نَرم‌تَنان (بهانگلیسی:Mollusca) یک گروه بزرگ از جانوران هستند که بدن نرم دارند و بیشترشان یک صدف سخت بیرونی برای محافظت دارند. نمونه‌های شناخته‌شدهٔ آنها صدف‌ها، حلزونها وهشت‌پاها هستند. این جانوران در دریا، رودخانه و حتی روی خشکی زندگی می‌کنند. بعضی از آنها خیلی کند حرکت می‌کنند مثلحلزون، و بعضی مثل هشت‌پا خیلی باهوش و سریع‌اند. بیشترشان باآبشش نفس می‌کشند و غذایشان را با دندان‌های ریز یا خرطوم مخصوص خرد می‌کنند.[۲]
نرم‌تنان سومین شاخه بزرگ از سلسلهٔ جانوران هستند. جانوران این شاخه دارای ریخت‌شناسی بسیار متنوع هستند و اعضای آن ساختار دهانیکیتینی به نامسوهانک دارند و تقارن دوطرفی و بندبند بودن بدنشان به‌طور کامل یا تقریباً از بین رفته‌است؛ بدن آنها دارای پوسته‌ای صدفی است که از ترشحات جُبه به وجود آمده‌است.فرهنگستانزبان فارسی در مصوبات تازه خود برای شاخه‌های جانداران پسوند «-تباران» را در نظر گرفته و بنا بر این شیوه نرم‌تنان را «نرم‌تن‌تباران» نیز نامیده‌است.[۳]
نرم‌تنان دومینشاخهٔ بزرگبی‌مهرگان پس ازبندپایان هستند. نزدیک به ۸۵۰۰۰گونه موجود از نرم‌تنان شناخته شده‌اند.[۴] تعداد گونه‌های فسیلی بین ۶۰٬۰۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ گونه اضافی تخمین زده می‌شود.[۵] نسبت گونه‌های توصیف نشده بسیار زیاد است. بسیاری از آرایه‌ها هنوز به خوبی شناخته نشده‌اند.[۶] شاخه نرم‌تنان شاخه‌ای پرتنوع و موفق است و شامل جانورانی چونهشت‌پا،حلزونها وماهی‌های مرکب می‌شود. نرم‌تنان از سده‌ها پیش برای انسان از نظر مواد خوراکی و تجارتمروارید اهمیت داشته‌اند. نیش برخی از نرم‌تنان ازجملههشت‌پای حلقه‌آبی می‌تواند کشنده باشد.
نرم‌تنان بزرگ‌ترین شاخهٔ جانوراندریایی هستند که حدود ۲۳٪ از کلجانداران دریایی توصیف شده را شامل می‌شوند. همچنین نرم‌تنان پرشماری درزیستگاه‌هایآب شیرین و خشکی زندگی می‌کنند. آنها نه تنها از نظر اندازه وکالبدشناختی، بلکه از نظر رفتار و زیستگاه نیز بسیار گوناگون هستند. این شاخه به‌طور معمول به ۷ یا ۸[۷]ردهٔآرایه‌شناسی دسته‌بندی می‌شود که در این میان دو رده از آنها کاملاًمنقرض شده‌اند.سرپایان مانندماهی مرکب،سپیداج وهشت‌پا از نظرعصب‌شناختی از همه بی‌مهرگان پیشرفته‌تر هستند و نیزسرپاور غول یاسرپاور عظیم که بزرگ‌ترین گونه‌های شناخته شده بی‌مهرگان هستند.شکم‌پایان (حلزونها ولیسه‌ها) با اختلاف بسیار پرشمارترین نرم‌تنان هستند و ۸۰٪ از کل گونه‌های دسته‌بنده‌شده را تشکیل می‌دهند.
هرچند نرم‌تنان در زمره کاواکه‌دارانcoelomates هستند اماکاواکهcoelom (حفره اصلی بدن) آنها بسیار کوچک است و حفره اصلی بدن آنها که خون در آن گردش می‌یابد خون‌کاواکهhemocoel نامیده می‌شود.دستگاه گردش خون بیشتر نرم‌تنان از نوع باز است یعنی به جای خون‌رسانی از طریق رگ‌ها اندام‌های داخلی در حفره‌ای پر از خون قرار می‌گیرند و شمار رگ‌ها در بدن آنها زیاد نیست.
