مغولستان تنها با روسیه و چین مرز دارد و با وجود این که نوزدهمین کشور بزرگ جهان از نظر مساحت است، اما کم تراکمترینکشور مستقل جهان از نظر جمعیت بهشمار میآید. مغولستان همچنین پس ازقزاقستان دومین کشور بزرگمحصور در خشکی در جهان است.
کشور کنونی مغولستان توسط پادشاهیهای گوناگونی ازجملهشیونگنو، شیانبی، روران وگوگترکها فرمانروایی میشد وچنگیزخان در سال ۱۲۰۶،امپراتوری مغول را در این نواحی برپا کرد. پس از فروپاشیدودمان یوآن، مغولها به همان روش دیرین درگیریهای قبیلهای و یورشهای هراز گاهی به مرز چین بازگشتند. مغولستان درسدههای ۱۶ و۱۷ میلادی تحت نفوذبودیسم تبتی درآمد و در پایان سده هفدهم تمامی مغولستان بخشی از قلمرودودمان چینگ شد. پس از فروپاشی سلسله چینگ در سال ۱۹۱۱، مغولستان نیز اعلاماستقلال کرد اما ناچار شد برای مستحکم کردن استقلال واقعی خود تا سال ۱۹۲۱ باجمهوری چین مبارزه کند. رسمیت بینالمللی استقلال مغولستان در سال ۱۹۴۵ انجام شد.
پس از آن، این کشور بهشکل فزایندهای زیر نفوذاتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت و در سال ۱۹۲۴جمهوری خلق مغولستان شکل گرفت و سیاستمداران آن دنبالهروی سیاستهای شوروی شدند. پس ازفروپاشی شوروی، مغولستان نیز در اوایل سال ۱۹۹۰ شاهد یک انقلاب دموکراتیک در داخل کشور بود که باعث تشکیل نظام چندحزبی و تنظیم یک قانون اساسی در سال ۱۹۹۲ شده و این کشور را به سوی اقتصادبازار آزاد سوق داد.
کشور مغولستان زادگاه و خاستگاه قوممغول است.مغولها بیش از هر کشوری باچین ارتباط داشتند و گاه به کشور چین حمله میکردند و امپراتوران چین برای جلوگیری از حملاتشان دست به ساختدیوار چین زدند.
بزرگترین رهبر تاریخی مغولهاچنگیزخان بود که توانست قبیلههای مغول را یکپارچه سازد و رقیبان را نابود گرداند.
وی نخستچین را فتح کرد. آنگاه بهایران واروپا هجوم آورد وپیروزی های بسیار نسیب آنها شد. فرزندان او تا سالها فتحهای نیای خود را پی میگرفتند.
پس از چنگیز و فرزندانش سرزمین مغولستان گمنام ماند. اما امپراتوریهایی مانندایلخانان ایران وامپراتوری مغولی هند (گورکانی) در بیرون از مرزهای تاریخی مغولستان مدتها به حیات خود ادامه داد. این کشور در دوره ای از تاریخش به اندیشههایسوسیالیستی گرایش یافت و بهشوروی متمایل شد.
پس ازجنگ جهانی دوم مغولستان تحتتأثیر عواقب جنگ و فراز و نشیبهای فراوان و نفوذ قدرتهای بزرگ مثل چین و اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت.
در ۱۹۲۴ حزب خلق مغول بهحزب انقلابی خلق مغولستان تغییر اسم داد و مغولستان در اکتبر ۱۹۴۵ طی یکهمهپرسی عمومی به استقلال دست یافت و از لحاظ سیاسی به دو قسمت تقسیم شد: یک منطقه خودمختار در جمهوری خلق چین موسوم به «مغولستان داخلی» و دیگر جمهوری خلق مغولستان موسوم بهمغولستان خارجی که در ۱۹۴۶ بهوسیله دولت چین به رسمیت شناخته شد.
