لُوزُالمِعده،پانکِراس (بهانگلیسی:Pancreas) یاخوش‌گوشت[۲] غده‌ای پهن و دراز است که در قسمت فوقانی شکم و پشتمعده قرار گرفته‌است. لوزالمعده متشکل از سه قسمت سر، تنه و دم است. قسمت سر آن در مجاورت قسمت دوم (دوازدهه) قرار گرفته‌است در واقع قسمت سر آن مجاورت داخلی قسمت دوم دوئودنوم محسوب می‌شود. تنه لوزالمعده در پشت معده قرار دارد و دم آن تا نزدیکطحال امتداد دارد. در انسان سالم و بالغ وزن پانکراس حدودپنج گرم است
لوزالمعده هم یکغده درون‌ریز (غده‌ای که ترشحات آن با نامهورمون وارد جریان خون می‌شوند) و هم یکغده برونریز (غده‌ای که ترشحات خود را از طریق مجرایی به سطح یا حفرات بدن می‌ریزد) است کهآنزیم‌ها و مواد دیگری ترشح می‌کند که مستقیماً وارد محیط روده شده و به گوارشپروتئین،چربی وکربوهیدرات کمک می‌کنند. نگهدارندۀ شیرۀ پانکراس است.
مجرای لوزالمعده اغلب با اتصال به مجرای صفراوی، از طریق مجرای مشترک صفرا (CBD) صفرا و شیرهٔ پانکراس را به درون قسمتدوازدهه (قسمت ابتداییرودۀ باریک) تخلیه می‌کند. ترشح ترشحات برون ریز لوزالمعده توسط دستگاه خودگردان پاراسمپاتیک (شاخه‌ای ازعصب واگ) که به یاخته‌های ترشحی ختم می‌گردند و همچنین هورمونسکرتین و هورمونکوله‌سیستوکینین کنترل می‌گردد. این هورمون‌ها پس از ترشح کیموس معده‌ای به دوازدهه از یاخته‌های انترواندوکرین بافت پوششی دوازدهه ترشح می‌شوند.
آنزیم‌های لوزالمعده مانندآمیلاز،فسفولیپاز،لیپاز،ریبونوکلئاز وپروتئاز (مانند تریپسینوژن، کیموتریپسینوژن و کربوکسی پپتیداز) و الاستاز به تجزیۀ شیمیایی غذا کمک می‌کنند.[۳]
پروتئازهای لوزالمعده، به صورت غیرفعال و داخل کیسه‌هایی میکروسکوپی (لیزوزوم) در سلولهای آسینار لوزالمعده ذخیره شده‌اند که پس از خوردن غذا با تحریک عصبی و شیمیایی به داخلدوازدهه می‌ریزند. سپس در آنجا به وسیله آنزیمهایآنتروکیناز که از سلول‌هایجدار روده آزاد می‌شوند در محیط قلیایی (با PH=8) که به وسیله ترشحات مجاری پانکراس ایجاد می‌شود،تریپسینوژن به صورت فعال (تریپسین) درآمده سایر پروتئازها را فعال می‌کند؛ و آنها شروع به گوارش مواد غذایی می‌کنند. البته آمیلاز و لیپاز از ابتدا فعال هستند.
اگر این آنزیم‌ها به جای دوازدهه، در داخل بافت پانکراس فعال شوند، شروع به از بین بردن و گوارش بافت خود پانکراس کرده که به اصطلاحپانکراتیت یا «التهاب لوزالمعده» نامیده می‌شود.
یاخته‌های جزیره‌ای کهجزایر لانگرهانس نامیده می‌شود تولید و آزادسازی هورمون‌های درون‌ریز را انجام می‌دهند. این سلول‌ها فقط ۲٪ لوزالمعده را تشکیل می‌دهند. مهمترین هورمون لوزالمعدهانسولین است ولیگلوکاگون،سوماتواستاتین وپلی پپتید پانکراسی نیز از این جزایر آزاد می‌شوند.
پائین بودن غلظتگلوکز در خون، اسیدهای آمینه، کاتکول آمینه‌ها، تحریک عصبی سمپاتیک و کوله‌سیستوکینین همگی باعث آزاد شدن گلوکاگون می‌شوندهیپرگلیسمی و انسولین آن را مهار می‌کنند.
مهمترین عملکرد انسولین این است که واکنش‌های آنابولیک بر روی کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، پروتئین‌ها، واسیدهای نوکلئیک را تحریک می‌کند.