گونه‌های نرم‌تنان می‌توانند خطرها یاآفت‌هایی در برابر فعالیت‌های انسانی نشان دهند. نیشهشت‌پای حلقه‌آبی در بیشتر موارد کشنده است وهشت‌پای غول آرام باعثالتهابی می‌شود که می‌تواند بیش از یک ماه طول بکشد. نیش‌های چند گونه ازقیفک‌های استوایی نیز می‌توانند کشنده باشند، اما این زهرهای پیچیده، اگرچه با تولید آسان، به ابزار مهمی در پژوهش‌های عصبی تبدیل شده‌اند.تب حلزون (که با نام‌های بیلهارزیا، بیلهارزیوز یا شیستوزومیازیس نیز شناخته می‌شود) توسط میزبان‌های حلزون آبی به انسان منتقل می‌شود، و حدود ۲۰۰ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین حلزونها و لیسه‌ها می‌توانند از آفات جدی کشاورزی باشند و ورود تصادفی یا عمدی برخی از گونه‌های حلزون به محیط‌های جدید به برخیاکوسیستم‌ها آسیب جدی زده‌است.
نرم‌تن‌شناسی شاخه‌ای ازجانورشناسی است که به بررسی و پژوهش دربارهٔ این شاخه از جانوران می‌پردازد.
نرم‌تنان سر و پا وآب‌ششهای مجزا دارند و به این خاطر از شاخهکرم‌های حلقوی پیشرفته‌ترند. بدن نرم‌تنان به به بخش‌های اصلی سر، پا، توده احشایی و جُبّه تقسیم می‌شود. جبه آنها موادی را ترشح می‌کند که تشکیل صدفی آهکی می‌دهد. هر چه صدف بزرگ‌تر و سنگین‌تر باشد حرکت جانور کندتر است. بیشتر نرم‌تنان زبانی دندانه‌دار دارند کهسوهانک (رادولا) نامیده می‌شود.
نرم‌تنان تقارن دوطرفه دارند یا بدون تقارن اند، بدن نرم بدون زایده، ناحیهٔ سر اغلب نامشخص، دارای چین خوردگی پشتی جانبی است، دیوارهٔ بدن پوششی به جبه (Mantle) یا پالیوم (Pallium) را تشکیل داده و در برگیرندهٔ فضایی به نام فضای جبه است. جبه ترشح‌کنندهٔ صدف است. پای ماهیچه‌ای و پهن جهت خزیدن، شنا یا نقب زدن دارند. حفرهٔ عمومی از نوع حقیقی منتها از نوع پروتوستوم ولوله گوارش U شکل به همراه اندام آرواره‌ای به نام سوهانک است. دستگاه تنفسی از طریق آبششها یا ششها، دستگاه گردش خون از نوع متانفریدی، دستگاه عصبی با چهار جفتگانگلیون به نام‌های، سری، پایی، احشایی و جانبی به همراه حلقهٔ عصبی دور مری و رابط‌های طولی و عرضی است. جنس نر و ماده جدا، بعضاًهرمافرودیت، تخم‌گذار، و شکافتگی تخم مارپیچی است، مراحل رشد از طریق لارو ولیگر (Veliger)، تروکوفور (Trochophore) یا لارو گلوکیدیوم (Glochidium) صورت می‌گیرد.
دفع فضولات بدن آنها از طریق دوکلیه انجام می‌شود. نرم‌تنان دو جنس مخالف دارند و باروری در آنها می‌تواند درونی یا بیرون باشد. دستگاه عصبی نرم‌تنان دربرگیرنده گره‌های عصبیganglia سری، جنبی، و پایی است. نرم‌تن‌ها همچنین اندام‌های حسی هم‌چون چشم، شاخک و غیره دارند.