نوع حکومت مغولستان جمهوری پارلمانی است و پارلمان کشور مغولستان توسط مردم انتخاب میشود. انتخاب رئیسجمهور نیز جداگانه و توسط مردم صورت میپذیرد. حسب قانون اساسی مغولستان حقآزادی بیان و مذهب پیشبینی شده و حق مالکیت کشور از آن مردم میباشد. دو حزب فعال کشور مغولستان حزب خلق مغولستان و حزب دموکرات میباشند. رئیسجمهور مغولستان در صورت اینکه دوسوم پارلمان رای منفی به او بدهند از مقام خود خلع خواهد شد. مغولستان در بخش سیاست خارجی فعال است و روابط اصلی خود را با دولتهای روسیه، چین، هند، کره شمالی، کره جنوبی،ژاپن وایالات متحده آمریکا برقرار کردهاست. مغولستان در رویدادهایی مثلجنگ آمریکا و عراق،جنگ افغانستان و نیز نبردسیرالئون نیروهایی معدودی اعزام کردهاست.[۱] همچنین مغولستان به عنوان هم پیمانسازمان امنیت و همکاری اروپا در آسیا شناخته شدهاست.[۲] همچنین مغولستان جزو کشورهایی است کهمجازات اعدام در آن وجود ندارد.[۱]
مغولستان در شمال آسیای میانه قرار دارد و مناطق مغولنشین از سوی شمال با سیبری و از جنوب با چین محصور شدهاند.پایتخت آناولان باتور است. مساحت مغولستان ۱٬۵۶۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع است.مغولستان نوزدهمین کشور بزرگ جهان (پس ازایران) و در عین حال کمتراکمترین کشور جهان است.مغولستان مجموعاً ۸٬۱۱۴ کیلومتر مرز دارد که ۴٬۶۷۳ کیلومتر آن با چین و ۳٬۴۴۱ کیلومتر آن با روسیه است. این کشور به علت دوری از دریا، دارای آب و هوای برّی و سرد و خشک میباشد.ارتفاع سرزمین مغولستان از سطح دریا بین هزار تا دو هزار متر متغیر است. قسمتهای شمالی و غربی آن را کوهها پوشانیدهاند و کوههای آلتای در غرب کشور تا سیبری ادامه مییابند. بلندترین نقطه مغولستان کوه «تاوان بوگد» با ۴٬۳۷۴ متر ارتفاع است که در مرز با چین و روسیه قرار گرفتهاست. در قسمت جنوبی این کشوربیابان گُبی قرار دارد که تا چین ادامه مییابد. اکثر مناطق در این کشور تابستان های کوتاه و گرم و زمستانهای بسیار سرد و پربرف دارند واولانباتور، پایتخت این کشور، از نظر میانگین سالیانهٔ دما سردترینپایتخت جهان بهشمار میآید. مغولستان بهطور کلی کشوری سرد مرتفع و بادخیز است.
رودهای نیمه شمالی کشور پس از گذر در روسیه بهاقیانوس منجمد شمالی واقیانوس آرام میریزند. رودهای نیمه جنوبی در راه خشک شده یا مقدار کمی از آب آنها به شورهزارهای گبی وارد میشود.
سامانهترابری در مغولستان علاوه بر جادهها و راهها مبتنی بر جابجایی ریلی نیز میباشد. راهآهن سیبری از خاک مغولستان نیز میگذرد و سامانه قطار برای جابجایی کالا و مسافران کاربرد دارد. همچنین در مغولستان پروازهای هوایی هم انجام میشود و بیشتر فرودگاههای این کشور تنها پروازهای داخلی انجام میدهند. تنهافرودگاه بینالمللی در کشور مغولستانفرودگاه بینالمللی بویانت-اوخا است که در اولان باتور قرار دارد و پروازهایی از آن فرودگاه به کره جنوبی، چین ژاپن، روسیه و آلمان وقرقیزستان و ترکیه انجام میشود.[۳]
اقتصاد مغولستان به دامداری اشتراکی (گاو، گوسفند، بز و شتر) وابسته است. غلات (از جمله محصولات علوفهای) در مقیاسی بزرگ در مزارع دولتی تولید میشود. بخش صنعتی عمدتاً به صنایع غذایی و پوست و پشم مربوط است.مغولستان دارای اقتصاد کشاورزی بوده، و صادرات آن شامل:گندم،جو،سیب زمینی،اسب وگاو است.ذخایر زیرزمینی آننفت،سنگ آهن،طلا،مس وروی (قلع) است. مس یکی از کالاهای اصلی صادرات است.
ازهمپاشی تجارت با اتحاد شوروی سابق در برههای از زمان مشکلات شدید اقتصادی ایجاد کرد و باعث شد مغولستان بهطور فزایندهای برای تجارت و کمک اقتصادی به چین و ژاپن چشم بدوزد.
اقتصاد مغولستان که مبتنی بر منابع غنی کانیها است، در سال ۲۰۱۱ میلادی هفده ممیز سه دهم درصد رشد داشت. البته مغولستان این رشد اقتصادی را تا حدی مدیون سرمایهگذاریهای خارجی مانند طرح معدن اویو تولگوی است که به او تی نیز شهرت دارد. بیشتر سنگ مس استخراج شده از این معدن به آن سوی مرزها در چین فرستاده میشود. این طرح عظیم و زیرساختهای مرتبط با آن منجر به رونق اقتصاد محلی شدهاست، اما در عین حال بر مراتع طبیعی و زندگی گلهداران منطقه نیز تأثیر ناگوار گذاشتهاست.[۴]
در سال ۲۰۰۲، حدود ۳۰٪ از کل خانوارهای مغولستان از راه پرورش دام زندگی میکردند.[۵] بیشتر گلهداران در مغولستان از الگوی پاستورالیسم عشایری یا نیمهعشایری پیروی میکنند. به دلیل زمستانهای شدید ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰، مغولستان ۹٫۷ میلیون حیوان یا ۲۲٪ از کل دامهای خود را از دست داد. این رویداد بلافاصله بهای گوشت را تحت تأثیر قرار داد، که تا دو برابر افزایش یافت.تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۹ ۱٫۶٪ کاهش یافتهاست.[۶]در سالهای اخیر دامداری و دامپروری مغولستان موقعیت خود را در اقتصاد این کشور دوباره تثبیت کردهاست.
