مارمارای تونلی زیر زمینی درتنگه بسفر،استانبولترکیه است، که اروپا و آسیا را به هم متصل میکند. فاز اول این پروژه در نودمین سالگرد تأسیس جمهوری ترکیه در در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ افتتاح شد.[۲]
مارمارای یکخط راهآهن حومهای به طول ۷۶٫۶-کیلومتر-long (۴۷٫۶-مایل) دراستانبول،ترکیه است. این خط ازهالکالی درساحل اروپایی آغاز میشود و تاگبزه درساحل آسیایی، در امتداد ساحل شمالیدریای مرمره ادامه مییابد. این خط عمدتاً از مسیر دو خط حومهای پیشین بهره میبرد که از طریقتونل مارمارای در زیرتنگه بسفر به یکدیگر پیوستهاند و نخستین اتصال ریلی با خط معیار (عرض استاندارد) بیناروپا وآسیا را ایجاد کردهاند (تمامی اتصالات پیشین از طریقروسیه و با استفاده ازعرض ریل ناسازگار پهن روسی صورت میگرفت).[۳] دو بخش موجود این خط بازسازی شده و از دو خط بهخط سهگانه گسترش یافتند تا ظرفیت بیشتر برای قطارهای مسافری بینشهری و باری فراهم شود. واژهٔ «مارمارای» از ترکیب دو واژهٔ «مرمره» و «رای» (به معنی «ریل» در ترکی استانبولی) ساخته شده است.
ساخت این پروژه در سال ۲۰۰۴ آغاز شد و قرار بود تا آوریل ۲۰۰۹ به پایان برسد.[۴] اما این پروژه با تأخیرهای مکرر، از جمله به دلیل کشف آثار تاریخی و باستانشناسی در طول مسیر هنگام ساخت ایستگاههای جدید، روبهرو شد و سرانجام فاز نخست آن در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ با حضوراردوغان افتتاح شد.[۵][۶] فاز دوم قرار بود در سال ۲۰۱۵ آغاز شود، اما در سال ۲۰۱۴ متوقف شد.[۷][۸] این پروژه در فوریه ۲۰۱۷ از سر گرفته شد و در نهایت در ۱۲ مارس ۲۰۱۹ بهطور کامل به بهرهبرداری رسید.[۹] قطارهای این خط دارایناوگان کاملاً جدیدی هستند که واگنهای آنها بهصورت یکپارچه بههمپیوستهاند و مسافران میتوانند آزادانه از ابتدا تا انتهای قطار حرکت کنند.
این خط میتواند در هر جهت، ۷۵٬۰۰۰ مسافر در ساعت جابهجا کند.[۴][۱۰] سفر ازهالکالی تاگبزه معمولاً ۱۰۴ دقیقه بهطول میانجامد.
این طرح شامل ساخت یک تونل به طول ۱۳٫۶-کیلومتر (۸٫۵-مایل) در زیرتنگه بسفر و نوسازی ۶۳ کیلومتر (۳۹٫۱ مایل) از خطوط راهآهن حومهای موجود بود تا یک خط پرظرفیت مسافربری به طول ۷۶٫۶-کیلومتر (۴۷٫۶-مایل) بینهالکالی وگبزه ایجاد شود. این طرح همچنین شامل تأمین ۴۴۰ واگن برقی چندواحدی بود.
تنگهٔ بسفر با یک لولهٔ غوطهور مقاومسازیشده در برابر زلزله به طول ۱٫۴ کیلومتر قطع شدهاست. این لوله از ۱۱ قطعه تشکیل شدهاست: هشت قطعهٔ آن ۱۳۵ متر، دو قطعه ۹۸٫۵ متر و یک قطعه ۱۱۰ متر طول دارد. هر قطعه تا ۱۸٬۰۰۰ تن وزن دارد. این لوله در عمق ۶۰ متری زیر سطح دریا، در زیر ۵۵ متر آب و ۴٫۶ متر خاک قرار گرفتهاست.[۱۲] این تونل از طریق مسیرهایی که ازقزلچشمه در بخش اروپایی وآیرلیکچشمهسی در بخش آسیایی استانبول حفر شدهاند، قابل دسترسی است و بهعنوان عمیقترینلولهٔ غوطهور زیر دریا در جهان شناخته میشود. بتن مقاوم در برابر آتش که در نروژ توسعه یافتهبود، نقش حیاتی در ایمنی این پروژه داشت.[۱۳]
ساخت این پروژه در مهٔ ۲۰۰۴ آغاز شد و تونل مارمارای در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۸ تکمیل گردید.[۱۴] مراسم رسمی پایان ساخت در ۱۳ اکتبر برگزار شد.[۱۵]
مسیر پروژهٔ ریلی مارمارای (خط چین) از زیر تنگهٔ بسفر
فاز دوم پروژه شامل نوسازی راهآهن حومهای قدیمی بینایستگاه هالکالی وایستگاه قزلچشمه در سمت اروپایی و بینایستگاه آیرلیکچشمهسی وایستگاه گبزه در سمت آسیایی بود. قرار بود این عملیات همزمان با فاز اول (تونل و بخشهای زیرزمینی) تکمیل شود، اما تا مارس ۲۰۱۹ به تأخیر افتاد.
