محتوای آزاد یااطلاعات آزاد یامحتوای باز هر اثر عملی، هنری یا آثار خلاقانه دیگر است که مطابق باتعریف آثار فرهنگی آزاد و تحت اجازه‌نامه‌ای منتشر شده باشند که محدودیت قانونی چشمگیری بر آزادی افراد در کاربرد، توزیع، تغییر و توزیع کارهای منتج‌شده از محتوا اعمال نکنند.[۱] این مفهوم، برگرفته از مفهومنرم‌افزار آزاد ومتن‌باز است. مفهوم «محتوای باز» می‌تواند به عنوانپارادایمی جایگزین، جلوی استفاده از قانونحق‌تکثیر برای «احتکار دانش» را بگیرد. محتوای آزاد به‌جای منجر شدن به احتکار، فرایند «دموکراتیزه‌سازی دانش» را آسان می‌کند.[۲] بزرگ‌ترین پروژه با محتوای آزاد، ویکی‌پدیا است.[۳]
در این‌جا واژه «محتوا» طیف گسترده‌ای، از موسیقی تا کتاب و از نرم‌افزار تا چندرسانه‌ها را دربرمی‌گیرد. محتوای آزاد به آزادی‌های زیر اشاره دارد:
- استفاده از محتوا و بهرمند شدن از آن،
- یادگیری محتوا و به کار بستن آن،
- ایجاد و توزیع نسخه‌های تکثیرشده از محتوا،
- تغییر و بهبود محتوا و توزیع آثار مشتق‌شده.[۴]
محتوای آزاد همه کارهای درمالکیت عمومی و کارهای دارایکپی‌رایت کهاجازه‌نامه‌شان آزادی‌های برشمرده در بالا را محترم بدانند، دربرمی‌گیرد. از آن‌جا که در بیشتر کشورها قانون کپی‌رایت اجازه کنترل انحصاری به دارنده اثر می‌دهد، محتواهایی که در مالکیت عمومی نیستند برای آن‌که آزاد شوند، باید صریحاً (معمولا از درون اثر) اعلام کنند که این محتوا دارای اجازه‌نامه آزاد است.
دانش آزاد یا همچنیندانش باز{open knowledge} یادانش علنی دانشی است که بتوان آن را به دست آورد، تفسیر کرد و آزادانه اعمال کرد. این قاعده می‌تواند بر حسب نیازهای اشخاص تنظیم شود و به خاطر منافع اجتماعی با دیگران به اشتراک گذاشته شود.
این اصطلاح به حرکت فرهنگی دانش آزاد اشاره دارد که از اصول موفقیت نرم‌افزار آزاد، موفقیتتولید مشارکت‌کننده در توسعهٔنرم‌افزار آزاد (وویکی‌پدیا) و این عقیده که دانش باید بدون هیچ محدودیتی در دسترس و قابل انتشار باشد، الهام گرفته است.
ترویج‌دهندگان دانش آزاد اعتقاد دارند که آزادی دانش تحت تأثیر اعتبار تلاش‌هاییست که برای محدود کردن یا کنترل انتشار اطلاعات (یادانش صریح) روی اینترنت انجام می‌شود. به همین دلیل تعریف دانش آزاد بر اساس تعریفنرم‌افزار آزاد و توسطبنیاد نرم‌افزار آزاد که به این موضوع اهمیت می‌دهد، تنظیم شده است.
- دانش آزاد همان دانش واضح و آشکار است که طوری منتشر شده که کاربران آزادند آن را بخوانند، گوش بدهند، ببینند و تجربه کنند تا از آن یاد بگیرند و آن را کپی کنند یا اقتباس کنند و برای هر منظوری استفاده کنند و نسخه‌های تغییر یافته را مشابه کالاهای عمومی منتشر کنند.
کاربران دانش آزاد آزادند تا:
- از آن برای هر منظوری استفاده کنند.
- مکانیزم آن را یاد بگیرند تا بتوانند تغییرش بدهند یا با نیاز خود منطبقش کنند.
- کپی‌هایی را به صورت کلی یا جزئی بازنشر کنند.
- کار را افزایش یا گسترش بدهند و نتیجه را منتشر کنند.
طبق تعریفبنیاد نرم‌افزار آزاد، آزادی ۲ و ۴ به ارائهٔ دیجیتال دانش آزاد نیاز دارد تا در یکقالب فایل آزاد که به صورت کامل توسطنرم‌افزار آزاد قابل ویرایش باشد، قرار بگیرد[نیازمند منبع].
