ستون خورشید بود.هرودوت روایت می‌کند که بنو روایت کنندهٔققنوسی بود که هر پانصد سال یکبار در معبد پدیدار می‌شد و زایش مجدد او از تخم جسد مرده خویش میسر می‌شد.
آلکونوست بنابرافسانه‌هایروسی موجودی است با بدن پرنده و سرزنی زیبا. این موجود همچونسیرن دراساطیر یونانی آواهایی بسیار زیبا تولید می‌کند و کسانی که آن‌ها را می‌شنوند همه‌چیز را فراموش کرده و دیگر هیچ‌چیز نمی‌خواهند.[۷۷] آلکونوست بر رویساحل تخم‌گذاری می‌کند و سپس آن‌ها را به داخل دریا می‌غلطاند. هنگامی‌که زمان بیرون‌آمدن فرزندان آلکونوست از تخم‌ها فرا می‌رسد توفان و تندری درگرفته و دریا چنان متلاطم می‌شود که دیگر نمی‌توان در آن قایقرانی نمود.
بوبری (بهانگلیسی:boobrie) نام موجودی تخیلی در افسانه‌های اسکاتلندی است که می‌تواندبه شکل‌های مختلف دربیاید. در این افسانه‌ها، بوبری در دریاچه‌های کرانه‌های غربی اسکاتلند سکونت دارد و به‌طور معمول ظاهر یکپرنده آبزی بسیار بزرگ، شبیه بهباکلان یاغواص بزرگ شمالی، را به خود می‌گیرد اما می‌تواند به شکل دیگر موجودات اسطوره‌ای نظیر گاو آبی هم دربیاید.
↑۲٫۰۲٫۱۲٫۲۲٫۳موریس پارکر، برتا: فرهنگنامه پارکر، جلد اول. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین. ترجمه و تنظیم و نگارش زیر نظر رضا اقصی. چاپ اول ۱۳۴۶. (درمالکیت عمومی به خاطر قدمت). مدخل پرندگان.
↑Gauthier, Jacques (1986). "Saurischian Monophyly and the origin of birds".The Origin of Birds and the Evolution of Flight(به انگلیسی). San Francisco, CA: California Academy of Sciences. p. 1–55.
↑۷٫۰۷٫۱Godefroit, Pascal; Cau, Andrea; Dong-Yu, Hu; Escuillié, François; Wenhao, Wu (2013). "A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds".Nature(به انگلیسی).7454 (359).doi:10.1038/nature12168.PMID23719374.
↑Weishampel, David B. ; Dodson, Peter; Osmólska, Halszka (eds.) (2004).The Dinosauria, Second Edition. University of California Press. , 861 pp.
↑Senter, P. (2007). "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)."Journal of Systematic Palaeontology, (doi:10.1017/S1477201907002143).
↑Gauthier, J. , and de Queiroz, K. (2001). "Feathered dinosaurs, flying dinosaurs, crown dinosaurs, and the name Aves." Pp. New perspectives on the origin and early evolution of birds: proceedings of the International Symposium in Honor of John H. Ostrom (J. A. Gauthier and L. F. Gall, eds.). Peabody Museum of Natural History, Yale University, New Haven, Connecticut, U.S.A.
↑Gauthier, J. (1986). "Saurischian monophyly and the origin of birds." In: K. Padian, ed.The origin of birds and the evolution of flight. San Francisco: California, Acad.Sci. pp.1–55. (Mem.Calif.Acad.Sci.8.)
↑Feduccia, Alan; Lingham-Soliar, T; Hinchliffe, JR (November 2005). "Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence".Journal of Morphology.266 (2): 125–66.doi:10.1002/jmor.10382.PMID16217748.
↑Yuri, T.; Kimball, Rebecca T.; Harshman, John; Bowie, Rauri C. K.; Braun, Michael J. (2013). [www.mdpi.com/2079-7737/2/1/419 "Parsimony and Model-Based Analyses of Indels in Avian Nuclear Genes Reveal Congruent and Incongruent Phylogenetic Signals"].Biology(به انگلیسی).2 (1): 419-444.doi:10.3390/biology2010419.{{cite journal}}:Check|پیوند= value (help)
↑Sibley, Charles; Edward Ahlquist, Jon (1990).Phylogeny and classification of birds(به انگلیسی). New Haven: Yale University Press.
↑Brooke, Michael (2004).Albatrosses And Petrels Across The World. Oxford: Oxford University Press.ISBN0-19-850125-0.
↑Weir, Jason T.; Schluter, D (2007). "The Latitudinal Gradient in Recent Speciation and Extinction Rates of Birds and Mammals".Science(به انگلیسی).۵۸۱۸ (315): ۱۵۷۴–۱۵۷۶.
