قراختاییان خانات قراختایی 大遼 (امپراتوری لیائوی باختری) | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م)–۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) | |||||||||||||||||||
 قلمرو قراختاییان در سال ۱۱۶۰ میلادی | |||||||||||||||||||
| وضعیت | دودمان‌های تاریخ چین | ||||||||||||||||||
| پایتخت | بلاساغون | ||||||||||||||||||
| زبان(های) رایج | زبان خیتانی (زبان مادری)[۱] چینی میانه (زبان اداری)[۲][۳] زبان فارسی[۱] واویغوری باستان[۱] (زبان رایج) | ||||||||||||||||||
| دین(ها) | آیین بودایی[۲] ومسیحیت شرقی[۲] | ||||||||||||||||||
| نام(های) اهلیت | قراختایی یا قراخیتانی | ||||||||||||||||||
| حکومت | امپراتوری عشایری | ||||||||||||||||||
| خان‌ها | |||||||||||||||||||
• ۵۳۸ ه.ق (۱۱۴۳ م)–۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) | یلو داشی‌خان | ||||||||||||||||||
• ۵۴۵ ه.ق (۱۱۵۰ م)–۵۳۹ ه.ق (۱۱۴۴ م) | ژیائو تابویان (نایب‌السلطنه) | ||||||||||||||||||
• ۵۶۰ ه.ق (۱۱۶۴ م)–۵۴۵ ه.ق (۱۱۵۰ م) | یلو ییلی‌خان | ||||||||||||||||||
• ۵۷۴ ه.ق (۱۱۷۸ م)–۵۶۰ ه.ق (۱۱۶۴ م) | یلو پوسوان (نایب‌السلطنه) | ||||||||||||||||||
• ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م)–۵۷۴ ه.ق (۱۱۷۸ م) | یلو ژیلوگو‌خان | ||||||||||||||||||
• ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م)–۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) | کوچلک‌خان | ||||||||||||||||||
| دوره تاریخی | دوران میانه | ||||||||||||||||||
| ۵۱۹ ه.ق (۱۱۲۵ م) | |||||||||||||||||||
• اعلام امپراتورییلو داشی | ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) | ||||||||||||||||||
• یلو داشی عنوانگورخان را به دست آورد. | ۵۲۷ ه.ق (۱۱۳۲ م) | ||||||||||||||||||
• یلو داشیبلاساغون را تصرف کرده و آنجا را پایتخت خود کرد. | ۵۲۹ ه.ق (۱۱۳۴ م) | ||||||||||||||||||
• کوچلک‌خان قدرت را غصب کرد. | ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) | ||||||||||||||||||
• کوچلک‌خان توسط مغول‌ها اعدام شد. | ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) | ||||||||||||||||||
• تمامی قلمرو آن‌ها بهامپراتوری مغول ضمیمه شد. | ۶۱۷ ه.ق (۱۲۲۰ م) | ||||||||||||||||||
| مساحت | |||||||||||||||||||
| ۵۲۴ ه.ق (۱۱۳۰ م)[۴] | ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۳۹۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||
| ۶۰۷ ه.ق (۱۲۱۰ م)[۵] | ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۵۸۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||
| واحد پول | کاش | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| امروز بخشی از | |||||||||||||||||||
خان‌نشین قراخِتایی یاقره‌خِتایی یاقراختائیان یاقراختاییان (در منابعچینی: 西遼، یا لیائوی باختری) پادشاهی‌ای وابسته به قومخیتان بود که میان سال‌های ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) تا ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) درآسیای میانه برپا بود. این دودمان به دستیلو داشی که رهبر بازماندهٔدودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال شرقی چین به آسیای میانه گریخته بود، بنیاد نهاده‌شد.نایمان‌ها به رهبریکوچلک خان در ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دستامپراتوری مغول از میان رفت.
زبان متداول این کشورخیتانی وچینی بود. پایتختشانبلاساغون بود که امروزه درقرقیزستان جای دارد و دین‌های رواج‌دار در آنکنفسیوس‌گرایی،آیین بودایی واسلام بود.علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ ه.ق) با یاری قراختاییان برخوارزم چیره‌شد.سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگ‌های بسیار در سدهٔ هفتم هجریفرارود را که در آن زمان زیر فرمان قراختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد. اگرچه چینی و خیتان زبان‌های اصلی اداره بودند، اما امپراتوری به زبان‌های فارسی و اویغوری نیز اداره می‌شد.
یلو داشی بنیادگذار این خان‌نشین، ۱۰۰هزار ختایی را از منطقهمنچوری و از راهمغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۵۲۹ ه.ق (۱۱۳۴ م)بلاساغون را که زیر فرمانقراخانی‌ها بود گرفت. به زودی قراختاییان برکاشغر،ختن وبش‌بالغ چیره‌شدند. سپسخجند را گشودند و برسراسردره فرغانه چیرگی خود را گستردند. در سال ۵۳۶ ه.ق (۱۱۴۱ م) برفرارود دست‌یازیدند و سپس بهخوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورش‌ها و نافرمانی‌ها رو به سراشیب نهاد. در ۶۰۵ ه.ق (۱۲۰۸ م)نایمان‌ها که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریخته‌بودند به مرزهای قراختایی رسیدند و بهگورخان پادشاه قراختایی پناهنده‌شد. گورخان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشانکوچلک خان به زنی داد.
در ۶۰۷ ه.قسلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا فرارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) کوچلک‌خان به گورخان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون سلطان محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قراخانی به کوچلک‌خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمین‌های زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) کوچلک‌خان به دست مغول‌ها کشته‌شد و کار قراختاییان به پایان رسید.
.jpg)
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Qara_Khitai». دردانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰۰۹-۰۵-۱۱.
