| هرمز سوم اَئُوهُرْمَزْدَ 𐭠𐭥𐭧𐭥𐭬𐭦𐭣 | |
|---|---|
| شاهنشاه ایران وانیران | |
 بشقاب پادشاه ساسانی در حال شکار کردن شیر، به احتمال زیاد هرمز سوم | |
| هفدهمین شاهنشاه ساسانی (ایران‌شهر) | |
| سلطنت | ۴۵۷ – ۴۵۹ |
| تاجگذاری | ری |
| پیشین | یزدگرد دوم |
| جانشین | پیروز یکم |
| نایب‌السلطنه | دینگ |
| درگذشته | ۴۵۹ |
| فرزند(ان) | بالین‌دخت |
| خاندان | خاندان ساسان |
| پدر | یزدگرد دوم |
| مادر | دینگ |
هرمز سوم یااورمزد سوم (بهپارسی میانه: 𐭠𐭥𐭧𐭥𐭬𐭦𐭣)هفدهمین شاهنشاه ساسانی از۴۵۷ تا۴۵۹ میلادی و پسر و جانشینیزدگرد دوم بود. او پس از دو سال حکومت با شورش برادر کوچکترشپیروز یکم که از پشتیبانی گسترده بزرگان کشور به ویژهخاندان مهران و همچنینهپتالیان برخوردار بود، از تاج‌وتخت برکنار شد.
نام هُرمَز (پارسی میانه: Ōhrmazd) گونهٔپارسی میانه ایزد بزرگمزدیسنا، یعنی اورمزد یااهورامزدا است.[۱] این نام درپارسی باستان به شکلاهورَمزدا و در نویسه‌گردانی یونانی به شکلهُرمیسداس (Hormisdas) ثبت شده‌است.[۱][۲] این نام درارمنی به صورتاُرمیزد و درگرجی نیز به شکلاورمیزد دیده می‌شود.[۳][۴]
هرمز سوم پسر ارشد و جانشینیزدگرد دوم (حک. ۴۳۸–۴۵۷) بود و در دوران سلطنت پدرش بر استان شرقیسکستان حکومت می‌کرد.[۵] این استان از دربار شاهنشاهی درتیسفون بسیار دور بود و از زمان فتح آن توسطاردشیر بابکان (حک. ۲۲۴–۲۴۰) توسط شاهزادگان ساسانی که عنوان «سکانشاه» را داشتند اداره می‌شد.[۶] هنگامی که یزدگرد دوم در سال ۴۵۷ میلادی درگذشت، هرمز درری تاجگذاری کرد.[۷] برادر کوچکتر او،پیروز یکم (حک. ۴۵۹–۴۸۴)، با حمایترهام مهران که یکی از بزرگانخاندان مهران بود، به شمال شرقی کشور گریخت و شروع به جمع‌آوری ارتش کرد تا تاج‌وتخت را از آن خود کند.[۷][۸] پیروز همواره مورد حمایت و علاقه موبدان و بزرگان بود و زمانی که با هرمز به ستیزه برخاست، بزرگان از وی حمایت کردند.[۹] بدین ترتیبشاهنشاهی ساسانی درگیر یک جنگ داخلی شد. در این هنگام مادر دو برادر، یعنی ملکهدینگ، به‌طور موقت به عنوان نایب‌السلطنه از پایتخت بر کشور حکومت می‌کرد.[۷] به گفتهٔ منابع شرقی، پیروز برای تاج‌وتخت از هرمز که ستمگر لقب گرفته‌بود سزاوارتر بود.[۵] تنها منبعی که هرمز را شایسته‌تر می‌داند، یک منبع بی‌نام معروف بهکدکس اسپرنگر ۳۰[E ۱] است که هرمز را «دلیرتر و بهتر» و پیروز را «از دین آگاه‌تر» توصیف می‌کند.[۵]
واچه دوم (حک. ۴۴۴–۴۶۳)، فرمانروایاشکانیآلبانیای قفقاز که خواهرزاده این دو برادر بود و توسط یزدگرد دوم مجبور به گرویدن به آیینزرتشتی شده بود، از این اختلاف استفاده کرد و با اعلام استقلال به آیینمسیحیت بازگشت.[۱۰][۱۱] پیروز سپس به قلمرو پادشاههپتالی رفت و پشتیبانی نظامی او را به دست آورد.[۵] در سال ۴۵۹، پیروز با کمک مهرانیان و هپتالیان، لشکری را علیه هرمز رهبری کرد و او را شکست داد. بر اساس برخی منابع، هرمز مورد بخشش برادرش قرار گرفت. با این حال منابع دیگری نیز موجود هستند که بیان می‌کنند پیروز، هرمز و سه نفر از اعضای خانواده‌اش را کشته‌است.[۵] پس از آن پیروز با گماشتن یک اشراف‌زاده ازخاندان کارن به عنوان فرماندار سکستان، این سرزمین را به‌طور کامل در کشور ادغام کرد.[۶] بنابراین هرمز واپسین «سکانشاه» بوده‌است.[۶] تاکنون هیچ سکه‌ای که در زمان سلطنت هرمز سوم ضرب شده باشد یافت نشده‌است.[۵]
نام همسر یا همسران هرمز سوم مشخص نیست اما از او دختری به یادگار ماند به‌نامبالین‌دخت که باواختانگ یکم، فرمانروایپادشاهی ایبری، ازدواج کرد.
هرمز سوم زادهٔ: ؟ مدرگذشتهٔ: ۴۵۹ م | ||
عنوان سلطنتی | ||
|---|---|---|
| پیشین: یزدگرد دوم | شاهنشاه ایران‌شهر ۴۵۷ – ۴۵۹ م | پسین: پیروز یکم |
