^ United Nations note concerning official name: "Following the adoption by the General Assembly of resolution 66/1, the Permanent Mission of Libya to the United Nations formally notified the United Nations of a Declaration by the National Transitional Council of 3 August changing the official name of the Libyan Arab Jamahiriya to "Libya" and changing Libya's national flag."
لیبی (بهعربی:ليبيا) با نام رسمیدولت لیبی، کشوری درآفریقای شمالی واقع در جنوبدریای مدیترانه است. لیبی از شرق بامصر، از جنوب شرقی باسودان، از جنوب با کشورهایچاد ونیجر، از غرب باالجزایر و از شمال غربی باتونس مرز مشترک دارد و از سوی شمال بهدریای مدیترانه پیوند می‌خورد که خط ساحلی به طول ۱٬۷۷۰ کیلومتر دارد. پایتخت و بزرگترین شهر لیبی، شهرطِرابلُس است که ۱٫۷ میلیون نفر از جمعیت کشور لیبی در آن‌جا زندگی می‌کنند. زبان رسمی لیبی، عربی و واحد پول آن،دینار لیبی است. کشور لیبی با مساحت ۱٬۷۵۹٬۵۴۱ کیلومتر مربع،هفدهمین کشور پهناور جهان و چهارمین کشور پهناور آفریقا و با جمعیت ۶٫۹۱۲٫۷۰۱ نفر۱۰۴امین کشور پرجمعیت در جهان است.[۲] پیرامون ۹۰ درصد از سرزمین لیبی را بیابان و صحراهای بی آب و علف پوشانده است. مناطق نسبتاً سرسبز لیبی در کناره‌هایدریای مدیترانه قرار دارد. هیچ رودخانه دائمی در خاک لیبی وجود ندارد و تنها ۲ درصد خاک آن کاربرد کشاورزی دارد. بخش عمدهٔ مواد غذایی مورد نیاز مردم لیبی از خارج وارد می‌شود.[۵] لیبی از دیدتراکم جمعیت یکی از کم‌تراکم‌ترین کشورهای دنیاست. مساحت لیبی اندکی بزرگ‌تر ازایران است، ولی جمعیت آن کمتر از یک دهم ایران است. ۹۰ درصد از جمعیت ۶٫۹ میلیون نفری این کشور در باریکه‌ای از کناره‌های مدیترانه‌ای این کشور زندگی می‌کنند و در مناطق دیگر تنهاقبیله‌های بیابانگرد (بدوی) روزگار می‌گذرانند.[۵]
لیبی به‌طور سنّتی به سه منطقه و بخش اصلی به نام‌های «اقلیم طرابلس»، «فزّان» و «بَرقه» تقسیم می‌شود که این سه منطقه در زبان‌های غربی به ترتیب Tripolitania و Fezzan و Cyrenaica نامیده می‌شوند.
کشور لیبی یکی از ۱۰ کشور اصلی صادرکنندهنفت در جهان است و تولید ناخالص ملی سرانه آن جزو بالاترین‌ها در آفریقا است.[۶]
لیبی با عنوان «پادشاهی لیبی» در سال ۱۹۵۱ به استقلال رسید و از سال ۱۹۶۹ تا سال ۲۰۱۱ توسطمعمر قذافی که با انجام یک کودتای نظامی بر سر کار آمد رهبری شد. با بروز جنگ داخلی که شاید یکی از مهم‌ترین دلیل این جنگ منابع نفتی زیاد است؛ در سال ۲۰۱۱ و پیروزی نسبی مخالفان قذافی، بخش عظیمی از لیبی در کنترلشورای ملی انتقالی اداره می‌شد. کرسی لیبی درسازمان ملل از تاریخ ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱ به نمایندهشورای ملی انتقالی سپرده شده است.[۷][۸]
در بهمن ماه ۱۳۸۹اعتراضات گسترده‌ای در لیبی علیه حکومتمعمر قذافی آغاز شد که در نتیجه به مرور بخش‌های مختلفی از این کشور از کنترل نیروهای حکومت خارج گردید. با قتل معمر قذافی در ۲۸ مهرماه ۱۳۹۰ یا سال ۲۰۱۱ میلادی حکومتش در این کشور به پایان رسید.