یک خط سوم نیز اضافه شد تا واگنهای برقی چندواحدی (EMU) و دیگر واگنها بتوانند بهطور مستقل حرکت کنند.[۸] سیوشش ایستگاه در مسیر زمینی پروژه بازسازی یا کاملاً نوسازی شدند.[۱۶][۱۷] سامانهٔ علائم نیز نوسازی شد تا امکان حرکت قطارها با فاصلهٔ دو دقیقه فراهم شود (اگرچه در عمل تعداد قطارها کمتر از این است).
بخش نوسازی خط حومهای که در ابتدا با عنوان CR1 شناخته میشد، ابتدا به کنسرسیوم AMD Rail متشکل از ماروبنی ژاپن، دوغوش انشآت ترکیه و آلستوم فرانسه سپرده شد.[۱۸] با شکست این کنسرسیوم در تکمیل پروژه، در اوایل ۲۰۱۱ قرارداد جدیدی با عنوان CR3 به مناقصه گذاشته شد و کنسرسیوم OHL و Invensys Rail برندهٔ آن با مبلغ ۹۳۲٫۸ میلیون یورو شد.[۱۸]
قطار مارمارای درایستگاه بستانجی در نخستین روز بهرهبرداری از خط گبزه–هالکالی
در فوریهٔ ۲۰۱۰،Railway Gazette International گزارش داد که مسئولان تونل مشاورانی را برای بررسی امکانسنجی انتقال بار از طریق تونل به کار گماشتهاند.[۱۹] نخستوزیر ترکیه و دیگر مقامها پیشنهاد کردهاند که مارمارای میتواند یک «جاده ابریشم آهنین» نوین ایجاد کند و امکان انتقال بار ازاروپا بهچین را فراهم آورد. قطارهای باری که حاملکالای خطرناک نباشند، میتوانند در ساعات غیرکاری قطارهای مسافربری (بین ساعت ۱ بامداد تا ۵ بامداد) از تونل استفاده کنند.[۲۰] در سایر ساعات، فقط قطارهای مسافربری مجاز به عبور از تونل هستند.
آژانس همکاری بینالمللی ژاپن (JICA) وبانک سرمایهگذاری اروپا (EBI) عمدهٔ تأمین مالی این پروژه را بر عهده داشتند. تا آوریل ۲۰۰۶، JICA مبلغ ۱۱۱ میلیارد ین و EBI مبلغ ۱٫۰۵ میلیارد یورو برای این پروژه وام دادند. هزینهٔ اولیهٔ پروژه حدود ۴٫۵ میلیارد دلار برآورد شدهبود،[۲۱] اما در نهایت هزینهٔ نهایی تقریباً دو برابر شد.[۲۲]
در مارمارای از واگنهای سری TCDD E32000 استفاده میشود که توسطHyundai Rotem در قالب واگنهای ۵ و ۱۰ واحدی تولید شدهاند. طبق قرارداد اولیه به مبلغ۵۸۰ میلیون یورو، ۴۴۰ دستگاه از این واگنها توسط شرکت مشترکEurotem (همکاری هیوندای روتم باTÜVASAŞ ترکیه) در داخل ترکیه تولید شدند. هیوندای روتم در رقابت با شرکتهایAlstom،CAF و کنسرسیومی متشکل ازبمباردیه،Siemens وNurol برنده شد.[۲۳]
دو پایانه و محوطهٔ تعمیر و نگهداری برای این قطارها در دو سوی خط وجود دارد.