در آمارگیری سال ۲۰۰۷ عنوان شد که مغولستان ۲٬۹۵۱٬۷۸۶ نفر جمعیت دارد؛ که بر این حساب صد و سی و هشتمین کشور جهان بشمار میرود.
نرخرشد جمعیت در کشور نیز برابر ۱٫۲٪ محاسبه شدهاست. مغولستان جمعیتی نسبتاً جوان دارد و ۵۹ درصد مردم آن کشور زیر سی سال سن دارند و ۲۹ درصد آنان کسانی هستند که سنشان از ۱۴ سال کمتر است. تا سال ۱۹۷۵ مغولستان بالاتریننرخ کلی زاد و ولد را که ۷٫۳۳ کودک به ازا هر زن بود را از آن خود داشت. با از میان رفتن حکومتسوسیالیستی امروزه این نرخ حدود چهار برابر کمتر شدهاست و در سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ این نرخ به۱٫۸۷ رسیدهاست. شهرنشینی رشد زیادی در مغولستان داشتهاست و حدود ۴۰٪ از مردم در اولان باتور بهسر میبرند. همچنین قبایلکوچنشین و نیمهکوچنشین نیز در این کشور هنوز سبک قدیمی زندگی خود را حفظ کردهاند.[۸] ۸۵٪ مردم مغولستان مغول نژاد هستند که بیشتر آنها از تار خالخایی بشمار میروند. دومین قوم پر جمعیت این کشور پس از مغولبوریاتها میباشند که از اقوام مغول بشمار میروند که بهزبان بوریاتی از زبانهای مغولی سخن میگویند. همچنین اقوامقزاق،تووا وروس نیز در این کشور بهسر میبرند.
زبان مغولی زبان رسمی مغولستان است. گویش اصلی مورد تکلم مغولیخالخایی است که بیش از ۹۰ درصد جمعیت این کشور بدان سخن میگویند. زبانهای دیگر شاملقزاقی،زبان تووایی وبوریاتی میشود.زبان روسی و همچنینانگلیسی وچینی نیز کاربردهایی در زندگی روزانه دارد.زبان مغولی برخلاف مغولهای چین که بهخط مغولی نوشته میشود در این کشور به الفبایسیریلیک نگارش میگردد.
بیش از ۹۰٪ از مردم مغولستان بودایی هستند و مذهببوداییتبتی دارند. ۵٪ جمعیت آن کشورمسلمانسنی هستند که بیشتر اقلیتهایترک و نیز مغولهای خوتونی را شامل میشود. همچنین ۴٪ جمعیت این کشور رامسیحیان تشکیل میدهند که اکثریت قریب به اتفاق آنان راپروتستانها تشکیل میدهند. گروههای بسیار اندکی از قبایل بدوی آداب و عباداتشمنی را دنبال میکنند. هرچندشمنیسم در مغولستان متروک است و تنها در حد برخی آداب سنتی ردی از آن بهجای ماندهاست. در طول دوره حکومت کمونیسم بر مغولستان در قرن بیستم آداب و عبادات دینی ممنوع بود تا حد زیادی از آن جلوگیری میشد. در سالهای میانی نیمه نخست قرن بیستم ممنوعیتها شدت یافت و دهها هزار نفر از کسانی که اعتراض داشتند کشته یا دستگیر شدند. شمار بسیاری از آنان را روحانیان بودایی تشکیل میدادند.[۹]
فرهنگ مردم این کشور تا حد بسیار زیادی تحت تأثیرات فرهنگ روسی و چینی قرار گرفتهاست. آنها به سوارکاری و رزم دلبستگی بسیاری دارند و در جشنوارههای بومی خویش مرد و زن بدینگونه کارها دست میزنند. مراسم نادام مراسم ملی آنهاست که بازیهای محلی در آن انجام میشود. نوعی کشتی سنتی مغولی نیز در آن کشور انجام میشود که از محبوبترین ورزشها بشمار میرود. سبکمعماری مغولستان تا حد قابل ملاحظهای متأثر از معماری چینی است که گرایش به سبک تبتی در آن مشهود میباشد.
موسیقی بومی مغولستان نیز شباهت زیادی با اقوامآسیای میانه دارد. سازها عمدتاً سیمی هستند و نوعی آهنگ سنتی بناماورتین دو در موسیقی آن کشور رایج است به ترانه طولانی معنی میدهد و معمولاً دونفره اجرا میگردد.[۱۰]مردم مغولستان بسیار بهچنگیزخان مغول احترام میگذارند و او را شخصیت اسطورهای و ملی خود میدانند.