ریشه کلمه لیبی بهزبان بربری می‌رسد و متون مصری نشان می‌دهد که لیبی به این نام نامگذاری شده است. نام خود را از قبیله بربر لیبو که در غرب رود نیل زندگی می‌کردند گرفته شده است. در زبان یونانی مردان این قبیله را لیبیایی می‌نامیدند و ایالت آنها را لیبی می‌نامیدند، اگرچه این عبارت یا اصطلاح دریونان باستان به همه مناطق اشاره می‌کرد. شمال آفریقا در غرب مصر، نه فقط لیبی.
هنگامی کهایتالیا در ۱۹۱۱ پس از میلاد لیبی را اشغال کرد، آن را آفریقای شمالی ایتالیا نامید و این نام را تا تقسیم منطقه به دو مستعمره در سال ۱۹۲۷ میلادی حفظ کرد. اولین مستعمرهبرقه ایتالیا یا سیرنائیک ایتالیا نامید و دومین مستعمرهطرابلس ایتالیا نام داشت و در سال ۱۹۳۴ پس از میلاد، ایتالیا نام تاریخی قدیمی منطقه، «لیبی» را برای بار دیگر نام رسمی مستعمره انتخاب کرد.[۹]
عمر مختار، رهبر جنبش مقاومت مردم لیبی علیه اشغالگری نظامی ایتالیا بود.
بخش خاوری لیبی (برقه یا سیرنائیک) در نیمه نخست سده یکم پیش از میلاد زیر فرمانروایی یونانی‌ها درآمد. باختر لیبی یا بخش طرابلس تا ۲۰۰ سال پیش از زایش مسیح بخشی از کشورکارتاژها بود. در سده یکم میلادی هر دو بخش لیبی زیر فرمانرواییامپراتوری روم قرار گرفتند و پس از آن نیزامپراتوری بیزانس (روم شرقی) بر آنها حاکم شد. از نیمه دوم سده هفتم میلادی، کشورگشایی عرب‌ها به لیبی هم رسید و پای اسلام به این کشور هم کشیده شد. دوران حکومت چندین خلافت عربی بر لیبی سرانجام در قرن شانزدهم و با چیرگیامپراتوری عثمانی بر این کشور پایان یافت.[۱۰]
تاریخ معاصر لیبی، بیشتر از جهت جنگ مردم لیبی با اشغالگران ایتالیایی اهمیّت دارد. امپراتوری ایتالیا حکومتلیبی ایتالیا را تأسیس کرد.
در سال‌های ۱۹۱۱ و ۱۹۱۲ ایتالیا سیرنائیک و طرابلس را از چنگ امپراتوری عثمانی درآورد و در سال ۱۹۳۴ از این دو بخش مستعمره لیبی ساخته شد. در جریانجنگ جهانی دوم، لیبی یکی از میدان‌های اصلی نبردمتفقین از یک سو وایتالیا وآلمان از سوی دیگر بود. در سال ۱۹۴۷ ایتالیا از فرمانروایی بر لیبی دست کشید و چهار سال بعد با برپایی حکومت پادشاهیمحمد ادریس سنوسی استقلال آن اعلام شد. در سال ۱۹۶۹ شماری از افسران ارتش لیبی به فرماندهی معمر قذافی که در آن زمان ۲۷ سال داشت، پادشاهی ادریس را برانداختند و سپس «جماهیر مردمی سوسیالیستی» در لیبی را برپا ساختند. حکومت قذافی صنایع این کشور را دولتی کرد و در عرصه سیاست خارجی رویکردی ضدغربی و در عین حال دائماً متغیر در پیش گرفت. این تغییر و چرخش‌ها مناسبات لیبی را حتی با شماری ازکشورهای عربی نیز تنش‌آلود کرد.
طرابلس پایتخت کشور لیبی است. طرابلس را که در شمال غربی لیبی بر کرانهدریای مدیترانه واقع شده در سده هفتم پیش از میلادفنیقی‌ها ساخته‌اند. نام طرابلس، گونه عربی‌شده واژهیونانی تریپولی به معنی «سه‌شهر» است.