دانش آزاد روشی است که همه افراد می‌توانند در تولید دانش مشارکت داشته باشند. مشارکت در دانش آزاد به این معناست که مردم هم تولیدکننده دانش هستند (دانشمند، مخترع، هنرمند، مکتشف و …)، هم مصرف‌کنندگان، هم آموزش دهنده و هم حامی محسوب می‌شوند. کسب دانش و گسترش آن در این روش همگانی است. دانش آزاد وابسته به هیچ شخص، گروه یا حکومتی نیست. دانش آزاد روشی تجاری نیست بلکه زنده ماندن دانش وابسته به مردم است و تولیدکنندگان دانش تنها با حمایت هواداران خود می‌توانند به کارشان ادامه دهند.دانش آزاد تنها به حمایت کسانی احتیاج دارد که به جز خود، به جامعه خود هم اهمیت می‌دهند. این روش حمایتی در جامعهنرم‌افزار آزاد -که یکی از محصولات دانش آزاد محسوب می‌شود - پیاده‌سازی شده است.[۵]
اصطلاح «منابع آزاد» به منابعی که روی یک دستگاه ارائه می‌شود، اشاره دارد. از جمله فایل‌هایی در قالب باز یا آزاد که شامل متن، عکس، صدا، چند رسانه‌ای و … یا ترکیبی از آن‌ها می‌شود که با نرم‌افزار آزاد قابل دسترسی است و تحت مجوزی که به کاربران آزادی دسترسی، مطالعه، گوش کردن، دیدن یا در غیر این‌صورت تجربهٔ منبع برای یادگرفتن، کپی‌کردن، اجرا کردن، اقتباس و استفاده از آن برای هر منظوری و گسترش و به اشتراک گذاشتن بهبودها و کارهای اشتقاقی را بدهد، منتشر شده.
منابع از این دست مورد توجه جنبش‌هایی است که بانرم‌افزار آزاد،جنبش فرهنگ آزاد و دانش آزاد و … سر و کار دارند و توسط جوامع آزاد به عنوان مثال برای یادگیری (به یادگیری آزاد مراجعه کنید) استفاده می‌شود.
بیانیه آزاد بعضی از ارزش‌های مورد توجه چنین جنبش‌هایی را نشان می‌دهد. اصطلاح «منابع آزاد» از بحث‌های مربوط به دانش آزاد به عنوان تعمیم‌بخشی، متولد شد.
دانش و یادگیری دست‌به‌دست منتقل می‌شود. دانش آزاد که مشارکت و توسعه از طریق یادگیری جامعه ساختارگرا را ممکن می‌سازد با استفاده از منابع آزاد از قید و بند مجوزهای بیش از حد محدود رهاست.
این اصطلاح به موضوعاتی مانند «آزادی برای یادگیری» به معنی آزاد کردن آموزش و یادگیری مربوط است که در کشورهایی که سیستم آموزش عمومی امکان پاسخگویی به تمام نیازها را ندارد مناسب است،جامعهٔ مدنی را تشویق می‌کند و به آن اجازه می‌دهد تا ابتکار به خرج دهند و سیستم‌های آموزش عمومی را بیفزایند.
هر پروانهحق تکثیر عمومی رویالتی-فری را می‌توانیم یک پروانه باز قلمداد کنیم زیرا به کاربران این حق را می‌دهد که استفاده‌هایی به فراخور بیشتر از آنچه قانون به‌طور معمول اجازه‌اش را می‌دهد داشته باشند. این اجازه‌ها به صورت رایگان به کاربران اعطا می‌شود.[۶]
معنی محدودتر محتوای باز، محتوای باز را فقط محدود به محتوای آزاد می‌کند. با در نظر گرفتن این معنای محدودتر، پروانه‌های زیر محتوای باز به حساب می‌آیند:
ممکن است این استدلال آورده شود که مفهوم دانش آزاد و دانش غیرآزاد از وقتی که انسان‌ها امکان ارتباط برقرار کردن پیدا کردند، اطراف ما وجود داشتند. مباحثات دانشگاهی پیرامون این مفاهیم چیز جدیدی نیست، اگر چه در سال‌های اخیر با ظهور اینترنت و در نتیجه سهولت همراه با دانش قابل انتشار، این مباحثه به وجود آمده.
فهرستی از ارجاعات مرتبط و یادداشت‌های تاریخی تکمیلی:
- ۱۹۰۹:ماهاتما گاندی: یکی از جدیدترین انتشارات گاندی،هند سورج که در ۱۹۰۹ منتشر شد به عنوان طرح فکری برای جنبش آزادی هند شناخته می‌شود. سال بعد آن کتاب بهانگلیسی ترجمه شد، با کپی‌رایت که می‌گوید «هیچ حقی محفوظ نیست»[۷]
- ۱۹۵۴:مارک ون دورن[۸]
- ۲۰۰۱اعلامیه فلی۳ - "فلی۳ - نرم‌افزار آزاد برای تولید دانش (آزاد)"[۹]
- ۲۰۰۲:پیشگامان دسترسی آزاد بوداپست «دسترسی باز» نامگذاری شده تا در تمام زمینه‌ها پژوهش کند.