گوشته‌ای با یک حفره قابل توجه برایتنفس ودفع، وجودرادولا (به جزدوکفه‌ای‌ها) و ساختاردستگاه عصبی، سه ویژگی فراگیر هستند که نرم‌تنان نوین را تعریف می‌کنند. نرم‌تنان به جز از این ویژگی‌های یکسان، گوناگونی ریخت‌شناختی بسیاری نمایان می‌کنند، بنابراین بسیاری از کتاب‌های درسی توضیح‌های خود را بر پایهٔ «نرم‌تنان اجدادی فرضی» بنا می‌کنند (تصویر زیر را ببینید). این جانور یک پوستهٔ «لیمپت مانند» در بالا دارد که ازپروتئین وکیتین تقویت‌شده باکلسیم کربنات ساخته شده‌است که توسط گوشته‌ای که کل سطح بالایی را پوشانده ترشح می‌شود. قسمت زیرین جانور از یک «پا» ی ماهیچه‌ای تشکیل شده‌است. اگرچه نرم‌تنان سلومات هستند، اماسلوم تقریباً کوچکی دارند. حفره عمومی بدن یکهموسل است که خون در آن جریان می‌یابد؛ به این ترتیب، دستگاه گردش خون آنها عمدتاً باز است. دستگاه تغذیه نرم‌تنان «عموماً» متشکل از «زبان» خشن، رادولا و یک دستگاه گوارش پیچیده‌است که در آنمخاط و موهای میکروسکوپی ماهیچه‌ای به نامسیلیا نقش‌های گوناگون مهمی دارند. نرم‌تنان عموماً دارای دوطناب عصبی جفت‌شده هستند به جز دوکفه‌ای‌ها که سه طناب عصبی دارند.مغز، در گونه‌هایی که یکی دارند،مری را محاصره می‌کند. بیشتر نرم‌تنانچشم دارند و همهٔ آنها حسگرهایی برای تشخیص مواد شیمیایی، لرزش‌ها و لمس دارند. ساده‌ترین نوعدستگاه تناسلی نرم‌تنان بهلقاح خارجی متکی است، اما تغییرات پیچیده‌تری رخ می‌دهد. تقریباً همهٔ آن‌هاتخم‌هایی تولید می‌کنند که از آنها ممکن استلاروهای تروکوفور، لاروهای ولیگر پیچیده‌تر یا بزرگسالان مینیاتوری ظاهر شوند. حفره سلوم کاهش می‌یابد. آنها دارایدستگاه گردش خون باز و اندام‌هاییکلیهمانند برای دفع هستند.
شواهد خوبی در مورد ظهور شکم‌پایان،سرپایان ودوکفه‌ای‌ها در دورهکامبرین، ۵۴۱–۴۸۵٫۴ میلیون سال پیش وجود دارد. با این حال، تاریخچه تکاملی ظهور نرم‌تنان ازچرخ‌زیان نیایی و تنوع آنها در اشکال شناخته‌شدهٔ زنده وفسیلی هنوز هم مورد بحث شدید دانشمندان است.
نرم‌تنان منبع غذایی مهمی برایانسان‌های نوین نخستین بوده و هستند. خطرمسمومیت غذایی از سم‌هایی وجود دارد که می‌توانند در شرایطی ویژه در بدن نرم‌تنانی ویژه جمع شوند، برای همین، بسیاری از کشورها مقرراتی برای کاهش این خطر دارند. همچنین برای قرن‌ها، نرم‌تنان، منبع کالاهای لوکس مهم به‌ویژهمروارید،مادر مروارید،ارغوانی صوری، وابریشم دریایی بوده‌اند. پوسته‌های آنها نیز در برخی جامعه‌های پیش‌صنعتی به عنوانپول مورد استفاده قرار گرفته‌است.
↑واژه‌های مصوّب فرهنگستان تا پایان دفتر یازدهم فرهنگ واژه‌های مصوّب
↑Rosenberg, Gary (2014). "A new critical estimate of named species-level diversity of the recent mollusca".American Malacological Bulletin.32 (2): 308–322.doi:10.4003/006.032.0204.S2CID86761029.
