| هاکین | |
|---|---|
| Quanzhang | |
| 福建话/閩南語(泉漳片) Hō-ló-oē/Hô-ló-uē | |
| زبان بومی در | جمهوری خلق چین،تایوان،هنگ کنگ،کامبوج،تایلند،سنگاپور،برونئی،مالزی،اندونزی،فیلیپین،ایالات متحده آمریکا،ماداگاسکار، و دیگر مناطقهوکلو |
| منطقه | جنوبفوجیان،تایوان،آسیای جنوب شرقی |
| قومیت | هوکلو (زیرگروهقوم هان) |
| گویش‌ها | Zhenan (مورد مناقشه) |
| خط چینی (هاکین نوشتاری) خط لاتین (Pe̍h-ōe-jī) | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  تایوان[۱][۲][۳] |
| تنظیم‌شده توسط | وزارت آموزش جمهوری چین، برخی ازسمن‌ها نیز درتایوان اثرگذارند |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
| گلاتولوگ | hokk1242[۴]fuki1235[۵] |
 توزیع زبان‌های مین | |
 توزیع گویش‌های هاکین | |
| این نوشتار شامل نمادهای آواییآی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسبتفسیر، ممکن استعلامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌هاییونی‌کد ببینید. | |
هاکیِن (چینی ساده‌شده: 闽南语،چینی سنتی: 閩南語،پین‌یین: Fújiànhuà) گروهی از گوش‌هایمین جنوبی است که در سراسر جنوب شرق چین،تایوان وجوامع دور از وطن چینی درمالزی،سنگاپور،اندونزی وفیلیپین درجنوب شرق آسیا و میانچینی‌های فرادریا در سرتاسر دنیا تکلم می‌شود. هاکین از جنوبفوجیان ریشه گرفته‌است.
هاکین به‌طور تاریخی به عنوانزبان میانجی در بین جوامع چینی جنوب شرق آسیا خارج از هر گویش و زیرگروه عمل کرده و امروزه پرگویش‌ترینگونهٔ چینی در منطقه، از جمله در سنگاپور، مالزی، اندونزی، فیلیپین و بخش‌هایی ازهندوچین (به‌ویژه تایلند، ویتنام، لائوس و کامبوج) است.
زبانمالایی بتاوی که توسط پنج میلیون نفر درون و پیرامونجاکارتا، پایتخت اندونزی سخن گفته می‌شود، دارای وام‌واژگان بسیاری از هاکین است که این وضعیت به دلیل تأثیر بسیاراندونزیایی‌های چینی در این منطقه، که عمدتاً از ریشه و تبار هاکین هستند، می‌باشد.
هاکین از مناطق جنوبی استانفوجیان ریشه گرفته‌است. این منطقه از ابتدا یک مرکز مهم برای تجارت و مهاجرت بود و از این رو هاکین به یکی از رایج‌ترین گونه‌های چینی در خارج از کشور تبدیل شده‌است. قطب عمده گونه‌های هاکین در خارج از فوجیان در تایوان است، جایی که مهاجرانی در دوره‌های مختلف از فوجیان به آنجا رفتند. گویش تایوانی بیشتر از گویش‌های کوانژویی و جانگجاوی ریشه گرفته‌است، اما از آن زمان به بعد، گویش آموی، که به گویششیامن نیز معروف است، در حال تبدیل شدن به گویش معیار این زبان درسرزمین اصلی چین است.
هاکین‌زبان‌های بسیاری در میانچینی‌های فرادریا در جنوب شرق آسیا وایالات متحده آمریکا وجود دارند.مردم هان بسیاری در طول تاریخ از مناطق هاکین‌زبان در جنوب فوجیان به برمه نو (میانمار امروزی)،ویتنام،اندونزی (هند شرقی هلند سابق) ومالزی وسنگاپور (مالایای بریتانیا وBritish Straits Settlements سابق) مهاجرت کردند و زبانشان را در این مناطق گستردند. این گویش‌ها به جز در وام‌واژه‌ها، بیشتر شبیه به گویش آموی و هاکین تایوانی هستند. طبق گزارش‌ها هاکین زبان ۸۰٪ مردم چینی درفیلیپین است.
هاکین یکی از بیشترین تعدادهایواج‌های موجود را در بین گونه‌های چینی دارد و شمارهمخوان‌های آن ازماندارین معیار،کانتونی وشانگهایی نیز بیشتر است.واکه‌ها کمابیش شبیه ماندارین معیار هستند. گونه‌های هاکین تلفظ‌های بسیاری را حفظ کرده‌اند که دیگر در سایر گونه‌های چینی یافت نمی‌شوند.