مجموعه‌ای از راهپیمایی‌های خیابانی، اعتراضات ونافرمانی‌های مدنی علیه حکومت لیبی و رهبر آن،معمر قذافی، از ۱۳ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی، در کشور لیبی آغاز شد و از روز ۱۷ فوریه ۲۰۱۱، به شکلی گسترده‌تر درآمد و با برخوردهای خونین و خشونت‌آمیز حاکمیت با مردم معترض روبه‌رو شد.شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب دو قطعنامه،منطقه پروازممنوع در لیبی ایجاد کرد و مجوزحملهٔ هوایی نیروهایناتو به خاک لیبی علیه دولت قذافی داده شد. سحرگاه ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ (۲۲ اوت ۲۰۱۱) مخالفان توانستند وارد طرابلس شوند و در همان روز یکی از دو تلویزیون ملی کشور را تحت کنترل خود بگیرند و تعدادی از نزدیکان معمر قذافی را دستگیر کنند. ساعاتی بعد یکی از پسران قذافی در خیابان‌های طرابلس ظاهر شد و خبر دستگیری خود را تکذیب کرد. سرانجام در ۲۸ مهرماه ۱۳۹۰، شهرسرت آخرین پایگاه معمر قذافی سقوط کرد و معمر قذافی کشته شد. دولت انتقالی اعلام پایان جنگ کرد اما از نیروهای ناتو خواست تا یک ماه دیگر نیز به مأموریت خود ادامه دهند.[۱۱][۱۲][۱۳]
سه سال پس ازمداخله نظامی غرب در لیبی که به سرنگونیمعمر قذافی منتهی شد، لیبی به کشوری ویران، فاقد نظم، فاقد امنیت و در ضمن به صحنه جنگ‌های گوناگون داخلی تبدیل شد. از آن زمان تا کنون این کشور شاهد خرابکاری‌های گسترده، محاصره دائمی مجلس، اشغال وزارتخانه‌ها و حتی در یک مورد ربودن نخست‌وزیر بوده است. لیبی بعد از سرنگونی سرهنگ «معمر القذافی» دیکتاتور سابق لیبی در سال ۲۰۱۱، مدتی بدون دولت مرکزی ماند تا اینکه سال ۲۰۱۵ با حمایت سازمان ملل و جامعه بین‌الملل، دولت وفاق ملی با هدف ایجاد ثبات در این کشور به ریاستفائز السراج بر اساس توافق «صُخیرات» مغرب تشکیل شد که هم‌اکنون شهرطرابلس، محل استقرار این دولت و پارلمان وابسته به آن بود.[۱۴]
به دنبال تشکیل این دولت، نیروهای سیاسی و نظامی حامی ژنرالخلیفه حفتر نیز دست به ایجاد دولت موازی به ریاستعبدالله الثنی و پارلمان درطُبرُق زدند که به پارلمان طبرق معروف است و طی این سال‌ها، بین نیروهای مورد حمایت این دو دولت و پارلمان، جنگ و درگیری است.[۱۵]
بنابراین، اکنون دو دولت رقیب در لیبی وجود داشت. یکی اعضای مجلسی که در انتخابات ژوئن ۲۰۱۴ برگزیده شدند. آنها نماد آینده دموکراتیک کشوری بوده و از سوی جامعه جهانی و سازمان ملل به رسمیت شناخته می‌شوند. آنها برای فرار از دست شبه‌نظامیان به شهر طُبرُق در نزدیکی مرز مصر گریخته‌اند. گروه دیگر، مجلس پیشین موسوم به کنگره ملی عمومی درطرابلس هنوز بر سر کار است. این مجلس حتی دولت خود را در رقابت با آن مجلس بر سر کار آورده است.
بعضی از شبه‌نظامیان تا حد زیادی به دلیل علاقه به شهر و منطقه خودشان می‌جنگند؛ و بعضی دیگر به گروه‌هایاسلامی سیاسی مثلاخوان المسلمین،القاعده یاداعش وابسته هستند.
بحران کنونی در ماه ژوئن ۲۰۱۴ با باختن اسلام‌گراها در انتخابات آغاز شد. شبه‌نظامیانی از شهرمصراته و سایر شهرها پایتخت را محاصره کردند. مجلس پیشین گفت مجلس جدید را به رسمیت نمی‌شناسد چرا که قدرت در مراسمی رسمی منتقل نشده است. اما در شرایطی کهطرابلس وبنغازی را شبه‌نظامیان کنترل می‌کردند انتقال قدرت به سختی امکانپذیر بود.
در پایان در ۲۳ اکتبر سال ۲۰۲۰ پس از جلسات مختلفی که به منظور صلح در لیبی برگزار شدند، بین دو طرف درگیر در جنگ دوم داخلی توافق‌نامه آتش‌بس امضا شد و تصمیم شد تا زمان برگزاری انتخابات، دولتی موقت بر سر کار بیاید.