- ۲۰۰۲: مجموعه‌ای از مقالاتریچارد استالمن که بیشتر شامل فلسفهٔ دانش آزاد می‌شود اگرچه دارای یک حس نرم‌افزاری است.
- به تازگی در این قرن ناشران دانشگاهی فکر کردن دربارهٔدسترسی آزاد را شروع کردند و برخی مطالب علمی را تحت مجوزکرییتیو کامنز منتشر کردند. اگرچه درجهٔ آزادی این مطالب فرق می‌کند،پروندهٔ مجلات دسترسی باز فهرست تعدادی از آن‌ها را تهیه کرده است. (خیلی از آن‌هادانش باز منتشر می‌کنند).
- تعریف دانش آزاد الهام گرفته از تعریفنرم‌افزار آزاد و روی وبلاگجیمی ولز منتشر شده است. "چرا دانش آزاد به نرم‌افزار آزاد و فرمت‌های آزاد نیاز دارد".
- لارنس لسیگ چندین کتاب دربارهٔ تمایز بین آزادی که انتظار می‌رود، خواندن/نوشتن فرهنگ اینترنت و کنترل از طریق روش‌های فنی منتشر کرده است. این کتابها شامل "کتاب فرهنگ آزاد"،[۱۰]کد و دیگر قوانین محیط مجازی,[۱۱]کد: نسخهٔ ۲٫۰[۱۲] وآیندهٔ ایده‌ها.[۱۳] می‌شوند.[۱۴]
- ۲۰۰۶یوچایی بنکلرثروت شبکه‌ها را منتشر کرده[۱۵] که مفهوم تولید مشارکت‌کننده بر مبنای اشتراکات را توسعه می‌دهد.
- ۲۰۰۷ چارلوت هس و الینور استروم کتابی را با عنوان «فهمیدن دانش به عنوان یک اشتراک: از تئوری تا عمل» ویرایش کردند که علاقه‌های کنونی را در مورد این اتفاق و بخشی از تاریخاشتراکات دانش بازتاب می‌کند.[۱۶]
- ۲۰۰۷ کیم توکر مقالهٔآزاد بگو را منتشر کرده که توضیح می‌دهد آن‌جایی که بشود از این واژه استفاده کرد، استفادهٔ این واژه نسبت به واژهٔ «باز» ارجحیت دارد.[۱۷]
بعضی از صحبت‌ها به سمت خروج از ایده‌های «منابع آزاد» (بالا) وجوامع آزاد هدایت می‌کند که این ایده‌ها در طول ورک‌شاپ‌هایی که در یک پروژه‌ای که در اصل «جوامع دانش آزاد» و در آیندهجوامع آزاد خطاب می‌شود، اتفاق می‌افتد.
نیاز به اعطای دسترسی به منابع یادگیری برای جهان توسعه‌یافته یعنی منابع نیازمند دوباره متنی شدن و اقتباس برای دسترسی محلی، اهمیت اصلی موضوع را نشان می‌دهد. همچنین اگر مشتری‌های چنین منابعی برای اقتباس و انتشار کارهای اشتقاقی بدون محدودیت آزاد باشند، ممکن است سودمند باشد.
هدف اینست که مردم را در رابطه با محتوای باز (و غیره) تشویق کند تا "باز" را از "آزاد" تمیز دهد وکپی‌لفت را درک کند، و منابع را بر اساس آن مجوز دهی کند، تا "کپی-تغییر، در هم کردن و به اشتراک گذاشتن" (آزاد یا "خواندن-نوشتن") فرهنگ و جامعه را ممکن سازد.
احتمالاً در راستای همین مواضع، صحبت‌هایی (برای مثال) در انجمن‌ها و کنفرانس‌های جوامعمنابع آموزش آزاد پیراموننرم‌افزار آزاد وفرهنگ آزاد یافت می‌شوند.
اینطور که به نظر می‌رسد پاسخ به موضوعات معاصر مرتبط با آزادی کاربران، شامل عناوینپروانه عمومی همگانی گنو و مجوزهایکرییتیو کامنز می‌شود که ادامه پیدا می‌کنند.
سازمان‌هایی که دانش آزاد را ترویج می‌کنند
[ویرایش]