مین جنوبی دارای واک‌های آغازین حلقی، غیرحلقی و صدادار است. برای مثال، واژهخوی (開؛ «باز») وکوی (關؛ «بسته») دارای واکه یکسان است و تفاوت در نحوه ادای آغازین وخیشومی‌شدگی واکه است. مین جنوبیهمچنین دارایهمخوان‌های آغازین لبی همچونم درم-سی (毋是؛ «نیست») است.
مثال دیگریدائو-پو-کیا (查埔囝؛ «پسر») وچائو-بو-کیا (查某囝؛ «دختر») است که در هجای دوم در صداهای همخوان و درنواخت متفاوت هستند.
| لبی | لثوی | کامی | نرم‌کامی | چاکنایی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| بی‌صدایانسدادی | کام | p | t | k | ʔ | |
| حلقی | pʰ | tʰ | kʰ | |||
| صدادار انسدادی | دهانی یا کناری | b (m) | d~l (n) | ɡ (ŋ) | ||
| (خیشومی) | ||||||
| انسایشی | کام | ts | ||||
| حلقی | tsʰ | |||||
| صدادار | dz~l~ɡl | |||||
| سایشی | s | h | ||||
| نیمه-وکه‌ها | w | j | ||||
برخلاف ماندارین، هاکین تمام همخوان‌های پایانی متناظر باچینی میانه را حفظ کرده‌است. در حالی که ماندارین فقط n و ŋ را حفظ کرده‌است، مین جنوبی m , p، t و k را نیز حفظ کرده و توسعه داده‌است.
واکه‌های هاکین در زیر فهرست شده‌اند:
| دهانی | بینی | انسدادی | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| میانی | ∅ | e | i | o | u | ∅ | m | n | ŋ | i | u | p | t | k | ʔ | ||
| هسته‌ای | واکه | a | a | ai | au | ã | ãm | ãn | ãŋ | ãĩ | ãũ | ap | at | ak | aʔ | ||
| i | i | io | iu | ĩ | ĩm | ĩn | ĩŋ | ĩũ | ip | it | ik | iʔ | |||||
| e | e | ẽ | eŋ* | ek* | eʔ | ||||||||||||
| ə | ə | əm* | ən* | ə̃ŋ* | əp* | ət* | ək* | əʔ* | |||||||||
| o | o | oŋ* | ot* | ok* | oʔ | ||||||||||||
| ɔ | ɔ | ɔ̃ | ɔm* | ɔn* | ɔ̃ŋ | ɔp* | ɔt* | ɔk | ɔʔ | ||||||||
| u | u | ue | ui | ũn | ũĩ | ut | uʔ | ||||||||||
| ɯ | ɯ* | ɯŋ | |||||||||||||||
| واکه‌های مرکب | ia | ia | iau | ĩã | ĩãm | ĩãn | ĩãŋ | ĩãũ | iap | iat | iak | iaʔ | |||||
| iɔ | ĩɔ̃* | ĩɔ̃ŋ | iɔk | ||||||||||||||
| iə | iə | iəm* | iən* | iəŋ* | iəp* | iət* | |||||||||||
| ua | ua | uai | ũã | ũãn | ũãŋ* | ũãĩ | uat | uaʔ | |||||||||
| سایر | ∅ | m̩ | ŋ̍ | ||||||||||||||
در جدول زیر برخی از تغییرهای واکه معمولی دیده می‌شود. نویسه‌هایی با همان واکه در پرانتز نشان داده می‌شوند.