شورای ملی انتقالی لیبی، مخالفِ قذافی را طیجنگ داخلی سال ۲۰۱۱ نمایندگی می‌کند. در تاریخ ۵ مارس ۲۰۱۱ شورا خود را به عنواننمایندهٔ همه لیبی معرفی کرد. تا تاریخ ۲۶ اوت ۲۰۱۱، ۶۵ کشور این شورا را به عنوان دولت موقت لیبی به رسمیت شناخته‌اند. این کشورها شامل فرانسه،[۱۷][۱۸][۱۹] قطر،[۲۰] ایتالیا،[۲۱] آلمان،[۲۲] کانادا،[۲۳] و ترکیه[۲۴] می‌شوند. این شورا از طرف چندین کشور عربی[۲۵] و اروپایی[۲۶] نیز حمایت می‌شود. شورای ملی انتقالی در تاریخ ۲۳ مارس ۲۰۱۱، یک هیئت اجرایی، به ریاستمحمود جبرئیل تشکیل داد.[۲۷]وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا شورای انتقالی را در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۱ به رسمیت شناخت.[۲۸] پس از آن دولتبریتانیا در تاریخ ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۱ تمامی دیپلمات‌های رژیم قذافی را قبل از استقرار دیپلمات‌های دولت انتقالی درلندن اخراج کرد.[۲۹]
در تاریخ ۱۷ سپتامبر سال ۲۰۱۱ سازمان ملل متحد با ۱۱۴ رای موافقت خود با نشستن نماینده دولت انتقالی بر کرسی لیبی در این سازمان موافقت کرد.[۳۰][۳۱]
در سطح بین‌المللی، سازمان ملل از روند انتخاباتی و وحدت ملی حمایت می‌کند . شورای امنیت خواستار پایان اوضاع بحرانی و برگزاری انتخابات شده است، هرچند وضعیت سیاسی همچنان شکننده باقی مانده است.[۳۲]
لیبی صاحب بزرگترینذخایر نفت آفریقا است.[۱۶]تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۰۷ برابر با ۷۸٫۷۹ میلیارد دلار بوده و یک میلیون و ۸۲ هزار نفرنیروی کار آن را تشکیل می دادند.
نرخ بیکاری در لیبی ۳۰ درصد و ۷٫۴ درصد از مردم آن زیرخط فقر زندگی می‌کردند. در سال ۲۰۰۷ میلادینرخ تورم در این کشور ۳٫۳ درصد برآورد شد.
محصولات وارداتی لیبی شامل ماشینآلات، کالاهای مصرفی، و تجهیزات حمل و نقل است که از کشورهایایتالیا (۱۸٫۹ درصد)،آلمان (۷٫۹ درصد)،چین (۷٫۵ درصد)،تونس (۶٫۳ درصد)،فرانسه (۵٫۸ درصد)،ترکیه (۵٫۲ درصد)،آمریکا (۴٫۷ درصد)،کره جنوبی (۴٫۳ درصد) وانگلیس (۴ درصد) وارد می‌شد.
جمعیت لیبی ۶٬۸۵۶٬۰۰۰ نفر با میانگین سنی ۲۸/۸ سال است.امید به زندگی برای زنان در لیبی ۷۶/۵ سال و برای مردان ۷۰/۶ سال است. سی درصد جمعیت لیبی زیر ۱۵ سال و دو سوم آن زیر سی سال دارند. نزدیک به ۱۲۰قبیله در این کشور وجود دارد.
حدود ۹۷ درصد از مردم لیبی، پیرو دیناسلام و عمدتاًاهل تسنن هستند.[۳۳][۳۴] تعداد اندکی از مسلماناناباضیه نیز در لیبی زندگی می‌کنند.[۳۵][۳۶] در سال‌های اخیر و پس از سرنگونی حکومت قذافی، گرایش‌های آشکاری ازاسلام‌گرایی سنتی در لیبی دیده شده است.[۳۷]
در سال ۲۰۲۵ حدود ۸۸٫۵٪ جمعیت از اینترنت استفاده می‌کنند و نفوذ رسانه‌های اجتماعی ۸۶٫۳٪ است. تعداد خطوط موبایل معادل ۱۹۷٪ جمعیت است که نویدبخش رشد فناوری در این کشور است .
.svg)
.svg)
.jpg)
.svg)