اجرای پروژه با چهار سال تأخیر مواجه شد که عمدتاً ناشی از کشف آثار باستانی مربوط به دورانامپراتوری بیزانس و یافتههایی با قدمت ۸٬۰۰۰ سال در محل پیشبینیشدهٔپایانهٔ اروپایی درایستگاه ینیقاپی در سال ۲۰۰۵ بود.[۲۴] حفاریها شواهدی از بزرگترین بندر باستانی شهر یعنیبندر الئوترایوس (که در آغاز «بندر تئودوسیوس» نام داشت) را آشکار کرد.[۱۲] همچنین بقایایدیوارهای قسطنطنیه و آثاری از چندین کشتی، از جمله تنهاگالی باستانی یا قرون وسطایی شناختهشدهٔ جهان یافت شد که روند پروژه را متوقف کرد.[۲۵] همچنین قدیمیترین شواهد سکونت در استانبول، از جملهآمفوراها، قطعات سفال، صدف، استخوان و جمجمهٔ اسب، و ۹ جمجمهٔ انسانی درون یک کیسه با قدمتی تا ۶٬۰۰۰ پیش از میلاد کشف شد.[۱۲] در حفاریهایسیرکجی نیز قطعاتشیشه از دورههایهلنیستی،رومی،بیزانسی وعثمانی پیدا شد.[۲۶]
تصویری از عبور قطار مارمارای از زیر تنگهٔ بسفر، نقششده بر کاشی در ایستگاه سرکهچی
در ۴ اوت ۲۰۱۳، نخستوزیر وقترجب طیب اردوغان، یک رانندگی آزمایشی از ایستگاهآیرلیکچشمهسی (که در گذشته ایستگاه ابراهیمآغا نام داشت)[۲۷] در بخش آسیایی انجام داد و از زیر بسفر عبور کرد و بازگشت.[۲۸]
در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳، نخستین مرحله از پروژهٔ مارمارای، یعنی تونل زیرزمینی بین اروپا و آسیا، در نودمین سالگرد تأسیسجمهوری ترکیه افتتاح شد.[۵] نخستین سفر رسمی پس از مراسم باشکوهی انجام شد که در آن رئیسجمهورعبدالله گل و نخستوزیر اردوغان، همچنین نخستوزیر ژاپنشینزو آبه، نخستوزیر رومانیویکتور پونتا، رئیسجمهور سومالیحسن شیخ محمود و تعدادی از مقامات خارجی شرکت داشتند.[۵]
در ۷ نوامبر ۲۰۱۹، نخستین قطار باری چین به مقصد اروپا از این تونل عبور کرد. این رویداد نشان داد که زمان حملونقل بین چین و ترکیه میتواند از یک ماه به ۱۲ روز کاهش یابد، که بخشی از ایدهٔجادهٔ ابریشم آهنین است.[۲۹]
ساخت تونل در فاصلهای حدود ۱۸ کیلومتر (۱۱ مایل) ازگسل شمال آناتولی، نگرانیهایی را در میان برخی مهندسان و زمینشناسان برانگیختهاست. «از سال ۳۴۲ میلادی، زمینلرزههایی با تلفات بالای ۱۰٬۰۰۰ نفر در این منطقه روی دادهاند.»[۱۲] برخی دانشمندان احتمال وقوع زلزلهای با بزرگی ۷ یا بیشتر در ۳۰ سال آینده در استانبول را ۷۷٪ برآورد کردهاند. خاک اشباع و گلآلود محل ساخت این تونل مستعد روانگرایی در هنگام زلزله است، بنابراین مهندسان با تزریق دوغاب صنعتی تا عمق ۲۴ متر (۷۹ فوت) زیر بستر دریا، آن را پایدار کردهاند.[۱۲] دیوارهای تونل از بتن ضدآب با روکش فولادی ساخته شدهاند و هر بخش بهصورت مستقل آببند است. تونل بهگونهای طراحی شدهاست که مانند ساختمانهای بلند در برابر زلزله انعطافپذیر و مقاوم باشد.دریچهٔ سیلاب در محلهای اتصال تونل امکان بستن مسیر آب در صورت نشت یا شکست دیوارها را فراهم میکند.[۱۲]
استین لیکه، مدیر پروژه در شرکت Avrasyaconsult (کنسرسیوم بینالمللی ناظر بر ساخت پروژه)، مشکلات پروژه را چنین جمعبندی کرد: «هیچ چالشی نیست که این پروژه از آن بینصیب باشد.»[۱۲]
↑۱۲٫۰۱۲٫۱۱۲٫۲۱۲٫۳۱۲٫۴۱۲٫۵۱۲٫۶خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامSmith, Julian وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).