| فارسی | نویسه‌های چینی | لهجه | آوانگاری هاکین | IPA | آوانگاری تئوچیو |
|---|---|---|---|---|---|
| دو | 二 | کوانژو،تایپه | lī | li˧ | jĭ (zi˧˥)[۶] |
| شیامن،جانگجاو،تاینان | jī | dʑi˧ | |||
| بیمار | 病(生) | کوانژو،شیامن،تایپه | pīⁿ | pĩ˧ | pēⁿ (pẽ˩) |
| جانگجاو،تاینان | pēⁿ | pẽ˧ | |||
| تخم مرغ | 卵(遠) | کوانژو،شیامن،تایوان | nn̄g | nŋ˧ | nn̆g (nŋ˧˥) |
| جانگجاو | nūi | nui˧ | |||
| چوب غذاخوری | 箸(豬) | کوانژو | tīr | tɯ˧ | tēu (tɤ˩) |
| شیامن،تایپه | tū | tu˧ | |||
| جانگجاو،تاینان | tī | ti˧ | |||
| کفش | 鞋(街) | ||||
| کوانژو،شیامن،تایپه | oê | ue˧˥ | ôi | ||
| جانگجاو،تاینان | ê | e˧˥ | |||
| چرم | 皮(未) | کوانژو | phêr | pʰə˨˩ | phuê (pʰue˩) |
| شیامن،تایپه | phê | pʰe˨˩ | |||
| جانگجاو،تاینان | phôe | pʰue˧ | |||
| مرغ | 雞(細) | کوانژو،شیامن،تایپه | koe | kue˥ | koi |
| جانگجاو،تاینان | ke | ke˥ | |||
| مو | 毛(兩) | کوانژو،تایوان،شیامن | mn̂g | mŋ | mo |
| جانگجاو،تایوان | mo͘ | mɔ̃ | |||
| بازگشت | 還 | کوانژو | hoan | huaⁿ | huêng |
| شیامن | hâiⁿ | hãɪ˨˦ | |||
| جانگجاو،تایوان | hêng | hîŋ | |||
| سخن | 話(花) | کوانژو،تایوان | oe | ue | |
| جانگجاو | oa | ua |
عموماً هاکین ۵ تا ۸نواختواجی دارد. چهار نواخت می‌توانند به صورت/v́v̀v̂v̄/ معرفی شوند. با توجه به سیستم سنتی چینی، اگر دو نواخت ورودی اضافی نیز به‌شمار رود، ۷ تا ۹ نواخت در این زبان وجود دارد. تفاوت‌های کمی بین سامانه‌های نواختیکوانژو وجانگجاو وجود دارد. نواخت‌های تایوانی بسته به منطقه از الگوهای آموی یا کوانژو پیروی می‌کنند. بسیاری از گویش‌ها دارای صدای واجی اضافی هستند («نواخت ۹» مطابق با حساب سنتی) که فقط در وام‌واژه‌ها یا خارجی استفاده می‌شود.
| نواخت‌ها | 平 | 上 | 去 | 入 | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 陰平 | 陽平 | 陰上 | 陽上 | 陰去 | 陽去 | 陰入 | 陽入 | ||
| شماره نواخت | ۱ | ۵ | ۲ | ۶ | ۳ | ۷ | ۴ | ۸ | |
| 調值 | شیامن، فوجیان | ۴۴ | ۲۴ | ۵۳ | - | ۲۱ | ۲۲ | ۳۲ | ۴ |
| 東 taŋ1 | 銅 taŋ5 | 董 taŋ2 | - | 凍 taŋ3 | 動 taŋ7 | 觸 tak4 | 逐 tak8 | ||
| تایپه، تایوان | ۴۴ | ۲۴ | ۵۳ | - | ۱۱ | ۳۳ | ۳۲ | ۴ | |
| - | |||||||||
| تاینان، تایوان | ۴۴ | ۲۳ | ۴۱ | - | ۲۱ | ۳۳ | ۳۲ | ۴۴ | |
| - | |||||||||
| جانگجاو، فوجیان | ۳۴ | ۱۳ | ۵۳ | - | ۲۱ | ۲۲ | ۳۲ | ۱۲۱ | |
| - | |||||||||
| کوانژو، فوجیان | ۳۳ | ۲۴ | ۵۵ | ۲۲ | ۴۱ | ۵ | ۲۴ | ||
| - | |||||||||
| پنانگ، مالزی[۷] | ۳۳ | ۲۳ | ۴۴۵ | - | ۲۱ | ۳ | ۴ | ||
| - | |||||||||
.png)
هاکین در اصل بانویسه‌های چینی (漢字, Hàn-jī) نوشته می‌شود. چینی نوشتاری با گونه‌های محلی و محاوره‌ای چینی همچون هاکین برخلاف گونهٔ ادبی چینی، سازگار نیست. علاوه بر این، برخی از نویسه‌های مورد استفاده برایماندارین (چینی نوشتاری معیار) با کلمات هاکین مطابقت ندارند و بنابراین، شمار زیادی نویسهٔ غیررسمی (替字، thòe-jī؛ «نویسهٔ جایگزین») منحصراً درهاکین نوشتاری وجود دارند. به عنوان مثال، در حدود ۲۰ تا ۲۵٪ مفاهیم هاکین تایوانی فاقد نویسه‌های چینی مناسب یا استاندارد هستند.[۸]
هاکین، به ویژههاکین تایوانی، گاه بهخط لاتین نوشته می‌شود. رایج‌ترین گونهٔ لاتینPe̍h-ōe-jī است که ابتدا توسطمبلغان مذهبیپرسبیترینیسم در چین ایجاد شد. این خط از اواخر قرن نوزدهم بیشتر به کار می‌رود. استفاده از یک خط مخلوط از نویسه‌های هان و حروف لاتین نیز اگرچه غیرمعمول است، دیده می‌شود. برای هاکین الفباهای لاتین دیگری نیز وجود دارند.
{{cite book}}:Invalid|display-editors=4 (help){{cite book}}:Invalid|display-editors=4 (help){{cite journal}}:Cite journal requires|journal= (help)
