| ماد سفلی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| نوع | سرزمین |
| نام کشور | ماد سفلی |
| نام‌های دیگر | سرزمین رودک‌ها، ماد کوچک، ماد شرقی مادهای دور دست |
| دیرینگی | آغاز هزاره‌یکم |
ماد سفلی یاماد بزرگ این سرزمین در ابتدا محل اسکان قبایلسرزمین ماد بود، به سبب وجود رهبری خردمند بنامدیاکو پیشتاز سایر اقوام و قبایل ایرانی در مبارزه از رهایی یوغآشور بود که در آن زمان بر سراسر خاورمیانه تسلط یافته بود. در دوران پادشاهیماد نام قبیله مزبور بر همهٔ اراضی فلاتایران و بخشی از اراضیآسیای صغیر وآسیای مقدم بسط یافت. مادی‌ها را یکی از سه قوم بزرگآریایی در کنارپارس وپارت قرار می‌دهند. مسکن و مقرّ بدویاتحادیه قبایل ماد تحت عنوانمادای در نیمه اول هزارهٔ اول پیش از میلاد بر کرانه‌های رودقزل اوزن و نزدیکشهر میانه بود.
در ملتقایماد آتروپاتن و مادسفلی، ناحیه همدان قرار دارد. این ناحیه در دامنه کوهالوند واقع بوده و جویبارانی که از برف‌های آن کوه پدید می‌آیند آن را مشروب می‌سازند. اکثر جویباران مزبور بخش علیای رودکقره‌سو را ـ که خود به حوضهٔ دریاچهحوض سلطان تعلق دارد ـ تشکیل می‌دهند؛ ولی سلسله جبالکوه رود که مرز ماد سفلی می‌باشد اندکی از جنوب‌شرقی‌تر شروع می‌شود و بدین سبب این ناحیه را می‌توان حد فاصل میان ماد آتروپاتن و مادسفلی شمرد؛ و راه‌های کاروان‌روی مناسبی آن را به مادآتروپاتن مربوط می‌سازند. جاده‌های دیگری از اینجا بسوی غرب[۱] و به طرف شرق[۲] ممتد است. اینکه مرکز این ناحیه شهرهمدان کنونی واکباتان یونانیان به زبان مادیهنگ متنه[۳] یعنی «محل اجتماع» نامیده می‌شود، تصادف محض نیست اینجا پایتخت دولتماد بوده‌است.
حوزهٔ دریاچه حوض سلطان، کویرنمک و رودخانه ابهرچای و قره‌سو و قمرود بعلاوه تقریباً تماماستان مرکزی بخش بزرگی از ماد سفلی بوده‌است. در مرکز این ناحیه سه رودک در جهت دریاچه‌هایحوض سلطان ودریای نمک جاری می‌باشند: از شمال غربابهر چای به دره‌ای که شهر تاکستان (سیادن) در آن است، جاری می‌گردد؛ و از غربقره‌سو که از همدان جاری است و از جنوب‌غربقمرود که اکنون شهرقم در کنار آن واقع است جاری می‌شوند.آشوریان این ناحیه راسرزمین رودک‌ها می‌نامیدند. در این ناحیه مناسب‌ترین جا برای سکونت و زراعت دامنه‌هایالبرز است، که از سمت شمال این ناحیه را محدود می‌سازد وکوه رود که از طرف جنوب تا حدی به دریاچه‌ها نزدیک می‌باشد. اکنون شهرتهران در دامنه‌های جنوبی البرز قرار دارد و در عهد باستانری یا رغه که یکی از شهرهای مهم ماد شمرده می‌شد. اکنون در دامنه‌های شمالی کوه‌رود شهر کاشان وتپه سیلک واقع است.
در مشرقری، نزدیک قله برفیندماوند گردنه‌ای وجود دارد بر سر راهمازندران که در عهد باستان اصطلاحاًدروازهٔ کاسپیان نامیده می‌شد.[۴]
این ناحیه نیز در دامنه‌های جنوبیکوه البرز قرار دارد ولی از دروازه کاسپیان شرقی‌تر است و از سمت جنوب به بیابان شوره زار محدود می‌باشد. در عهد باستان این ناحیه خوار یاخوارنا نامیده می‌شد. راه کاروان رو بهآسیای میانه از این ناحیه می‌گذشت و اکنون شهرهایسمنان ودامغان بر مسیر آن قرار داشتند. بخش شرقی خوارنا به فلاتخراسان یعنی بخش جنوبیپارت قدیم ملحق می‌گشت.
مسلماً ماد با نواحی جنوبی‌تر نیز مناسبات نزدیک داشت و بویژه در زمان‌های کهن ظاهراً مردم آن سرزمین باکاسی‌ها و ساکنانعیلام از حیث قومیّت و زبان قرابت داشتند. ماد از طریقپارتاکنا باپارس که از کهن‌ترین زمان‌ها توسط عیلامیان مسکون بود نیز مربوط بوده؛ ولی در عین حال مسافات دراز و پهنه‌های لم‌یزرع، خاک ماد را از جنوب و جنوب‌شرقیایران جدا می‌کرد.
جاده کاروان‌رویی کهآسیای میانه را بهآسیای مقدم متصل می‌کرد از خاک ماد می‌گذشت. این راه که از ناحیهاکباتانا عبور می‌کرد و سپس در دامنه‌های جنوبیالبرز و در نواحی تهران و سمنان امتداد می‌یافت اهمیت فوق‌العاده‌ای در تاریخماد داشته‌است.
ضمناً چنانچه در نظر گیریم که مردم دام‌پرور کرانه شرقی و غربیدریای خزر از لحاظ تاریخی با ماد رابطه نزدیک داشته و از لحاظ فرهنگی[۵] و قومی همانند بودند، در می‌یابیم که سرنوشت ماد همیشه با مقدرات آسیای میانه مربوط بوده‌است.
روابط مادسفلی با مشرق و جنوب و اختلاف شرایط آن باماد آتروپاتن (آذربایجان) موجب گشت که پیوند میان این دو قسمت ایران نا استوار باشد و بدین سبب از قرن چهارم پ. م. سرنوشت تاریخی آنها متفاوت بوده و از آنجمله پیدایش و قوام قومیّت ایشان نیز از طرق مختلف جریان یافت.[۶]
تمدن و فرهنگ قدیمتر ماد.
| دوران تکوین |
| ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سکنه ماننا |
| ||||||||||||||||
| سکنه ماد |
| ||||||||||||||||
| القاب |
| ||||||||||||||||