↑Gary Ritchison,Bird Biogeography(به انگلیسی), Department of Biological Sciences Eastern Kentucky University, archived fromthe original on 19 July 2011, retrieved20 May 2014
↑Ehrlich, Paul R.; David S. Dobkin; Darryl Wheye (1988)."Adaptations for Flight".Birds of Stanford.Stanford University. Retrieved13 December 2007. Based on The Birder's Handbook (Paul Ehrlich, David Dobkin, and Darryl Wheye. 1988. Simon and Schuster, New York.)
↑Ehrlich, Paul R.; David S. Dobkin; Darryl Wheye (1988)."Drinking".Birds of Stanford. Standford University. Retrieved13 December 2007.
↑Tsahar, Ella; Martínez Del Rio, C; Izhaki, I; Arad, Z (2005). "Can birds be ammonotelic? Nitrogen balance and excretion in two frugivores".Journal of Experimental Biology.208 (6): 1025–34.doi:10.1242/jeb.01495.PMID15767304.
↑Skadhauge, E; Erlwanger, KH; Ruziwa, SD; Dantzer, V; Elbrønd, VS; Chamunorwa, JP (2003). "Does the ostrich (Struthio camelus) coprodeum have the electrophysiological properties and microstructure of other birds?".Comparative biochemistry and physiology. Part A, Molecular & integrative physiology.134 (4): 749–755.doi:10.1016/S1095-6433(03)00006-0.PMID12814783.
↑Packard, Gary C. (1966). "The Influence of Ambient Temperature and Aridity on Modes of Reproduction and Excretion of Amniote Vertebrates".The American Naturalist.100 (916): 667–82.doi:10.1086/282459.JSTOR2459303.
↑Suthers, Roderick A.; Sue Anne Zollinger (2004). "Producing song: the vocal apparatus". In H. Philip Zeigler and Peter Marler (eds.) (ed.).Behavioral Neurobiology of Birdsong. Annals of the New York Academy of Sciences. New York: New York Academy of Sciences. pp. 109–129.doi:10.1196/annals.1298.041.ISBN1-57331-473-0.{{cite book}}:|editor= has generic name (help)PMID 15313772
↑Scott, Robert B. (March 1966). "Comparative hematology: The phylogeny of the erythrocyte".Annals of Hematology.12 (6): 340–51.doi:10.1007/BF01632827.PMID5325853.
↑Pettingill Jr. OS (1970).Ornithology in Laboratory and Field. Burgess Publishing Co.ISBN0-12-552455-2.
↑de Beer SJ, Lockwood GM, Raijmakers JHFS, Raijmakers JMH, Scott WA, Oschadleus HD, Underhill LG (2001).Web.uct.ac.zaبایگانی‌شده در ۱۰ فوریه ۲۰۰۹ توسطWayback Machine SAFRING Bird Ringing Manual.
↑Gargallo, Gabriel (1 June 1994). "Flight Feather Moult in the Red-Necked NightjarCaprimulgus ruficollis".Journal of Avian Biology.25 (2): 119–24.doi:10.2307/3677029.JSTOR3677029.
↑Turner, J. Scott (1997). "On the thermal capacity of a bird's egg warmed by a brood patch".Physiological Zoology.70 (4): 470–80.doi:10.1086/515854.PMID9237308.
↑Paton, D. C.; Collins, B. G. (1 April 1989). "Bills and tongues of nectar-feeding birds: A review of morphology, function, and performance, with intercontinental comparisons".Australian Journal of Ecology.14 (4): 473–506.doi:10.1111/j.1442-9993.1989.tb01457.x.
↑Schreiber, Elizabeth Anne; Joanna Burger (2001).Biology of Marine Birds. Boca Raton: CRC Press.ISBN0-8493-9882-7.
↑Cherel, Yves; Bocher, P; De Broyer, C; Hobson, KA (2002). "Food and feeding ecology of the sympatric thin-billedPachyptila belcheri and AntarcticP. desolata prions at Iles Kerguelen, Southern Indian Ocean".Marine Ecology Progress Series.228: 263–81.doi:10.3354/meps228263.
↑Jenkin, Penelope M. (1957). "The Filter-Feeding and Food of Flamingoes (Phoenicopteri)".Philosophical Transactions of the Royal Society B.240 (674): 401–93.doi:10.1098/rstb.1957.0004.JSTOR92549.
↑Hiraldo, F.C.; Blanco, J. C.; Bustamante, J. (1991). "Unspecialized exploitation of small carcasses by birds".Bird Studies.38 (3): 200–07.doi:10.1080/00063659109477089.
Baran-Marescot, Myriam; Martin, Gilles (2005).Birds of the World(به انگلیسی). Harry N. Abrams.
Perrins, Christopher M.; Middleton, Alex, eds. (1985).The Encyclopedia of Birds(به انگلیسی). Facts on File.{{cite encyclopedia}}:Missing or empty|title= (help)
.jpg)
.jpg)
_(Antwerpener_Breiftaube).jpg)
.jpg)
_(Tauraco_persa).jpg)
_(white_background).jpg)
)_(Upupa_epops).jpg)
_(picchio_verde).jpg)
_Corvus_corone.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
